Научная статья на тему 'ИЛМ -ФАН ТАРАҚҚИЁТИДА ХОТИН-ҚИЗЛАРНИНГ РОЛИ'

ИЛМ -ФАН ТАРАҚҚИЁТИДА ХОТИН-ҚИЗЛАРНИНГ РОЛИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
7
2
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
Хотин-қизлар / фаолият / мутахассис / малакали кадрлар / резолюция / БМТ Бош Ассамблeяси / илм-фан / таълим-тарбия / соғлиқни сақлаш / маданият / санъат / саноат

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Турдибоева Раъно Эшовна

Ушбу мақолада хотин-қизларнинг илм-фан соҳасидаги фаолияти, илм-фан соҳасида хотин-қизлар учун яратилаётган имкониятлар, давлатимиз раҳбари аёлларнинг жамиятдаги ўрни ва ролига юқори баҳо бериб, уларнинг ҳуқуқ ва манфаатларини ҳимоя қилиш, хотин-қизларимизнинг билимдон, замонавий мутахассис, малакали касб эгалари бўлишлари ҳамда соғлом ва мустаҳкам оила қуришлари учун зарур шарт-шароитлар яратиш, оналар ва болалар соғлиғини муҳофаза қилиш давлатимиз, жамиятимизнинг доимий эътиборидаги устувор вазифа эканига алоҳида эътибор қаратилиб келинаётганлиги ва улардан аёлларнинг унумли фойлана олишга доир масалалар ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИЛМ -ФАН ТАРАҚҚИЁТИДА ХОТИН-ҚИЗЛАРНИНГ РОЛИ»

ИЛМ -ФАН ТАРАЦЦИЁТИДА ХОТИН-ЦИЗЛАРНИНГ РОЛИ Турдибоева Раъно Эшовна

Камбагалликни кискартириш ва бандлик вазирининг уринбосари,юридик фанлар номзоди

https://doi.org/10.5281/zenodo.10658789

Аннотация. Ушбу мацолада хотин-цизларнинг илм-фан соуасидаги фаолияти, илм-фан соуасида хотин-цизлар учун яратилаётган имкониятлар, давлатимиз раубари аёлларнинг жамиятдаги урни ва ролига юцори бауо бериб, уларнинг ууцуц ва манфаатларини уимоя цилиш, хотин-цизларимизнинг билимдон, замонавий мутахассис, малакали касб эгалари булишлари уамда соглом ва мустаукам оила цуришлари учун зарур шарт-шароитлар яратиш, оналар ва болалар соглигини мууофаза цилиш давлатимиз, жамиятимизнинг доимий эътиборидаги устувор вазифа эканига алоуида эътибор царатилиб келинаётганлиги ва улардан аёлларнинг унумли фойдалана олишга доир масалалар ёритилган.

Калит сузлар: Хотин-цизлар, фаолият, мутахассис, малакали кадрлар, резолюция, БМТ Бош Ассамблеяси, илм-фан, таълим-тарбия, соглицни сацлаш, маданият, санъат, саноат

Кириш. Х,ар йили 11 февралда илм-фан сохасида хотин-кизларнинг урни ва ахамиятига багишланган халкаро тадбирлар утказилиши замирида муайян рамзий маъно бор. Гап шундаки, БМТ Бош Ассамблеяси томонидан кабул килинган Тараккиёт максадлари йулида фан, техника ва инновациялар тугрисидаги резолюцияда 11 февраль -Илм-фанда хотин-кизлар иштироки халкаро куни, деб эълон килинган.

2015 йилда мазкур янги халкаро сананинг белгиланиши Баркарор ривожланиш буйича 2030 йилгача мулжалланган кун тартибини амалга оширишдаги навбатдаги мухим кадам булди. Бугунги кунда баркарор ривожланишга эришишда илм-фан ва гендер тенглиги улкан ахамиятга эгадир. Утган даврда жахон хамжамияти хотин-кизларни илм-фанга жалб этиш борасида сезиларли ютукларга эришди. Бу хакда суз борганда, авваламбор, хаётнинг барча жабхаларида аёлларнинг имкониятларини кенгайтириш, хотин-кизларнинг хукуклари, эркинликлари ва конуний манфаатларини таъминлаш, уларнинг жамият ва давлат хаётидаги ролини кучайтириш айни вактда Янги Узбекистон Тараккиёт стратегиясининг устувор вазифаларидан бири этиб белгиланганини таъкидлаш лозим.

