Научная статья на тему 'ФУНКЦИОНАЛ САВОДХОНЛИКНИ ШАКЛЛАНТИРИШГА ДОИР ТОПШИРИҚЛАР ТУЗИШ КЎНИКМАЛАРНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ'

ФУНКЦИОНАЛ САВОДХОНЛИКНИ ШАКЛЛАНТИРИШГА ДОИР ТОПШИРИҚЛАР ТУЗИШ КЎНИКМАЛАРНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
183
29
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
таълим сифати / функционал саводхонлик / PISA халқаро баҳолаш тадқиқоти / функционал саводхонлик топшириқлари . / quality of education / functional literacy / international program for assessing educational achievements of students PISA / assignments for functional literacy.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — A. Kudratova

Мақолада, бугунги кунда умумтаълим мактаб ўқувчиларида функционал саводхонликни шакллантириш мақсадида фан ўқитувчиларининг топшириқлар тузиш кўникмаларини такомиллаштириш модели ишлаб чиқилган ҳамда таҳлил этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

TECHNOLOGY FOR IMPROVING THE SKILLS OF CREATING TASKS FOR THE FORMATION OF FUNCTIONAL LITERACY

The article develops and analyzes a model for improving the skills of teachers to create assignments in order to form the functional literacy of students in general education schools.

Текст научной работы на тему «ФУНКЦИОНАЛ САВОДХОНЛИКНИ ШАКЛЛАНТИРИШГА ДОИР ТОПШИРИҚЛАР ТУЗИШ КЎНИКМАЛАРНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ ТЕХНОЛОГИЯСИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ФУНКЦИОНАЛ САВОДХОНЛИКНИ ШАКЛЛАНТИРИШГА ДОИР ТОПШИРЩЛАР ТУЗИШ КУНИКМАЛАРНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

ТЕХНОЛОГИЯСИ Кудратова Азиза Исматиллаевна

Самарканд ВПЯМУММ катта укитувчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.7434127

Аннотация. Мацолада, бугунги кунда умумтаълим мактаб уцувчиларида функционал саводхонликни шакллантириш мацсадида фан уцитувчиларининг топширицлар тузиш куникмаларини такомиллаштириш модели ишлаб чицилган цамда та^лил этилган.

Калит сузлар: таълим сифати, функционал саводхонлик, PISA халцаро ба^олаш тадцицоти, функционал саводхонлик топширицлари .

ТЕХНОЛОГИЯ СОВЕРШЕНСТВОВАНИЯ НАВЫКОВ СОЗДАНИЯ ЗАДАНИЙ НА ФОРМИРОВАНИЕ ФУНКЦИОНАЛЬНОЙ ГРАМОТНОСТИ

Аннотация. В статье разработана и проанализирована модель повышения квалификации учителей по созданию заданий с целью формирования функциональной грамотности учащихся общеобразовательных школ.

Ключевые слова: качество образования, функциональная грамотность, международная программа по оценке образовательных достижений учащихся PISA, задания на функциональную грамотность. TECHNOLOGY FOR IMPROVING THE SKILLS OF CREATING TASKS FOR THE FORMATION OF FUNCTIONAL LITERACY

Abstract. The article develops and analyzes a model for improving the skills of teachers to create assignments in order to form the functional literacy of students in general education schools.

Keywords: quality of education, functional literacy, international program for assessing educational achievements of students PISA, assignments for functional literacy.

Ислох,отларни амалга оширишда учрайдиган энг жиддий тусиклардан бири бу -тизимнинг узгаришлар учун етарли даражада потенциалга эга эмаслиги хдмда хджм, мазмун ва муддат нуктаи назаридан купинча зарур булган ресурсларга етарлича бах,о бермаслик билан изох,ланадиган ресурслар етишмаслигидир. Куп х,олларда асосий тусик маблаг етишмаслиги эмас, балки тизимнинг барча даражаларида зарур булган инсон капиталининг йуклигидир.

Укувчиларнинг функционал саводхонлиги даражаси буйича етакчилик килаётган Финландия таълими лойихдлашга асосланган ва фанлараро ёндашувни умумий урта таълим учун марказий негизига айлантирди. Укувчилар узлари реал хдётда дуч келадиган муаммоларга ухшаш муаммолар билан танишадилар ва уларни х,ал килишга олимлар, тадкикотчилар, файласуфлар, тадбиркорлар, сиёсатчилар каби бир нечта нуктаи назардан ёндашадилар. Бу эса укитувчидан турли фанлардан етарлича билимга эга булиш ёки фан укитувчилар билан хдмкорлик килишни, укитувчилар фаолиятининг яхлит тизимини талаб этади.

