Научная статья на тему 'ГАНДБОЛЧИ-ТАЛАБАЛАРДА ТУРЛИ ФУНКЦИОНАЛ ҲОЛАТЛАРДАН ТЎПНИ ДАРВОЗА БУРЧАКЛАРИДАГИ НИШОНЛАРГА ОТИШ АНИҚЛИГИНИ ЎҚУВ ЙИЛИ ДАВОМИДА ЎЗГАРИШ ДИНАМИКАСИ'

ГАНДБОЛЧИ-ТАЛАБАЛАРДА ТУРЛИ ФУНКЦИОНАЛ ҲОЛАТЛАРДАН ТЎПНИ ДАРВОЗА БУРЧАКЛАРИДАГИ НИШОНЛАРГА ОТИШ АНИҚЛИГИНИ ЎҚУВ ЙИЛИ ДАВОМИДА ЎЗГАРИШ ДИНАМИКАСИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
23
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
ГАНДБОЛЧИ-ТАЛАБАЛАР / ВЕСТИБУЛЯР АНАЛИЗАТОРИ / МУВОЗАНАТ / АЙЛАНМА ҲАРАКАТ / ТЎП ОТИШ АНИқЛИГИ

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Мўминов А.Ш.

Мақолада малакали гандболчи-талабаларда турли функционал ҳолатларда (тинч ҳолатда, танани чап ва ўнг томонга айлантириш таъсирида) тўпни дарвоза бурчакларидаги нишонларга отиш аниқлиги бўйича ўтказилган тадқиқот натижалари таҳлил қилинган. Аниқланганки, танани чап томонга, айниқса ўнг томонга айлантириш таъсирида нишонларга отилган тўплар аниқлиги тинч ҳолатда қайд этилган тўплар аниқлигида 2-3 баробарга сусайиб кетган.В статъе анализированы резулътаты исследования точности бросков у гандболистов-студентов в покое, в условиях после действия вращений тела влево и вправо. Установлено, что число точных бросков по мишеням на после вращений тела влево, и особенно вправо, окозалась в 2-3 раза меньше чем точные броски в покое.The article analyzes the results of a study of the accuracy of throws among handball players-students at rest, in conditions after the action of body rotations to the left and to the right. It was found that the number of accurate throws on targets in the zone of action of body rotations to the left, and especially at the same time, turned out to be 2-3 times less than accurate throws at rest.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ГАНДБОЛЧИ-ТАЛАБАЛАРДА ТУРЛИ ФУНКЦИОНАЛ ҲОЛАТЛАРДАН ТЎПНИ ДАРВОЗА БУРЧАКЛАРИДАГИ НИШОНЛАРГА ОТИШ АНИҚЛИГИНИ ЎҚУВ ЙИЛИ ДАВОМИДА ЎЗГАРИШ ДИНАМИКАСИ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Муаллиф билан богланиш учун:

abror_handbaH@gmaH.com

Катта у^итувчи А.Ш. МУМИНОВ1

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети, Чирчщ шахри, Узбекистон

ГАНДБОЛЧИ-ТАЛАБАЛАРДА ТУРЛИ ФУНКЦИОНАЛ Х;ОЛАТЛАРДАН ТУПНИ

ДАРВОЗА БУРЧАКЛАРИДАГИ НИШОНЛАРГА ОТИШ АНИКДИГИНИ УЦУВ ЙИЛИ ДАВОМИДА УЗГАРИШ ДИНАМИКАСИ

Аннотация

Annotation

В статъе анализированы резулътаты исследования точности бросков у гандболистов-студентов в покое, в условиях после действия вращений тела влево и вправо. Установлено, что число точных бросков по мишеням на после вращений тела влево, и особенно вправо, оказалась в 2-3 раза меньше чем точные броски в покое.

Ключевые слова: гандболисты-студенты, вестибулярный анализатор, равновесие, вращательное движение, точность бросков.

Маколада малакали гандболчи-талабаларда турли функционал ^олатларда (тинч ^олатда, танани чап ва унг томонга айлантириш таъсирида) тупни дарвоза бурчакларидаги нишонларга отиш аниклиги буйича утказилган тадкикот натижалари та^лил килинган. Аникланганки, танани чап томонга, айникса унг томонга айлантириш таъсирида нишонларга отилган туплар аниклиги тинч ^олатда кайд этилган туплар аниклигида 2-3 баробарга сусайиб кетган.

