Научная статья на тему 'ТЕХНОЛОГИЯ ДАРСЛАРИДА СХЕМАЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ФОРМА ВА МЕТОДЛАРИ'

ТЕХНОЛОГИЯ ДАРСЛАРИДА СХЕМАЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ФОРМА ВА МЕТОДЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Строительство и архитектура»

251
45
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
технология / схема / фикрлаш / қобилият / техник воситалар / дидактика / technology / scheme / thinking / ability / technical means / didactics

Аннотация научной статьи по строительству и архитектуре, автор научной работы — Хуршида Абдуҳамидовна Қулмаматова

Ушбу мақолада ўқувчиларда технологик операцияларни бажариш кўникма ва малакаларини ривожлантиришда схемалардан фойдаланишнинг ўрни ва аҳамияти ўрганилган. Шунингдек, тикув машиналарида технологик операцияларни бажариш жараёни мисолида схемалардан ўринли фойдаланганда ўқувчи кўникма ва малакаларини ривожлантириш мумкинлиги кўрсатиб ўтилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

FORMS AND METHODS OF USING SCHEMES IN TECHNOLOGY CLASSES

This article explores the role and importance of the use of schemes in the development of students’ skills and abilities to perform technological operations. It is also shown that the example of the process of performing technological operations on sewing machines can develop the skills and abilities of students in the appropriate use of schemes.

Текст научной работы на тему «ТЕХНОЛОГИЯ ДАРСЛАРИДА СХЕМАЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ФОРМА ВА МЕТОДЛАРИ»

ТЕХНОЛОГИЯ ДАРСЛАРИДА СХЕМАЛАРДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ

ФОРМА ВА МЕТОДЛАРИ

Хуршида Абду^амидовна ^улмаматова

Термиз давлат университети магистранти kxurshida1977kulmamatova@gmail.com

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада укувчиларда технологик операцияларни бажариш куникма ва малакаларини ривожлантиришда схемалардан фойдаланишнинг урни ва ахамияти урганилган. Шунингдек, тикув машиналарида технологик операцияларни бажариш жараёни мисолида схемалардан уринли фойдаланганда укувчи куникма ва малакаларини ривожлантириш мумкинлиги курсатиб утилган.

Калит сузлар: технология, схема, фикрлаш, кобилият, техник воситалар, дидактика

FORMS AND METHODS OF USING SCHEMES IN TECHNOLOGY

CLASSES

ABSTRACT

This article explores the role and importance of the use of schemes in the development of students' skills and abilities to perform technological operations. It is also shown that the example of the process of performing technological operations on sewing machines can develop the skills and abilities of students in the appropriate use of schemes.

Keywords: technology, scheme, thinking, ability, technical means, didactics.

КИРИШ

Республикамизнинг умумий урта таълим мактабларида таълим-тарбия жараёнини ташкил этиш ва бошкариш жахон стандартлари талаб даражасида булиши кадрлар сифатига таъсир этадиган мухим омиллардандир. Бу уринда амалий йуналишга эга булган, жумладан технология дарсларида машFулотлар олиб борадиган укитувчилар фаннинг барча булимларидаги мавзулар буйича чукур билим мукаммал амалий куникма тажрибаларига эга булишлари мухдм ахамиятга эга.

Технология фанини укитишдан кузланган максад бу давлат таълим стандартларида белгиланган билим ва куникмаларни укувчига етказишдан иборат. К,ачонки укувчи томонидан билим кабул килинса ва тушуниб етилса ёки укувчиларга малакаларни шакллантиришда мулжалланган топширикларни амалда намойиш этиб бера олсагина фанни укитиш муваффакиятли кечди деб хисоблаш мумкин.

АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ МЕТОДОЛОГИЯ

Маълумки, таълим олиш жараёни -бу маънавий ва аклий кобилиятларни тизимли ривожлантириб бориш, билим ва тушунчаларни шакллантириш ва олинган билимлардан фойдалана олиш кобилиятини таркиб топтиришдан иборат жараёндир. Бу жараён таълим олувчи укувчининг узи оркали ёки укитувчи -таълим берувчининг кумагида амалга оширилиши мумкин. Таълим олиш жараёни эса турли хил методларга таянган холда дарслар утказилади.

