Научная статья на тему 'ГЕОФАЗОВИЙ МАЪЛУМОТЛАРНИ ҚАЙТА ИШЛАШ ВА УНИНГ АМАЛИЙ АҲАМИЯТИ'

ГЕОФАЗОВИЙ МАЪЛУМОТЛАРНИ ҚАЙТА ИШЛАШ ВА УНИНГ АМАЛИЙ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
76
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Геофазовий маълумот / геодезия / рельеф / уч ўлчовли моделлар / CAD тасвирлари. / Geospatial information / geodesy / relief / three-dimensional models / CAD images.

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — K. Abdurashidova, A. Aliqulov

Ушбу мақолада геофазовий маълумотлар, уларни қайта ишлаш жараёнидаги муаммолар ҳамда ижтимоий-иқтисодий соҳалардаги амалий аҳамияти ўрганилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PROCESSING OF GEOPPATHIC DATA AND ITS PRACTICAL SIGNIFICANCE

This article examines geospatial data, problems in their processing, and practical importance in socio-economic fields.

Текст научной работы на тему «ГЕОФАЗОВИЙ МАЪЛУМОТЛАРНИ ҚАЙТА ИШЛАШ ВА УНИНГ АМАЛИЙ АҲАМИЯТИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ГЕОФАЗОВИЙ МАЪЛУМОТЛАРНИ ЦАЙТА ИШЛАШ ВА УНИНГ АМАЛИЙ

А^АМИЯТИ Абдурашидова К.Т

ТАТУ доцент Аликулов Аббос Бахтиёр ^ли

ТАТУ магистранти https://doi. org/10.5281/zenodo.7186037

Аннотация. Ушбу мацолада геофазовий маълумотлар, уларни цайта ишлаш жараёнидаги муаммолар цамда ижтимоий-ицтисодий соуалардаги амалий ауамияти урганилган.

Калит сузлар: Геофазовий маълумот, геодезия, рельеф, уч улчовли моделлар, CAD тасвирлари.

ОБРАБОТКА ГЕОППАТИЧЕСКИХ ДАННЫХ И ЕЕ ПРАКТИЧЕСКАЯ

ЗНАЧИМОСТЬ

Аннотация. В данной статье рассматриваются геопространственные данные, проблемы их обработки и практическое значение в социально-экономической сфере.

Ключeвые слова: Геопространственная информация, геодезия, рельеф, трехмерные модели, изображения CAD.

PROCESSING OF GEOPPATHIC DATA AND ITS PRACTICAL SIGNIFICANCE

Abstract. This article examines geospatial data, problems in their processing, and practical importance in socio-economic fields.

Keywords: Geospatial information, geodesy, relief, three-dimensional models, CAD

images.

КИРИШ

Дунёнинг аксарият мамлакатлари худудларни иктисодий ривожлантириш сохасидаги давлат сиёсатининг мухим йуналишларидан бири илмий-техникавий ва иктисодий муаммоларни хал килиш жараёнларини тезлаштириш имконини берувчи ахборот технологияларини ишлаб чикиш ва жорий этишдир. Эхтимол, геодезия, фан ва ишлаб чикаришнинг бир катор тегишли сохаларида эришилган энг мухим ютук -замонавий улчаш тизимлари ва дастурий-аппарат комплексларини фаол жорий этишдир. Маълумки, замонавий технологиялар худудларни ишончли ва баркарор ривожлантириш учун ахборот базасини яратиш муаммоларини янада самарали хал этиш имконини беради. Шу билан бирга, инновацион технологиялардан фойдаланиш лойихалаш ва курилиш ишларини ахборот ва топографик-геодезик таъминлашнинг бир катор муаммоларини хал килиш билан боглик.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Янги курилиш, мавжуд объектларни реконструкция килиш ва тиклашни лойихалаш (режалаштириш) ва урганишда ракамли уч улчовли рельеф моделларидан фойдаланиш максадга мувофик булади. Бундай моделлар курилаётган объектларни янада тулик фазовий бахолаш ва йуналтириш учун мавжуд биноларни уз ичига олиши керак. Ноёб мухандислик иншоотларини лойихалаш ва куришда уч улчовли моделлар алохида ахамиятга эга. Сунгги пайтларда шахар ва ахоли пунктларининг бош режаларини яратиш

