Научная статья на тему 'МАМЛАКАТИМИЗДА ХОТИН-ҚИЗЛАРНИ ИЛМ-ФАН ТАРАҚҚИЁТИГА ҚЎШАЁТГАН ХИССАЛАРИ'

МАМЛАКАТИМИЗДА ХОТИН-ҚИЗЛАРНИ ИЛМ-ФАН ТАРАҚҚИЁТИГА ҚЎШАЁТГАН ХИССАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
Гендер тенглик / хотин-қизлар / илмий фаолият / инновацион ғоялар / тенг ҳуқуқли / сифатли таълим / адолатли сиёсат / устувор йўналишлар / гендер сиёсати / инсон ҳуқуқлари / миллий стратегия / ижтимоий муносабатлар / фуқароларнинг репродуктив саломатлиги / камситиш ва таъқиблар / ҳимоя қилиш.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Садикова Фируза Махмудхановна

Ўзбекистонда бир қатор қонун ҳужжатлари, жумладан, Ўзбекистон Республикаси Президентининг хотин-қизлар ҳуқуқларини таъминлаш, хусусан, гендер тенглигини жорий қилиш нуқтаи назаридан таълимдаги ижобий силжишларни алоҳида таъкидлаш керак. Мамлакатимизда хотин-қизларни илмий фаолиятга кенг жалб этиш, уларнинг дастурий ишланмалари, инновацион ғояларини қўллаб-қувватлаш борасида салмоқли ишлар амалга оширилмоқда. Сўнгги беш йилнинг ўзида хотин-қизларнинг ҳуқуқий мавқеини юксалтириш, оила институтини ҳимоя қилишга қаратилган кўплаб қонунлар, Президент фармон ва қарорлари қабул қилинди ҳамда амалда изчил татбиқ этилмоқда.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАМЛАКАТИМИЗДА ХОТИН-ҚИЗЛАРНИ ИЛМ-ФАН ТАРАҚҚИЁТИГА ҚЎШАЁТГАН ХИССАЛАРИ»

МАМЛАКАТИМИЗДА ХОТИН-ЩЗЛАРНИ ИЛМ-ФАН ТАРАВДИЁТИГА ЦУШАЁТГАН ХИССАЛАРИ Садикова Фируза Махмудхановна

ТИКХММИ(МТУ) "Профессионал таълим" кафедраси п.ф.ф.д. доц.в.б. Sadikovafiruza1974@/com 90-9546500 https://doi.org/10.5281/zenodo.10659603

Аннотация. Узбекистонда бир цатор цонун %ужжатлари, жумладан, Узбекистон Республикаси Президентининг хотин-цизлар %уцуцларини таъминлаш, хусусан, гендер тенглигини жорий цилиш нуцтаи назаридан таълимдаги ижобий силжишларни ало%ида таъкидлаш керак. Мамлакатимизда хотин-цизларни илмий фаолиятга кенг жалб этиш, уларнинг дастурий ишланмалари, инновацион гояларини цуллаб-цувватлаш борасида салмоцли ишлар амалга оширилмоцда. Сунгги беш йилнинг узида хотин-цизларнинг %уцуций мавцеини юксалтириш, оила институтини %имоя цилишга царатилган куплаб цонунлар, Президент фармон ва царорлари цабул цилинди %амда амалда изчил татбиц этилмоцда.

Калит сузлар: Гендер тенглик, хотин-цизлар, илмий фаолият, инновацион гоялар, тенг %уцуцли, сифатли таълим, адолатли сиёсат, устувор йуналишлар, гендер сиёсати, инсон ууцуцлари, миллий стратегия, ижтимоий муносабатлар, фуцароларнинг репродуктив саломатлиги, камситиш ва таъциблар, %имоя цилиш.

Аннотация. B Узбекистане следует отметить ряд законодательных актов, в том числе позитивные сдвиги в образовании в части обеспечения прав женщин Президента Республики Узбекистан, в частности, введение гендерного равенства. В нашей стране проводится значительная работа по широкому вовлечению женщин в научную деятельность, поддержке их программных разработок, инновационных идей. За последние пять лет было принято и последовательно реализуется на практике множество законов, президентских указов и постановлений, направленных на повышение правового статуса женщин, защиту института семьи.

Ключевые слова: гендерное равенство, женщины, научная деятельность, инновационные идеи, равное, качественное образование, справедливая политика, приоритеты, гендерная политика, права человека, национальная стратегия, социальные отношения, репродуктивное здоровье граждан, дискриминация и домогательства, защита.