Калит сузлар: гандболчи-талабалар, вестибуляр анализаторы, мувозанат, айланма царакат, туп отиш аниклиги.

The article analyzes the results of a study of the accuracy of throws among handball players-students at rest, in conditions after the action of body rotations to the left and to the right. It was found that the number of accurate throws on targets in the zone of action of body rotations to the left, and especially at the same time, turned out to be 2-3 times less than accurate throws at rest.

Key words: student handball players, vestibular analyzer, balance, rotational movement, accuracy of throws.

Долзарблиги. Юкори малакали гандболчилар тинч холатда (ракиб каршилигисиз ва жисмоний юкламаларсиз) тупни эркин ташлаш чизиги атро-фида дарвоза бурчакларига аник йуллай олишлари шубха уйготмайди. Лекин, мусобакалар давомида, айникса уларнинг якуний кисмларида тупни дар-возага ташлаш аниклигининг сусайиб бориши ва натижадорлигини тушиб кетиши кузатилади. Бундай холатни айрим тренерлар толикиш аломатлари кучай-гани билан, айримлари гандболчида техник-тактик махоратни баркарор шаклланганлиги билан, яна бошкалари жисмоний сифатларини, айникса махсус чидамкорликни етарли ривожланмаганлиги билан асослайдилар.

Натижадорлигини тушиб кетишида кайд этилган барча сабаблар уринли булиши эхтимолдан холи эмас. Лекин, бу борада яна бир сабаб мавжудки, машгулотлар давомида тренерлар ана шу сабабни бартараф этишга эътибор беришмайди. Гап шундаки, машгулот ва мусобака уйинлари давомида гандбол-чилар ута тезкор ва кескин узгарувчан йуналишли харакатларни (киска ораликларга муайян тезликда югуриш ва кескин тухташ, бурилиш-айланиш, са-краш, эгилиш-йикилиш) фавкулотли вазиятларда сурункали бажарилади. Маълумки, бундай харакат-лар киска муддат ичида тугридан-тугри вестибуляр анализаторига таъсир этиб мувозанатни издан чика-ради, харакат координациясини "бузади" ва муайян максадга каратилган техник усуллар аниклигини сусайтириб юборади. Шунинг учун хам бир катор мутахассис олимлар спортчилар томонидан ижро эти-ладиган турли харакатларни бошкаришда етакчи ана-лизаторларни айникса вестибуляр анализаторининг

функционал имкониятини мунтазам шакллантириб бориш зарурлигига эътибор каратишади.

Тадкикотнинг максади. Гандболчиларда тинч холатда ва танани турли томонларга айлантириш таъсирида дарвоза бурчакларига урнатилган ни-шонларга отиш аниклигини укув йили давомида урганиш.

Тадкикотда биз томонимиздан ишлаб чикилган ва Узбекистон гандбол федерацияси томонидан тасдикланган куйидаги педагогик тестлардан фой-даланилди:

- гандбол дарвозасидан 9 метр ораликда туриб, тинч холатда дарвоза бурчакларида урнатилган нишонларга 5 мартадан тупни отиш аниклигини бахолаш тести;

- танани 5 марта чап томонга айлантириш таъ-сирида нишонларга отилган туплар аниклигини бахолаш тести;

- танани 5 марта унг томонга айлантириш таъ-сирида нишонларга отилган туплар аниклигини бахолаш тести.

Тадкикот натижалари шуни курсатдики, ганд-болчи-талабаларда тинч холатда 5 имкониятдан дар-возанинг устки чап бурчагида урнатилган нишонга отилган туплар аниклиги укув йили бошида уртача 3,87±0,67 мартани, укув йили якунида - 3,95±0,71 мартани ташкил этди (жадвалга каранг). Устки унг томон бурчагидаги нишонга отилган туплар аниклиги мувофик равишда 3,55±0,43 ва 3,72±0,56 марта билан ифодаланди. Пастки чап бурчагидаги нишонга 3,77±0,54 ва 4,02±0,85 марта курсаткич билан якунланган.

