CC BY
3
Szymon Pergata)*
a) Scientific and Research Centre for Fire Protection - National Research Institute / Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpozarowej im. Jozefa Tuliszkowskiego - Panstwowy Instytut Badawczy * Corresponding author / Autor korespondencyjny: spergal@cnbop.pl
Functional and Performance Characteristics Including Principles of Placing the Elements of Voice Alarm Systems on the Market
Wtasciwosci funkcjonalne i eksploatacyjne oraz zasady wprowadzania do obrotu elementów dzwi^kowych systemów ostrzegawczych
ABSTRACT
Aim: The aim of the article was to present voice alarm systems and discuss the legitimacy of their use in fire alarm systems. The article presents the principles of introducing the elements of voice alarm systems to the market and their functional and operational properties. The article was written on the basis of a master's thesis entitled "The analysis of the functional and operational properties of voice alarm systems" submitted at the Faculty of Safety and Civil Protection Engineering of the Main School of Fire Service.
Introduction: Voice alarm system is one of the methods of warning the users of facilities about a threat, but there are many methods of alerting, e.g. sounders or optic signalling devices. Each of the above-mentioned systems has its advantages and disadvantages, so the application of the appropriate system, regardless of whether the regulations impose this obligation on the investor or it will be done on investor's own require deep consideration. Methods: There are several legal acts in force in Poland that define various aspects of voice alarm systems. Facilities in which the use of voice alarm systems (VAS) is mandatory are listed in the Regulation of the Minister of Interior and Administration of 7 June 2010 on fire protection of buildings, other construction facilities and areas. In turn, the specification of the documents required for individual VAS elements is specified in the Regulation (EU) No 305/2011 of the European Parliament and of the Council of 9 March 2011 establishing harmonized conditions for the marketing of construction products and repealing Council Directive 89/106/EEC and additionally in Poland in the annex to the regulation of the Minister of Interior and Administration of 20 June 2007 on the list of products used to ensure public safety or protection of health and life and property, as well as the rules for issuing admittance for use of these products.
Results: It has been found that many elements of voice alarm systems require careful analysis. Starting with the conformity assessment of the system components through its parameters, such as speech intelligibility, coverage angles or the appropriate sound pressure level. It is also important to select the system for the intended functional use of the rooms and to verify the correct operation of the system after changing the arrangement. Conclusions: Voice alarm systems are a very good, but relatively expensive system. They allow for a very diverse operation and facilitate appropriate evacuation. However, despite the high costs, it is worth considering their installation due to the invaluable action in terms of ensuring the safety of the users of the facility and the protection of their lives.
Keywords: voice alarm systems, loudspeakers, maintenance, conformity assessment, phased evacuation Type of article: review article
Received: 13.05.2021; Reviewed: 28.05.2021; Accepted: 01.06.2021; Author's ORCID ID: S. Pergat - 0000-0002-1636-2693;
Please cite as: SFT Vol. 57 Issue 1, 2021, pp. 26-40, https://doi.Org/10.12845/sft.57.1.2021.2;
This is an open access article under the CC BY-SA 4.0 license (https://creativecommons.Org/licenses/by-sa/4.0/).