Abstract. A number of legislative acts should be noted in Uzbekistan, including positive developments in education in terms of ensuring the rights of women of the President of the Republic of Uzbekistan, in particular, the introduction of gender equality. Significant work is being carried out in our country on the broad involvement of women in scientific activities, support for their software developments, innovative ideas. Over the past five years, many laws, presidential decrees and resolutions aimed at improving the legal status of women and protecting the institution of the family have been adopted and consistently implemented in practice.

Keywords: gender equality, women, scientific activity, innovative ideas, equal, high-quality education, fair policy, priorities, gender policy, human rights, national strategy, social relations, reproductive health of citizens, discrimination and harassment, protection.

Кириш. Узбекистонда бир катор ;онун хужжатлари, жумладан, Президентнинг хотин-к;излар хукукларини таъминлаш, хусусан, гендер тенглиги ва аёлларни зуравонлик ва зулмдан химоя килиш, аёллар тадбиркорлигини ривожлантириш макомини кучайтириш

тугрисидаги фармон ва карорлари кабул килинган. Гендер тенглигини жорий килиш нуктаи назаридан таълимдаги ижобий силжишларни алохида таъкидлаш керак. Яъни, 2017 йилдан бошлаб аксарият олий укув юртларида турли мутахассисликлар буйича сиртки булимлар фаолияти тикланди. Таълимнинг ушбу шакли ёш аёлларга болаларни парвариш килиш ва бошка оилавий мажбуриятларни бажаришга халал килмасдан олий маълумот олиш имкониятини беради.

Фурсатдан фойдаланиб, Президент Шавкат Мирзиёевнинг 2019 йил июнь ойида Олий Мажлис Сенатидаги нуткидан иктибос келтиришни уринли деб биламан: "Мени кишиларимизнинг онгида пайдо булган стереотип куп уйлантиради. Одатда биз аёлни авваламбор она, оила кургонининг курикчиси сифатида хурмат киламиз. Бу, шубхасиз, тугри. Аммо бугун хар бир аёл оддий кузатувчи эмас, балки мамлакатда амалга оширилаётган демократик узгаришларнинг фаол ва ташаббускор иштирокчиси хам булиши керак".

Мамлакатимизда хотин-кизларни илмий фаолиятга кенг жалб этиш, уларнинг дастурий ишланмалари, инновацион гояларини куллаб-кувватлаш борасида салмокли ишлар амалга оширилмокда. Сунгги беш йилнинг узида хотин-кизларнинг хукукий мавкеини юксалтириш, оила институтини химоя килишга каратилган куплаб конунлар, Президент фармон ва карорлари кабул килинди хамда амалда изчил татбик этилмокда.

Хусусан, 2019 йил 2 сентябрда "Хотин-кизлар ва эркаклар учун тенг хукук хамда имкониятлар кафолатлари тугрисида"ги ва "Хотин-кизларни тазйик ва зуравонликдан химоя килиш тугрисида"ги конунлар кабул килинди Ушбу конунлар хотин-кизларни турмушда, иш жойларида, таълим муассасалари, бошка жойларда тазйиклар ва зуравонликнинг барча шаклларидан химоя килиш хамда эркаклар ва аёллар учун тенг хукуклар хамда имкониятлар кафолатларини таъминлаш, жинси буйича камситилишининг ва тенгсизлигининг олдини олиш сохасидаги ижтимоий муносабатларни тартибга солишга каратилган (1). Бундан ташкари "Фукароларнинг репродуктив саломатлигини саклаш тугрисида"ги конун кабул килинди. Мехнат кодексига хотин-кизларни хар кандай камситиш ва таъкиблардан химоя килишни назарда тутувчи узгартишлар киритилди.

Асосий кисм. Узбекистонда киска вакт ичида хотин-кизларнинг хукумат ва жамиятдаги ролини оширишга, уларнинг бандлигини таъминлашга, аёллар тадбиркорлигини ривожлантиришга ва мухтож аёлларни куллаб-кувватлашга каратилган 15 та норматив-хукукий хужжат кабул килинган. Бу билан хотин-кизлар хукукини химоя килишнинг тегишли механизмлари яратилди.

Х,ар кандай жамиятнинг маданий даражаси аёлга булган муносабати билан белгиланади. Мамлакатимизда фаол гендер сиёсати доирасида хотин-кизларнинг ижтимоий-сиёсий мавкеини мустахкамлаш буйича жадал иш олиб борилмокда. Узбекистон Президенти БМТ Бош Ассамблеяси 75-юбилей сессиясида кайд этганидек, "Биз учун гендер тенглик сиёсати устувор масалага айланди. Хотин-кизларнинг давлат бошкарувидаги урни тобора кучаймокда. Янги Парламентимизда аёл депутатлар сони икки баробарга купайди".

