Научная статья на тему 'ФУНКЦИОНАЛЬНОЕ МОДЕЛИРОВАНИЕ ТЕКУЩЕГО ПЛАНИРОВАНИЯ МЕСТНОЙ РАБОТЫ'

ФУНКЦИОНАЛЬНОЕ МОДЕЛИРОВАНИЕ ТЕКУЩЕГО ПЛАНИРОВАНИЯ МЕСТНОЙ РАБОТЫ Текст научной статьи по специальности «Науки о Земле и смежные экологические науки»

13
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
текущее планирование / местная работа / IDEF0 / организация перевозок / железнодорожный транспорт

Аннотация научной статьи по наукам о Земле и смежным экологическим наукам, автор научной работы — Шохрух Шухратович Камалетдинов, Назиржон Мукаррамович Арипов

В этой статье разработана функциональная модель текущего планирования местной работы посредством автоматизированной системы. При разработке модели использован нотация IDEF0.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ФУНКЦИОНАЛЬНОЕ МОДЕЛИРОВАНИЕ ТЕКУЩЕГО ПЛАНИРОВАНИЯ МЕСТНОЙ РАБОТЫ»

МОДУЛЛИ УКИТИШНИНГ ИЛМИЙ - ПЕДАГОГИК АСОСЛАРИ

Б. Т. Тураев

УР ^К Академияси жанговар таъминот кафедраси мухандислик таъминоти цикли доценти, техника фанлари номзоди

А. Ш. Зиядуллаев

УР ^К Академияси жанговар таъминот кафедраси РКБ мухофаза цикли укитувчиси, кимё фанлари номзоди, доцент

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада модулли укитишнинг илмий-педагогик асослари, кулланилиши ва самарадорлиги, хамда "БАТ-2 машинасининг умумий тузилиши " модули буйича машгулотларни ташкил этиш ва утказиш масалалари куриб чикилган.

Калит сузлар: харбий таълим, интерфаол усуллар, аклий хужум, кластер, блиц-суров, маъруза матни, машгулот, ностандарт тестлар.

ABSTRACT

This article considers questions of scientifical-pedagogical foundation of modular education, its application and efficiency, also organizing and providing classes according to the module "General structure of BAT-2".

Keywords: military education, interactive methods, brain storm, cluster, blitzquiz, lecture text, classes, nonstandard tests.

КИРИШ

Хрзирги глобаллашув даврида таълим жараёнида укитишнинг замонавий усулларидан окилона фойдаланиш давр такозаси булиб колмокда. Укитишнинг замонавий таълим усулларини куллаш укитиш жараёнида юкори самарадорликка эришишни таъминлайди. Таълим усулларини танлашда хар бир машгулотнинг дидактик вазифасидан келиб чикиб танлаш максадга мувофикдир.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Анъанавий дарс шаклини саклаб колган хрлда, унга турли-туман таълим олувчилар фаолиятини фаоллаштирадиган усуллар билан бойитиш таълим

September, 2022 Multidisciplinary Scientific Journal

125

олувчиларнинг узлаштириш даражасини кутарилишига олиб келади. Бунинг учун укув машгулоти окилона ташкил килиниши, таълим берувчи томонидан таълим олувчиларнинг кизикиши, урганилаётган укув маълумотларининг мазмунига мос равишда усул ва воситаларни танлаш оркали юкори самарадорликка эришиш мумкин. Таълим олувчиларни узлаштириш даражаси, амалий куникма ва малакаларни интерфаол таълим усуллари оркали ривожлантириш самарали булиши маълум.