Мамлакатимизда хотин-кизларни илмий фаолиятга кенг жалб этиш, уларнинг дастурий ишланмалари, инновацион гояларини куллаб-кувватлаш борасида салмокли ишлар амалга оширилмокда. Сунгги беш йилнинг узида хотин-кизларнинг хукукий мавкеини юксалтириш, оила институтини химоя килишга каратилган куплаб конунлар, Президент фармон ва карорлари кабул килинди хамда амалда изчил татбик этилмокда.

Бутун дунёда илм-фан сохасида эркаклар купчиликни ташкил этиши барчамизга аён. Илм-фан сохасида аёллар учун тенг имкониятлар такдим килиш максадида БМТ ташкилоти хар йили "Халкаро илм-фан сохасидаги аёллар ва кизлар куни"ни жорий килган.

Бирлашган Миллатлар Ташкилоти карорига кура, 2016 йилдан бошлаб хар йили 11 февраль - "Илм-фан сохасидаги аёллар ва кизлар халкаро куни" сифатида нишонланади.

Ушбу куннинг тарихига назар соладиган булсак, БМТ Бош Ассамблеяси 2013 йил 20 декабрда "Тараккиёт максадларидаги фан, техника ва инновациялар" тугрисида резолюцияни кабул килди. Хужжатда ушбу сохадаги гендер тенгликни таъминлаш

кафолати сифатида исталган ёшдаги аёллар ва кизларнинг фан, техника ва инновациялар ютуклари ривожидан тенг ва тулаконли фойдаланиш имконияти эътироф этилди.

Орадан икки йил утгач, БМТ Бош Ассамблеясининг 2015 йил 22 декабрдаги ялпи мажлисида 11 феврални "Илм-фан сохасидаги аёллар ва кизлар халкаро куни" сифатида эълон килувчи резолюция кабул килинди. Шу тарика, ушбу кун БМТнинг халкаро кунларидан бирига айланди. 2024 йилда мазкур халкаро кун жахон жамоатчилиги томонидан туккизинчи марта нишонланмокда.

Ушбу резолюциянинг асосий максади — аёллар ва кизларнинг илмий фаолиятга жалб этилиш жараёнида сифат узгаришларига эришиш хисобланади. Сунгги 15 йил давомида мазкур масала буйича дунё жамоатчилиги сезиларли ютукларга эришиб келмокда.

БМТ уз резолюциясида "Илм-фан сохасидаги аёллар ва кизлар халкаро куни"ни ташкил этиш ва нишонлашни нафакат давлатлар ва уларнинг хукуматларидан, балки халкаро ташкилотлар ва фондлар, фукаролик жамиятлари тузилмалари, илм-фан вакиллари, шунингдек, тадбиркорлардан хам сураб мурожаат килади. Шунингдек, бизнинг мамлакатимизда хам ушбу кун барча жабхада кенг нишонланади. Барча таълим ва илмий муассасаларда, махаллаларда ва ташкилотларда нишонланади.

Шуни алохида таъкидлаш керакки, хотин-кизларимизнинг хукук ва манфаатларини химоя килишга каратилган барча конун хужжатлари халкаро хукукий меъёрларга асосланади. Юртимизда хотин-кизларнинг жамиятдаги урни ва мавкеини мустахкамлаш борасида давлат ахамиятига молик тарихий ишлар амалга оширилмокда.

Давлатимиз рахбари аёлларнинг жамиятдаги урни ва ролига юкори бахо бериб, уларнинг хукук ва манфаатларини химоя килиш, хотин-кизларимизнинг билимдон, замонавий мутахассис, малакали касб эгалари булишлари хамда соглом ва мустахкам оила куришлари учун зарур шарт-шароитлар яратиш, оналар ва болалар соглигини мухофаза килиш давлатимиз, жамиятимизнинг доимий эътиборидаги устувор вазифа эканига алохида эътибор каратмокда.

Мамлакатимизда хотин-кизларнинг нафакат кундалик турмушда, балки жамиятимизда хам мавкеи, нуфузи ошиб бормокда.

Миллатнинг узига хос маънавиятини шакллантириш ва юксалтиришда шубхасиз, оиланинг, оилада эса аёлнинг урни ва таъсири бекиёс. Чунки инсоннинг энг соф ва покиза туйгулари, илк хаётий тушунча ва тасаввурлари биринчи галда оила багрида ва она тарбияси билан шаклланади.

