Научная статья на тему 'ЎЗБЕКИСТОН ТАРИХИ ФАНИНИ ЎҚИТИШДА ТАСВИРИЙ САНЪАТ АСАРЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ЎЗИГА ХОСЛИГИ'

ЎЗБЕКИСТОН ТАРИХИ ФАНИНИ ЎҚИТИШДА ТАСВИРИЙ САНЪАТ АСАРЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ЎЗИГА ХОСЛИГИ Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
99
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
дарслик / ўқувчи / ўқитувчи / кўникма / малака / билим / тажроиба / метод / услуб / тарбия / textbook / student / teacher / skill / qualification / knowledge / experience / method / style / upbringing

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — Ҳайдаров Сулаймон Амирқулович

Таълим муассасаларидаги энг асосий фанларидан бири Ўзбекистон тарихи дарсларидир. Ўқувчининг миллий тарихга муносабати бу унинг ўз халқи, миллий давлатчилиги тарихини билиш эҳтиёжини ифодалайдиган кўникма ва малакалари мажмуидир.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PECULIARITIES OF THE USE OF WORKS OF FINE ARTS IN TEACHING THE HISTORY OF UZBEKISTAN

One of the main subjects in educational institutions is the history of Uzbekistan. The student's attitude to national history is a set of skills and abilities that express his need to know the history of his people, national statehood.

Текст научной работы на тему «ЎЗБЕКИСТОН ТАРИХИ ФАНИНИ ЎҚИТИШДА ТАСВИРИЙ САНЪАТ АСАРЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ ЎЗИГА ХОСЛИГИ»

УЗБЕКИСТОН ТАРИХИ ФАНИНИ УЦИТИШДА ТАСВИРИЙ САНЪАТ АСАРЛАРИДАН ФОЙДАЛАНИШНИНГ УЗИГА ХОСЛИГИ

Гайдаров Сулаймон Амиркулович

Тошкент вилояти Чирчи; давлат педагогика институти Гуманитар фанлар факультети, Тарих кафедраси катта укитувчиси, педагогика фанлари буйича

фалсафа доктори (PhD) haydarov sulaymon82@mail.ru

АННОТАЦИЯ

Таълим муассасаларидаги энг асосий фанларидан бири Узбекистон тарихи дарсларидир. Укувчининг миллий тарихга муносабати - бу унинг уз халки, миллий давлатчилиги тарихини билиш эхтиёжини ифодалайдиган куникма ва малакалари мажмуидир.

Таянч сузлар: дарслик, укувчи, укитувчи, куникма, малака, билим, тажроиба, метод, услуб, тарбия

PECULIARITIES OF THE USE OF WORKS OF FINE ARTS IN TEACHING

THE HISTORY OF UZBEKISTAN

Haydarov Sulaymon Amirkulovich

Chirchik State Pedagogical Institute уа Tashkent region, Faculty of Humanities, Senior

Lecturer, Department of History, Doctor of Philosophy in Pedagogy (PhD)

haydarov sulaymon82@mail.ru

ABSTRACT

One of the main subjects in educational institutions is the history of Uzbekistan. The student's attitude to national history is a set of skills and abilities that express his need to know the history of his people, national statehood.

Keywords: textbook, student, teacher, skill, qualification, knowledge, experience, method, style, upbringing

КИРИШ

Келажак авлодларни етук ва баркамол килиб вояга етказиш, миллий истиклол рухида тарбиялаш максадида Республикамизда таълим тизими ва мазмуни замон талаблари даражасида такомиллаштириш учун ислохртлар олиб борилиб, Давлат таълим талаблари такомиллаштирилмокда, таълимда иновацион

технологияларни куллаш, укитиш жараёнини ноанъанавий услубда олиб борииш асосида сифат ва самарадорликка эришилмокда.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Узбекситон Республикаси Биринчи Президенти И.А.Каримов таълим сохасидаги ислохатларни амалга оширишнинг ахамияти хусусида тухталиб, куйидагиларни таъкидлаган эди: "Энг аввало, бизнинг таълим тизимига булган муносабатимизни хам тубдан узгартириш керак. Таълим ислохоти бизни демократик узгаришлар, янги жамият барпо йулидан дадил етакловчи, барчамизни характлантирувчи ички куч булмоги зарур. Х,ар биримизга .... аён булсинким, таълим тарбия тизимини узгартирмасдан туриб, одамлар онгини, демакки, уларнинг турмуш тарзини тубдан узгартириш мумкин эмас".

