Научная статья на тему 'ГЕОАХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ ЁРДАМИДА ШАҲАРДА ЕРДАН ФОЙДАЛАНИШНИ ЎРГАНИШ УСЛУБЛАРИ'

ГЕОАХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ ЁРДАМИДА ШАҲАРДА ЕРДАН ФОЙДАЛАНИШНИ ЎРГАНИШ УСЛУБЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

CC BY
12
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Геоахборотлар тизимлари / ГИС / ArcGIS / GPS / мобил технологиялар / Фазовий таҳлил / 3D.

Аннотация научной статьи по строительству и архитектуре, автор научной работы — Анваров Ш.М., Рахмонов Д.Н., Носиров Б.И.

Геоахборот технологиялари шаҳарларда эрдан фойдаланишни ўрганиш ва таҳлил қилишда ҳал қилувчи роль ўйнайди. Ушбу мақолада геоахборот технологияларидан фойдаланган ҳолда шаҳар ерларидан фойдаланишни ўрганишда қўлланиладиган турли усуллар ўрганилиб, уларнинг қўлланилиши, афзалликлари ва барқарор шаҳар режалаштиришга қўшган ҳиссаси таъкидланган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ГЕОАХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ ЁРДАМИДА ШАҲАРДА ЕРДАН ФОЙДАЛАНИШНИ ЎРГАНИШ УСЛУБЛАРИ»

Анваров Ш.М.

Узбекистон Миллий университети Геоинформатика кафедраси таянч докторанти

Рахмонов Д.Н.

Узбекистон Миллий университети география ва табиий ресурслар факультеты Геодезия ва геоинформатика кафедраси мудири

Носиров Б.И.

Узбекистон Миллий университети Геоинформатика кафедраси таянч докторанти

ГЕОАХБОРОТ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИ ЁРДАМИДА ШАХДРДА ЕРДАН ФОЙДАЛАНИШНИ УРГАНИШ УСЛУБЛАРИ

Аннотация. Геоахборот технологиялари шауарларда эрдан фойдаланишни урганиш ва таулил цилишда уал цилувчи роль уйнайди. Ушбу мацолада геоахборот технологияларидан фойдаланган уолда шауар ерларидан фойдаланишни урганишда цулланиладиган турли усуллар урганилиб, уларнинг цулланилиши, афзалликлари ва барцарор шауар режалаштиришга цушган уиссаси таъкидланган.

Таянч сузлар: Геоахборотлар тизимлари, ГИС, ArcGIS, GPS, мобил технологиялар, Фазовий таулил, 3D.

Anvarov Sh.M. doctoral student Department of Geoinformatics National University of Uzbekistan Rakhmanov D.N. National University of Uzbekistan Head of the Department of Geodesy and Geoinformatics faculty of geography and natural resources

Nasirov B.I. doctoral student Department of Geoinformatics National University of Uzbekistan

METHODS OF STUDYING URBAN LAND USE USING GEOINFORMATION TECHNOLOGIES

Abstract. Geoinformation technologies play a crucial role in the study and analysis of urban land use. This paper explores the various methods used in urban land use studies using geoinformation technologies and highlights their applications, advantages and contribution to sustainable urban planning.

Key words: Geoinformation systems, GIS, ArcGIS, GPS, mobile technologies, Spatial analysis, 3D.

Шахарларда эрдан фойдаланиш динамикасини тушуниш самарали шахар режалаштириш, ресурсларни бошкариш ва экологик баркарорликни таъминлаш учун жуда мухимдир. Географик ахборот тизимлари (ГИС), Глобал жойлашувни аниклаш тизими (GPS), масофавий зондлаш ва фазовий тахлилларни уз ичига олган геоахборот технологиялари шахарлардан фойдаланиш билан боглик фазовий маълумотларни туплаш, кайта ишлаш ва тахлил килиш учун кучли воситаларни таклиф этади.

ГИС асосида ердан фойдаланиш.ГИС шахар ерларидан фойдаланишни тахлил килиш учун асосий воситадир. У ердан фойдаланишнинг кенг камровли хариталарини яратиш учун сунъий йулдош тасвирлари, кадастр маълумотлари ва инфратузилма маълумотлари каби турли фазовий маълумотлар тупламларини бирлаштиради. Ушбу хариталар шахар ичидаги турли хил ерлардан фойдаланиш таксимотининг визуал тасвирини такдим этади, бу эса режалаштирувчиларга тенденцияларни аниклаш, вакт утиши билан узгаришларни бахолаш ва келажакдаги ривожланиш буйича асосли карорлар кабул килиш имконини беради.

