CC BY
18Аннотация
В статье приводится подробная биография известного татарского суфийского ишана Гари-фуллы Гайнулловича Гайнуллина - последнего из восходящей к Зайнулле Расулеву цепочки ишанов ветви Накшбандия-Халидия, который в сложный период антирелигиозной политики СССР сохранил и продолжил суфийские традиции в Среднем Поволжье. Гарифулла Гай-нуллин родился в 1894 г., получил классическое религиозное образование, работал на шахте, в сельском хозяйстве, строительстве, занимался рыболовством, служил в охране. Он участвовал в трех войнах и прошел много испытаний. На путь суфизма его наставил в г. Махачкале ишан Баязид Хайруллин. От него же Гарифулла Гайнуллин получил иджазу (разрешение) на наставничество в накшбандийском тари-кате. Много сил вложил Г. Гайнуллин в сохранение ислама в послевоенное время и в исцеление людей от болезней. Он дожил до 90 лет и умер в 1984 г.
Abstract
The article provides a detailed biography of the famous Tatar Ishan Garifulla Gaynullovich Gaynullin. He was the last Kazan Ishan from the chain (silsil) of Zaynulla Rasulev of Naqshbandiyya Khalidiyya, who preserved and continued the Sufi traditions in the Middle Volga region during the difficult period of the anti-religious policy of the USSR. Garifulla Gaynullin was born in 1894 and got classic religious education. He worked in the mine, agricultural facilities, construction sites, was engaged in fishing and served as a guard. He participated in three wars and went through many experiences. He was set on the path of Sufism by Ishan Bayazid Khayrullin in Makhachkala. He got the Ijazah (authorization to teach) on mentoring in the Naqshbandiyya tariqa. He put a lot of effort into the preservation of Islam during the postwar period and healing people from many diseases. He lived for 90 years and died in 1984. As an illustration, the article is amended by archival documents relating to the life of Ishan Garifulla
УДК 94 (571)
Гарифулла ишан Гайнуллин: тормышы hэм эшчэнлеге
Р. И. Маликов,
Казан федераль университеты, Казан шэК, Татарстан Республикасы, Россия Федерациясе
Life and activities of Garifulla Ishan Gaynullin
R. I. Malikov,
Kazan Federal University, Kazan, the Republic of Tatarstan, the Russian Federation
drawn up by him during the period of obtaining permission to perform the hajj in 1957 and his private photos.
Ключевые слова
Ислам, суфизм, Советское время, ишан, мурид, Буинск, Казань. Keywords
Islam, Sufism, the Soviet period, Ishan, murid, Buinsk, Kazan.
Россия территориясендэ 1000 елдан артык Ислам дине таралган. Аньщ аерыл-гысыз елеше булып суфыйчылык - эхлакый камиллэшY hэм Аллаhыга якынаю юлы тора. Ул диннец еченче нигезе ихсан (ихтаслык) белзн бэйлэнгэн. Бу юлда рухи остазларны - ишаннар, э аларныц укучыларын - меридлэр дип атыйлар. Ишаннар -татар халкы тарихында, Ислам дине Yсешендэ, дини гыйлем таралуында, эхлакый тэрбия, дерес нэсыйхэт бирYДЭ, кешелэрне ж;ан hэм тэн авыруларыннан ешкереп дэвалауда бик ме^м роль уйнаганнар. Идел Болгары, Алтын Урда, Казан ханлыгы дэYЛЭте чорларында Урта Идел буенда алар суфыйчылыкныц ясэвия тарикатендэ (юнэлешендэ) булганнар, э соцрак Дагыстан, Урта Азиядэ дин эhеллэренец укула-ры сэбэпле, нэкшбэндия тарикате таралган1. Казан ханлыгы яулап алынганнан соц 200 елдан артык барган кечлэп чукындыру сэясэте, басым вакытында, илдэ дин тотарга ирек бирелгэнче, ишан-абызлар халыкныц ж;итэкчелэре булып татар миллэтен берлэштерYДэ, саклап калуда бэялэп бетергесез ме^м роль уйнаганнар2. Революциягэ кадэр Х1Х-ХХ гасыр башларында безнец дирлектэ куп суфый шэехлэр булган. Алар барсыда диярлек рэсми дини вазыйфаларда имам, мэдрэсэ дитэкчелэре, ахуннар булып эшлэгэннэр hэм татар халкында бик зур абруйга ия булганнар3.