Х,акикатан хам, Олий Мажлисга булиб утган охирги сайловлар натижасида биринчи маротаба Узбекистон парламентида аёллар сони буйича БМТ тавсиялари (камида 30 фоиз) тулик бажарилди. ^онунчилик палатасига 32 фоиз, яъни 48 нафар аёл-депутатлар сайлангани, уз навбатида, дунёдаги 190 парламент ичида Узбекистон парламентининг 37-уринга кутарилишини таъминлади. Х,аракатлар стратегияси доирасида Олий Мажлис

Сенатида хотин-кизлар ва гендер тенглиги масалалари кумитаси хамда Олий Мажлис Сенати раиси бошчилигида Гендер тенгликни таъминлаш масалалари буйича комиссия тузилди. Хотин-кизларнинг жамиятдаги урни ва мавкеини ошириш максадида Узбекистонда биринчи марта аёл киши парламент юкори палатаси раиси этиб сайланди.

Узбекистон Президентининг 2020 йил 22 июндаги Фармони билан Инсон хукуклари буйича Узбекистон Республикаси Миллий стратегияси тасдикланди. Яна бир мухим натижа: Юртбошимиз парламентга такдим этган Мурожаатномаси ижроси доирасида Сенат Раиси рахбарлигида Республика Хотин-кизлар жамоатчилик кенгаши ташкил этилди.(2)

Биргина шу далил ва ракамларнинг узи хам юртимиз аёлларининг жамиятда хакикий урнини эгаллаб бораётганидан далолат беради. Бинобарин, хотин-кизлар ва ёшларнинг хукуклари, эркинликлари хамда конуний манфаатларини хар томонлама таъминлаш Узбекистон Президенти олиб бораётган адолатли сиёсатнинг устувор йуналишларидандир.

Давлатимиз рахбари БМТ Инсон хукуклари буйича кенгаши 46-сессиясидаги чикишида мамлакатимизда гендер сиёсати катъий давом эттирилишини таъкидлагани бежиз эмас.

2021 йилда Узбекистонда 2030 йилгача мулжалланган Гендер тенгликка эришиш стратегияси тасдикланди. Гендер стратегиясида БМТнинг 2030 йилгача мулжалланган Баркарор ривожланиш максадларига мувофик холда барча сохаларда хотин-кизлар ва эркаклар уртасида тенглик тамойилини татбик этишга хамда иктисодий, сиёсий ва ижтимоий хаётда гендер тенглик таргиб килинишини таъминлашга каратилган комплекс чора-тадбирларни амалга ошириш назарда тутилган. Мазкур Стратегияда барча учун тенг хукукли ва сифатли таълимни таъминлаш, кишлок жойларида кизларнинг олий маълумотга эга булиши, хотин-кизлар гендер тенглигига эришиш, зуравонликка йул куймаслик, одам савдосининг олдини олиш каби масалалар камраб олинган. БМТ Баркарор ривожланиш максадлари бажарилишини аниклашга каратилган 32 та гендер индикаторини кабул килганимиз хам бу борада мухим ахамият касб этмокда.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 19 майдаги "Зурлик ишлатишдан жабр курган хотин-кизларни реабилитация килишга оид кушимча чора-тадбирлар тугрисида"ги карорига мувофик, 29 та Зурлик ишлатишдан жабр курган шахсларни реабилитация килиш маркази ташкил этилди. Хукуматнинг карори билан тазйик ва зуравонликдан жабрланган хотин-кизларга ички ишлар органлари томонидан химоя ордерини бериш тартиби ишга туширилди.

Шунингдек, хотин-кизларни куллаб-кувватлаш даввлат максадли -жамгармаси фаолияти ташкил этилди. Моддий ёрдам ва кумакка мухтож оилалар, хотин-кизлар ва ёшларни ижтимоий куллаб-кувватлаш буйича кушимча чора-тадбирлар белгиланди. Айни чогда, хотин-кизлар хукукларини химоя килиш борасида фукаролик жамияти институтларининг ролини янада кучайтиришга алохида ургу берилмокда.

Энг асосийси, кейинги даврда "Илм-фан ва илмий фаолият тугрисида"ги конун кабул килинди, олий укув юрти тахсилидан кейинги таълим тизимини такомиллаштиришга каратилган хукукий-ташкилий чоралар курилди. Узбекистон Республикаси Инновацион ривожланиш вазирлиги хамда Инновацион ривожланиш ва новаторлик гояларини куллаб-кувватлаш жамгармаси ташкил этилди.