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ва ишлаб чикишда ракамли уч улчамли рельеф моделларидан фойдаланилмокда. Ракамли фазовий рельеф моделлари (ДСМ) урнатилган шартли белгиларни хисобга олган холда берилган проекция ва координаталар тизимидаги вазият ва рельеф юзасининг уч улчовли моделларини ифодалайди.

Тупрок объектларининг уч улчовли моделларини куллаш сохалари жуда хилма-хилдир. Уч улчовли моделлар, албатта, мухандислик муаммоларини хал килиш ва фазовий тахлил учун мослигини исботлади. Худуднинг уч улчовли ракамли модели объектлар ва ерлар хакида туликрок маълумотга эга. Ундан фойдаланиб, сиз фазовий улчовларни амалга оширишингиз, объектларнинг геометрик параметрларини аниклашингиз, тулдириш ва кесиш хажмларини, нукталар ва моделнинг алохида элементлари орасидаги масофани ва хоказоларни хисоблашингиз мумкин. Бирок, уч улчамли моделларни яратиш ва улардан фойдаланиш кийин, катта хажмдаги маълумотларга. Уч улчовли маълумотларни кайта ишлаш ва кейинчалик амалий фойдаланиш учун макбул булган векторли уч улчовли моделни яратишда баъзи саволлар тугилади. Бундай маълумотларни кайта ишлаш, геофазовий ахборотни туплаш, тахлил килиш ва улардан фойдаланиш буйича ишлар мажмуасида энг куп вакт талаб киладиган ва мураккаб жараёндир. Тадкикот лойихаларини энг самарали яратиш ва ер объектларини уч улчовли моделлаштиришни амалга ошириш имконини берадиган дастурий таъминотни танлаш буйича уринли саволлар мавжуд албатта.

Ушбу сохадаги тадкикотлар геофазовий маълумотларни кайта ишлашнинг янги кизикарли алгоритмлари ва усулларининг пайдо булишига олиб келиши мумкин. Хар йили компьютер асосида ер юзаси рельефини моделлаштириш билан боглик хисоблаш масалалари синфи ортиб бормокда. Шу билан бирга, ер юзаси рельефини тасвирлаш усуллари ва уни кайта ишлаш алгоритмлари доимий равишда такомиллаштирилмокда. Тупрокни моделлаштириш алгоритмлари сифатини ошириш, тупрок ишлари хажмини аниклаш, участкалар ва рельеф профилларини куриш масалалари хам бугунги кунда мухим ахамиятга эга. Буларнинг барчаси уч улчовли маълумотларни кайта ишлаш усулларини такомиллаштиришга багишланган ушбу макола мавзусини танлашда бошлангич нукта булади.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Икки улчовли лойихалардан уч улчовли лойихаларга утиш муносабати билан геофазовий маълумотлардан самарали фойдаланиш билан боглик бир катор муаммолар мавжуд. Сиз улардан баъзиларини санаб утишингиз мумкин.

Фазовий маълумотларни йигиш, кайта ишлаш, изохлаш ва визуализация килиш жараёнларини услубий таъминлаш мухим масалалардан биридир. Шу билан бирга, бу мухдндислик муаммоларини хал килиш учун асос сифатида ахборотни таъминлаш ва уч улчовли ракамли хариталар ва режаларни яратишга хам тегишли. Бундан ташкари, техник адабиётларда геофазовий маълумотларнинг тугрилигини бахолаш усуллари, уч улчовли объектлар моделларини бахолаш ва уч улчамли видеосахналар сифатини тахлил килиш учун рельефнинг илмий асослари мавжуд эмас. Шунинг учун ушбу макола куйидаги саволларни келтириб чикаради.