ABSTRAKT
Cel: Celem artykulu bylo zaprezentowanie dzwi^kowych systemöw ostrzegawczych oraz omöwienie zasadnosci ich stosowania w systemach sygnali-zacji pozarowej. W artykule przedstawiono zasady wprowadzania do obrotu elementöw dzwi^kowych systemöw ostrzegawczych oraz ich wlasciwosci funkcjonalne i eksploatacyjne. Artykul zostal napisany na podstawie pracy magisterskiej pt. „Analiza wlasciwosci funkcjonalnych i eksploatacyjnych dzwi^kowych systemöw ostrzegawczych" zlozonej w Szkole Glöwnej Sluzby Pozarniczej na Wydziale Inzynierii Bezpieczenstwa i Ochrony Ludnosci. Wprowadzenie: Dzwi^kowy system ostrzegawczy jest jednq z metod ostrzegania uzytkowniköw obiektöw o zagrozeniu, jednak metod alarmowania jest wiele, np. sygnalizatory akustyczne czy sygnalizatory optyczne. Kazdy z przytoczonych systemöw ma swoje wady i zalety, dlatego nalezy dobrze przemy-slec zastosowanie odpowiedniego systemu niezaleznie od tego, czy przepisy nakladajq na inwestora ten obowiqzek, czy zrobi to we wlasnym zakresie. Metody: W Polsce obowi^zuje kilka aktöw prawnych okreslaj^cych rözne aspekty dotycz^ce dzwi^kowych systemöw ostrzegawczych. Obiek-ty, w ktörych obligatoryjne jest stosowanie dzwi^kowych systemöw ostrzegawczych (DSO), zostaly wymienione w rozporzqdzeniu Ministra Spraw
Wewn^trznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpozarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów. Z kolei okreslenie dokumentów wymaganych dla poszczególnych elementów DSO precyzuje rozporzgdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiajgce zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylajgce dyrektyw? Rady 89/106/EWG oraz dodatkowo na terenie Rzeczpospolitej Polskiej w zalqczniku do rozporzgdzenia Ministra Spraw WewnQtrznych i Administracji z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie wykazu wyrobów sluzqcych zapewnieniu bezpieczertstwa publicznego lub ochronie zdrowia i zycia oraz mienia, a takze zasad wydawania dopuszczenia tych wyrobów do uzytkowania.
Wyniki: Stwierdzono, ze wiele elementów dzwi^kowych systemów ostrzegawczych wymaga dokladnej analizy. Poczynajgc od oceny zgodnosci cz^sci sktadowych systemu przez jego parametry, takie jak zrozumiatosc mowy, kgty pokrycia czy odpowiedni poziom cisnienia akustycznego. Wazny jest równiez dobór systemu do zamierzonego wykorzystania funkcjonalnego pomieszczert oraz weryfikacja poprawnosci dzialania systemu po zmianie aranzacji. Wnioski: Dzwi^kowe systemy ostrzegawcze sg bardzo dobrym, jednak stosunkowo drogim systemem. Pozwalajg one na bardzo zróznicowane dzialanie oraz ulatwiajq odpowiednie prowadzenie ewakuacji. Mimo wysokich kosztów warto jednak rozwazyc ich instalaj z uwagi na nieocenione dzialanie w zakresie zapewnienia bezpieczertstwa uzytkowników obiektu oraz ochrony ich zycia.
Stowa kluczowe: dzwi^kowe systemy ostrzegawcze, glosniki, konserwacja, ocena zgodnosci, ewakuacja stopniowa Typ artykutu: artykul przeglgdowy
Przyj^ty: 13.05.2021; Zrecenzowany: 28.05.2021; Zaakceptowany: 01.06.2021; Identyfikator ORCID autora: S. Pergal - 0000-0002-1636-2693;
Prosz? cytowac: SFT Vol. 57 Issue 1, 2021, pp. 26-40, https://doi.Org/10.12845/sft.57.1.2021.2; Artykul udostQpniany na licencji CC BY-SA 4.0 (https://creativecommons.Org/licenses/by-sa/4.0/).
Introduction
Fire protection is a concept that nowadays covers a full spectrum of activities aimed at providing appropriate means which allow proper and effective protection of life, health, property and the environment. These activities cover the following areas:
- preventing the emergence and spread of a threat,
- providing the forces and resources necessary to eliminate a threat,
- facilitating an effective rescue and fire fighting operation.
In order to achieve the highest possible effectiveness of
implementing the areas mentioned above, care should be taken to both detect the threat as early as possible and effectively inform the users of a building about its occurrence.
Informing the users of a facility about a threat that has occurred may be performed by:
- sound signalling (sounders), optical signalling (optical signalling devices) or as a combination of these two methods (sounders-optical signalling devices),
- alarm messages using voice alarm systems with loudspeakers (VAS). The messages can be predefined in the VAS exchange or transmitted in real time by a trained and authorized operator by the so-called fireman's microphone.
