Научная статья на тему 'ГЕНДЕР СТЕРИОТИПЛАРИГА ҚАРШИ КУРАШИШДА ФУҚАРОЛИК ЖАМИЯТИ ИНСТИТУТЛАРИНИНГ ЎРНИ (МАҲАЛЛА ИНСТИТУТИ МИСОЛИДА)'

ГЕНДЕР СТЕРИОТИПЛАРИГА ҚАРШИ КУРАШИШДА ФУҚАРОЛИК ЖАМИЯТИ ИНСТИТУТЛАРИНИНГ ЎРНИ (МАҲАЛЛА ИНСТИТУТИ МИСОЛИДА) Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
2
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
гендер тенглик / тазйиқ / зўравонлик / психологик зўравонлик / жисмоний зўравонлик / жинсий зўравонлик / иқтисодий зўравонлик / суицид / ҳимоя ордери / виктимиологик профилактика / фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органлари / ижтимоий шериклик / жамоатчилик назорати.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Равшанова Гулхаё Абдикахаровна

Гендер тенгликни таъминлаш давлатимиз сиёсатининг устувор йўналишлари этиб белгиланган. Мазкур давлат сиёсатини амалга оширишда фуқаролик жамияти институтлари давлатнинг асосий таянчи ҳисобланади. Ушбу мақолада гендер стериотипларига қарши курашишда маҳалла институтининг асосий вазифалари ва фаолият йўналишлари ёритиб берилган. Тазйиқ ва зўравонликка қарши курашнинг самарали воситалари; виктимиологик, умумий, махсус ва якка тартибдаги профилактик ишларда фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органлари ҳодимларининг асосий вазифалари таҳлил қилинган. Мавзу юзасидан тегишли таклиф ва тавсиялар ишлаб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ГЕНДЕР СТЕРИОТИПЛАРИГА ҚАРШИ КУРАШИШДА ФУҚАРОЛИК ЖАМИЯТИ ИНСТИТУТЛАРИНИНГ ЎРНИ (МАҲАЛЛА ИНСТИТУТИ МИСОЛИДА)»

ГЕНДЕР СТЕРИОТИПЛАРИГА ЦАРШИ КУРАШИШДА ФУЦАРОЛИК ЖАМИЯТИ ИНСТИТУТЛАРИНИНГ УРНИ (МАХДЛЛА ИНСТИТУТИ МИСОЛИДА) Равшанова Гулхаё Абдикахаровна

"Тошкент ирригация ва кишлок хужалигини механизацилаш мухандислари института"

миллий тадкикот университети ассистенти. https://doi.org/10.5281/zenodo.10693596

Аннотация. Гендер тенгликни таъминлаш давлатимиз сиёсатининг устувор йуналишлари этиб белгиланган. Мазкур давлат сиёсатини амалга оширишда фукаролик жамияти институтлари давлатнинг асосий таянчи х,исобланади. Ушбу маколада гендер стериотипларига карши курашишда махдлла институтининг асосий вазифалари ва фаолият йуналишлари ёритиб берилган. Тазйик ва зуравонликка карши курашнинг самарали воситалари; виктимиологик, умумий, махсус ва якка тартибдаги профилактик ишларда фукаролар узини узи бошкариш органлари х,одимларининг асосий вазифалари тах,лил килинган. Мавзу юзасидан тегишли таклиф ва тавсиялар ишлаб чикилган.

Калит сузлар. гендер тенглик, тазйик, зуравонлик, психологик зуравонлик, жисмоний зуравонлик, жинсий зуравонлик, иктисодий зуравонлик, суицид, х,имоя ордери, виктимиологик профилактика, фукаролар узини узи бошкариш органлари, ижтимоий шериклик, жамоатчилик назорати.

РОЛЬ ИНСТИТУТОВ ГРАЖДАНСКОГО ОБЩЕСТВА В БОРЬБЕ С ГЕНДЕРНЫМИ СТЕРЕОТИПАМИ

(НА ПРИМЕРЕ ИНСТИТУТА МАХАЛЛЯ).

Равшанова Гулхаё Абдикахаровна

Докторант Национального исследовательского университета «Ташкентский институт инженеров ирригации и механизации сельского хозяйства».

Аннотация. Обеспечение гендерного равенства определено приоритетным направлением нашей государственной политики. В реализации этой государственной политики институты гражданского общества являются основной опорой государства. В данной статье освещены основные задачи и направления деятельности института соседства по борьбе с тендерными стереотипами. Эффективные средства борьбы с угнетением и насилием; Проанализированы основные задачи сотрудников органов самоуправления граждан в виктимологической, общей, специальной и индивидуальной профилактической работе. По теме разработаны соответствующие предложения и рекомендации.