Таълим методи- бу таълим олувчи ва таълим берувчининг маълум максадга каратилган, биргаликдаги фаолиятини ташкил килишнинг муайян тизимга солинган йул-йуротидир.

Таълим методларини таълим максадларига эришиш буйича укувчи ва укитувчининг биргаликдаги иш фаолиятини ташкил килишнинг белгилари буйича куйидаги гурухларга булинади:

* Укитувчи марказда булган услублар;

* Укувчи марказда булган ( интерфаол ёки интерактив) услублар;

Технология дарсларида илFор педагогик технологиялар, модулли укитиш,

дидактик уйинли укитиш, замонавий методларда интерактив, интерфаол, инновацион ва ахборот технологиялар, муаммоли укитишларнинг укув жараёнида кулланилиши билан бирга схемалардан фойдаланиб амалий машFулотларни утиш технологик операцияларни (резьба очиш, йуниш, тешик очиш ва хоказолар) кам вакт сарфлаб технологик машFулотларда схемалардан фойдаланиш оркали мавзуларни урганиш давомида содда, тушунарли тушунчаларни тасаввур килиш оркали максадга эришиш кузда тутилади. Схемалардан фойдаланишнинг максади киска вакт давомида укувчиларнинг имкониятларини хисобга олган холда кенг ва чукур билим бериш куникма ва малакаларни хосил килишга ва уларни билим, малакаларини мустакил эгаллашларига каратишдир.

Буюмнинг таркибий кисмлари ва улар орасидаги боFланишлар шартли тасвирлар ёки белгилар куринишида бериладиган конструкторлик хужжатлари схемалар деб аталади.

Схема (юнонча-schema-киёфа, ташки куриниш)- 1) муайян курилма, иншоот, машина ва бошкаларнинг умумий мухим томонлари шартли белгилар билан масштабсиз ифодаланган чизма; 2) бирор нарсанинг умумий тасвири, баёни, ифодаси маъноларини англатади.

Схемани машина, прибор, станок ёки бошка бир конструкциянинг скелети деб караш мумкин. Схемалар бажарилишига кура оддий ва етарли даражада яккол булганликлари учун уларни бажариш ва укиш кийин эмас.

Схемаларни укишга ва тузишга урганишни ГОСТ 2.701-68 даги "Схемалар, Куринишлар ва типларнинг бажарилишига куйиладиган умумий талаблар" билан танишиб чикишдан бошлаш зарур булади

Схема бу лойихага оид график хужжат булиб, унда буюм кисмларининг таркиби ва улар орасидаги боFланишлар курсатилади. Буюмларни лойихалаш, созлаш, назорат килиш, тузатиш ва улардан фойдаланиш хамда механизм, асбоб, мослама, иншоот ва хоказоларнинг харакат (иш) жараёнини кетма-кетлиги принциплари схемаларда тушунтириб берилади.

Х,озирги замон машиналари, станоклари, аппаратлари ва приборларининг купчилигида механик, пневматик ва электр конструкциялар булади. Машиналарнинг ишлаш принципи уларнинг йотиш чизмаларига караб урганиш кийин, шунинг учун купинча соддалаштирилган махсус тасвирлар, яъни схемалар бажарилади.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Буюмларга кирувчи элементлар ва боFланишлар турларига караб схемалар: кинематик, пневматик, гидравлик ва электр схемаларга булинади.

Машина ва механизм каби буюмларнинг йотиш чизмаларида уларнинг ишлаш принципи, мойлаш, хаво ва суюклик утиш йулларини курсатувчи схемалари хам чизилади. Масалан: автомобилларнинг харакатини кузатишда кинематик, у суюклик ёрдамида тормозланса, гидравлик, хаво ёрдамида тормозланса, пневматик, электр жихозлари учун электр, радиоприёмник учун радио схемалар чизилади.