Рухи яктан камиллэшу ечен дурт баскыч аша утэргэ кирэк булган. 1) Шэригать -бетен ислам дине кушканнарын утэу, динне яхшы белу; 2) Тэрикать - силсилэ (чылбыр) аша Мехэммэд пэйгамбэргэ барып тоташкан, рухый камиллеккэ ирешкэн чын ишаннан (шэйхтан) гыйлем, тэрбия алырга, аныц кушканнарын утэп, Y3 естендэ эшлэп терле мэкамнэрне (баскычларны) уту, нэфсене (эго, хайвани телэклэр) дицу;
3) Мэгърифэт - Аллаhны чынлап торып тану, яшэешнец асыл мэгънэсенэ ирешY;
4) Хакыйкать - тулысынча хакыйкатьне ацлау. Бу дэрэдэгэ ирешэ алганнар АллаЬны KYргэн кебек яши, гамэл итэ. Аларныц ^целендэ бары Алла^ аны hэм аныц бетен барлыкларын ярату, мэхэббэт була. Ул кешедэ мактану, кенчелек, тэкэбберлек, рия (кеше курсен ечен эшлэу), ялкаулык кебек начар сыйфатлар булмый. Аца дирдэ яткан алтын, балчык белэн бер дэрэдэдэ була. Денья малы, дан, шеЬрэт Ьич кызыктырмый. Бары Аллаh hэм Аллаh ризалыгы аныц асыл максаты була4.
Шулай итеп рухи остазы ярдэмендэ санап уткэн баскычлар аша утеп суфыйлар Аллага якынайганнар, ишан, шэех булырга рехсэт (иж;эзэ) алганнар. Аларда куп мемкинлеклэр, зур сэлэтлэр (кэрамэтлэр) ачылган. Мэсэлэн, догалары тиз кабул булуы, кешелэрне дэвалау, вакыйгаларны алдан сизY, кешенец эчке деньясын белY, хакыйкатьне KYрэ алу сыйфатлары барлыкка килэ5. Бу мемкинлеклэре белэн алар тулысынча Аллаhныц рэхмэте, ризалыгы ечен, кешелэрнец денья-ахирэттэ бэхетле булуы ечен гомер буе хезмэт итэлэр, дини гыйлем тараталар, дэвалыйлар, авыр хэлдэ калганнарга булышалар, нэсыйхэт-кицэшлэрен бирэлэр, тэрбиялилэр, изге юлларда бетен кечен, малын сарыф итэлэр. Мондый кешелэр «карацгы тендэ бер шэм, яктырткыч мисалы» кебек булганлыктан гомер гомергэ татар халыкы аларны бик яраткан, хермэт иткэн, хэерле догасын, нэсыйхэтен алырга тырышкан. Улгэч
тэ андый кешелэрнец каберлзрен караганнар, барып догалар кылганнар haM «изге кеше иде» дип онытмаганнар6.