1. Мухандислик масалаларини хал килиш учун рельеф объектларини уч улчовли лойихалаш ва моделлаштиришнинг асосий тамойиллари ва усуллари.

2. Геофазовий маълумотларни кайта ишлаш ва узгартиришнинг назарий асослари.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

3. Уч улчовли маълумотларни кайта ишлаш учун замонавий дастур пакетларининг имкониятлари.

4. Компьютерда лойихалаш ва ХТ ГИС масалаларини биргаликда хал килиш -худуднинг топографик объектларини моделлаштириш.

5. Вазият ва рельефнинг уч улчовли ракамли моделларини яратишда ишнинг окилона усуллари.

МУ^ОКАМА

^уйилган саволларни аниклаш учун куйидаги вазифаларни хал килиш тавсия этилади:

• замонавий 3Д моделлаштириш технологияларини урганиш ва уларнинг дунё илм-фан хамжамиятида амалий фойдаланишнинг узига хос хусусиятларини аниклаш.

• уч улчовли моделлаштиришнинг математик асослари ва стратегияларини куриб чикиш;

• фазовий боглик маълумотларнинг аниклигини бахолаш мезонларини белгилаш;

• геофазовий маълумотларни йигиш ва бирламчи кайта ишлаш учун дастурий ва аппарат тизимларининг умумий куринишини яратиш;

• фазовий тахлил ва моделлаштириш учун мавжуд дастурий воситаларни тахлил килиш ва уч улчовли ракамли эр моделларини яратиш учун окилона дастурий махсулотларни танлаш.

• рефлекторсиз улчашни 3Д маълумотларни кайта ишлашнинг самарали усуллари билан бирлаштириш;

• ДПММ ва ахоли пунктларининг уч улчамли видеосахналарини яратиш учун геоахборот тизимлари ва технологияларини куллаш;

• ракамли рельеф моделларини олиш алгоритмларини тахлил килиш ва ишлаб чикиш ва ракамли уч улчамли рельеф моделлари асосида мухандислик масалаларини ечишнинг окилона усулларини аниклаш.

ХУЛОСА

Геофазовий маълумотларни самарали кайта ишлаш ва ундан амалиётда фойдаланишнинг айрим мухим афзалликлари:

Олдиндан ого^лантиришлар - маълумотлар аномалиялари оркали геофазовий маълумотлар турли иктисодий жараёнларда уларнинг фаъолиятига таъсир киладиган кирувчи узгаришлар хакида тушунча бериши мумкин.

Чуцурроц англаш- геофазовий маълумотлардан фойдаланиш нима учун ва кандай килиб баъзи тахлиллар яхши, бошкалари эса йуклигини исботлаши мумкин.

Самарадорликни ошириш - иктисодий жараёнларда умумий самарадорликни ошириш учун геофазовий маълумотлар томонидан такдим этилган ракамли аникликдан фойдаланиш мумкин.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 6 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

REFERENCES

1. Ahmad A, Dey L. A k-mean clustering algorithm for mixed numeric and categorical data. Data Knowl Eng. 2007;63:503-27.

2. Alarabi L, Mokbel MF, Musleh M. St-hadoop: a mapreduce framework for spatio-temporal data. Geolnformatica. 2018;22:785-813

3. Bereta K, Koubarakis M. Ontop of geospatial databases. In: International semantic web conference. Cham: Springer; 2016. p. 37-52.

4. EARTH_OBSERVATION_SYSTEM. 2019. EOS processing—classic gis algorithms. https ://eos.com/eos-proce ssing /

5. Egenhofer MJ, Herring J. Categorizing binary topological relations between regions, lines, and points in geographic databases. Technical report, Department of Surveying Engineering, University of Maine, Orono, ME; 1990.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.