Интерфаол усуллар - таълим олувчиларни фаоллаштирувчи ва мустакил фикрлашга ундовчи, таълим-тарбия жараёнида курсант-курсант, курсант-укитувчи хамкорлигида юкори самарадорликка эришишга хизмат киладиган усуллардир. Бундай усуллар кулланилганда таълим берувчи таълим олувчини фаол иштирок этиш истагини пайдо килади. Таълим олувчи укув жараёни давомида фаол иштирок этади. Интерфаол таълим усуллари асосида ташкил этилган машгулотларнинг фойдали жихатлари куйидагилардан иборат булиши мумкин:

- юкори самарали таълим;

- таълим олувчини юкори даражада рагбатлантирилиши;

- аввал узлаштирилган билимларни эътиборга олиниши;

- таълим олувчининг ташаббускорлиги ва масъулиятини куллаб-кувватланиши;

- амалда бажариш оркали урганиш;

- икки тарафлама бахс-мулохазаларга шароит яратилиши.

Укув машгулотларида узарофаол таълим усулларидан "Аклий хужум" ва "Блиц-суров" кенг кулланилади.

Кластер (ахборотни ёйиш) график органайзери. Мазкур стратегиянинг асосий вазифаси курсантлар фаолиятини урганилаётган объект - вокеликни кисмларга ажратган холда узлаштиришга йуналтиради, уларда куп вариантлилик асосида ахборот ва ходисаларнинг узаро ички ва ташки богланишларини аниклаш куникмаларини шакллантиради, ахборот буйича фикр-мулохазаларни эркинлаштиришга ёрдам беради.

Кластер график органайзеридан фойдаланиш учун курсантларни 3...5 кишидан иборат кичик гурухларга ажратиш талаб этилади. Х,ар бир гурух маълумотнинг алохида элементларига ишлов беради. Бунинг учун аудиторияда дарслик, укув кулланмалари ва бошка ахборот манбалари етарли микдорда булиши лозим.

Кластер тузиш боскичлари куйидагича:

September, 2022 Multidisciplinary Scientific Journal

126

1. Синф ёзув тахтасига кичик гурухлар сонига караб ватман осилади ва "калит" сузлар укитувчи (айрим холларда укувчилар) томонидан ёзилади.

2. Мавзуга доир ахборот элементларига доир фикрлар аник феъл билан ифодаланган холда ёзилади.

3. Асосий тушунча ва гоялар уртасидаги алокадорлик чизмада курсатилади.

4. Кичик гурухлардаги барча укувчилар уз вариантларини когозга туширишади.

5. Фикрлар "шажараси" умумлаштирилади ва якуний хулосалар кайд этилади.

6. Укитувчи гурух иштирокчиларининг фаолиятини назорат килади ва объектив бахолайди.

"БАТ-2 машинасининг умумий тузилиши " модули буйича машFулотларни ташкил этиш ва утказиш усули

^арбий таълим муассасаларида тайёрланадиган мутахассисларга куйиладиган талабларнинг узига хослиги ва харбий касбнинг хусусияти, хар бир фан, машгулот мавзусининг мазмуни ва максадларидан келиб чиккан холда укув машгулоти турлари режалаштирилади, ташкил этилади ва утказилади.

^арбий таълим муассасаларида тайёрланадиган мутахассисларга куйиладиган талабларнинг узига хослиги ва харбий касбнинг хусусияти, хар бир фан, машгулот мавзусининг мазмуни ва максадларидан келиб чиккан холда укув машгулоти турлари режалаштирилади, ташкил этилади ва утказилади.

Маъруза матнини тузиш жараёни - бу ижодий жараёндир. Шуни таъкидлаш керакки, маъруза матнини ишлаб чикишда урганилаётган материални узлаштиришнинг методик усулларини танлаш - биринчи уринда туриши керак, кейин эса унинг бошка компонентларини мустахкамлаш, ривожлантириш, мустакил ишлар ва бошка усулларга амал килиш керак.

Бунда маърузада укув маълумотини етказишнинг тартиби ва кетма-кетлиги, урни ва давомийлиги, маъруза максадига кура янги назарий билимлар бериш, мавжуд билимларни такрорлаш, мустахкамлаш ва ривожлантириш назарда тутилади.

