Научная статья на тему 'МАЛАКАЛИ БЕЛБОҒЛИ КУРАШЧИЛАР МИСОЛИДА РАҚИБНИ КЎТАРИБ ТАШЛАШ БИЛАН БОҒЛИҚ МАХСУС ИШ ҚОБИЛИЯТИГА МУВОЗАНАТ САҚЛАШ ТУРҒУНЛИГИНИНГ ТАЪСИР ЭТИШИ'

МАЛАКАЛИ БЕЛБОҒЛИ КУРАШЧИЛАР МИСОЛИДА РАҚИБНИ КЎТАРИБ ТАШЛАШ БИЛАН БОҒЛИҚ МАХСУС ИШ ҚОБИЛИЯТИГА МУВОЗАНАТ САҚЛАШ ТУРҒУНЛИГИНИНГ ТАЪСИР ЭТИШИ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

CC BY
13
4
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
БЕЛБОғЛИ КУРАШЧИ / МАХСУС ИШ қОБИЛИЯТИ / КЎТАРИБ ТАШЛАШ / АЙЛАНМА ҲАРАКАТ / МУВОЗАНАТ САқЛАШ

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Одилов Б.Б.

Мақолада малакали белбоғли курашчилар мисолида рақибни (манекенни) кўтариб сони ва вақти билан боғлиқ махсус иш қобилиятига айланма ҳаракатлар давомида тушиб кетадиган мувозанат сақлаш турғунлигининг таъсир этиши ўрганилган. Аниқланганки, тинч ҳолатда максимал кўрсаткичлар билан қайд этиладиган махсус иш қобилияти қисқа муддатли айланма ҳаракат юкламаси таъсирида кескин тушиб кетиши мумкин экан.В статье на примере курашистов на поясах изучено влияние снижения устойчивости сохранения равновесия при вращательных нагрузках на показатели специальной работаспособности, связанной с обёмом и продолжительностью бросков соперника (манекена). Установлено, что максимальные показатели специальной работоспособности, подвергаются резкому снижению на фоне последействия кратковременной нагрузки.The article examines the effect of balance stability, which falls during the rotational movements on the specific work ability associated with the number and time of lifting the opponent (mannequin) on the example of skilled belt wrestlers. It was found that the specific working capacity, which is recorded with maximum performance in the quiescent state, can fall sharply under the influence of short term rotational motion load.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «МАЛАКАЛИ БЕЛБОҒЛИ КУРАШЧИЛАР МИСОЛИДА РАҚИБНИ КЎТАРИБ ТАШЛАШ БИЛАН БОҒЛИҚ МАХСУС ИШ ҚОБИЛИЯТИГА МУВОЗАНАТ САҚЛАШ ТУРҒУНЛИГИНИНГ ТАЪСИР ЭТИШИ»

Спорт машFулотлари: техника, тактика, усулият Техника, тактика и методика спортивной тренировки

It*

Муаллиф билан богланиш учун:

odHovbahromapplex@idoud.com

Катта у^итувчи Б.Б. ОДИЛОВ1

Узбекистон давлат жисмоний тарбия ва спорт университети Чирчщ шахри, Узбекистон

МАЛАКАЛИ БЕЛБОГЛИ КУРАШЧИЛАР МИСОЛИДА РАЦИБНИ КУТАРИБ ТАШЛАШ БИЛАН БОГЛИЦ МАХСУС ИШ ЦОБИЛИЯТИГА МУВОЗАНАТ САЦЛАШ ТУРГУНЛИГИНИНГ ТАЪСИР ЭТИШИ

Аннотация

Annotation

В статье на примере курашистов на поясах изучено влияние снижения устойчивости сохранения равновесия при вращательных нагрузках на показатели специальной ра-ботаспособности, связанной с обёмом и продолжительностью бросков соперника (манекена). Установлено, что максимальные показатели специальной работоспособности, подвергаются резкому снижению на фоне последействия кратковременной нагрузки.