Асосий кисм. Юртимиз хотин-кизларининг жамиятдаги урни, уларнинг оилага булган муносабатлари, ижтимоий хаётдаги роли гоят мухим ахамиятга эгалиги боис уларнинг мавкеи хам хар жихатдан юкори бахоланмокда. Жахон хамжамияти, нуфузли халкаро ташкилотлар эътирофига кура, Узбекистон аёллар учун муносиб мухит яратган мамлакатлар каторига киритилмокда. Бир суз билан айтганда, юртимизда азал-азалдан мухтарама аёлларга юксак эхтиром курсатиб келинади.

Янги Узбекистонни барпо этиш йулида фидокорона мехнатда айнан аёлларимизнинг алохида урни борлиги кунгилда фахр туйгусини юксалтиради. Бир хакикат аёнки, хар кандай халкнинг маънавий даражасини аввало шу юрт аёлларининг маънавий савияси белгилайди.

Аёллар бугунги кунда илм-фан, таълим-тарбия, согликни саклаш, маданият, санъат, саноат ва бошка сохаларда самарали мехнат килиб, юртимиз ижтимоий-иктисодий ривожига бекиёс хисса кушиб келмокда.

Узбекистон Республикаси Президентининг ""Узбекистон - 2030" Стратегиясини 2023 йилда сифатли ва уз вактида амалга ошириш чора-тадбирлари тугрисида" 2023 йил 11 сентябрдаги П^-300-сон ^арори хотин-кизларни куллаб-кувватлаш тизимини кучайтириш, уларнинг хукук ва конуний манфаатларини таъминлаш, ижтимоий, иктисодий, сиёсий фаоллигини ошириш ва гендер тенгликни таъминлашда тарихий ахамиятга эга хужжат хисобланади.

Шу билан бирга Узбекистон Республикаси Президентининг "Оила ва хотин-кизлар кумитасининг фаолиятини такомиллаштиришга оид кушимча чора-тадбирлар т^рисида"ги 2023 йил 21 декабрдаги ПФ-208-сон Фармонига биноан мамлакатимизда оилаларни мустахкамлаш, хотин-кизларнинг ижтимоий-сиёсий фаоллигини хамда бандлигини ошириш, тадбиркорлик куникмаларини шакллантириш, гендер тенглигини таъминлаш борасида олиб борилаётган тизимли ишлар бугунги кунда аёлларга булган эътиборнинг кай даражада эканлигини курсатади.

Ушбу фармонда эркаклар ва хотин-кизларнинг тенг хукук хамда имкониятларини таъминлаш, хотин-кизлар ва оилани хар томонлама куллаб-кувватлаш, давлат хизмати, таълим, илм-фан ва инновация, спорт, согликни саклаш хамда бошка ижтимоий-иктисодий сохаларда хотин-кизларни куллаб-кувватлаш буйича чора-тадбирларни ишлаб чикиш ва амалга ошириш, иктидорли хотин-кизларни аниклаш ва куллаб-кувватлаш тизимини такомиллаштириш, хотин-кизларнинг касбий куникмалар олишлари, муносиб иш топишларига кумаклашиш, тадбиркорлигини ривожлантириш масалаларига алохида эътибор каратилган.

Мухтарам Президентимиз Шавкат Мирзиёев нуткларида: "Х,ар кандай халкнинг етуклик даражасини, аввало, аёлларнинг илмий-маданий камолоти белгилаб бериши, окила ва укимишли оналар миллатнинг буюк келажагини яратишлари хаммамизга яхши аён. Шу боис донишмандлар:"Битта киз болани укитсангиз - бутун оилани укитган буласиз", деб бежиз таъкидламаганлар" - деганлар.

Х,акикатда кизларнинг яхши таълим олиши, касб-хунар эгаллаши Президентимизни хамиша уйлантирадиган масалалардан биридир. Шунинг учун хам кейинги йилларда хотин-кизларнинг олий таълим олиш имкониятларини кенгайтириш буйича максадли дастурлар, кенг камровли чора-тадбирлар амалга оширилмокда.

Жумладан, 2022-23 укув йилидан бошлаб, таълим контрактларини тулаш учун кизларга илк маротаба 7 йил муддатга фоизсиз кредит бериш жорий килинди. Бундан ташкари магистратурада укиётган кизларнинг контракт пуллари тулик бюджетдан коплаб берилди. Шунингдек, эхтиёжманд оила вакиллари, ота ёки онасини йукотган талаба кизларнинг таълим контракти махаллий бюджетдан туланиб берилмокда.