Юкоридаги юксак максадларни амалга оширишда хар бир фанни укитиш жраёнида юкори самарадорликка эриришиш талаб этилдаи. Шунинг учун хам Укитувчилар дарс жараёнида укитишнинг турли методларини уз урнида куллай олса, мавзунинг мохиятини тушинтиришга, хар бир укувчининг билим, куникма ва малакаларини бахолашга етарлича вакт ажратса, кундалик дарсга тааллукли материаллар билан бир каторда илгари утилган мавзуларни такрорлаб турсагина уз вазифасини муваффакиятли хал эта олади. Укувчиларга таълим-тарбия беришдаги муаммоларни ва камчиликларни олдини олишнинг дастлабки шарти укитувчи билан укувчи уртасидаги мустахкам алока урнатилишидадир. Укувчига таълим обеъкти эмас, балки "Кадрлар тайёрлаш миллий дастури"нинг асосий гояси булмиш таълим субъекти - шахс деб караш талаб этилади.

Агар укитувчи ана шу методологик талабни эътиборга олмас экан, узи ва укувчилар орасида куз илгамас "психологик тусик" пайдо буладики, бу холат уларнинг бир-бирларини тушунишларига тусиклик килади. Укитувчи уз фаолиятидаги бундай камчиликларни олдини олиш учун тинмай уз устида ишлаши - уз фани ютукларидан, фанни укитиш методологиясидан, хамкасбларини илгор иш тажрибаларидан доимо хабардор булиши лозим. Бир суз билан айтганда, укитувчилик фаолиятида авторитар услубга эмас, балки хамкорлик педагогикасига таяниш талаб этилади. Шунинг учун хам кейинги вактларда "таълимнинг интерфаол методлари" таълим жараёнига кенг кириб бормокда.

Таълим муассасаларидаги энг асосий фанларидан бири Узбекистон тарихи дарсларидир. Чунки, укувчининг миллий тарихга муносабати - бу унинг уз халки, миллий давлатчилиги тарихини билиш эхтиёжини ифодалайдиган куникма ва малакалари мажмуидир. Ушбу таъриф Узбекистон мактабларидаги тарих таълимини бевосита максади - «укувчилар тарихий тафаккурини шакллантириш

оркали тарихий жараёнга ягона ходиса сифатида караб (утмиш - бугун -келажак) уларда тарихий билимлар воситасида ижодий ёндашув малакаларини хосил килиш" ва укувчилар калби хамда онгига миллий гояни сингдириш билан уйгун кечади. Тарих таълими жараёнида тарихий тушунчани тарихий вокеага боглаш шу оркали укувчиларга унинг назарий мохиятини очиш имкониятини яратиб бериш лозим. Тушунча, тасаввур оркали укувчиларнинг вокеа ходисларга нисбатан ички муносабатини уйготиб, уларни урганиш имконини вужудга келтиради. Мазкур вазиятларни тасаввур килиш, обект ва тушунчаларни умумий муносабат ва алокаларини англаш мумкин булади. Чунки укувчилар тарихий материални узлаштириш учун амалий фикрий харакатни бажарадилар.

Укувчи тарихий вокеалар, атроф мухитдаги обеъкт (предмет, жараён ва ходиса) ларнинг мохиятини билиб олиш асносида уларни бир бири билан узаро таккослайди, натижада улардаги ухшашлик ва фаркни аниклайди. Тарихий тафаккур жараёнида тахлил ва синтез йули билан тарихий фактларнининг туб мохияти очилади, уларнинг мухим аломатлари ёки белгилар ойдинлашади. Шунинг учун хам тарих дарсларининг самарали воситаларидан бири тарихий мавзудаги тасвирий санъат асарларидир. Тасвирий санъат воситаларидан фойдаланиш укувчиларнинг тарихий тасаввурларига аниклик киритиш ва бу тасаввурларни ривожлантиришга ёрдам беради. Тасвирий санъат асарлари тарихий далил ва ходисаларни ташки куринишинигина эмас, балки уларнинг ички мохиятини хам очиб беради.