Ключевые слова: курашисты на поясах, специальная работаспособность, броски, вращательные движения, сохранение равновесия.

Маколада малакали белбогли курашчилар мисолида ракибни (манекенни) кутариб сони ва вакти билан боглик махсус иш кобилиятига айланма ^аракатлар давомида тушиб кетадиган мувозанат саклаш тургунлигининг таъсир этиши урганилган. Аникланганки, тинч ^олатда максимал курсаткичлар билан кайд этиладиган махсус иш кобилияти киска муддатли айланма ^аракат юкламаси таъсирида кескин тушиб кетиши мумкин экан.

Калит сузлар: белбогли курашчи, махсус иш цобилияти, кутариб ташлаш, айланма царакат, мувозанат сацлаш.

The article examines the effect of balance stability, which falls during the rotational movements on the specific work ability associated with the number and time of lifting the opponent (mannequin) on the example of skilled belt wrestlers. It was found that the specific working capacity, which is recorded with maximum performance in the quiescent state, can fall sharply under the influence of short-term rotational motion load.

Key words: belt wrestler, special work ability, lifting, rotational movement, balance.

Долбзарблиги. Сунгги йилларда кураш турла-рида уз таркибига жисмоний, техник-тактик хамда психофункционал тайёргарлик курсаткичларини интеграл тартибда киритувчи ва мусобака белла-шувлари давомида юксак натижадорликни таъмин-ловчи махсус иш кобилиятига айрим омилларнинг (толикиш, гипоксия, рухий стресс ва х.к.), салбий таъсир курсатиши ва бундай холатни бартараф этиш мавзуларига багишланган тадкикотлар кулами бор-ган сари кенгайиб бормокда (В.Ф.Бойко, Г.В.Данько 2004, А.Л.Захаревич. Д.С.Пфейфер, А.С.Кузикевич, 2018. Н.В.Латышев, С.В.Латышев, 2008, Т.Б.Зорина, 2009, А.В.Коковкин, А.В.Рябчун, 2014, В.Н.Платонов, 2019). Ушбу муаллифларнинг таъкидлашича, кураш-чиларда махсус иш кобилиятини самарали ривожлан-тириш ва уни узок муддат давомида баркарорлигини таъминлаш учун уларда жисмоний, техник-тактик, психофункционал тайёргарлик компонентларини пропорционал тартибда шакллантириш, машгулотлар жараёнида кулланиладиган катта хажмли ва ута шид-датли машклар ораликларида толикиш аломатларини уз вактида бартараф этиш, толиккан функционал органлар фаолиятини тиклаб бориш зарур экан. Маълумки муросасиз ва "уткир" ракобат остида ке-чаётган бугунги кураш мусобакаларида курашчининг беллашув фаолияти куп марталаб такрорланувчи ута кескин узгарувчан харакатлар, шу жумладан эги-лиш-ёзилиш, силтаниш, айланиш-бурилиш, йикилиш

каби техник элементлар билан богликдир. Бир катор тадкикотчи-олимларнинг фикрига караганда, агар спортчида вестибуляр анализатори томонидан бошка-риладиган статокинетик тургунлик даражаси «заиф» шаклланган булса, бундай харакатлар эртами ёки кечрокми "чайкалиш" реакциясини юзага келтириб, мувозанатни йуколишига, харакат координацияси ва унинг аниклигини издан чикишига олиб келиши мумкин экан. (В.И.Лях, 2006, 135-140-б.; А.А.Савин, А.А. Мельников, 2010, 97-103-б.; А.А.Пулатов, 2015, 215-218-б.). Лекин кураш турларида ижро этилади-ган айланма харакатлар давомида мувозанат саклаш тургунлигини ракибни кутариб ташлаш билан бог-лик махсус иш кобилиятига кандай таъсир этиши урганилмаганлиги мувофик манбалардан маълумдир.