Жамиятимизда олима аёллар улушини сезиларли ошириш учун докторантура йуналишида хотин-кизлар учун 300 тадан максадли квота ажратилди, мутахассислиги буйича 5 йил иш стажига эга булган, бирок олий маълумотга эга булмаган хотин-кизларга алохида имтиёзлар белгиланди.

Аёллар таълимига алохида эътибор бераётганимиз туфайли охирги йилларда олий укув юртларига кабул килинган талабаларнинг 60 фоизини хотин-кизлар ташкил этди.

Ушбу ишларимизнинг мантикий давоми сифатида илмий изланиш ва кашфиётлари билан юртимиз равнакига катта хисса кушиб келаётган олима аёлларни хар томонлама куллаб-кувватлаш ишлари янги боскичга кутарилмокда.

Маълумки, бугунги кунда хотин-кизларимиз орасида 5 нафар академик, олий таълим муассасаларининг узида 700 нафардан зиёд фан доктори, карийб 3 минг нафар фан номзоди борлиги билан албатта, барчамиз фахрланамиз.

Президентимиз уз нуткларида олима аёллар хусусида алохида тухталиб: "Мен узим шу сохадан чикканим учун бу ишнинг накадар кийин ва мураккаб эканини яхши биламан. Шунинг учун хам оила ташвишлари ва фарзанд тарбиясини илмий тадкикот билан бирга олиб бораётган, бу борада амалий ютук ва натижаларга эришаётган олима аёлларни шахсан мен чинакам матонат ва жасорат сохибалари деб биламан ва юксак кадрлайман" деган эътирофлари хар биримизга жуда катта гурур багишлайди.

Юртбошимиз таъкидлаганларидек, "х,акикатда илм-фан билан шуFулланиш, илмий янгилик яратиш - бу игна билан кудук казиш билан баробардир".

Бу ишларни тизимли равишда ташкил килиш ва мувофиклаштириш максадида Оила ва хотин-кизлар давлат кумитаси хузурида "Олима аёллар жамияти" тузилди.

Албатта, бу жамият мамлакатимизда ва хорижда илм-фан сохасида юксак ютукларга эришаётган олима аёлларимизни жипслаштириб, захматкаш олималарнинг машаккатли ва шарафли мехнатини муносиб рагбатлантириш, улар учун хар жихатдан кулай шароит яратиш учун улкан имкониятлар яратади.

"Буюк шахсни буюк она тарбиялайди", деган накл бор. Буюк оналарни тарбиялаш эса яна уша оила аталмиш мукаддас даргохнинг мухитига куп жихатдан богликдир. Она хурмат топган оилада фарзанд хам окил булиб усади. Болаликдан аёлга хурматсизлик намуналарини куриб улгайган бола эса келажакда уз оиласини хам мустахкам саклай олмайди. Оиласининг шаъни ва номусини химоя килишга кодир булмайди. Шу боис фарзанд бу масъулиятнинг нечоглик шараф эканини болаликданок куриб, тушуниб етиши керак.

Президентимиз Ш.М.Мирзиёев Халкаро хотин-кизлар байрамида "Янги Узбекистонни барпо этишда, Учинчи Ренессанс бунёдкори булган ёш авлодни тарбиялашда сизларга, сизларнинг буюк мураббийлик фазилатларингизга таянамиз", деган эътирофлари хар биримизга, хар бир сохада фаолият олиб бораётган олима аёлларга жуда катта масъулият юклайди.

Хулоса.Фикримиз хулосасида илм-фанда аёл ва кизларнинг кенг иштирокини таъминлаш учун куйидаги масалаларга эътибор каратишни таклиф этамиз:

1. Бугунги кунда илмий тадкикотчиларнинг 30 фоиздан камрогини аёллар ташкил этади. ЮНЕСКОнинг 2014-2016 йиллардаги маълумотларига кура, олий укув юртларида тахсил олаётган кизларнинг факат 30 фоизигина илмий-техникавий фан сохаларини танлашади. Бутун дунё буйлаб ахборот-технологиялари сохасини танлаган кизлар улуши 3 фоизни; табиий фанлар, математика ва статистикани танлаганлар 5 фоизни, шунингдек, инженеринг, ишлаб чикариш ва курилиш сохаларини танлаган кизлар улуши эса 8 фоизни ташкил этади. Бу курсаткичлар бизнинг мамлакатимизда хам бошка сохаларга нисбатан кам. Шу боис аник фанлар, техника йуналиши, ахборот-технологиялари, курилиш сохаларида илм олишларида, илмий -тадкикот ишларини олиб боришларида хотин-кизларнинг улушини ошириш максадга мувофик. Бунинг учун максадли квоталарни ишлаб чикиб хаётга жорий килиш зарур.