Илм-фан ва илмий фаолият сохасидаги шу каби хал килувчи ислохотлар, янада аник килиб айтганда, илмий кадрлар тайёрлаш тизимини ривожлантириш борасида эришилган

амалий самаралар мамлакатимиз тараккиётини таъминлашда, хусусан, хотин-кизларни илм-фан сохасига янада кенг жалб этишда улкан омил булмокда.

Натижада бугунги кунда Фанлар академияси тизимида ишлаётган 4 минг 760 нафар хизматчининг 40 фозини, яъни 1 минг 905 нафарини хотин-кизлар ташкил этмокда. Юртимизда илмий изланишлар билан машгул 2 минг 146 нафар тадкикотчидан 695 нафари хам аёллардир.

Х,озирги вактда Узбекистон хотин-кизларининг 7 нафари - академик, 271 нафари -фан доктори (DSc), 1 минг 411 нафари фалсафа доктори (PhD) илмий даражаси сохибалари хисобланади.

Узбек олималари кимё, биотехнология, кишлок хужалиги каби сохаларда айникса фаол изланмокдалар. Таълим, согликни саклаш, ижтимоий ва гуманитар сохалар ривожида хотин-кизларимизнинг иштироки салмокли урин тутади. Уз навбатида, олий укув юрти тахсилидан кейинги таълимни мувофиклаштириш ягона электрон тизимида 2020-2021 йилларда руйхатдан утган ва илмий-тадкикот билан шугулланаётган узбекистонлик хотин-кизлар сони 2 минг 456 нафарни ташкил этмокда. Шундан 1 минг 185 нафари -докторантура негизида илмий тадкикот олиб бораётган булса, 80 нафари докторантурада тахсил олмокда ва 964 нафари мустакил изланувчилар (PhD) каторига киради.

Шу билан бирга, мамлакатимиз олий укув юртларида таълим олаётган 440 минг 959 нафар талабанинг 45,9 фози хотин-кизлардан иборат. Давлатимиз рахбарининг ташаббуси билан ижтимоий химояга мухтож кизларнинг билим олиш имкониятлари янада кенгайтирилиб, олий таълим муассасаларига 4 фоизли давлат грантлари ажратилди. Мазкур янги тизим асосида 2020 йилда 950 нафар ижтимоий химояга мухтож киз укишга кабул килинди.

2021 йилда ижтимоий химояга мухтож кизларнинг 2 минг нафари учун махсус стипендиялар ажратиш йулга куйилди. Барча вазирлик ва идораларда гендер тенглик масалалари буйича маслахат кенгашлари фаолияти ташкил этилди. Шунингдек, Узбекистонда амалга оширилаётган ислохотларнинг иктисодий усишини жадаллаштириш ва мехнат бозорига кириб келаётган хотин-кизларни иктисодий фаоллик билан камраб олиш учун ишбилармонлик, инвестицион мухитни яхшилашга алохида эътибор каратилган. Асосан, хотин-кизларнинг иктисодий ресурслардан, шу жумладан, кучмас мулк, ер, молиявий кредитлар, жамоатчилик жамгармалари, шунингдек, эркин танланган тадбиркорлик фаолияти турларидан тенг фойдаланиш хукуки куллаб-кувватланади.

Айникса, чекка худудлардаги хотин-кизларни муносиб иш билан таъминлаш буйича дастурлар янада такомиллаштирилади. Аёлларнинг бандлик ва мехнат бозоридан фойдаланиш хукукини кенгайтириш учун мактабгача ва бошлангич мактаб таълимининг хаммабоплигини оширишга эътибор каратилади.

Хулоса килиб айтганда, атокли маърифатпарвар бобомиз Абдулла Авлоний: "^излар хаммадан кура билим олишга интилиши керак, чунки бу билим билан келажак авлодни тарбиялайди", деб уктиргани бежиз эмас. Аслида хам, хар кандай ривожланган жамиятда тараккиёт ва цивилизация даражаси аёлга булган муносабат, хотин-кизларга яратилган имкониятлар кулами хамда микёси билан белгиланади

REFERENCES

1. Мирзиёев Ш.М. Хотин кизлар ва эркаклар учун тенг хукук хамда имкониятлар кафолатлари тугрисида // УР^-562-сон. Тошкент. 2019й.

2. Мирзиёев Ш.М. Инсон хукуклари буйича Узбекистон Республикаси Миллий стратегияси // ПФ-6012-сон. Тошкент. 2020й

3. Юнусов Н. Гендер тенглик гоясининг фалсафий назарий асослари // Scientific Collection «InterConf», (114), 186-193. Retrieved from 2022.https://archive.interconf.center/index.php/conference-proceeding/article/view/799

4. Мамадиева Н.Х. // Роль нравственной культуры личности // Евразийский союз учёных, ст.65-68; ; 2019

5. http://www.istedod.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.