Тадкикотнинг максади. Малакали белбогли ку-рашчиларда тинч холатда ва киска муддатли айланма харакатлар таъсирда ракибни кутариб ташлаш билан боглик махсус иш кобилиятининг узгариш сабабла-рини урганишга каратилди.

Тадкикот методлари ва уни ташкил килиш. Тадкикотни утказишда махсус ишлаб чикилган ва Узбекистон белбогли кураш федерацияси томонидан тасдикланган (2021 йил, № БК/-303-сонли далолат-нома) куйидаги педагогик тестлардан фойдаланилди.

- Манекенни 10 сония ичида унг тизза ёрдамида максимал марта кутариб ташлаш сони (1-расмга каранг);

см о см 00

го та t

0 Q. W

1

с го

го

о а ю

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

1-рас м.

- Манекенни 10 марта унг тизза ёрдамида кутариб ташлаш вакти; Манекенни 10 сония ичида кукракдан ошириб, чап томонга ташлаш сони.

(2-расмга каранг);

2-расм. Манекенни 10 марта кукракдан ошириб, чап томонга ташлаш вацти.

Изох: - манекеннинг огирлиги 50 кг.; - хар бир тестни бажаргандан сунг 5 дакика танаффус берилган. Ушбу тестлар дастлаб тинч холатда (юкламасиз), кейин манекенни елкада ушлаб 900 олдинга эгилган холатда танани кулай томонга 10 марта айлантириш юкламасидан сунг кабул килинди (3-расмга каранг).

I I

З-расм. Манекенни елкада уммаб олдинга эгилган xo. iai.ia танани цулай томонга айлантириш

Тадкикотлар 2017 йилнинг сентябр ва 2018 йилнинг июнь ойларида ташкил этилган булиб, уларга хар бири 15 нафардан иборат 61-66 ва 6773 кг вазн тоифаларига мансуб малакали белбогли

курашчи- талабалар жалб килинди. Тадкикот на-тижаларининг ишончлилик кийматини таъминлаш учун тестлар бир хил стандартлаштирилган шаро-итда-машгулотлар утказилмайдиган кунлари эрта-

20

www.fansports.uz

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

лаб соат 1000 да 4 мартадан такрорланди (п=60+60).

Тадкикот натижалари ва уларнинг киёсий тахлили. Муайян амалий машк самарадорлигини аниклашга мулжалланган бирорта тестни бир хил шароитда ва тинч холатда ёки дастлабки юкламасиз холатда кабул килиш, биринчидан, шу тестнинг объективлигини таъминлайди, иккинчидан, нати-жаларнинг ишончлилик кийматини ортишига имкон яратади. Агар тест натижасига биронта "бегона" омил ёки "бегона" юкламанинг таъсири урганилиши зарур булса, шу омил ёки юкламанинг хажми меъёрлашти-рилган куллаш тартиби аник булмоги шартдир. Утка-зилган тадкикотлар шуни курсатдики, тинч холатда 50 кг. ли манекенни 10 с. ичида унг тизза (унакай курашчилар учун кулай томон) ёрдамида максимал марта кутариб ташлаш сони 61-66 кг вазн тоифа-сидаги курашчиларда дастлаб (2017 йил сентябрь) 5,17±0,59 мартани, укув йили якунига келиб (2018 й, июнь) ушбу курсаткич 5,07±0,51 мартани ташкил этди. мартани ташкил этди (жадвалга каранг). 67-73 кг вазн тоифасига мансуб курашчиларда эса мазкур курсаткичлар мувофик равишда: 5,79±0,66; 5,23±0,62 марта билан ифодаланди. Демак, ушбу курсаткичлар укув йили якунига келиб биринчи гурухда 0,10 мар-тага, иккинчи гурухда 0,56 мартагача камайиб кетган.