2. Мамлакатимизда илмий фаолиятда иштирок этишда эркаклар ва аёллар уртасида жинсий ёки гендер белгиларга кура нотенглик мавжудлиги хеч кимга сир эмас. Шу тарифа, илм-фанда бакалавр, магистр ва докторлик даражаларини олиш имконияти аёллар учун мос равишда илм-фан, техника ва инновация сохаларидаги гендер нотенгликнинг сабабларини аниклаш учун харакат килишга, шунингдек, аёллар ва кизларни илмий фаолиятга жалб этишга каратилган чора-тадбир ва дастурларни ишлаб чикиш зарур. "2023-24 укув йилида синовдан утган тажрибани кенгайтириш зарур, яъни магистратура ва докторантурага берилган имкониятлар, квоталарни кейинги йилларда хам жорий килиш максадга мувофик.

3. Халкаро илм-фан сохасидаги хотин-кизлар кунининг расмий номида нафакат аёллар, балки кизлар сузининг тилга олиниши билан ахамиятлидир. Шу боис илмий гурухлар, тугараклар ва мактаб даврида нафакат угил болалар, балки бундай фаолиятда иштироки сезиларли даражада паст булган кизлар хам катнашиши лозимлигига ахамият каратиш мухим.

4. Мамлакатимиз таълим муассасаларида Урта Осиё халкларининг утмишини урганиш ва унда аёлларнинг тутган урни, макоми ва албатта маърифати даражасини аниклаш уша даврнинг маданияти ва маънавияти даражасини хам белгилашга замин яратади. Шу уринда, бугунги Урта Осиё аёлининг жахон микёсида топаётган шухрати, уларнинг илм сохасида, иктисодиёт, маънавий-маърифий сохада килаётган мехнатлари, юрт тараккиётига кушаётган сезиларли хиссаларини алохида таъкидлаб, аёлларнинг утмишда хам шундай аждодлари борлигини фахр ва гурур туйгусига айлантириш бугунги кун педагоглари олдида турган энг мухим вазифадир.

Айникса, кизлар тарбияси, нозик ва ута синчковлик билан олиб бориладиган тарбиядир. Оилада уларга алохида эътибор хамда назорат талаб этилади. Таълим муассасаларида уларга шаркона ва миллий тарбия дарс ва машгулотлар давомида бериб борилади.

Ёшларга таълим-тарбия беришда утмишдаги аёл намоёндаларимиз ва улар хакидаги мълумотларни дарс-машгулотлар давомида талабаларимиз онгига сингдириш мухимдир, айникса, сукут сакланган манбалар хамда ханузгача дарслик ва бошка адабиётларимизда мукаммал даражада ёритилмаган маълумотларни уларга етказиб бериш замон талабидир. Шу талабларни инобатга олган холда бугунги кунда аёллар таълим-тарбияси масаласини долзарб хисоблайдиган булсак, утмишдаги аждодларимизнинг, айникса хотин-кизлар таълими тараккиётини урганиш, ОТМ ларда таълим-тарбия жараёнини олиб боришда халкимизнинг миллий меросларидан унумли фойдаланиш, буюк аждодларимизнинг жахон микёсидаги обру-эътиборидан фахрланиш туйгусини шакллантириш бугунги кун педагогларининг энг асосий вазифасидир.

REFERENCES

1. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Халкаро хотин-кизлар кунига багишлаб утказилган тантанали маросимдаги нутки. https://president.uz/uz/lists/view/2417.

2. Узбекистон Республикаси Конституцияси 18-модда (1-банд), V боб, II булим. - Т.: «Узбекистон», 2017. -9-б.

3. Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси.

4. Узбекистан Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Халкаро хотинкизлар кунига багишлаб утказилган тантанали маросимдаги нутки. // «Маърифат» газетаси, 2019 йил 8 март.

5. Зияева Д.Х,. Узбекистон тарихида аёлларнинг ижтимоий-сиёсий хаётда тутган урни. // «Узбекистон хотин-кизлари кеча ва бугун» илмий-амалий конференцияси материаллари. - Т., 2002.

6. Шарафиддин Али Яздий. Зафарнома. - Т., 1992.

7. Ураимова Г. Аёл-сиёсат субъекти. // «Фалсафа ва хукук» журнали, 2005 йил,1-сон.

8. Григорьев В.В. О скифском народе саках. - СПб, 1974.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.