см о см ю

го та t

0

Q. W

1

с го

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Малакали гандболчи-талабаларда тинч холатда, танани чап ва унг томонга 5 марта айлантириш таъсирида тупни дарвоза бурчакларидаги нишонларга отиш ани^лигини ук,ув йили давомида узгариш динамикаси -н=16х3=48

СМ О СМ СО

ГО ТО

О

со

(х ±аХ ± а)

Тест вариантлари Дарвоза бурчакларида урнатилган нишонлар

Устки чап бурчак Устки унг бурчак Пастки чап бурчак Пастки унг бурчак Уртача аник отилган туплар

Тинч холатда отилган туплар (5 имконият/марта) 3,87±0,67 3,55±0,43 3,77±0,54 3,6±0,32 3,56

3,95±0,71 3,72±0,56 4,02±0,85 3,13±0,37 3,71

Танани 5 марта чап томонга айлантириш таъсирида отилган туплар (5 имконият/ марта) 2,37±0,38 1,78±0,24 2,13±0,33 1,88±0,27 2,04

2,65±0,43 1,85±0,27 2,17±0,71 1,93±0,35 2,18

Танани 5 марта унг томонга айлантириш таъсирида отилган туплар (5 имконият/марта) 0,94±0,09 0,73±0,06 1,04±0,11 0,84±0,08 0,89

1,23±0,13 0,89±0,07 1,09±0,12 0,96±0,10 1,04

Изоц:

- суръатда 2018-2019 укув йили бошидаги курсаткичлар;

- махражда 2018-2019 укув йили якунидаги курсаткичлар;

- тупни дарвозадаги нишонларга отиш 9 метр оралигидан ижро этилади.

Пастки унг бурчагидаги нишонга 3,06±0,32 ва 3,13±0,37 марта курсаткич белгиланади. Барча нишонларга отилган туплар анидлиги хам келтирилган уртача курсаткичларга ухшаш динамика билан дайд этилди.

Куриниб турибдики, хар бир нишонга отилган туплар анидлиги хам барча нишонларга отилган туплар анидлигининг уртача курсаткичи хам удув йили якунига келиб дисман булсада, анидликни усиш тенденцияси билан фаркланган. Лекин, шуни хам алохида таъкидлаш жоизки, таддидотда ишти-рок этган малакали гандболчи талабаларда (уларни Узбекистан чемпионатига ва бошда Республика му-собадаларига жалб дилинишига дарамасдан) 9 метр оралиддан тинч холатда туриб (радиб даршилигисиз ва бирор юклама бажармасдан) дарвоза бурчакларига урнатилган нишонларга 5 мартадан отилган туплар анидлиги удув йили бошида 3,56 мартани, удув йили якунида 3,71 мартани ташкил этган ёки бир удув йили давомида дарвозага туп отиш анидлиги деярли усмаган. Бундай холат ушбу гандболчиларда дарвозага туп отиш анидлиги тургун ва бардарор даражада шаклланмаганлигидан дарак беради. Эхти-мол, шунинг учун хам мазкур гандболчиларда туп отиш анидлиги танани у ёки бу томонга айлантириш билан боглид юкламалар таъсирида кескин тушиб кетганлиги кузатилди. Масалан, танани 5 марта чап томонга айлантириш (унадайлар учун дулай томон) таъсирида дарвозани устки чап бурчагидаги нишонга отилган туплар анидлиги удув йили бошида 2,37±0,38 марта билан ифодаланган булса, удув йили якунига келиб ушбу курсаткич 2,65±0,45 мартагача тушиб кетди. Дарвозанинг устки унг бурчагидаги нишонга отилган туплар анидлиги мувофид равишда 1,78±0,24 ва 1,85±0,87 мартани, пастки чап бурчагидаги нишонга 2,13±0,33 ва 2,17±0,71 мартани, пастки унг бурчагидаги нишонга 1,88±0,27 ва 1,93±0,35 мартани ташкил этди. Уртача умумий курсаткичлар эса 2,04 марта билан дайд этилган булса, удув йили якунига келиб 2,18 мартагача ортди холос.

Танани 5 марта унг томонга айлантириш (унадай-лар учун нодулай томон) таъсирида отилган туплар

анидлиги мувофид тартибда дуйидагича дайд этилди: 0,94±0,08 - 1,23±0,13; 0,73±0,06 - 0,89±0,07; 1,04±0,11 -1,09±0,12; 0,84±0,08 -0,96±0,10 марта. Умумий уртача курсаткичлар 0,89-1,04 марта билан ифодаланди.