Ключевые слова: гендерное равенство, угнетение, насилие, психологическое насилие, физическое насилие, сексуальное насилие, экономическое насилие, самоубийство, охранный ордер, виктимологическая профилактика, органы самоуправления граждан, социальное партнерство, общественный контроль.

THE ROLE OF CIVIL SOCIETY INSTITUTIONS IN COMBATING GENDER STEREOTYPES

(IN THE EXAMPLE OF INSTITUTE OF MAKHALLA)

Ravshanova Gulxayo Abdikakharovna

Doctoral student of the National Research University "Tashkent Institute of Irrigation and Agricultural Mechanization Engineers".

Annotation. Ensuring gender equality is defined as the priority direction of our state policy. In the implementation of this state policy, civil society institutions are the main support of the state. This article highlights the main tasks and areas of activity of the neighborhood institution in combating gender stereotypes. Effective means of combating oppression and violence; the main tasks of the employees of citizens' self-management bodies in victimological, general, special and individual preventive works were analyzed. Appropriate proposals and recommendations have been developed on the topic.

Keywords: gender equality, oppression, violence, psychological violence, physical violence, sexual violence, economic violence, suicide, protection order, victimological prevention, citizens' self-government organizations, social partnership, public control.

Дунё миккёсида кечаётган глобаллашув жараёнлари нафакат икктисодий, балки ижтимоий муносабатларга дам уз таъсирини утказмокда. Маълумотларга кура, "дунё адолиси 7,6 миллиарддан ортикк, уларнинг 49,7% хотин-кизлардан иборат булиб, 35% хотин-кизлар даёти мобайнида камситилишга учрамокда. Яъни, дар уч аёлдан бири зуравонликка учраганини куриш мумкин" [4]. Хотин-кизларнинг жамиятга интеграциялашуви, ижтимоий-сиёсий маданиятининг усиши тазйи; ва зуравонликка карши курашда самарали механизмлар жорий этилишига бевосита богли;. Уларни ижтимоий димоялаш долзарблигининг яна бир мудим жидати, дар томонлама соглом ва маънавиятли аёллар - оналаргина миллат такдирида дал килувчи адамиятга эга булган буюк келажак бунёдкорлари - баркамол авлодни вояга етказишга кодир булади.

Статистик маълумотларга кура шахс даёти ва соглигига карши жиноятларнинг 40 фоизи, дар туртта котилликнинг биттаси, касддан баданга шикаст етказишларнинг дар бештадан биттаси, дакорат килиш ва тудматнинг саккизтадан биттаси айнан оила-турмуш содасида содир этилмокда [5]. Узбекистон Республикаси Президенти Ш.Мирзиёевнинг: "Оилаларда носоглом муносабатлар, кайнона-келин, эр-хотин уртасидаги жанжаллар, хотин-кизларимиз орасида уз жонига касд килиш долатлари борлиги шахсан мени каттик изтиробга солмокда" [2] деган фикрлари мавзунинг канчалик долзарб эканлигини яккол курсатиб турибди.

Бугунги кунда хотин-кизларни зуравонликдан димоя килиш борасида жамиятда хотин-кизларга нисбатан тазйик ва зуравонликка доир муросасизлик мудитини яратиш учун салмокли чора-тадбирлар амалга оширилмокда. Инсон дукуклари буйича умумжадон декларацияси, Фукаролик ва сиёсий дукуклар буйича халкаро келишув дамда Иктисодий, ижтимоий ва маданий дукуклар буйича халкаро келишув оилани жамият асосидаги гуруд деб тан олади [6] дамда шахсни оиладаги зуравонликлардан димоя килади.

Миллий конунчилигимизда дам хотин-кизларни зуравонликнинг дар кандай турларидан димоя килишга каратилган бир катор дукукий меъёрлар мустадкамлаб куйилган. Жумладан, Узбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 2 февралдаги "Хотин-кизларни куллаб-кувватлаш ва оила институтини мустадкамлаш содасидаги фаолиятини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-5325-сон, 2020 йил 18 февралдаги "Жамиятда ижтимоий-маънавий мудитни согломлаштириш, мадалла институтини янада куллаб-кувватлаш дамда оила ва хотин-кизлар билан ишлаш тизимини янги даражага олиб чикиш чора-тадбирлари тугрисида"ги ПФ-5938-сон Фармонлари, 2019 йил 7 мартдаги "Хотин-кизларнинг меднат дукуклари кафолатларини янада кучайтириш ва

тадбиркорлик фаолиятини куллаб-кувватлашга оид чора-тадбирлар тугрисида"ги П^-4235-сон ^арори, Узбекистан Республикасининг 2019 йил 2 сентябрдаги «Хотин-кизларни тазйик ва зуравонликдан химоя килиш тугрисида»ги ^онуни, Вазирлар Махкамасининг ^арорлари ва бошка тегишли хужжатлар хукукий асос булиб хизмат килади.