Бугун янги куникмаларга эга, янги муносабатлар куриб ва уз зиммасига янги вазифалар олиб, теран билимларини янги вазият ва тажрибаларда куллаш, тез узгараётган

БС1ТЖСТ ЛЖБ ЖЖОУАТЮЖ

ЮТЕЯМАТЮМЛЬ 8С1ЕОТ1Р1С ГОШМАЬ УОШЫЕ 1 188иЕ 8 иШ-2022: 8.2 | КБК 2181-3337

дунёда узгарувчан контекстларда узлуксиз укиб урганишга кодир булган кишилар жуда мух,им. Таълимнинг самарали стратегияларини эгаллашда ва метагогнитив, уз - узини англаш, уз - узини бошкариш ва уз - узини мослаштириш каби кобилиятларни эгаллашда укувчиларга ёрдам бериш мух,им ахдмиятга эга. Бу талаблар барча таълим боскичларнинг укув дастурлари ва укитувчиларнингнинг амалий фаолиятида аник белгиланиши лозим.

1-расм

Укитувчиларнинг топшириклар тузиш куникмаларини такомиллаштириш

модели.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Юкоридаги фикрлар асосида укувчиларда функционал саводхонлигини шакллантиришда укитувчиларнинг топшириклар тузиш куникмаларини такомиллаштириш моделини таклиф этамиз:

1) "PISA халцаро тадцицотлари дастури доирасида уцувчиларнинг функционал саводхонлигини ривожлантириш " уцув курсларини ишлаб чициш.

Максадни аник белгилаш ва амалга оширилиши лозим булган жараён хдкида аник тассавурга эга булиш, тушуниш, тах,лил килиш, таткик килиш ва амалда бажариш учун PISA халкаро тадкикотлари дастури максади, вазифалари, таркибий тузилиши, талаблари, амалга ошириш механизми, бах,олаш мезонларига доир тулик билимга эга булиш хдмда шу билимлар асосида фаолиятни ташкил этиш учун максадли укув курслар дастурларини ишлаб чикиш лозим.

2-расм

Максадли курсларни ташкил этиш тартиби.

1 I

Максадли укув курслар .......5.....__________________

Йуналишлар буйич: Б:рч: йуналишларни к:мр:б олган

I

Математик саводхонлик

А

Укиш саводхонлиги

I

Табиий илмий фанлар саводхонлиги

I

______________________________j

Молиявий саводхонлик

I

Глобал муаммоларни :нгл:ш саводхонлиги

XXI :ср компетенциялариг: эгалик д:раж:си

Иштирокчилар алохида йуналишлардаги 4-18 соатли хдмма курсларда ёки барча йуналишларни камраб олган 36-72 соатли курсда жалб килиниши максадга мувофик. Функционал саводхонлик - бу инсоннинг хдёти давомида олган билимларини реал хдётий

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

вазиятларда куллай олиш куникмаси (кобилияти). Х,аётий вазиятлар эса бир нечта фанга боглик булганлиги учун, уларни узаро интеграциялаш лозим.

Тадкикот ишимизнинг 2019-2020 йилларида "PISA халкаро тадкикотлари дастури доирасида укувчиларнинг математик саводхонлигини ривожлантириш" номли 18 соатлик, 2021 йилнинг сентябрь ойидан 36 соатлик киска муддатли укув курсларини

ташкил этдик ва натижаларининг тах,лилларини олиб бордик. Факат бир йуналишда укиган укитувчилар PISA тадкикоти мох,иятини ва функционал саводхонлик тушунчасини мазмунини англашда тусикларга дуч келдилар. Топшириклар мазмуни бир нечта фан доирасидаги билимларни камраб олишни талаб этганда уларни бажариш кийинчилик тугдирди. Укиш саводхонлиги, табиий-илмий фанлар саводхонлигига доир топширикларни (15 ёшли укувчиларга мулжалланган) бажариш эса муаммо булди.

Курс якунида иштирокчиларнинг тренер сифатидаги майорат дарси, ишлаб чиккан топшириги такдимоти ташкил этилади.

Таълим жараёнига татбик килиш учун топшириклар туза оладиган ижодкор укитувчилардан тренерлар гурух,и шакллантирилади.

2) Тренерлар гурущни шакллантириш.