Революциягэ кадэр татарлар арасында суфыйчылык юлында камиллэшеп ишан булган кешелэр, этнографларда, миссионерларда зур кызыксыну уяткан. Аларньщ тормышларын, эшчэнлеклэрен ейрэнеп кызыклы ацлатмалар язып калдырганнар. Православ миссионер ишаннарныц тебэктэ ислам динен таратуда, халыкныц дингэ ихласлы, ац-белемле булуына зур этэргеч булуларын бэялэгэннэр7. Этногрофлар, белгечлэр ишаннарныц татар халкыныц дини, милли Yзенчэлеген, мэдэниятен саклауда меЬим роль уйнаганнарын язганнар8. Танылган дин галимнэре, тарихчылар Шиhабетдин Мэрдани, Ризаэтдин Фэхретдин, Мурад Рэмзи дэ узлэренец библи-ографик язмаларында Урта Идел буенда яшэгэн куп кенэ танылган ишаннарныц тормыш юлларын китерэлэр. Мэсэлэн, Х1Х-ХХ гасыр башларында халыкка бик куп файда китергэн, куп меридлэр тэрбиялэгэн иц мэшЬурлэре: Ор авылында Хабибулла Оруви (Хесэенов), Казан еязе Шекэ авылында Яхъя бине Сэфэр, Тунтэр авылында Гали ибн Сэйфулла, Буада Габделвахид ибн Габдрахман, Нургали Хэсэн, Буа еязе Толымбай авылында Эхмэр Юныс, Норлат авылында Фэхретдин Мостаев, Иске Задур авылында Эхмэд-Сафа Биккулов, Тэтеш еязе Олы Тархан авылында Нуретдин Мостаев, Чистай еязе Кизлэу авылында Гебэйдуллиннар-Алишевлар династиясе ишаннары, Бегелмэ еязе Иске Элмэт авылында Нигмэтулла бине Гебэйдулла hэм Хэйрулла бине Нигмэтулла, Чистайда Закир Камалов, Троицкийда Зэйнулла Рэсулев, Казанда шэех Галимдан Баруди, Габдессаттар Худжаев, Гали Таhиров h. б.9
1917 елны илдэ Совет хекумэте урнашып, Гражданнар сугышы беткэч, ислам диненэ каршы сэясэт башланган. ОГПУ хезмэткэрлэре динне бетерер ечен, 1930 елларда дин эЬеллэреннэн иц беренче ишаннарны юк иткэн. Халыкны алардан ерагайтыр ечен «Зэцгэр шэл» кебек спектакльлэр кYрсэтеп, газета-журналлар, китаплар аша аларны терлечэ мыскыл иткэннэр. Инде ул елларда исэн калган 5-6 ишан бик кечле кузэту астында торганнар. 1980 елларда алар картаеп, бу деньядан киткэннэр, укучылары-меридлэре дэ калмаган, электэн килгэн суфыйчылык чылбыры езелгэн. Шулай итеп, татарларда суфыйчылык юлында камиллэшкэн ишаннар, рухи остазлар калмаган. 9 Урта Азия, Дагыстан якларында алар азмы-купме бугенгэчэ сакланган. Бу уцайдан ул елларда яшэгэн ТАССРда иц танылган ишаны Гарифулла Гайнуллинныц тормыш юлы бик гыйбрэтле. Шуца аны укучыларга тэкъдим итэбез10.
Совет чорындагы иц атаклы татар ишаннарныц берсе Гарифулла хэзрэт Гайнуллин була. Ул 1894 елныц 24 мартында Татарстан Республикасыныц Буа районы Аксу авылында деньяга килэ11. Авылда мэчет каршындагы дини мэктэпне, аннан Буа мэдрэсэсен тэмамлый12. Дини гыйлемнэн тыш гарэп hэм фарсы теллэрен яхшы ейрэнэ.
20 яшендэ ул Аксудан Донбассныц кумер шахталарында эшкэ чыгып китэ. Аннан 1915 елны патша армиясенэ чакырыла. Беренче бетенденья сугышында катнаша. Варшава астындагы бэрелешлэрдэ каты яралана Ьэм 1917 елда туган авылы-на кайта13.
Илдэ совет хекумэте урнашкач, Кызыл армия сафларына алына. Гражданнар сугышында катнаша. Аклар белэн канкойгыч бэрелешлэрдэ, авыр яралана, эсирлеккэ элэгэ. Азат ителгэч, фронтта Буденый армиясендэ телефонист булып хезмэт итэ. 1921 елны гына авылына эйлэнеп кайта14.
27 яшендэ Разыя Нурмехэммэт кызына ейлэнэ. Белемле, укымышлы Гарифулланы авылдашлары бик хермэт итэлэр, 1923 елда ул авыл советы эгъзасы,
1924 елны Аксу авылыныц кооперация идарэсе эгъзасы, аннары Аксу кредит ширкэте идарэсе эгъзасы булып сайлана15.