Voice alarm system is a system that allows the broadcast of warning signals and voice messages for the safety of people staying in a facility [1]. VAS is responsible for sending an alarm message throughout the facility or in selected zones. The voice alarm system control panel (VACIE) transmits the message automatically after receiving a signal from the fire alarm system or after manual activation by the operator. Due to the fact that messages with the use of voice alarm system are acoustic, it should be remembered that if the system is to be installed in a facility intended for people with hearing impairments, the alarm system must be supplemented with optical signalling.
Wprowadzenie
Ochrona przeciwpozarowa jest poj^ciem, które w obecnych czasach swoim znaczeniem obejmuje petne spektrum dziatan, które majq na celu zapewnienie odpowiednich srodków pozwa-lajqcych na wtasciwq i skutecznq ochrony zycia, zdrowia, mienia oraz srodowiska. Dziatania te obejmujq nast^pujqce obszary:
- zapobieganie powstaniu i rozprzestrzenianiu si? zagrozenia,
- zapewnienie sit i srodków niezb^dnych do likwidacji zagrozenia,
- utatwienie przeprowadzenia skutecznej akcji ratowniczo-gasniczej.
W celu uzyskania jak najwyzszej skutecznosci realizacji powyzszych obszarów nalezy zadbac zarówno o mozliwie wcze-snq detekj zagrozenia, jak i skuteczne poinformowanie uzytkowników obiektu budowlanego o jego wystqpieniu.
Informowanie uzytkowników obiektu o zaistniatym zagroze-niu moze byc realizowane poprzez:
- sygnalizaj akustycznq (sygnalizatory akustyczne), optycznq (sygnalizatory optyczne) lub jako potqczenie tych dwóch sposobów (sygnalizatory akustyczno-optyczne),
- komunikaty alarmowe przy uzyciu dzwi^kowych systemów ostrzegawczych z wykorzystaniem gtosników (DSO). Komunikaty mogq byc predefiniowane w centrali DSO lub nadawane w czasie rzeczywistym przez prze-szkolonego i upowaznionego operatora za pomocq tzw. mikrofonu strazaka.
Dzwi?kowy system ostrzegawczy jest systemem umozliwia-jqcym rozgtaszanie sygnatów ostrzegawczych i komunikatów gto-sowych na potrzeby bezpieczenstwa osób przebywajqcych w obiekcie [1]. DSO ma za zadanie nadac komunikat alarmowy na terenie catego obiektu lub w wybranych strefach. Centrala dzwi?-kowego systemu ostrzegawczego (CDSO) emituje komunikat w sposób automatyczny po odebraniu sygnatu z systemu
In Poland the regulations in force clearly identify building structures in which voice alarm systems should be used. These facilities are listed in §29 of the Regulation of the Minister of Internal Affairs and Administration of 7 June 2010 on fire protection of buildings, other structures and areas (Polish Journal of Laws: Dz. U. Nr 109, poz. 719 as amended). These include:
1. Commercial or exhibition buildings:
• single-storey, containing a fire zone classified as hazardous to people ZL I with an area above 8,000 m2,
• multi-storey, containing a fire zone classified as hazardous to people ZL I with an area above 5,000 m2.
2. Performance and sports halls with a seating capacity above 1,500.
3. Cinemas and theatres with a seating capacity above 600.
4. Hospitals and sanatoriums with more than 200 beds in the building, excluding intensive care rooms, operating rooms and rooms with patients.
5. High and high-rise public utility buildings.
6. Buildings of collective residence, high and high-rise or with the number of beds over 200.
7. Metro stations and underground railroad stations.
8. Stations and ports where more than 500 people can stay at the same time.
At this point, it is worth mentioning that the regulations also contain information that there is no need to use additional sound alarm methods, if VAS was used. However, it should be noted that if the investor installs VAS in a facility where it is not obligatory, all requirements applicable to such installations in places where they are necessary must be met.