Юкоридаги хукукий асосларга мувофик хотин-кизларга нисбатан тазйик ва зуравонлик даражасини камайтириш учун мунтазам равишда халк билан мулокотлар утказилмокда, 200 та туман ва шахарда реабилитация шелтер-марказлари муваффакиятли фаолият олиб бормокда. Зуравонлик курбонларига Х,имоя ордерлари бериш тизиими йулга куйилди. Шу билан бирга мавжуд «ишонч телефонлари» зуравонлик курбонига айланган аёллар ва кизларга огир вазиятдан чикишларига ёрдам бериб, рухий, хукукий хамда тиббий кумак беради. Бунда аёлнинг хохишига кура унинг мурожаати сир сакланади. Айникса, ёрдамга мухтож булган, низоли вазиятларда, оилавий-маиший зурлик ишлатилганда ва уз жонига касд килишга мойил холатларда тезкор, шошилинч ёрдам курсатади.

Шунингдек, Узбекистон Республикаси Гендер тенгликни таъминлаш масалалари буйича комиссия бошчилигида, Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг Ахолишунослик жамгармаси (ЮНФПА) кумагида Реабилитация ва мослаштириш республика маркази кошида «Зуравонликка йул йук!» телеграмм канали фаолияти йулга куйилган. Канал, энг аввало, хотин-кизлар, колаверса, гендер зуравонликнинг олдини олиш ва унга карши курашиш масаласи билан бевосита ва билвосита дахлдор булган давлат, нодавлат идора ва ташкилотлар, журналист ва блогерлар хамда кенг омма учун мулжалланган. Телеграмм каналида хотин-кизларнинг узлари ёки якинлари оилада ёхуд иш жойида гендер зуравонликка учраган такдирда, керакли хукукий ёрдам, амалий маълумот, кимга ва каерга мурожаат килиши хакида зарур ахборотларга эга булишлари мумкин [7].

Хотин-кизларга нисбатан содир этилган зуравонликнинг катта кисмини оила-турмуш доирасидаги хукукбузарликлар ташкил этади. Бугунги кунда тазйик ва зуравонликка карши кураш сохасида амалга оширилаётган чора-тадбирлар билан бир вактда кундалик хаётимизда оилавий зуравонлик билан боглик холатларнинг учраб туриши жамиятнинг асосий муаммоларидан биридир. Оиладаги зуравонлик деганда, хотин-кизларга нисбатан унинг маълум бир аъзолари томонидан содир этиладиган рухий, жисмоний, жинсий, иктисодий зуравонлик тушунилади. Жамиятда турли хил оилалар бор. Х,ар бир оиланинг бир-бириникига ухшамайдиган муаммолари мавжуд. "Ижтимоий фикр" жамоатчилик фикрини урганиш маркази томонидан 2021 йил биринчи ярмида утказилган суровнома натижаларига кура, унинг иштирокчиларининг аксарияти эр томонидан хотинга нисбатан жисмоний куч ишлатилишига йул куйиб булмайди, деб хисоблашади. 10,3% респондентлар айрим холларда куч ишлатиш мумкин, деб хисоблайдилар. Респондентлар ушбу кисмининг фикрига кура, аёл уз хатти-харакати билан эрини куч ишлатишга мажбур килган холларда жисмоний зуравонлик холатига йул куйиш мумкин. Респондентларнинг фикрича, спиртли ичимликлар ва гиёхванд моддаларни истеъмол килиш (23,5%), узаро тушунмовчилик (22,1%) ва моддий кийинчиликлар (20,6%) аёлга нисбатан жисмоний зуравонлик намоён булишининг сабаблари хисобланади [8].