Укитувчи уз маърузасида тасвирий санъат асарларидан фойдаланса укувчиларда шу давр вокеалари хусусида тулик тассавур хосил булади. Зеро, тарихий мавзудаги тасвирий санъат асарларидан фойдаланмай туриб урганилаётган даврнинг манзарасини хам аник ва чукур тассавур килиб булмайди.

Тарихий мавзудаги тасвирий санъат асарлари укувчиларда тарихий тушунчаларни шакллантиришга, уларнинг назарий хулосалар ва умумлашган якунларини ижтимоий ривожланишининг объектив конуниятларини узаро алокаларини яхширок тушуниб олишга ёрдам беради, шунингдек укувчиларнинг эстетик жихатдан тарбиялашнинг мухим воситаси булиб хам хизмат килади.

МУ^ОКАМА

Тарихий мавзудаги тасвирий санъат асарлари куриш анализатори иштирокида мушохада этиш ва улар хакида аник тасаввур хосил килиш билан чегараланмайди, балки мураккаб тарихий ходисаларни, тушунчаларни тушуниб олишни хам енгиллаштиради, тарихни тугри ва реал тушунишга ёрдам беради.

Укитувчининг тарихий мавзудаги тасвирий санъат асарларидан фойдаланишнинг маъсулиятли вазифаси янги укув материалини баён килиш йулларнин излашидир. Дарсда укитувчи кузлаган максадига эришиши учун бу жараён уз ичига куйидагиларни олиши керак:

- методик тизим компонентлари, энг аввало, дарсда баён килинадиган тарихий тушунчалар (гоялар, конуниятлар, вокеалар, фактлар ва хакозолар) тахлил килиниши, уларни асосий ва иккинчи даражали кисмларга ажратиш керак. Шунинг учун хам бу жараённи дидактикада дарслик матнининг тушунчалар жихатидан тахлили деб юритилади. Бунда укитувчи шу дарсда кандай янги тушунчалар урганилишини аниклайди, уларга мос терминлар устида ишлаш йулларнии белгилайди. Янги тушунчалар аввалги дарсларда урганилган кайси тушунчалар билан алокада, богланишда эканлигини урнатади, укувчиларга бериладиган йуналтирувчи саволлар тизими тузиб чикилади;

- тарих дарсида урганилиши зарур булган далиллар, тушунчалар маълум мантикий кетма-кетликда ва изчилликда баён килинади. Шунинг учун укитувчи баён килиш кетма-кетлигини белгилаб олади. Бу матнни мантикий - тадрижий жихатдан тахлил килиш услуби. Шунингдек укитувчи дарсда укувчиларнинг тайёргарлик даражаларини, имкониятларини, ёш хусусиятларини эътиборга олиш керак. Шу максадда у укувчиларни дарсга жалб килиш, уларни янги материал мазмунига кизикиш йулларини излаш учун дарслик матнини психологик жихатдан тахлил килади. Тарих дарслиги матнидаги укув материали укувчи тарихий мавзудаги тасвирий санъат асарларининг урганишга, унда дунёкарашнинг шаклланишига тарбиявий таъсир этиши лозим. Укитувчи янги материални тарбиявий имкониятларини урганиш максадида дидактиканинг асосий тамойилига амал килган холда матн мазмунини тарбиявий жихатдан тахлил килади.

НАТИЖА

Узбекистон тарихи дарсларида тарихий мавзудаги тасвирий санъат асарларидан фойдаланишда куйидагиларга эътибор бериш талаб этилади:

1. Дастур ва укув кулланмаси буйича урганиш кузда тутилган тарихий вокеаларни жонли тарзда баён этиш.

2. Тарихий арбоблар, халк оммаси вакилларининг образларини ва халк оммасини ролини курсатиш.

3. Тарихий вокелар ривожланишида реал манзарани гавдалантиришга ёрдам берадиган парчалар танлаб олиш.

Шуларга амал килган холда маълум даврга оид булган типик тарихий ходисаларни ойдинлаштириш учун тарихий мавзудаги тасвирий санъат

асарларидан самарали фойдаланиш мумкин. Баъзи бир тарихий шахслар хакидаги маълумотларни дарс давомида ана шу максадлар учунгина киритиш керак. Масалан укувчиларга Бобурнинг уз юртидан кетишини тасаввур килиб бериш керак булган уринларда бу ишни умумий таассуротлар йули ёки турли пойма - пой фактларда фойдаланиш йули билан эмас, балки бутун манбани очиб берувчи миниатюра асари ва бошка тасвирий санъат воситалари бунга ёрдам беради.