Коллективлаштыру елларында Гарифулла Гайнуллинньщ дирлэре тартып алына. Ул акча эшлэY нияте белэн Мэскэу елкэсенец Шатура шэhэренэ чыгып китэргэ мэдбур була. Анда терле тезелешлэрдэ хезмэт итэ. 0ч ел уткэннэн соц авылына кайта Ьэм шэхси худалыгында эшли, йорт сала16.
1933 елны Гарифулла Гайнуллинга зур сынау килэ. Аныц hэм куршелэренец йорты, бетен мал мелкэте тулысынча яна. Ул гаилэсе белэн Yзбэкстан якла-рына чыгып китэ. Ташкент шэhэрендэ теплэнеп тимер юллар каравылчысы булып урнаша. Купмедер вакыттан соц хатыны ягыннан туганы Махачкала шэhэре имамы, куренекле дин эшлек-лесе, Баязит ишан Хэйруллин чакы-руы белэн Махачкалага кучеп китэлэр. Дагыстанда ул балык тоту трестын-да бригадир вазыйфасында эшли hэм Баязит ишанныц мериде булып суфый-чылыкны ейрэнэ. Тормыш иптэше Разия ханым да куп балалы ана булуына, вакыт тыгызлыгына карамастан, Баязид ишан кушуы буенча тарикат юлына баса - фарыз-лардан тыш естэмэ дини гыйбадэтлэр ути, зикерлэр эйтэ башлый Ьэм бу юлда гомер буе иренэ терэк була17.
1937 елны Гарифулла хэзрэт туган ягын сагынып кабат Аксуга кайта, колхозда эшли. Йортын торгыза. Суфыйчылык юлында узен камиллэштеруен дэвам итэ. Бу елны илдэ аеруча зур кулэмдэ барган Сталин терроры - дин эhеллэрен, «ил дошманнарын» кулга алу, YтерY, ГУЛАГ лагерьларга озату, аны да читлэтеп утми, ул чак кына репрессиягэ элэкми кала. Аксуныц куршесендэге Бик-Ути авылында-гы зур авторитетлы, зур гыйлем иясе булган, олы яшьтэге Медип мулланы кулга алганнан соц аны да Буага НКВДга допроска чакыралар. Гарифулла хэзрэт бу авыр хэлдэн котылу ечен мемкин кадэр узен дини кеше булмаганча тотарга Ьэм ул имам белэн таныш булмаганын курсэтергэ тырыша. Моныц ечен куп догалар кылып, шэЬэргэ начаррак киенеп килэ, килугэ папирос сатып ала. Чекистлар янына кергэч тартып дибэрэ узен тэртипсез кеше кебек тота, оста итеп аларныц сорауларына, гаеплэулэренэ давап бирэ Ьэм аларда дини кеше тугел икэнлеге Ьэм Медип мулла белэн берничек бэйле тугел икэн дигэн фикер калдыра. Шулай итеп репрессиягэ элэгудэн могдизалы рэвештэ котылып кала18.
1941 елныц 22 июнендэ илгэ зур сынау килэ - Беек Ватан сугышы башлана. 1942 елныц апрелендэ Гарифулла хэзрэт кабат армиягэ чакырыла. Казанда хэрби эзерлек уткэннэн соц Сталинградны дошманнан саклауда катнаша. Канкойгыч сугышларныц
Г. Г. Гайнуллин. Буа шэh., 1981 ел. Р. И. Маликовныц шэхси архивыннан.
G. G. GaynuШn. Бштк 1981. Етт R. I. Malikov S private archive.
берсендэ аныц кулы яралана, озак вакыт госпитальлэрдэ ята. Фронттан инвалид булып кайта19.