Маъруза матнини тайёрлаш жараёнида ушбу мавзунинг утилган ва кейинги утказиладиган мавзулар билан узвий богликлиги, урни ва мантикий давомийлиги, машгулотнинг укув -тарбиявий максадлари, укув саволлари мазмуни, укитиш

September, 2022

https://t.me/ares uz Multidisciplinary Scientific Journal

ycynu, Som^apyB xy^^araapHHHHr TanaSnapu, Kypra3Manu Kyponnap, unrop Ta^puSanap Ba SyryHru KyHga MaB3y ($aH, coxa) ra oug ($aH Ba TexHHKa WTyKnapn) Muconnap SunaH aHH^namrapHnagH.

Matpy3a MaTHHHH Ty3umga KypcaHTnapHH xapSuH KacSra KH3HK;HmHHH omupum op^anu ypraHHnaeTraH MaB3y eKH $aHra SynraH KH3HK;HmnapHHH xaM maKnnaHTHpuS Sopum MyxHM axaMHaT KacS этagн Ba Kypcaffraapra h^oShh Tatcup этagн. ffly ypHHga SepunaeTraH aHru y^yB MatnyMoraapHHH ongHH SepunraH MatnyMoraap SunaH Soraam Ba MaHTHKufi gaBOM этнпнmн, xapSuH MyTaxaccHcnuKHH эгaппamgaгн ypHH, ucTHKÖonnapu xaM ohhS Sepunagu.

Matpy3a MaTHHHH Taöepnam yHra oug MatnyMoraapHH aHHK^amTHpum -gaH SomnaHagu (Matpy3a MaB3ycH, ysyB caBonnapu, ynapHH acocHH Ma3MyHH, a^paranraH Ba^T Ba Som^anap). HaBSaTgaru KunHHaguraH Hm Matpy3a MaB3ycHHHHr yranraH Ba KeHHHru MaB3y ypTacuga TyTraH ypHH Ba anoKagopnuru, yHHHr xapSuH MyTaxaccHC Taöepnamga öom^a ^aHnap SunaH SornHK^HrH, yKyB-TapÖHaBHH Ma^cagnapu aHHK^aHagu Ba Matpy3aHHHr Ma3MyHH, y^HTHm ycynnapHHH SenrunaS, $aH, TexHHKa WTyK^apH, KymHHnap ^aHroBap TafieprapnurH unrop Ta^uSanapu, HeT эп Ta^puSacu KaSH MHconnap SunaH TyngHpHnagH.

CyHrpa Matpy3a MaTHHHH umnaS HHKum pe^acu Ty3Hnagu Ba yHga KyÖHgarH caBonnap pe^anamTHpunagu:

MaB3yra oHg MetepuH-xy^yKHÖ xy^^arnap, y^yB agaSueraapH Ba Som^a MaHSanapHH ypraHHm;

ypraHHm Hara^acuga onHHraH MatnyMoraapHH MaB3y caBonnapu SyHHHa SHp TH3HMra conum Ba xa^MHHH Senrunam;

Matpy3a MaTHHHH Taöepnam;

Matpy3a MaTHH noÖHxacHHH Ka^egpa $aH -ycnySufi KoMuccuacuga MyxoKaMa ^unum, SepunraH TaBcua Ba y3rapTHpHmnap acocHga KaÖTagaH umnaS HH^Hm (arap myHgafi TaBcua Ba y3rapTHpHmnap Synca);

Matpy3a MaTHHHH SenrunaHraH TanaSnapra acocaH pacMHÖnamTupum Ba TacgH^naTHm;

Matpy3a y^HmHH Mam^ Kunum Ba Som^anap.

Matpy3a MaTHH: KHpHm k;hcmh, yKyB caBonnapHHHHr Ma3MyHH acocHH Khcm Ba MaB3yra oug xynoca, aKyHHH KucMgaH uSopaT Synagu.