Жадвал

Урта вазн тоифаларига мансуб малакали (бе.кбо1.ш курашчи талабаларда тинч холатда ва айланма харакат юкламасидан сунг манекенни кутариб ташлаш сони ва вактини укув йили давомида узгариш динамикаси (\±о)

№ Педагогик тестлар 2017 йил сентябрь 2018 йил июнь Усиш фарки

61-66 кг 67-73 кг 61-66 кг 67-73 кг 61-66 кг 6773кг

1 Манекенни 10 с ичида унг тизза ёрдамида кутариб ташлаш сони (марта) Тинч холатда тестларни бажарилиши

5,17±0,59 5,79±0,66 5,07±0,51 5,23±0,62 - 0,10 - 0,56

2 Манекенни 10 с ичида кукракдан ошириб, чап томонга ташлаш сони (марта) 5,07±0,42 5,28±0,59 5,01±0,43 5,17±0,56 - 0,08 - 0,11

3 Манекенни 10 марта унг тизза ёрдамида кутариб ташлаш вакти (с) 24,7±3,03 25,9±3,12 26,3±3,25 26,8±3,27 - 1,6 - 0,9

4 Манекенни 10 марта кукракдан ошириб, чап томонга ташлаш вакти (с) 26,8±3,35 26,5±3,32 27,6±3,52 27,1±3,36 - 0,8 - 0,6

Манекенни елкада ушлаб 900 олдинга эгилган холатда танани кулай-чап томонга 10 марта айлантиришдан сунг тестларни бажариш

1 1-тест (марта) 3,05±0,37 3,12±0,38 2,63±0,33 2,67±0,35 0,42 0,45

2 2-тест (марта) 3,01±0,31 3,03±0,27 2,41±0,26 2,22±0,25 -0,60 0,24

3 3-тест (с) 26,3±3,45 27,5±3,44 28,1±3,67 28,7±3,17 -1,8 -1,2

4 4-тест (с) 27,4±3,72 28,2±3,22 29,2±3,92 29,4±3,95 -1,8 -1,2

Манекенни 10 сония ичида кукракдан ошириб чап томонга ташлаш (унакай учун кулай томон)

сони 61-66 кг вазн тоифасидаги курашчиларда дастлаб 5,07±0,42 мартага, 10 ойдан сунг - 5,01±0,43 мартага тенг булгани аникланди. 66-73 кг. вазн тоифасидаги курашчиларда ушбу курсаткичлар мувофик равишда 5,28±0,59, 10 ойдан сунг -5,17±0,56 мартани ташкил этди. Курсаткичлар мувофик равишда 0,08 ва 0,11 мартагача тушиб кетган. Куриниб турибдики, тадкикотда иштирок этган икки вазн тоифасидаги курашчиларда хам кукракдан ошириб ташлаш сони ва унинг усиш сурьати нисбатан юкорирок булган. Лекин, 61-66 кг вазн тоифасидаги курашчиларда ушбу курсаткичлар хам, уларнинг 10 ойлик усиш суръати хам нисбатан камрок даражада кайд этилган. Бундай холат ушбу вазн тоифасидаги курашчиларда кул-ланилган усуллар билан боглик махсус кобилияти етарли шаклланмаганлигидан дарак беради.

Манекенни 10 марта унг тизза ёрдамида кутариб ташлаш вакти биринчи вазн тоифасидаги курашчи-ларда дастлаб 24,7±3,03 с.ни ташкил этган булса, 10 ойдан сунг бу курсаткич 26,3±3,25 с. билан ифодаланди ёки "ракибни" ушбу усул билан кутариб ташлаш вакти 1,6 с. гача узайди. Иккинчи вазн тоифасига мансуб курашчиларда эса мазкур курсаткичлар мувофик равишда куйидагича кайд этилди: 25,9±3,12; 26,8±3,27 с. ёки манекенни 10 марта унг тизза ёрдамида кутариб ташлаш вакти ушбу гурухда 0,9 с.гача кискарди.