Авылда колхозда эшли. Рухи остазы Баязит ишан Хэйруллин белэн элемтэсен езми. Сугыштан соц аныц янына Махачкалага барып йери, гыйлемен арттыра. Бер баруында ул рухи яктан камиллэшеп, нэкшебэнди тэрикатендэге ишан дэрэдэсенэ ирешэ. 9мма Гарифулла хэзрэт бу эш АллаЬ каршында бик даваплы дип идэзэне алудан баш тарта. Баязид ишан ачула-нып: «Бу АллаЬныц эмере, эле сица хад да насыйп булачак», - дип аца бу вазыйфаны тапшыра. Шул вакыттан соц ул туган ягына кайткач авылында яшерен рэвештэ дини эшчэнлек алып бара, атна саен меридлэрен дыеп зикер мэдлеслэре оештыра, рухи яктан тэрбияли, авыру кешелэрне догалар укып ешкереп дэвалый башлый. Билгеле аныц бу хэрэкэтлэре дэулэтнец эчке органна-ры тарафыннан сизелмичэ калмый. Аныц янына авылга hэрдаим тикшеруче агент-лар дибэрелэ, эмма бу «чакырылмаган кунакларны» килуен Гарифулла ишан алдан сизеп каршы ала, чэйлэр эчереп, ачык сейлэшеп озата торган була. «Дини эшчэнлек алып бара» дип аца динаять эше берничек ача алмый калалар20.
1947 елныц ахыры 1948 елныц башында Гарифулла ишан янына Дагыстаннан Аксуга рухи остазы Баязид ишан Хайруллин килэ. Ул бер атна анда яши, укучысыныц меридлэре белэн очраша, нэсыйхэтлэрен бирэ. Аннан Казанга китэ, узенец туган-нары, якын меридлэре белэн ^решэ. ТАССРныц КГБ хезмэткэрлэре аны эзли башлаганын сизеп шундук аэропорттан Уфага оча, аннан Махачкалага. Шулай итеп, аны кулга алалмыйлар, э аны озатып йергэн 9глям абзыйны кулга алалар, озак вакыт допроста тоталар, дэзалыйлар, аннан гына дибэрэлэр21.
1951 елны Гарифулла ишан Гайнуллин гаилэсе белэн Казан шэhэренэ кучеп килэ. «Химчистка» артелендэ hэм башка оешмаларда каравылчы булып эшли. 1956 елныц октябрендэ пенсиягэ чыга22.
Казанда да Гарифулла ишан атна саен уз укучыларын яшерен рэвештэ дыя, тэрбияли, дэмэгать белэн зикерлэр эйтэ. Исэн калган Габделханнан Сафиуллин, 9хмэдзэки Сафиуллин кебек елкэн ишаннар белэн якыннан аралаша. Ул даими рэвештэ Казан шэhэрендэ бердэнбер Мэрдани мэчетенэ намазларга йери, авыру кешелэрне ешкереп дэвалау белэн шегыльлэнэ. Аныц янына еш кына илнец терле тебэклэреннэн куп кешелэр дэваланырга, кицэшлэрен алырга, дога кылдырырга килэлэр23.
Б. Хайруллин. Махачкала шэh., 1930 еллар. Щ. Г. Сабитованыц шэхси архивыннан.
B. Khayrullin. Makhachkala, 1930. From Z. G. Sabitova 's private archive.
Элбэттэ, СССРда дингэ каршы сэясэт булганга Гарифулла хэзрэтнец эшчэнлеге дэулэтнец эчке органнары тарафыннан даими катгый кузэтуе астында була. Эмма ул тикшеруче агентларныц килуен алдан белуе, еч сугыш ветераны буларак намуслы хезмэт итуе, зирэклеге, сейкемлелеге аркасында эзэрлеклэулэргэ элэкмичэ Ислам диненец усешенэ яшерен рэвештэ хезмэт итуен дэвам итэ.
Гарифулла ишан сэяхэт кылырга ярата. Ул еш кына Буа шэЬэренэ кайтып йери. Биредэ аныц дуслары, шэкертлэре куп була. Бигрэктэ ул дин активисты Габделмалик Мелеков (1923-2005) Ьэм имам Камил Бикмехэммэтов (1922-2000) белэн якыннан аралаша. Буа меселманнары аныц Ьэр кайтуын шатланып каршы алалар, куп дини мэдлеслэр, Коръэн ашлары оештыралар. Ул кайткан саен иске татар зиратына барып, анда кумелгэн ишаннарга, куренекле шэхеслэргэ догалар кыла торган була24.