Тренерлар фаолияти максадли булиши учун уларнинг касбий компетентлилигига ва шахсий сифатларига куйиладиган талаблар ишлаб чикилиши лозим. Биз тренерларни куйидаги талаблар асосида бах,олашни лозим топдик:

1-жадвал

Тренерларга куйиладиган талаблар.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

топширик саволларини тугри шакллантиради.

Ватанпарварлилик ва инсонпарварлилик Укитувчи таълим олувчиларда ватанпарварлик гоясини сингдиради, илм табиат конунларини бузмаслиги ва инсоният манфаати учун хизмат килишини кераклигини ургатади.

Тренерларнинг доимий хамкорликдаги фаолияти самарадорлик курсаткичларини ошишига хизмат килади.

3) Тестология буйича курслар ташкил этиш (масофавий, анъанавий).

Шакллантирилган тренерлар гурухи тестолог сертификатига эга булган мутахассислар томонидан ташкил этилган тестология буйича (масофавий, анъанавий) курсларда укийдилар.

3-расм

Тестология курслари максади

Тест турлари

Тест топширикдарини тузиш талаблари Тест топширщларининг мураккаблик даражалари

Тестология буйича курс утишлари уларга мавзулар кесимида илмий асосланган, максадли ва тугри шакллантирилган топшириклар тузиш имконини яратади.

1) Тузиладиган тест топширицларига цуйиладиган талабларни ишлаб чициш.

Тренерлар томонидан "PISA халкаро тадкикотлари дастури доирасида укувчиларнинг функционал саводхонлигини ривожлантириш" укув курслари хдмда тестология буйича курсларда олинган билимлар асосида айнан функционал саводхонликни шакллантиришга доир тузилиши лозим булган тест топшириклари талаблари ишлаб чикилади.

Бунда инобатга олиниши лозим булган мезонлар:

1) укувчилар ёшига мос келиши: топшириклар синфлар кесимида ёки айнан 15 ёшли укувчилар учун ишлаб чикилади;

2) миллий укув дастури билан узвий богликлиги;

3) олдинги тадкикот натижалари тахлил этилиши: даврийлик билан утказиллаётган тадкикотларда укувчилар муаммога дуч келган саволлар урганилади ва нималарга эътибор бериш кераклиги аниклаштирилади.

4) кейинги даврийликда киритилиши кутилаётган талаблар (йуналишлар): жамият доимий равишда ривожланар экан, укувчиларнинг билим, куникма, компетенциялари ва шахсий сифатларига куйиладиган талаблар мукамаллашади.

И.Ю.Алексашина, О.А.Абдуллаева ва Ю.П.Киселёвлар томонидан 2000-2018 йилларда утказилган PISA тадкикотлари топшириклари тузилмаси урганилган ва жадвал шаклида ифодаланган [19]. Муалифлар топширикларни "Топширикда нима берилган" хамда "Нимани аниклаш лозим" боскичлари асосида бажарилиши (муракаблиги)га кура 6 турга булганлар ва тахлиллар келтирганлар:

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

- математик усул билан ечиладиган савол, гоя ёки муаммонинг куйилишини аниклашга кура:

- натижанинг тугрилигини тасдикловчи ёки исботловчи маълумотларни ажрата олишга кура;

- хулоса (якун) чикара олиш ёки вазият контекстини инобатга олиб берилган хулосани бахолашга кура;

- комуникатив куникмаларини номоён килиш: асосли ва аник хулоса ва исботларни келтиришга кура;

- математик тушунчалар, далиллар келтириш ва мулохаза юритишга кура;

- фанлар доирасидаги билимларини узаро боглаган холда, конуниятларни келтириб чикаришга кура даражаланган.

Инсон хаётида турли даражадаги вазиятларга дуч келиши мумкинлиги каби топшириклар хам талаб этиладиган аклий фаолият турига кура тафсифланади.

5) Синфлар, мавзулар кесимида, реал хаётий вазиятлар асосида ишлаб чикилган топшириклар экспертлар томонидан та%лил этилиб, тупламларга умумлаштирилиши лозим.

Эксперт (лот. ехрег!ш - тажрибали) фан, техника, санъат, ёки хунармандчиликнинг маълум бир сохасида махсус билимга эга булган ва талаб килинадиган масалалар буйича хулоса бериш учун жалб килинган шахс.

Экспертлар томонидан топшириклар сараланади, такомиллаштирилади ва тупламларга умумлаштирилади.