Манекенни 10 марта кукракдан ошириб, чап ташлаш вакти вазн тоифалари буйича мувофик ра-вишда дастлаб 26,8±3,35 ва 27,6±3,52 с.ни ташкил этган булса, 10 ойдан сунг - 27,6±3,52 ва 27,1±3,36 с. билан ифодаланди. Бошкача килиб айтганда, манекенни 10 марта кукракдан ошириб, кулай-чап томонга ташлаш вакти 61-66 кг. вазн тоифасидаги курашчиларда укув йили якунига келиб 0,8 с. гача узайган, 67-73 кг. вазн тоифасидаги курашчиларда мазкур курсаткич 0,6 с.гача узайди. Демак,таъкид-лаш жоизки, манекенни кутариб ташлаш сони ва вактининг укув йили якунига келиб салбий томонга узгариши белбогли курашчи-талабалар билан олиб борилаётган анъанавий машгулотлар давомида, ай-никса, уларнинг якунида толикиш аломатлари юзага келганидан ва уз вактида иш кобилиятини тиклашга каратилган чора-тадбирлар кулланмаганлигидан дарак беради, деб эътироф этиш мумкин.

Юкорида кайд этилганидек, кураш машгулот-ларида, айникса мусобака беллашувлари давомида

см о см 00

го га

0 а ю

1

с го

Спорт машFулотлари: техника, тактика, усулият

Fan - sportga • №8/2021 Техника, тактика и методика спортивной тренировки ракибни кутариб ташлаш хажми ва вакти билан курсаткичларнинг уртача киймати янада салбий боглик махсус иш кобилияти нафакат толикиш ало- томонга узгарган. матлари юзага келгандагина тушиб кетиши мумкин, Хулоса. Утказилган тадкикот натижалари ва улар-балки беллашув жараёнида куп марталаб такрор- нинг киёсий тахлилига асосан шундай хулосага келиш ланадиган шиддатли айланма-бурилма харакатлар, мумкинки, биринчидан, "ракибни" маълум муддат ичи-силтаниш, эгилиш-ёзилиш, йикилиш-кучланишлар да шюимад марга кутариб ташлаш сони ва "у™" 10 каби техник элементлар таъсирида мувозанатни из- марта кутариб ташлаш квди тест синовларида иштирок дан чикиши туфайли хам сусайиб кетиши эхтимол этган курашчиларда масус иш к°билията етарли шакл-килинади. Ана шу эхтимолни канчалик объектив ланмаганлиги ту^ийт, уни 10 ойлик анъанавий шшгу- эканлиги аниклаш максадида биз курашчиларда лотлар таъсирида янада сусайиб кетганлигини курсатди. - А Иккинчидан, энг асосийси - тадкикотда иштирок этган юкоридаги тестларни 50 кг. ли манекенни елкада ^ „„о ,п курашчиларда мувозанат саклаш тургунлиги "заиф" ушлаб 90° эгилган холатда танани чап томонга 10 Jr r J Jr J т ривожланганлиги сабабли, манекенни елкага юклаб марта айлантиришдан сунг (унакайлар учун тана- айланма харакатланиш билан боглик киска юклама ни чап томонга айлантириш кулай хисобланади). таъсирида ракибни кутариб ташлаш самарадорлигини Бажариш натижаларининг узгариш динамикасини ифодаловчи махсус иш кобилияти баркарор хусусият ургандик. Тадкикот натижалари шуни курсатди- билан шакдланмаганлигини исботлаб берди. Учинчи-ки, ушбу айланма харакат юкламасини бажариб „ дан, эхтимол килиш уринлики, агар ушбу курашчиларда булган захоти манекенни турли усуллар билан манекенни ёки ракибни нокулай томонлар билан ёки кутариб ташлаш сони кескин тушиб кетди, уни нокулай томонларга кутариб ташлашга мулжалланган 10 марта кутариб ташлаш вакти эса узайди. Ма- тестлар кулланганда, олинган