Matpy3a MaTHHHHHr xa^MH Typnuna Synumu MyMKHH. ^yHKH Matpy3a MaTHHHH Ty3umga:

https://t.me/ares uz

Multidisciplinary Scientific Journal

September, 2022

укитувчи узининг тайёргарлиги даражаси, мавзунинг фанни урганишдаги тутган урни ва укув саволларининг мазмуни;

етказилиши лозим булган янги маълумотлар кулами ва меъёрий -хукукий хужжатлар талаблари, маъруза укилиши керак булган курсантларнинг берилаётган маълумотларни узлаштира олиш кобилияти;

матнни олдинги ва кейинги мавзулар билан узаро боглаш, мантикий изчиллиги, кераклик маълумотларни курсантлар ёзиб олишлари учун кетадиган вакт;

матнни фан, техника ва харбий ишда эришилган сунгги ютуклар билан бойитиш инобатга олинади. Барча юкоридаги ва бошка масалаларга аниклик киритилиб булгач маъруза матни тузувчи томонидан унинг умумий хажми белгиланади ва тузилади.

Маъруза матнини курсантлар томонидан узлаштиришлари осон булиши учун такдимотлар тайёрлаш, укув фильм, схема ва кургазмали куроллардан фойдаланиш катта ижобий натижа беради ва маърузанинг самарадорлигини оширади.

Машгулотнинг укув саволларини урганиш давомида укитувчи БАТ-2 мишинаси, унинг вазифаси, тузилиши, кулланилиши ва унга техник хизмат курсатиш турларини, хамда мухандислик техникалари билан ишларни амалга оширишда хавфсизлик чораларига амал килиш тартибини билишларига эришмоги лозим.

Машгулотни мантикий саволлар, буюк саркардалар ва алломаларнинг хикматли сузлари, иккинчи жахон уруши ва куролли можароларда йул тайёрлаш машиналарини куллаш билан боглик булган тажрибалар, изохловчи слайдлардан, шунингдек укитишнинг интерфаол усуллари ва технологиялари-дан фойдаланган холда утказилишини куриб чикамиз.

Маъруза машFулотида куйидаги интерфаол укитиш усулларидан фойдаланилади:

1) Машгулотнинг кириш кисмида: "Аклий хужум" усулидан фойдалани-

лади.

Топширик мазмуни "Хозирги кунда йул тайёрлаш машиналарини урганиш канчалик мухим деб хисоблайсиз?"

2) Курсантларнинг йул тайёрлаш машиналарига оид кандай маълумотларни билишлари ва билишни истаётган маълумотларини аниклаш максадида "Б /Б /Б" методидан фойдаланилади.

https://t.me/ares uz

Multidisciplinary Scientific Journal

September, 2022

3) Курсантларга БАТ-2 машинасининг умумий тузилиши тушунтириш максадида "Кластер" усулидан фойдаланиш самарали булади.

Маъруза машFулотларини ташкил этиш харитаси

Вакт: 2 соат Курсантлар сони: 25

Укув машгулотининг шакли ва тури Ахборотли маъруза

Маъруза режаси 1. Йул тайёрлаш машиналари ва уларнинг турлари. 2. БАТ-2 йул тайёрлаш машинасининг вазифаси ва кулланилиши. 3. БАТ-2 йул тайёрлаш машинасининг тузилиши, асосий кисмлари.

Укув машгулотининг максади: БАТ-2 йул тайёрлаш машинасининг вазифаси, тузилиши, кулланилиши ва унга техник хизмат курсатиш буйича билимларни шакллантириш.

Педагогик вазифалар: - йул тайёрлаш машиналарни турлари билан таништириш; - БАТ-2 машинасини вазифаси ва кулланилиши хакида маълумотлар бериш; - БАТ-2 машинасининг базаси МТТ тузилишини тушунтириш; - БАТ-2 машинасининг кувват манбаси билан таништириш. Укув фаолияти натижалари: - йул тайёрлаш машиналарни турларини курсатадилар; - ишчи жихозларни тавсифлайдилар; - тактик-техник маълумотларини айтиб берадилар; - БАТ-2 машинасининг кувват манбаси ишлаш тамойили, механизмлари ва тизимларини тузилишини айтиб берадилар.

Укитиш усуллари Аклий хужум, Блиц суров ва кластер.