Шауар мониторинги учун масофадан зондлаш: Масофадан зондлаш технологиялари, жумладан, сунъий йулдош ва хаводан олинган суратлар шахарларда ердан фойдаланиш мониторингига катта хисса кушади. Юкори аникликдаги сунъий йулдош тасвирлари ер коплами турларини аниклаш ва таснифлаш, ердан фойдаланиш тартибидаги узгаришларни аниклаш ва урбанизациянинг атроф-мухитга таъсирини бахолаш имконини беради. Ушбу воситалар кимматли тарихий истикболни такдим этади ва режалаштирувчиларга узок муддатли тенденциялар асосида онгли карорлар кабул килиш имконини беради.

GPS ва мобил технологиялар: GPS технологияси жойлашувни аник кузатиш ва сохада маълумотларни йигиш учун кулланилади. GPS сенсорлари билан жихозланган мобил курилмалар реал вакт режимида эрдан фойдаланиш билан боглик маълумотларни олиш имконини беради. Бу усул, айникса, пиёдалар харакатини, йул харакати шаклларини хариталаш ва жамоат жойларининг функционаллигини бахолаш учун фойдали булиб, пиёдалар учун янада кулай ва кулай шахар мухитини яратишга хисса кушади.

Фазовий тахлил: ^оплама тахлили, якинлик тахлили ва фазовий статистика каби фазовий тахлил усуллари геофазовий маълумотларнинг талкинини кучайтиради. Ушбу усуллар фазовий муносабатларни, иссик нукталарни ва шахарлардан фойдаланиш шаклларидаги тенденцияларни аниклашга ёрдам беради. Режачилар ушбу маълумотлардан инфратузилмани ривожлантиришни оптималлаштириш, ресурсларни

самарали таксимлаш ва эрдан баркарор фойдаланиш амалиётини таргиб килувчи сиёсатларни амалга ошириш учун фойдаланиши мумкин.

Шауар визуализацияси учун 3D моделлаштириш: Илгор геоахборот технологиялари шахарларнинг уч улчовли (3D) моделларини яратиш имконини беради. Ушбу моделлар курилган атроф-мухитнинг реал тасвирини таклиф килади, бу эрдан фойдаланишнинг вертикал улчамини яхширок визуаллаштириш ва тушунишга ёрдам беради. Бу, айникса, куп каватли биноларнинг таъсирини бахолаш, шахар зичлигини оптималлаштириш ва шахарни режалаштиришнинг эстетик жихатларини яхшилаш учун кимматлидир.

Куп афзалликларга карамай, маълумотлар интеграцияси, узаро мувофиклик ва малакали мутахассисларга булган эхтиёж каби муаммолар сакланиб колмокда. Келажакдаги тадкикотлар ушбу муаммоларни бартараф этишга, сунъий интеллект каби ривожланаётган технологияларни интеграциялашга ва шахарлардан фойдаланишни аникрок ва хар томонлама тахлил килиш учун методологияни такомиллаштиришга каратилиши керак.

Аклли шахарлар контсепцияси шахарлардаги эрдан фойдаланиш буйича тадкикотларни янада яхшилаш учун нарсалар Интернетидан (ЮТ) фойдаланади. Инфратузилма ва шахар ободончилигига урнатилган сенсорлар каби ИоТ курилмалари хаво сифати, транспорт окими ва энергия истеъмоли каби турли параметрлар хакида реал вакт режимида маълумотларни такдим этади. Ушбу маълумотлар окимини ГИС платформаларига интеграциялаш шахар ландшафтини яхлит тушуниш имконини беради, бу динамик ва сезгир шахар режалаштириш имконини беради.

Шахарлардаги эрдан фойдаланиш узгаришларини башорат килишда иловаларни топди. Ушбу моделлар накшларни аниклаш ва эрдан фойдаланиш стсенарийлари хакида башорат килиш учун кенг маълумотлар тупламини тахлил килади. Машинани урганишни геоахборот технологиялари билан интеграциялаш ердан фойдаланиш буйича башоратларнинг аниклигини оширади ва режалаштирувчиларга баркарор шахар ривожланиши учун проактив карорлар кабул килишда ёрдам беради.