Along with the technological development of our civilization, the risk of a threat to human life and property also increased. Along with the increase in the number of threats and the risk of their occurrence, the methods of alerting have also evolved. However, there is still no ideal alarm solution without its disadvantages. Sounders and optical signalling devices are small and relatively simple devices. They can be a very good choice in case of places with high noise, because with their help it is possible to send an alarm signal with a high sound level or, as in the case of optical signalling devices - flash, which will not be disturbed by noise. The use of these devices has a basic disadvantage - while the signal they emit can be easily perceived or heard, due to the lack of adequate education of people in the area of fire safety, it can be misinterpreted. A very good example proving the above thesis may be the experiment carried out at the turn of the 1980s and 1990s by the Baldwin Boxall company. During this period, a team of scientists was established in London, whose research proved that the biggest problem in the evacuation of people from a facility is the high value of the so-called gather time. This is a term that describes the time it takes people to gather enough reasons to decide to evacuate.
The experiment was planned to be carried out in two rooms located in the basement of a building. These rooms were separated by a Venetian mirror - on one side there was a team of researchers and a camera recording the course of the experiment,
sygnalizacji pozarowej (SSP) lub po manualnym uruchomieniu przez operatora. W zwiqzku z tym, ze komunikaty z wykorzysta-niem DSO sq akustyczne, nalezy pamiçtac, ze jezeli system ma zostac zainstalowany w obiekcie przeznaczonym do przebywania osöb z uposledzeniami stuchu, to trzeba uzupetnic system alarmo-wania o sygnalizacjç optycznq.
Przepisy obowiqzujqce w Polsce jednoznacznie identyfikujq obiekty budowlane, w ktörych nalezy stosowac dzwiçkowe sys-temy ostrzegawcze. Obiekty te zostaty wymienione w §29 rozpo-rzqdzenia Ministra Spraw Wewnçtrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2010 r. w sprawie ochrony przeciwpozarowej budyn-köw, innych obiektöw budowlanych i terenöw (Dz. U. Nr 109, poz. 719 z pözn. zm.). Sq to m.in.:
1. Budynki handlowe lub wystawowe:
• jednokondygnacyjne, zawierajqce strefç pozarowq zakwalifikowanq do kategorii zagrozenia ludzi ZL I o powierzchni powyzej 8000 m2,
• wielokondygnacyjne, zawierajqce strefç pozarowq zakwalifikowanq do kategorii zagrozenia ludzi ZL I o powierzchni powyzej 5000 m2.
2. Sale widowiskowe i sportowe o liczbie miejsc powyzej 1500.
3. Kina i teatry o liczbie miejsc powyzej 600.
4. Szpitale i sanatoria o liczbie tözek powyzej 200 w budynku, z wytqczeniem pomieszczen intensywnej opieki medycz-nej, sal operacyjnych oraz sal z chorymi.
5. Budynki uzytecznosci publicznej wysokie i wysokosciowe.
6. Budynki zamieszkania zbiorowego wysokie i wysokosciowe lub o liczbie miejsc noclegowych powyzej 200.
7. Stacje metra i stacje kolei podziemnych.
8. Dworce i porty, w ktörych moze przebywac jednoczesnie powyzej 500 osöb.
W tym miejscu warto nadmienic, ze w przepisach zawarta jest röwniez informacja o braku koniecznosci stosowania dodat-kowych akustycznych sposoböw alarmowania, jezeli uzyte zostato DSO. Zaznaczyc jednak nalezy, ze w przypadku zainsta-lowania przez inwestora DSO w obiekcie, w ktörym nie jest to obli-gatoryjne, nalezy spetnic wszystkie wymagania, jakie obowiqzujq dla instalacji tego typu w miejscach, w ktörych sq one niezbçdne.