Схемаларда элементларнинг чизилишини тезлаштириш учун трафарет ва штамплардан фойдаланилади. Схемаларни шартли график белгилар стандартларга мувофик белгиланади. Вазифасига караб схемалар структура,

функционал, принципиал монтаж килиш, улаш, умумий жойлаштириш схемаларига булинади.

Кинематик схемалар

Буюмдаги деталларнинг узаро боFланишини ва уларнинг бир-бирига нисбатан хдракатини курсатувчи схемалар кинематик схемалар дейилади.

1-жадвал

Номи

Белгиси

Вал, валик, ук, шатун. ва шунга ухшашлар

Валга урнатилган сирпаниш ва думалаш подшипниклари

Деталларнинг Вал билан бирлашуви:

а) айланишдан озод;

б)айланишсиз сурулувчан;

в)кузFалмас

Икки валнинг бирлашуви:

а) кузFалмас;

б) шарнирли

ч)

б)

^TF-

а) —^ ^-

* —£15 в) —lib*

Кулачокли тишлашувчи муфталар:

а) бир томонлама;

б) икки томонлама;

в) икки томонлама фрикцион.

Валга бириктирилган п0F0нали шкив

Юкорида берилган жадвалда берилган схемаларни турларини содда турларидан бошлаб укувчиларга ургатишда укитувчи узининг фаолияти давомида дарс машFулотларининг мураккаблашиш даражасига кура укувчиларга утилаётган мавзуни кай даражада тушунарли булаётганлигини куйидаги категорияларда алох,ида ажратиб курсатиши керак: билиш, тушуниш, куллаш, та^лил этиш, синтез ва бах,олаш. Бунда укувчи ишлаб чикаришнинг ривожланишида техниканинг ахдмияти ва сунгги ютуклари, асосий

механизмларнинг тузилишини ва ишлаш тартибини, техникада кулланиладиган асосий шартли белгилар, схемалар, лойихалар ва конструкциялаш асосларини турли материалларни кайта ишлаш технологияси хакида билимга эга булиши лозимдир. Укувчилар техник билимларни аник ва янги шароитда куллаш, деталлар ва мехнат куроллари хамда техник курилмалардан фойдаланиш, шартли белгилар билан тасвирланган схемалар, конструкциялар, турли хил буюмларнинг механизмларини турлари, уларни йотиш ва хотираларида фаоллаштиришни тез ва сифатли кайта ишлашга урганишлари мухим ахамият касб этади. Масалан, станоклар, тикув машиналарининг ташки куринишлари ва ички механизмларини тузилишини схемалар оркали урганиб тушуниб олишда, технология фанининг мавзуларни утиш мобайнида кургазмалар, таркатма материаллар оркали бирма-бир куникмалар шакллантириб бориш лозимдир.

Укувчиларга технология фанини ургатиб борган сари замонавий техника турларидан окилона фойдаланиш, уларни янги турларини хам урганиб борган сайин дунёкарашини узгартириб, ривожлантириб борилмаса, яратувчанлик кобилиятлари суниб боради. Чунки укувчи томонидан узлаштирилаётган назарий билимлар техникаларни урганишга бахо беришда унинг асл шаклларини тушуниш, тахлил килиш, идрок этиш кобилиятини ривожлантиради.