Юдорида курсатилган курсаткичлар динамика-сидан куриниб турибдики, биринчидан, хар бир нишонга отилган туплар анидлиги хам, барча нишонга отилган тупларнинг умумий уртача анидлиги хам дулланилган тестлар шартли мураккаблашган сари кескин даражада камайиб борган. Иккинчидан, удув йили бошида дайд этилган мувофид курсаткичлар даражаси удув йили якунига келиб тушиб кетганлиги кузатилди (1-расмга даранг).

Алохида эътиборга лойид жойи шундаки, таддидотда иштирок этган малакали гандболчи та-лабаларда танани 5 марта чап, 5 марта унг томонга айлантириш таъсирида отилган туплар анидлиги уртасида яддол кузга ташланувчи асимметрик фард мавжуд эканлиги кузатилган. Бундай фард удув йили бошида олинган курсаткичларда хам удув йили якунида дайд этилган курсаткичларда хам юзага келганлиги анидланди.

Изох,:

1 - устки чап бурчагидаги нишонга отилган туплар аниклиги уртасида юз берган асимметрик фарк курсаткичлари;

2 - устки унг бурчагидаги нишонга отилган туплар аниклиги уртасидаги юз берган асимметрик фарк курсаткичлари;

3 - пастки чап бурчагидаги нишонга отилган туплар аниклиги уртасида юз берган асимметрик фарк курсаткичлари;

4 - пастки унг бурчагидаги нишонга отилган туплар аниклиги уртасида юз берган асимметрик фарк курсаткичлари.

- укув йили бошида

- укув йили якунида

1-расм. Малакали гандболчи талабаларда та-нани чап ва унг томонига 5 мартадан айлантириш таъсирида отилган туплар анидлиги уртасида дайд этилган асимметрик фард курсаткичларининг узга-риш динамикаси.

Изох,:

1 - тинч хрлатда отилган туплар аниклигининг умумий уртача курсаткичлари;

2 - танани 5 марта чап томонга айлантириш таъсирида отилган туплар аниклиги-нинг умумий уртача курсаткичлари;

3 - танани 5 марта унг томонга айлантириш таъсирида отилган туплар аниклиги-нинг умумий уртача курсаткичлари.

- у^ув йили бошида; - у^ув й

34

www.fansports.uz

№6-2021

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

2-расм. Малакали гандболчи талабаларда танани чап ва унг томонига 5 мартадан айлантириш таъсирида отилган туплар аниклиги уртасида кайд этилган асимметрик фарк курсаткичларининг узга-риш динамикаси.

Жумладан, танани чап ва унг томонга 5 мартадан айлантириш таъсирида дарвозани устки чап бурча-гига урнатилган нишонга отилган туплар аниклиги уртасида юзага келган асимметрик фарк укув йили бошида 1,43 мартани ташкил этган булса, укув йили якунига келиб ушбу фарк 1,42 марта билан ифодалан-ди ёки деярли узгариш булмади. Бу борада дарвозани устки унг бурчагига урнатилган нишонга отилган туплар аниклиги уртасида асимметрик фарк мувофик равишда 1,05 ва 0,96 мартага тенг булди. Пастки чап бурчагидаги нишонга отилган туплар аниклиги урта-сида 1,09 ва 1,14 мартага тенг асимметрик фарк кайд этилди. Пастки унг бурчагидаги нишонга отилган туплар аниклиги уртасида 1,04 ва 0,97 мартани ташкил этди. Куриниб турибдики, барча холатларда хам танани чап ва унг томонга 5 мартадан айлантириш таъсирида дарвозани устки ва пастки унг томондаги нишонларга отилган туплар аниклиги уртасида юз берган асимметрик фарк курсаткичлари укув йили якунига келиб кисман тушиб кетган. Дарвозанинг устки ва пастки чап томонидаги нишонларга отилган туплар аниклиги уртасида юзага келган асимметрик фарк курсаткичлари эса укув йили якунида нисба-тан ортиш тенденсияси билан ифодаланган. Лекин, танани чап ва унг томонларга айлантириш таъсирида нишонларга отилган туплар аниклиги уртасида юзага

келган асимметрик фарк курсаткичлари тадкикотда иштирок этган малакали гандболчи талабаларда туп отиш техникаси ва тактикаси бир ёклама шакллан-ганлигидан далолат беради.