Яна бир социологик тадкикот натижаларига карайдиган булсак, узига нисбатан ишончсизлик, моддий етишмовчиликнинг юкорилиги, оила аъзолари уртасида тушунмовчиликлар, шунингдек, жамиятдаги анъаналар хотин-кизлар зуравонликка учрашига сабаб булаётганлиги кузатилди. Хусусан, иштирок этган 989 нафар респондентларнинг 358 таси (Андижон, Бухоро, ^оракалпогистон Республикаси ва

Самарканд вилоятларидан) бир-бирини тушунмаслик, 335 таси моддий етишмовчилик, 256 таси узига нисбатан ишончсизлик, 17 таси эса анъаналар, 23 таси бошка турли сабаблар зуравонликнинг келиб чикишига сабаб булиши мумкин, деб жавоб беришган.

Гендер стереотиплпригп карши курашиш, тазйик ва зуравонлик долатларнинг олдини олиш, аниклаш ва тегишли чора-тадбирларни амалга ошириш фукаролар узини узи бошкариш органларининг асосий вазифаларидан биридир. "Хотин-кизларни тазйик ва зуравонликдан димоя килиш тугрисида"ги Узбекистон Республикасининг ^онунида куйидагилар фукаролар узини узи бошкариш органларининг асосий вазифалари сифатида белгилаб куйилган:

хотин-кизларни тазйик ва зуравонликдан димоя килиш содасидаги давлат дастурларини, дудудий дамда бошка дастурларни ишлаб чикиш ва амалга оширишда иштирок этиши;

хотин-кизларни тазйик ва зуравонликдан димоя килишга доир тадбирларни амалга оширишда давлат органларига кумаклашиши;

хотин-кизларни тазйик ва зуравонликдан димоя килиш тугрисидаги конунчилик ижроси устидан жамоатчилик назоратини амалга ошириши;

хотин-кизларни тазйик ва зуравонликдан димоя килиш тугрисидаги конунчиликни дамда мазкур содада дукукни куллаш амалиётини такомиллаштириш юзасидан таклифлар киритиши;

хотин-кизларни тазйик ва зуравонликдан димоя килишни амалга оширувчи тегишли ваколатли органлар дамда ташкилотлар билан дамкорлик килиши мумкин.

Фукароларнинг узини узи бошкариш органлари хотин-кизларнинг дукуклари, эркинликлари ва конуний манфаатларини димоя килишга, уларнинг ижтимоий даётдаги, оилада маънавий-ахлокий мудитни шакллантиришдаги, ёш авлодни тарбиялашдаги ролини оширишга каратилган чора-тадбирлар куради [9].

Маълумки, халкимиз даётида мадалла азал-азалдан тарбия маскани, миллий ва умуминсоний кадриятларни авлоддан авлодга етказиш дамда давлат сиёсатининг жойлардаги ижросини таъминловчи узига хос демократик институтдир. Сунгги йилларда фукаролик жамияти кузгуси сифатида мадалланинг ваколат ва вазифалари кенгайиб бормокда. Хотин-кизларга нисбатан тазйик ва зуравонликка карши курашишда дам давлатнинг энг якин кумакчиси мадалалар дисобланади. Мадаллаларда фаолият юритувчи мадалла раиси, хотин-кизлар буйича мутахассислар, профилактика инспекторлари ва мадалла фаоллари эътиборидан бирорта дам хонадон четта колмаслиги лозим. Чунки, юкорида таъкидланганидек, оиладаги тазйик ва зуравонлик купинча яширин долатда булиши, сиртдан караганда даммаси рисоладагидек курининши, тазйик ва зуравонлик жабрланувчилари ушбу долатларни оила шаънига путир етказмаслик учун катъий сир тутишлари, айрим долларда эса зуравонликни одатий дол деб кабул килиши мумкин. Тазйик ва зуравонликнинг хавфли куриниши дам айнан шунда, чунки уз вактида тегишли чора курилмай, йиллар давомида давом этган бу долат узининг салъбий окибатларини намоён килмасдан колмайди. Бундан етган зарар жамият ижтимоий даётига дам уз таъсирини курсатади.