Технология дарсларида тикув буюмларини илк маротаба кул чокларида тикиш, чокларни мустахкам тикиш учун тикув машиналарида тикишда ва тикилаётган буюмнинг деталларига ишлов беришда турли хил операцияли универсал, махсус тикув машиналаридан ва уларнинг мосламаларидан фойдаланилади. Жумладан, хозирги кунда дунё мамлакатларининг бир канча заводларида ишлаб чикарилаётган замонавий тикув машиналари автоматлаштирилган, компьютерлаштирилган технология асосида халк хужалиги ва ишлаб чикаришга етказиб берилмокда. Шу билан биргаликда олий укув юртлари, касб-хунар коллежлари ва умумий урта таълим мактабларининг укув устахоналари хам бундай тикув машиналари билан жихозланган. Тикув машиналарининг иш жараёнига тайёрлаш ва улардан амалий дарс машFулотларида осон усулларидан фойдаланишда схемалардан куллаш педагогик махоратни оширишда укитувчига самарали усулларидан бири булади. Бунда тикув машинасининг кисмларини харакатга келиш жараёни ва буюмларга ишлов бериш операцияси укувчи онгига етиб боришига хамда билим, куникма хосил килишида яккол тасаввур пайдо булиш билан бир каторда замонавий тикув машинасининг иш харакатини хам урганади. Тикув машинасини харакатга келтирувчи вал, ричаг, ипни ураш мосламаси, маховик, даста, тишли

FH^gupaKnap Ba öomKa khcm.tophhh cxeManap öh-toh um ^apaeHHHH KypcaTHm

эгaп^am^apн ynyH MycTa^H^ TaMHM um^apuHH Te3poK öa^apum^apu ynyH Ky^afi öynumH yrapHH öhhhm, KyHHKMa x,ochh khhhö ManaKanapHHH maKmaffrapumga x,aMga um^aö HHKapum KopxoHanapuga khhhhhh^hkch3 ^ao^u^T o^uö öopum^apuga MycTaxKaM 3aMHH öynumHHH Ky3ga Tyrum MyxuMgup. mhcoh TapuKacuga BROTHER yHHBepcan THKyB MamHHacuHHHr HOKnapuHH y^yBHH^apra cxeManap opKanu ypraTHmga Kyfiugaru pacM^apHH KemupMoKHHMro. EyHga yKyBHH^ap THKyB MamHHacuga THKHm oпеpaцнa^apннн öa^apum öu^aH öupra aManufi MamFynoTHH öa^apum ynyH TacaBBypra эгa öyragu Ba MycTaKH^ um^apHH KHHHHHH^HKCH3 öa^apagu^ap.

1-pacM: BROTHER yHHBepcan THKyB MamHHacuHHHr HOKnapuHH THKHm cxeMacu: a)TyFpu hok, ö) 3ur 3ar hok.

Xyroca KH^raHga ypraHH^raH Ta^puöanap, Tax^H^ufi MaTepuamap HaTH^acuga MexaHH3M^ap, geTan^apHH um^am пpннцнп^apн 7-8-chh^ yKyBHu^apu ToMoHugaH Ky3amnca, TexHHKanapgaH yHyM^H ^ofiganaHHmga Kypra3Manu cxeManap opKanu ypraHHm TacaBBypHH aHaga ocoh y3rapumura Ba gapc caMapagop^uruHH omupumra 3aMHH apamragH.

REFERENCES

1. H.Pa^HMoB "^H3ManapHH HH3um Ba yKHm" T:."YKHTyBHH" 1992fi. YKyB KyraaHMa.

2. ro.K,upFH36oeB, 3.HnoFoMoBa, T. PuxcuöoeB "TexHHK HH3MaHHHHK Kypcu" T:. YKHTyBHH, 1986 fi. MamHHaco3HHK TexHHKyMH yKyBHu^apu ynyH gapc^HK.

MaKcagra MyBo^HK öyragu. YKyBHH^apHH Kacö-xyHap Typ^apuHH MyKaMMan

6

XYtfOCA

3. ro.K.EaöaHCKHH "X,O3Hpru 3aMOH yMyMHH TatnuM MaKTaöuga y^urum MeTog.rapH'\-T.: Y^HTyBHu, 1990 hhh.

4. x,.t.omohob, H.X.Xy^aeB, C.A.MagapoBa, E.y.EmHOHOB "negaroruK TexHO.rorha.rap Ba negaroruK Max,opaT".-T.: "HKrHCog-MO-ma", 2009 hhh.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.