Хулоса. Юкорида киёсий тахлил килинган тадкикот натижаларига асосан эътироф этиш мум-кинки, гандболчилар машгулотларида дарвозага турли оралик ва йуналишлардан, шу жумладан, турли функционал холатлардан (узгарувчан йуналишда югуриш, ракиб каршилигида айланма харакат юкла-малари таъсирида туп отиш) туп отиш техникаси, тактикаси ва аниклиги махсус машклар ёрдамида мунтазам сайкал топтирилмаслигини тасдиклайди. Бу борада, айникса ихтисослаштирилган машклар вестибуляр кинетик машклар таъсирида кулланили-ши ута самаралаи натижа беради. Бундай машклар ва бундай ёндашув техник-тактик усуллар аниклигини мукаммал шаклланишига имкон берувчи мувозанат саклаш ва туп отишда устувор ахамиятга эга булган вакт-ораликни фарклаш реакцияларини баркарор-лаштиришга замин яратади.

Адабиётлар:

1. Лях В.И. Координационных способности; диагностика и развитие - М; ТВГ. Дивизин., 2006 йил с. 133-144.

2. Назаренко А.С. Чинкин А.С, Влияние вестибулярного раздражения на статокинетическую устойчивость спортсменов различных специализации. / Наука спорт; Современные тенденции. №2 (г7), 2015, с 78-85.

3. Пулатов Ф.А. Спорт уйинлари билан шуFулланувчи 7-10 ёшли бола-ларда уна^ай ва чапа^ай харакатларни симметрик тартибда шакллантириш устуворлиги. 2020, 29 б.

4. Пулатов А.А. Вяления укачивания при занятиях волейболистом и его влияние на результативность подач. // В сб. статья международного конкурса «Лучшая научная статья 2017./ МЦНС «Наука и просвещение» , Пенза, 2017, с 215-222.

5. Назаренко Л.Д. Средства и методы развития двигательных координации // Монография. М.: 2003. - 258 с.

lift

Муаллиф билан богланиш учун:

hojiakbarkarimov6223@gmail.com

Катта укитувчи Х.А. КАРИМОВ1

Узбекистан давлат жисмоний тарбия ва спорт университети Чирчик шахри, Узбекистон

ЁШ ГИМНАСТИКАЧИЛАРНИНГ

МАХСУС ХДРАКАТ ТАЙЁРГАРЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ

Аннотация

Annotation

В статье на основе анализа результатов специальной двигательной подготовки гимнасток на начальном этапе подготовки внедрены разработанные комплексы в тренировочный процесс.

Ключевые слова: тренировка, подготовка, физические качества, скорость, гибкость, особые движения, тайминг, координация, движение, средства.

Ушбу маколада бошлангич тайёргарлик боскичидаги гимнастикачиларнинг машгулотлар жараёнида махсус ^аракат тайёргарлиги натижалари тахлил килинган, хдмда махсус машклар мажмуалари машгулот жараёнига киритилган.

Калит сузлар: машгулот, тайёргарлик, жисмоний сифатлар, тезлик, эгилувчанлик, махсус царакат, хронометраж, координация, царакат, восита.

The article analyzes the results of special motor training of female gymnasts at the initial stage of training during training.

Key words: training, preparation, physical qualities, speed, flexibility, special movements, timing, coordination, movement, facilities.

Долзарблиги. Эрта мутахассисликка йуналтирил-ган спорт натижаларининг усиши ва ёш гимнастикачиларнинг машгулот жараёнларини такомиллашти-риш, спорт педагогик илмининг олдига, машгулот-нинг катта ва кичик циклларида тайёргарлик турла-рининг назорат системаси ва келгусидаги машгулот воситаларининг самарасини ошириш режаларини зарурлиги масаласини куяди. Тайёргарликнинг бош-

лангич боскичида харакат сифатларининг ривожи ва дастурдаги машкларнинг сифатли кетма-кетликда узлаштирилиши масалаларини аник тадбик этишни талаб этади. Бу муаммо спортнинг барча турларида, шунингдек, эрта мутахассисликка йуналтириладиган спорт тури хисобланадиган гимнастикада долзарбдир (Розин Е.Ю., Смолевский В.М., Менхин В. ва х.к).

Бу спорт турида зикр этилган муаммонинг холати-

см о см

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

ю га t

0 d w

1

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.