Ицлим узгаришига чидамлилик: Иклим узгариши билан боглик ташвишларнинг кучайиши шароитида геоахборот технологиялари урбанизациянинг атроф-мухитга таъсирини бахолаш ва хал килишга ёрдам беради. Фазовий тахлил воситалари заиф худудларни аниклашга, иклим узгариши стсенарийларини моделлаштиришга ва шахарнинг баркарорлигини ошириш учун мослашувчан стратегияларни ишлаб чикишга ёрдам беради. Ушбу ёндашув хавфларни юмшатиш ва узгарувчан экологик шароитларда эрдан баркарор фойдаланиш амалиётини таргиб килиш учун жуда мухимдир.

Геоахборот технологиялари инклюзив шахар режалаштириш оркали ижтимоий тенгликни таъминлашда хал килувчи роль уйнайди. Демография,

фойдаланиш имконияти ва ресурсларни таксимлаш билан боглик фазовий маълумотларни тахлил килиш оркали режалаштирувчилар эрдан фойдаланишдаги номутаносибликларни бартараф этиш учун максадли тадбирларни талаб киладиган худудларни аниклашлари мумкин. Ушбу ёндашув янада инклюзив, кулай ва адолатли шахар майдонларини таъминлайди.

Шахар эрдан фойдаланиш буйича тадкикотлар географлар, шахарсозликчилар, экологлар, маълумотлар буйича олимлар ва бошка мутахассислар уртасидаги фанлараро хамкорликдан фойда олади. Ушбу хамкорликдаги ёндашув эрдан фойдаланишга таъсир килувчи омилларни яхлит тушунишни таъминлайди, шахарсозликнинг комплекс ва интеграциялашган ечимларига олиб келади.

Геоахборот технологиялари ривожланиши билан аклий мулохазалар, жумладан, маълумотлар махфийлиги ва хавфсизлигини таъминлаш мухим ахамиятга эга. Шахарсозлик учун кимматли маълумотларни туплаш ва шахсларнинг шахсий хаётини химоя килиш уртасидаги мувозанатни саклаш жуда мухимдир. Шахарларда ердан фойдаланишни урганишда геофазовий маълумотлардан фойдаланишни бошкариш учун шаффоф сиёсат ва ахлокий курсатмалар урнатилиши керак.

Муваффациятли шауар ерларидан фойдаланиш буйича амалий тадцицотлар: Шахардан фойдаланишни режалаштиришда геоахборот технологиялари муваффакиятли кулланилган реал мисолларни урганиш кимматли тушунчаларни беради. ГИС-га асосланган районлаштириш, ИоТ-га асосланган трафикни бошкариш ёки эрдан фойдаланишдаги узгаришларни башорат килиш учун машинани урганиш моделларини амалга оширадиган шахарлар мисоллари бошка шахар марказлари учун илхом манбаи булиб хизмат килиши мумкин. Ушбу амалий тадкикотлар геоахборот технологияларининг шахар функционаллиги ва баркарорлигини яхшилашга амалий таъсирини курсатади.

Инфратузилмани режалаштиришда геоахборот технологияларининг интеграциялашуви баркарор шахар ривожланишига ёрдам беради. Сув тошкини ёки сейсмик фаоллик каби хавфларни бахолаш учун ГИСни куллаш оркали шахарлар инфратузилма лойихалари хакида хабардор карорлар кабул килишлари мумкин. Ушбу проактив ёндашув шахар тузилмаларининг чидамлилигини оширади, уларнинг потенциал хавф-хатарларга бардош беришини ва тикланишини таъминлайди.

Давлат муассасалари ва хусусий корхоналар уртасидаги хамкорлик шахарлардан фойдаланишни урганишда геоинновацияларни ривожлантиришда хал килувчи роль уйнайди. Давлат-хусусий шериклик илгор технологиялардан фойдаланиш, тадкикот ташаббусларини молиялаштириш ва инновацион ечимларни амалга оширишни осонлаштириши мумкин. Бундай хамкорлик шахарсозлик ва ривожланиш сохасидаги ютукларни тезлаштирадиган синергия яратади.

Геоинформацион технологияларнинг жадал ривожланишини хисобга олган холда, шахарни режалаштирувчилар, ГИС тахлилчилари ва тегишли мутахассислар учун узлуксиз урганиш ва касбий ривожланиш жуда мухимдир. Семинарлар, укув дастурлари ва конференциялар энг сунгги воситалар ва методологиялардан хабардор булиш имкониятини беради. Ушбу узлуксиз таълим амалиётчиларнинг шахар ерларидан самарали фойдаланиш тахлили учун геоахборот технологияларининг тулик имкониятларидан фойдаланишини таъминлайди.