Гарифулла ишан гомере буе хезмэт итеп уз кэсебенэ яши. Терле урыннарда гади хезмэтче булып эшли, базарда орлыклар сата. Хэтта хад кылу ечен кирэк булган акчаны дыя. Аннан берничэ ел буе Совет хекумэттэн рехсэт алу ечен йери. Куп тапкыр тикшерулэрдэн соц, еч сугышта Ватан ечен керэшкэнен, намуслы хезмэтен, урнэк гаилэсен исэпкэ алып, 1957 елны хадга барырга аца рехсэт бирелэ. Шулай итеп СССРда бик сирэк кеше бара алган Мэккэ Ьэм Мэдинэ шэЬэрлэрендэге изге дирлэргэ (63 яшендэ) хад кылу бэхете аца насыйп була25.
Хатыны Разия абстай белэн бергэ Гарифулла ишан 63 ел гомер кичерэ. 13 бала (Хэмзэ, Мэсхут, Исламия, Суфия, Камил, Эхмэтдан, Кэусэр, Эминэ, ЖIЭYhэрия, Оркоя, Зебэрдэт, Ж^эуЬэрия, Кэусэр) тэрбиялэп устерэлэр. Кызганыч, куп баласы яшь чакта ук вафат була. Бугенге кендэ Казан шэЬэрендэ аныц ике кызы: Зебэрдэт (1928 елгы) Ьэм Жаухария (1937 елгы) абыстайлар яши26.
Гарифулла ишан Ьэрвакыт вакытны файдалы итеп уткэрэ. Эштэн тыш вакытта кен саен естэмэ гыйбадэтлэр кыла, зикерлэр эйтэ, Коръэн Ьэм дини китаплар укый, килгэн кешелэрне кабул итэ. Ьэрвакыт илдэге сэяси вэзгыять белэн кызыксынып бара, гарэп телле чит ил радиоканаллары тапшыруларын тыцларга ярата27.
Ул беркайчан да акчага, малга, кешелэр мактавына, денья дэрэдэсенэ кызыкмый. Эшлэп алган акчаларыннан Ьэм аца бирелгэн сэдакаларыннан мохтадларга, бигрэк тэ уз укучыларына Ьэм яшьлэргэ ярдэм итэргэ юмарт була. Классик татар киемнэре киергэ тырыша, дерес туклануга бик игътибарлы була28.
Гарифулла ишан гаилэсен Ьэм якыннарын бик ярата, куркэм рэвештэ тэрбияли. Меридлэренэ аерым игътибарын бирэ. Алар белэн Ьэрвакыт очраша, гомере буе
Г. Г. Гайнуллин тормыш иптэше белэн. Казан шэh., 1979 ел. Щ. Г. Сабитованыц шэхси архивыннан.
G. G. Gaynullin with his wife. Kazan, 1979. From Z. G. Sabitova's private archive.
терле яклап ярдэм итэ. Аныц танышлары Ьэм дуслары бик куп була. Ул шул ук вакытта ышанычсыз кешелэрдэн саклана белэ. Сейлэшкэндэ шаяртырга, кешелэрнец кэефен кутэрергэ ярата, ошамаган нэрсэне курсэ туры эйтэ торган була29.
Танылган татар ишаны - Гарифулла хэзрэт Гайнуллин илдэ дин тыелган елларда да Исламны саклап калуга шактый елеш кертэ. Ул уз заманыныц рухи авторитеты була. Гарифулла ишанны замандашлары гади, кешелекле, тирэн белемле, югары эхлаклы, юмарт, киц куцелле, нурлы йезле, матур сейлэмле, шаян табигатьле итеп тасвирлыйлар. Аеруча ацарда чын ишаннарга, АллаЬка якын булган кешелэргэ хас сыйфатлар була. Ул кешелэрнец эчке деньясын сизэ, тиешле кицэшлэрен бирэ. Аныц куп догалары кабул була, авырулардан кешелэр терелэ. Кем генэ ярдэм сорап килсэ дэ, ул hэрдаим булыша, чын куцелдэн ярдэм итэ торган булган. Шуца да аны дин тотучылар да, гади кешелэр дэ бик яратканнар, хермэт иткэннэр30.