Шундай экан тазйик ва зуровонликнинг олдини олиш, оилаларда соглом маънавий мудит дукмрон булишига кумаклашишда фукаролар узини узи бошкариш органлари уз фаолиятларида куйидагиларни амалга оширишлари максадга мувофик:

Биринчидан, ижтимоий жихатдан хавфли ахволда булган нотинч оилаларни уз вактида аниклаш, низо келиб чикиш хавфи булган оилалар билан профилактика ишини ташкил этишда макбул усулларни куллашга эришишлари лозим. Иккинчидан, ижтимоий мавкеи, физиологик холати, хулк-атвори, хаёт тарзи билан боглик холда хукукбузардан жабрланувчига айланиши хавфи мавжуд булган шахсларни аниклаш ва уларга нисбатан виктимологик профилактик чора-тадбирларни куллашда тегишли ташкилотлар билан самарали ижтимоий хамкорликни амалга оширишлари лозим. Учинчидан, хукукбузарликларнинг содир этилишида жабрланувчиларнинг тутган урнини хамда жабрланишнинг сабаблари ва уларга имкон берган шарт-шароитларни аниклаш ва бартараф этишга доир чора-тадбирларни амалга оширишлари зарур. Туртинчидан, хар бир махалла мамлакатимизда тазйик ва зуравонликка карши амалга оширилаётган чора-тадбирлар, хукукий асослар буйича тушинтириш ва таргибот ишларини юкори савияда ташкил килиб, хар бир хонадонга кириб боришини таъминлашлари зарур. Бешинчидан, тазйик ва зуравонликка карши курашда хотин-кизларнинг етарли билим ва куникмаларга эга булишларига, Президентимиз Ш.Мирзиёев асослаб берган "Аёлга илм бериш жамиятни илмли, маърифатли, салохиятли килиш"[1] деган тамойилни хаётга изчил тадбик этишга кумаклашиши лозим. Олтинчидан, тарбиявий профилактик чора-тадбирларни самарали амалга оширишлари учун мазкур жараёнда мавжуд доимий комиссиялар: оилавий кадриятларни мустахкамлаш комиссияси; хотин-кизлар билан ишлаш буйича комиссия; ижтимоий куллаб-кувватлаш ва жамоатчилик назорати буйича комиссия, секторлар, давлат органлари ва фукаролик жамиятининг бошка институтлари билан фаол ижтимоий хамкорлик ва таъсирчан жамоатчилик назоратини таъминлашлари максадга мувофик деб хисоблаймиз.

Гендер стериотипларига карши курашишда оилага энг якин булган тузилма -фукаролар узини узи бошкариш органлари ва уларнинг мутассади ходимларидан масалага ута зийраклик ва огохлик билан ёндошишлари талаб этилади. Айникса, махаллаларда фаолият юритувчи хотин-кизлар буйича мутахассислар зиммасига алохида масъулият юклайди. ^онунчиликда хам уларнинг асосий вазифалари сифатида "худудда хотин-кизларнинг оилада, махалла ва мехнат жамоаларидаги ролини кучайтириш, уларни ижтимоий-хукукий жихатдан куллаб-кувватлаш борасидаги манзилли ишларни ташкил этади; хотин-кизларнинг ижтимоий-сиёсий фаоллиги, уларнинг хукукий маданиятини ошириш буйича чора-тадбирларни амалга оширади"[10] деб белгилаб куйилган. Хулоса килиб айтиш мумкинки, махаллаларда оилалар билан олиб бориладиган тушинтириш ва тарбиявий ишлар, хукукий маданият ва маънавий таргибот тадбирларини мунтаззам равишда тизимли ташкил килиш хамда мазкур жараёнга хар бир хонадонни фаол жалб этиш оилаларда гендер стериотипларига карши курашишда самарали натижаларни беради.

REFERENCES:

1. Мирзиёев Ш.М Янги Узбекистон стратегияси. — Т., 2021. — Б.250.

2. Мирзиёев Ш.М. Ватанимиз такдири ва келажаги йулида янада хамжихат булиб, катъият билан харакат килайлик. // Халк сузи. — Т., 2017 йил. 16 июнь.

3. Gender-based Violence Area of Responsibility .https://www.unfpa.org/gender-based-violence.10.02.2021.

4. Пулатова Ш. А., Муродов А.Ш. Зуравонликдан жабрланганлар хукукларини химоя килиш ва зуравонликнинг олдини олиш. — Т., 2020. — Б 6.

5. Болаларга нисбатан зуравонлик буйича бутунжадон дисоботи. — Т., 2009. — Б. 61.

6. Зияева Х. Маиший зуравонликка учраган хотин-кизларни ижтимоий димоялаш самарадорлигини ошириш механизмлари. Социология фанлари буйича фалсафа доктори (PhD) диссертация автореферати. — Т., 2021. — Б.17.

7. https://ijtimoiyfikr.uz/tadqiqotlar/zhamiyat/fuarolarning-oila-trisidagi-fikri-arashlar-zaro-munosabatl ar-j nalishlar.htm

8. https://www.lex.uz/docs/4494709.

9. https://lex.uz/docs/3588114.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.