Урбанизация билан боглик муаммолар факат битта шахар ёки минтака билан чегараланмайди. Энг яхши тажрибалар, маълумотлар ва технологик ечимларни алмашиш учун глобал хамкорлик зарур. Халкаро ташкилотлар, илмий муассасалар ва шахар тармоклари хамкорликни ривожлантириши мумкин, бу эса шахарларга бир-бирининг тажрибасидан урганиш ва умумий шахарлардан фойдаланиш муаммоларини биргаликда хал килиш имконини беради.

Геоахборот технологиялари кучли воситаларни таклиф килсада, маълумотлардаги бушликларни бартараф этиш ва маълумотлар сифатини таъминлаш жуда мухимдир. Шахарлар кенг камровли маълумотларни йигиш стратегияларига сармоя киритишлари ва маълумотларни алмашиш ва интеграция килиш учун протоколларни урнатишлари керак. Маълумотларнинг аниклиги ва ишончлилигини ошириш, асосланган карорлар кабул килишда геоахборот технологияларининг самарадорлигини оширади.

Шахарсозликда геоахборот технологияларининг афзалликлари хакида ахолининг хабардорлиги ва тушунчасини ошириш жуда мухим. Таълим кампаниялари, жамоатчилик семинарлари ва мавжуд маълумотлар фукароларга шахар ерларидан фойдаланиш билан боглик карорларни кабул килиш жараёнларида фаол иштирок этиш имконини беради. Ахборотли ва жалб килинган жамоалар янада инклюзив ва баркарор шахар ривожланишига хисса кушади.

Аник меъёрий-хукукий базани яратиш ва геоахборот технологияларини шахар сиёсатига интеграция килиш узок муддатли муваффакият учун жуда мухимдир. Хукуматлар ва муниципалитетлар геофазовий маълумотлардан масъулиятли фойдаланишни рагбатлантирадиган сиёсатларни ишлаб чикишлари, махфийлик муаммоларини хал килишлари ва шахарлардан фойдаланишни режалаштиришда пайдо булган технологияларни аклий куллашни йуналтиришлари керак.

Хулоса

Геоинформацион технологияларнинг узлуксиз ривожланиши шахарларда ердан фойдаланишни урганиш учун истикболли келажакни таъминлайди ва янада мустахкам ва яхши режалаштирилган шахарларга хисса кушади.

Геоахборот технологиялари ривожланишда давом этмокда ва шахар ерларидан фойдаланишни урганиш ва тахлил килиш учун тобора мураккаб воситаларни таклиф килмокда. Урбанизациянинг динамик табиати геоахборот технологиялари сохасида доимий инновациялар ва мослашишни талаб килади, бу уларнинг доимий узгарувчан шахар контекстида доимий долзарблигини таъминлайди.

Гэоахборот технологияларининг шахарлардан фойдаланишни урганишга узгартирувчи таъсири уларнинг куп киррали кулланилишида яккол намоён булади. ГИС-га асосланган аклли шахар ташаббусларигача, бу технологиялар шахарсозликда онгли карорлар кабул килиш учун ажралмас воситага айланди. Бирок, биз аклли ва баркарор шахарларнинг келажагини тасаввур килар эканмиз, ахлокий мулохазалар асосида харакат килиш, маълумотлар махфийлигини таъминлаш ва географик чегаралардан ошиб кетадиган хамкорликни ривожлантириш зарур. Стратегик режалаштириш ва глобал хамкорлик билан биргаликда геоахборот технологияларининг узлуксиз эволюцияси баркарор, инклюзив ва хозирги ва келажак авлодлар эхтиёжларига жавоб берадиган шахар ландшафтларини шакллантириш имконини беради.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Гулямова Л. Х., Сафаров Э.Ю., Абдуллаев И.У., - Географик ахборот тизимлари. - Тошкент: «Университет», 2013.

2. Авезбаев О.С Геомаълумотлар базаси ва унинг архитектураси. Тошкент., ТАВД 2014, 8-12 б.

3. Статов В.А., Реймов П.Р., Мамутов Н.К., Фазовий тахлиллар. - Тошкент., КДУ, 2014. 118 - б.

4. Тесленок К. С., Геоинформационные технологии в изучении земельных ресурсов Республики Мордовия [Электронный ресурс] / Тесленок Кирилл Сергеевич // Научное обозрение: электрон. журн. - 2016. - № 2. С. 11.

5. Интернет маълумот. www.stat.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.