Масалан, "Бобурнома" асаридаги Бобурнинг Самаркандни олиши вокеаси, Бобурнинг Андижон тахтида мулозимлари билан олиб бораётган машварати, Ахмад Танбал билан Андижон тахти учун кураши, Синд дарёси буйида Иброхим Лоди билан кураши, Афгонистонда Бобурнингн хукмронлиги тасвирланган миниатюралар шунингдек "Зафарнома" асарига ишланган бошка миниатюраларни келтириб утиш мумкин.

Тарих дарси давомида маълум бир мавзуга тегишли булган муайян бир тарихий мавзудаги санъат асарини сузлар билангина эмас балки укувчиларга курсатиш билан хам тушунтириш керак. Тарихий расмлар уз хусусияти жихатидан турлича булиб, улар устида ишлаш методикаси хам шунга богликдир.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда, тарихий мавзудаги тасвирий санъат асарлари укув материалига аниклик киритади, уни конкретлаштиради, укувчилар куз унгида утмиш ва хозирги хаётий вокеаларнинг тулик ва ёркин манзарасини гавдалантиришга, уларнинг тарихий тасаввурлари тизимининг мукаммал булишига ёрдам беради, укитувчи баёнинг ишончли ва эмоционал булишини таъминлайди. Бу омиллар укувчиларнинг тарихий билимларини тасвирий воситалар оркали жонли булишини таъминлайди.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. С.А. Хайдаров. (2020). Узбекистон тарихини укитишда "Зафарнома"дан фойдаланишни имкониятлари. Science and Education. 1(7). 192-198

2. С.А. Хайдаров. (2020). Педагог-укитувчиларда ахборот-коммуникация куникмасини шакллантириш асослари. "Science and Education." Scientific journal. 1(7). 610-617

3. Сулаймон Амиркулович Гайдаров. (2020). Тарих дарсларида интеграциялашган технологиялардан фойдаланиш. Science and Education. 1(8). 666-671

4. Хайдаров С. (2020). Узбекистан тарихи дарсларида педагогик технологияларни уйгунлашган холда куллашнинг методик талаблари. Academic Research in Educational Sciences. 1 (3). 1313-1321.

5. Хдйдаров Сулаймон Амиркулович. (2020). Тарих фанини укитишга оид экологик муаммолар масаласи. Scientific Progress.1(1). 12-17.

6. Сулаймон Хайдаров. (2020). Узбекистан тарихи фани дарслари самарадорлигини оширишда тасвирий санъат воситаларининг роли. Science and Education, 1(6), 174-179.

7. С.А. Хайдаров. (2020). Тарих дарсларида тасвирий санъат асарларидан фойдаланиш. Science and Education. 1(9). 458-461.

REFERENCES

1. С.А. Хайдаров. (2020). Узбекистон тарихини укитишда "Зафарнома"дан фойдаланишни имкониятлари. Science and Education. 1(7). 192-198

2. С.А. Хайдаров. (2020). Педагог-укитувчиларда ахборот-коммуникация куникмасини шакллантириш асослари. "Science and Education." Scientific journal. 1(7). 610-617

3. Сулаймон Амиркулович Хайдаров. (2020). Тарих дарсларида интеграциялашган технологиялардан фойдаланиш. Science and Education. 1(8). 666-671

4. Хайдаров С. (2020). Узбекистон тарихи дарсларида педагогик технологияларни уйгунлашган холда куллашнинг методик талаблари. Academic Research in Educational Sciences. 1 (3). 1313-1321.

5. Хайдаров Сулаймон Амиркулович. (2020). Тарих фанини укитишга оид экологик муаммолар масаласи. Scientific Progress.1(1). 12-17.

6. Сулаймон Хайдаров. (2020). Узбекистон тарихи фани дарслари самарадорлигини оширишда тасвирий санъат воситаларининг роли. Science and Education, 1(6), 174-179.

7. С.А. Хайдаров. (2020). Тарих дарсларида тасвирий санъат асарларидан фойдаланиш. Science and Education. 1(9). 458-461.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.