Укув фаолиятини ташкиллаштириш шакли Оммавий

Укитиш воситалари Маъруза матни, доска, проектор, слайдлар.

Укитиш шароити Укув техник воситалар билан ишлашга мослаштирилган аудитория

^айтар алоканинг усул ва воситалари Огзаки назорат: савол-жавоб.

Семинар машгулотларида куйидаги интерфаол методлардан фойдаланиш максадга мувофикдир.

"Блиц-суров" методи (инг. "блиц" - тезкор, бир зумда) берилган саволларга киска, аник ва лунда жавоб

September, 2022 Multidisciplinary Scientific Journal

130

кайтарилишини такозо этадиган метод. Укитувчи саволлар беради. Жавоблар жамоавий, гурухли, жуфтлик ёки индивидуал тарзда кайтарилиши мумкин. Гурух ва жуфтликда ишланганда бир нафар курсант, куп холатларда эса хар бир саволга алохида-алохида курсант жавоб кайтаради, гурухдошлари ёки шериги жавобни тулдиради. Фикрлар такрорланмаслиги, жавоблар шархланмаслиги лозим. Х,ар бир саволга таянч тушунчалар асосида лунда, аник жавоб кайтарилади.

"БАТ-2 машинасини тузилиши ва кулланилиши" мавзусига оид блиц-суров саволлари ва жавоблари:

БЛИЦ СУРОВ

1. БАТ-2 мухдндислик машинаси нима учун мулжалланган? Умум кушин жангида хдрбий ва колонна йулларини тайёрлаш

2. БАТ-2 мухдндислик машинаси кандай тузилган? МТ-Т базавий машинаси, бульдозер курилмаси, кран жих,ози ва юмшатгичдан

3. МТ-Т шатаги кандай тузилган? Корпус, кувват манбаси, хдракатлантиргич ва трансмиссиядан

4. МТ-Т шатагининг двигатели кандай механизмлардан иборат? Кривошип-шатунли ва газ таксимлаш механизмларидан

5. МТ-Т шатагининг двигатели кандай тизимлардан иборат? Совутиш, мойлаш, таъминлаш ва ишга тушириш

Кластер (ахборотни ёйиш) график органайзери асосида "БАТ-2 машинасини тузилиши" модули буйича таянч тушунчаларнинг мазмунини бир-бирига боглаш.

Кластер (гунча, туплам, боглам) график органайзери пухта уйланган стратегия булиб, уни курсантлар билан якка тартибда, гурух асосида ташкил этиладиган машгулотларда куллаш мумкин. Кластерлар илгари сурилган гояларни умумлаштириш, улар уртасидаги алокаларни топиш имкониятини яратади.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

График органайзердан фойдаланишда куйидаги шартларга риоя килиш талаб этилади:

Нимани уйлаган булсангиз, уни когозга ёзинг!

Фикрингиз сифати хакида уйлаб утирмай, шунчаки ёзиб боринг!

Ёзувингизнинг имло хатоси ёки бошка жихатларига эътибор берманг!

Белгиланган вакт нихоясига етмагунча, ёзишдан тухтаманг!

September, 2022 Multidisciplinary Scientific Journal

131

Arap MatnyM MyggaT ynnan onMacaHrH3, y xpnga KOFO3ra önpop HapcaHHHr pacMHHH HH3a öomnaHr!

By xapaKaTHH AHrn Foa TyFHnryHHra Kagap gaBOM эттнpннг!

MyañaH TymyHHa gonpacnga hmkoh Kagap KynpoK flHra FoanapHH nnrapn

cypnm, ynap ypTacngara y3apo anoKagopnHK, Sof^hk^hkhh KypcaraHr!

TonmnpHKnapHH öa^apnm AKyHnaHagn.

My^OKaMa ^apaeHH yromrapHnnö, Kypcaffraap Ba rypyxgapHHHr yKyB ^aonnaTH Taxnnn KHHHHagn Ba öaxonaHagn.

MamFynoT M3acngaH yMyMHH xynocara KenHHagn Ba myHnaHagn.