6) Умумлаштирилган тупламлар Республика таълим маркази ва Республика Таълим инспекцияси %узурида Халцаро тадцицотларни амалга ошириш миллий маркази му%окамасидан утказилиб, мактабларга етказилиши керак.

Мактаб жамоаси топшириклар асосида кичик лабораториялар ташкил этиш, тадкикотлар утказиш, хамкорликда мухокама килиш, такдимотлар таёрлаш ва назорат тахлилларини олиб боришни самарали жараёнини йулга куйишлари шарт.

6) Уцитувчилар учун йуналтирувчи услубий цулланмалар тацдим этилиши керак.

Топширикларни бажариш билан боглик ечим ва жавобларни тупламларга эмас укитувчилар учун такдим этиладиган услубий кулланмаларга киритишни тавсия киламиз. Шунда укувчи бажарган топшириги тугри эканлигини текшириш учун синфдошлари ва устозига мурожаат килади.

Укувчиларнинг топширик бажариш куникмаларини бахолаш хамда юзага келган муаммоларни аниклашга доир курсатмалар берилиши керак. "Укувчи нимани билади?", "Укувчи нимани бажара олади?", "Укувчи мулохаза юрита оладими?", "Укувчи далиллар келтира оладими?", "Укувчи конуниятларни келтириб чикара оладими?", "Укувчи математик мулохазаларни куллай оладими?". Укитувчи укувчиларининг интелектуал имкониятлари, даражаларини бахолаш компетенциясига эга булса, муаммоларни бартараф кила олади.

Услубий кулланма укитувчи учун факат ёрдамчи восита эмас, балки, уз устида ишлашга ва узини ривожлантиришга хамда топширикларни такомиллаштиришга доир таклифларини такдим этишга йуналтирувчи адабиёт булиши керак.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 8 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

7) Уцитувчиларнинг топширицлар тузиш куникмаларини такомиллаштириш босцичларининг щммасида уцитувчи учун инновацион мууит яратилиши лозим.

Укитувчи учун инновацион мухит деганда, бу унинг айни пайтдаги фаолияти доирасидан юкори погонага кутарилиши учун яратилган шарт шароитлар тушунилади.

Мактабда инновацияларга кумаклашишни ишга солиш учун таълим тизими янада самаралирок алока тармокларини барпо килишни урганишлари ва улардан фойдаланиб, кутилаётган узгаришлар каршисида ишончни таъминлашлари керак. Узгаришларни идора килиш куникмаларини ривожлантиришга сармоя киритиш мухим, укитувчиларнинг узлари узгаришларнинг харакатлантирувчи кучга айланиши ва технологияларни шунчаки жорий этиш эмас, балки уларни куллаш услубларини ишлаб чикишлари керак.

Укитувчилар фаолияти, ишлаш шароити ва мактаблардаги таълим мухитини бахолашга каратилган TALIS (Teaching and Learning International Survey) тадкикоти натижалари асосида олинган хулосаларидан бири, "...мактаб укитувчиларининг турттадан учтаси иш жойидаги ахвол инновациялар учун нокулай, деб хисоблайди".

Агар мамлакатимиз барча таълим муассасаларида (давлат, хусусий) укитувчилар учун инновацион мухит ва тажриба алмашиш майдонлари ташкил этилса, хамма укувчиларга сифатли таълим бериш имкони ортади.

REFERENCES

1. Алексашина И.Ю., Абдуллаева О.А., Киселёв Ю.П. Формирование и оценка функциональной грамотности учащихся. Учебно-методическое пособие. - Сант Петербург. 2019. - 160 с

2. Вершловский С.Г., Матюшкина М.Д. Функциональная грамотность выпускников школ // ж. Социологические исследования. - 2007. - № 5. - с. 140-144.

3. Маслова Ю.А. // От качества образования к качеству жизни // ж. Высшее образование в России. 2006. - № 10. - С. 66-69.

4. Маткаримов А.М. PISA халкаро бахолаш дастури асосида укувчиларнинг таянч компетенцияларини шакллантириш. - педагогика фанлари буйича фал. док. (PhD) дис. автореф. - Чирчик. 2022. 55 б.

5. Махмудов А.Х. Узлуксиз таълим жараёнига компетентлилик ёндашувини жорий килишнинг дидактик асослари // Узлуксиз таълим. - 2012. - № 4. - Б. 8-12.

6. Мацкевич В., Крупник С. Функциональная грамотность // Всемирная энциклопедия: Философия. - Минск, Харвест, 2001. - 312 с.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.