Гарифулла ишан 1984 елныц 6 апрелендэ 90 яшендэ вафат була. Ул Казанныц Яца Татар бистэсе меселман зиратында бик куп кеше катнашында дирлэнэ. Аныц остаз-лык юлын Буа шэhэре имамы Камил хэзрэт Бикмехэммэтов дэвам итэ. 9мма барын да утэп бетерэ алмый. Ул вафат булганнан соц 2000 елны татар ишаннарыныц борын-гы силсилэсе (Зэйнулла ишан Расулидан килгэн рухи чылбыры) hэм Татарстанда суфыйчылык традициялэре вакытлыча туктала31.
Гарифулла ишан Гайнуллин Совет чоры елларында Урта Идел буенда суфыйчылык традициялэрен саклап кала Ьэм аны дэвам итэ алган иц куренекле дин эЬеллэренец берсе була. Ул Y3 тормышында бик куп язмыш сынауларын, илдэ барган сэясэтнец авыр тээсирлэрен Ьэм сугышларны уз башыннан кичерэ. Нинди генэ хэллэргэ очраса да ул гомер буе ихластан дин кушканнарны утэп, кешелекле булып яши. Илне яклап Беренче бетенденья сугышы, Гражданнар сугышы, Беек Ватан сугышларында катнаша, гаилэсен иц куркэм рэвештэ тэрбияли, кешелэргэ бик изге-лекле була. Милли данлы булып ул Ьэрдаим татар халкыныц электэн килгэн матур гореф-гадэтлэрен, дини традициялэрен утэп яши. Аныц ярдэмендэ куп кешелэр дин юлына баса. Ул халык хэтерендэ ислам диненэ яшерен рэвештэ хезмэт итеп, иман нурын саклап калуга зур елеш керткэн шэхес булып истэ кала.
ИСКЭРМЭЛЭР:
1. Хабутдинов А. Ю. Суфизм в Поволжье и Приуралье // Ислам на Европейском Востоке. Энциклопедический словарь. - Казань: Магариф, 2004. - С. 311-312.
2. Шунда ук.
3. Маликов Р. И. Социальное положение мусульманского духовенства Казанской губернии в конце XIX - начале XX вв. - Казань: РИУ, 2013. - С. 140-142.
4. Юсуф Хаттар. Суфийская энциклопедия. - Дамаск: изд-во «Надр», 1999. - С. 281; Саид-афанди ал-Чиркави. Сокровищница благодатных знаний. - Казань: изд. «Иман», 2006. - С. 219.
5. Гусева Ю. Н. Ишанизм как суфийская традиция Средней Волги в XX веке: формы, смыслы, значение. - М.: ИД «Медина», 2013. - С. 21.
6. Шин П. А. (Пашино П. А.). Волжские татары // Современник. - 1860. - Т. 81. - С. 285287.
7. Малое Е. А. История мусульманства в России, курсовое сочинение студента Казанской духовной академии. - Казань, 1862. - С. 185.
8. Штейнфельд Н. П. Малмыжские татары, их быт и современное положение // Календарь и памятная книжка Вятской губернии за 1894 год. - Вятка, 1893. - С. 277.
9. Марджани Ш. Мустафад ал-ахбар фи ахвали Казан ва Булгар (Казан haM Болгар хэллэре турында файдаланылган хэбэрлэр). - Казан: Татар. кит. нэшр., 1989. - С. 294, 301, 336, 339; Мурад Р. Талфик ал-ахбар ва талких ал-асар фи вакаи Казан ва Булгар ва ал-мулук ат-татар (Собрание сведений из прошлых событий Казани, Булгара и татарских царей). Т. 2 (на арабском языке). - Оренбург, 1908. - С. 452; Фахрутдин Р. Асар. 3, 4 т. - Казань: Ру-хият, 2011. - С. 136, 207, 413, 444, 606; Саматов Г. Г. Миллэтебездэ Ислам дине. - Казан: Иман, 1998. - С. 151-154.
10. Миннуллин И. Р., Минвалеев А. М. Суфизм в советском Татарстане: к постановке проблемы // Суфизм как социокультурное явление в российской умме: материалы Всерос. науч.-практ. конф. (Казань, 21 ноября 2006 г.). - Н. Новгород, 2007. - С. 250.
11. Татарстан Республикасы ДЭYЛЭT архивы, Р-873 ф., 1 тасв., 7 эш, 2 кгз.