KypcaHTnapHHHr öhhhmh Ba yKyB MaKcagnra эpнmгaнпнгннн Ha3opaT KHnnmga ynapHHHr MyañaH MaB3y 6yñHHa MatnyMOT Ba axöopoTnapHH y3namTHpraHHHK gapa^acHHH aHHKgam MaKcagra MyBO^HK öynagn. ByHHHr ynyH KypcaHT MaB3y 6yñHHa

September, 2022 Multidisciplinary Scientific Journal

132

объектларни аникдаши, уларга таъриф бериши, маълумотларни кайта ишлаши, уз фикрини баён этиши, муайян жараён, объект ёки вокеанинг мохиятини тушунтириши, мазкур жараён, объект ёки вокеанинг узига хос хусусиятларини ажратиб курсатиши зарур булади.

Ушбу фикрларни стандарт укув ва тест топшириги билан амалга ошириб булмайди, билиш укув максадига эришилганлик даражасини аниклашда куйидаги расмли ва куп жавобли ностандарт тестлардан фойдаланиш тавсия этилади.

Мазкур тест топшириклари тахсил олувчиларнинг узлаштирган нафакат билимларини балки объект ва унинг кисмларини таниш, узига хос хусусиятларини аниклаш куникмаларини назорат килиш ва бахолаш жараёнини хакконий амалга ошириш имконини беради.

Расмда берилган МТ-Т кисмларига мос ракамларни аниклаб ёзинг

Минанинг кисмлари Ракамлар

Иуналтирувчи гилдирак 12

Гидравлик 3,6,11

амортизаторлар

Занжир 10

Балансир 9

Тагдан тутувчи галтак 8

Таянч 7

Османинг кисми 5

Таянч галтаги 4

Машина корпуси 2

Етакловчи гилдирак 1

ХУЛОСА ВА ТАВСИЯЛАР

1. Киска вакт орасида муайян назарий билимларни курсантларга етказиб бериш асосида маълум билим, куникма ва малакаларни шакллантириш тажрибасини ривожлантириш максадга мувофикдир.

2. "БАТ-2 машинасини тузилиши" модулининг укув машгулотларида интерфаол методлар ва бошка инновацион таълим технологияларидан фойдаланиш самарасини оширади.

3. Инновацион ёндашув асосида ташкил этилаётган укув машгулотлари курсантларда касбий билим, амалий

September, 2022 Multidisciplinary Scientific Journal

133

KyHHKMa Ba ManaKanapHH maKmaffrapum caMapagopnuruHH omupagu.

4. Ohhh TatnHM, myHHHrgeK, x,ap6uH TatnuM Myaccacanapuga TatnuM ®:apaeHHga KynnaHunaeTraH нннoвaцнoн Foanap, MeTognap Ba BocuranapHHHr MaMnaKaT MHKecuga ^opuH этнпнmн TatnuM cu^aruHH axmunangu.

REFERENCES

1. Y3ÖeKHcToH Pecny6nuKacuHHHr "TatnuM TyFpHcHga"rH № -637 ^oHyHH.-T.: 2020. - 23 ceHT. www.lex.uz

2. PyKoBogcTBo no MarepuantHoñ nacm h экcппyaтaцнн BAT-2. - M.: BoeHH3gaT, 1977 r.

3. YP MB KymunMa Ba KucMnapuHHHr Myx,aHguc TexHHK TatMUHoTH TyFpucugarH Ky^^aHMaHH TacguK^am Ba Tag6uK этнm xaKugaru YP MB HHHr 2004 HHH 22 HWHgaru 6yñpyFH.

4. XapÖHH MyxaHgucnuK umnapu öyHHna Ky^^aHMa: yKyB Ky^^aHMa / M.P. fflapunoB [Ba 6.]. - T. : Y36eKHcTOH PecnyönuKacu Mygo^aa Ba3HpnurH HampueT 6ynuMH, 2013. - 473 6.

September, 2022 Multidisciplinary Scientific Journal

134

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.