натижалар янада салбий салан, манекенни 10 с. ичида унг тизза ёрдамида куринишга эга булиши мумкин эди. Демак, кураш кутариб ташлаш сони 61-66 кг вазн тоифасидаги турларида ракибни унг ва чап томонлар билан ёки уни курашчиларда 3,05±0,37 мартадан 2,63±0,33 мар- унг ва чаптомонларга бир хил махорат билан кутариб таг-ач^ 67-73 кг вазн тоифасидаги курашчиларда ташлаш кобилиятига эга булиш-техник-тактик усуллар 3,12±0,38 мартадан 2,67±0,35 мартагача камайган. куламини кенгайтириб, уларнинг захирасини бойитада Манекенни 10 с. ичида кукракдан ошириб, чап то- - деб таъкидлаш асослидир. Муаллиф томонидан бун-монга ташлаш сони 3,01±0,31 мартадан 2,41±0,26 дай тадкикотлар утказилган ва уларнинг натижалари мартагача тушиб кетди. кейинги маколаларда эълон килинади. Манекенни 10 марта унг тизза ёрдамида кутариб ташлаш вакти биринчи гурухдаги курашчиларда Адабиётлар. 26,3±3,45 с. дан 28,1±3,67 с. гача узайган, иккинчи 1. Лях В.И. Координационные способности: диагностика и развитие. гурухда ушбу курсаткичлар 27,5±3,44 с. дан 28,7±3,17 М: ТВТ-Дивизион, 2006, 290 с. 2. Бойко В.Ф., Данько Г.В. Физическая подготовка борцов. -Киев с. гача узайгаНлиги КузатиЛди. - Олимпийская литература. -2004-223 с. Манекенни 10 марта кукракдан ошириб, чап 3. Зорина Т.Б. Повышение работоспособности дзюдоистов на основе применения интервальной гипоксической гиперкапнической томонга ташлаш вакти мувофик равишда куйи- J т r J тренировки в соревновательном периоде подготовки. Ж. Физическая дагича динамика билан кайд этилди: биринчи гу- культура и спорт. Омский научный вестник. №3. -с.163-165. рухда-27 4±3 72 с дан 29 1±3 92 с гача иккинчи гу- 4. Коковкин А.В., Рябчун А.В. Физическая работаспособность, аэробная производительность и востоновительные процессы в подготовке рухда - 28,2±3,22 с. дан 29,4±3,95 с. гача узайганлиги борцов греко-римского стиля. Ж. Физическая культура и спорт. Омский аникланди. Куриниб турибдики, 50 кг.ли манекенни научний вестник, №4.2014 -с.145-148. ,,^0 5. Платонов В.Н. Двигательные качества и физическая подготовка елкада ушлаб 90° олдинга эгилган холатда танани чап „„ ., „, J спортсменов. Изд-во "Спорт": Москва, 2019 - с 656. томонга 10 марта айлантириш юкламаси таъсирида 6. Савин А.А., Мельников А.А. Взаимосвязь способности поддержи-нафакат манекенни 10 с. ичида кутариб ташлаш сони вать равновесие с антропометрическими данными спортсменов-борцов. Вестник Удмуртского университета, №4 201 -с. 97-103. кескин камайган ва уни 10 марта кутариб таШлаШ 7. захаревич А.Л., Пфейфер Д.С. Кузиневич А.С. Нагрузочное вакти узайиб кетган, балки ушбу уртача статистик тестирование для определения обшей работа способности предста-, - „ вителей спортивного резерва. Практическое пособие. Минен РНПЦ курсаткичларнинг (х) уртача квадратик огишмаси спорта 2018 с 24 (5) хам ортган. Укув йили якунига келиб, мазкур 8. Латышев Н.В., Латышев С.В. Методика оценки специальной работоспособности борцов вольного стиля. 2008 - с 220-224.

2 2 www.fansports.uz №8-2021

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.