12. Шунда ук.
13. Шунда ук.
14. Шунда ук.
15. Гарифулла ишанньщ кызы Сабитова белэн эцгэмэ. 15 гыйнвар 2010 ел.
16. Гарифулла ишанныц кызы З. Мехэммэт^энова белэн эцгэмэ. 10 гыйнвар 2019 ел.
17. Шунда ук; Татарстан Республикасы ДЭYЛЭT архивы, Р-873 ф., 1 тасв., 7 эш, 3 кгз.
18. Гарифулла ишанныц кызы З. Мехэммэт^энова белэн эцгэмэ. 10 гыйнвар 2019 ел.
19. Татарстан Республикасы ДЭYЛЭT архивы, Р-873 ф., 1 тасв., 7 эш, 6-7 кгз.
20. Гарифулла ишанныц кызы З. Мехэммэт^энова белэн эцгэмэ. 10 гыйнвар 2019 ел.
21. Шунда ук.
22. Татарстан Республикасы ДЭYЛЭT архивы, Р-873 ф., 1 тасв., 7 эш, 7 кгз.
23. Гарифулла ишанныц кызы Сабитова белэн эцгэмэ. 15 гыйнвар 2010 ел.
24. Шунда ук.
25. Татарстан Республикасы ДЭYЛЭT архивы, Р-873 ф., 1 тасв., 7 эш, 17 кгз.
26. Гарифулла ишанныц кызы Сабитова белэн эцгэмэ. 15 гыйнвар 2010 ел.
27. Шунда ук.
28. Шунда ук.
29. Гарифулла ишанныц мериде Самара елкэсенец 1991-2012 елдагы мефтие Вэгиз хэзрэт Яруллин белэн эцгэмэ. 26 июнь 2020 ел.
30. Ханты-Мансийск автоном округы мефтие Таhир хэзрэт Саматов белэн эцгэмэ. 26 июль 2019 ел.
31. Миннуллин И. Р., Минвалеев А. М. Суфизм в советском Татарстане... - С. 250.
Список литературы
Гусева Ю. Н. Ишанизм как суфийская традиция Средней Волги в XX веке: формы, смыслы, значение. - М.: ИД «Медина», 2013. - 214 с.
Ислам на Европейском Востоке. Энциклопедический словарь. - Казань: Магариф, 2004. - 383 с.
Миннуллин И. Р. Мусульманское духовенство и власть в Татарстане (1920-1930 гг.). -Казань, 2006. - 214 с.
References
Guseva Yu. N. Ishanism kak sufiyskaya traditsiya Sredney Volgi v XX veke: formy, smysly, znacheniye. [Ishanism as a Sufi tradition of the Middle Volga region in the 20th century: forms, meanings, significance]. Moscow, ID "Medina" publ., 2013, 214 p.
Minnullin I. R. Musulmanskoe duhovenstvo i vlast v Tatarstane (1920-1930 gg.) [Muslim clergy and authorities in Tatarstan (l920-1930ss)]. Kazan, 2006, 214 p.
Islam na Yevropeyskom Vostoke. Entsiklopedicheskiy slovar [Islam in the European East. Encyclopaedic dictionary]. Kazan, Magarif publ., 2004, 383 p.
Сведения об авторе
Маликов Рашид Ильязович, кандидат исторических наук, старший научный сотрудник Института международных отношений Казанского федерального университета, e-mail: [email protected]
About the author
Rashid I. Malikov, Candidate of Historical Sciences, Senior Researcher at Institute of International Relations, Kazan Federal University, e-mail: [email protected]
В редакцию статья поступила 28.05.2020, опубликована:
Маликов Р. И. Гарифулла ишан Гайнуллин: тормышы Ьэм эшчэнлеге // Гасырлар авазы - Эхо веков. - 2020. - № 3. - С. 100-108.
Submitted on 28.05.2020, published:
Malikov R. I. Garifulla ishan Gaynullin: tormyshy hem eshchenlege [Life and activities of Garifulla Ishan Gaynullin]. IN: Gasyrlar avazy - Eho vekov, 2020, no. 3, pp. 100-108.