Wraz z rozwojem technologicznym naszej cywilizacji zwiçk-szato siç röwniez ryzyko wystqpienia zagrozenia dla zycia ludzi i mienia. Wraz ze wzrostem liczby zagrozen oraz ryzyka ich wystqpienia ewoluowaty takze sposoby alarmowania. Jednak nadal nie opracowano idealnego rozwiqzania w zakresie alarmowania, ktöre bytoby pozbawione wad. Sygnalizatory akustyczne i optyczne sq nieduzymi i stosunkowo prostymi konstrukcyjnie urzqdzeniami. Mogq byc one bardzo dobrym wyborem w przypadku miejsc, w ktö-rych panuje wysoki hatas, dlatego ze za ich pomocq mozliwe jest nadawanie sygnatu alarmowego o wysokim poziomie akustycz-nym lub tak jak w przypadku sygnalizatoröw optycznych - bty-skowego, w dostrzezeniu ktörego nie bçdzie przeszkadzat hatas. Zastosowanie tych urzqdzen ma podstawowq wadç - o ile emito-wany przez nie sygnat moze byc bez trudu dostrzezony lub usty-szany, to z uwagi na brak odpowiedniej edukacji ludzi w obszarze bezpieczenstwa pozarowego, moze zostac niewtasciwie zinter-pretowany. Bardzo dobrym przyktadem udowadniajqcym powyz-szq tezç moze byc eksperyment przeprowadzony na przetomie lat
and on the other, two groups of people (placed independently, one after the other) were located under the pretext of filling in some forms. An alarm bell rang while the first group was filling in the forms. Initially, apart from a slight liveliness of the respondents and a general agitation, no reaction was observed. According to the researchers, the reason for no reaction was the so-called group behaviour, arousing fear in people of making a spontaneous decision to evacuate in the absence of reaction from other people. The woman who was a nurse in the hospital reacted first. The reaction was not immediate - it took almost 3 minutes. Due to the fact that the woman was a hospital employee, it may be suspected that she was familiar with the alerting and evacuation procedures, yet it took her a long time to decide to evacuate. Finally, it turned out that the entire group left the room after 11 minutes, which in the event of a real threat is an unacceptable value [5].
The second group of people was gathered in the same room and under the same pretext, with the difference that a voice message was used to trigger the alarm, saying "Attention, this is an intelligent fire warning system. A fire broke out above you on the ground floor. Evacuate now." As a result of the announcement of this message, the respondents evacuated in 20 seconds, which, compared to the result obtained during the first part of the experiment, is an astonishing result.
Another important event influencing the development of alarm and security methods for buildings was the tragic fire at Kings Cross in 1987. This fire broke out as a result of an abandoned cigarette butt and started with a fire of an escalator, most of which was made of wood. The main problem during the evacuation of passengers there was an inadequate alarm system and the lack of uniform evacuation procedures. After this event, the rules regarding fire safety began to be tightened. A smoking ban was introduced, wooden structural elements of the stairs were removed, and smoke detectors, alarm broadcasting systems and fixed fire fighting devices were installed.
80. i 90. XX w. przez firm? Baldwin Boxall. W tym okresie w Londy-nie powotano zespót naukowców, którego badania udowodnity, ze najwi?kszym problemem w ewakuacji osób z obiektu jest wysoka wartosc tzw. czasu gromadzenia si?. Jest to termin, który okresla czas, jakiego ludzie potrzebujq do zebrania wystarczajqcej liczby powodów do podj?cia decyzji o ewakuacji.
Przeprowadzenie eksperymentu zaplanowano w dwóch pomieszczeniach zlokalizowanych w piwnicy pewnego budynku. Pomieszczenia te zostaty przedzielone lustrem weneckim - po jed-nej stronie znajdowat si? zespót badaczy oraz kamera rejestrujqca przebieg eksperymentu, a po drugiej pod pretekstem wypetnienia formularzy ulokowano dwie grupy ludzi (umieszczone niezaleznie, jedna po drugiej). W trakcie badania, podczas gdy osoby z pierwszej grupy wypetniaty formularze, rozlegt si? dzwi?k dzwonka alarmo-wego. Poczqtkowo oprócz lekkiego ozywienia respondentów oraz ogólnego poruszenia nie zaobserwowano zadnej reakcji. Wedtug opinii naukowców powodem braku reakcji byto tzw. zachowanie grupowe, wzbudzajqce w ludziach strach przed podj?ciem sponta-nicznej decyzji o ewakuacji w przypadku braku reakcji innych osób. Pierwsza zareagowata kobieta b?dqca piel?gniarkq w szpitalu. Reak-cja nie byta natychmiastowa - zaj?to to prawie 3 minuty. Z uwagi na fakt, ze kobieta ta byta pracownikiem szpitala, mozna podejrze-wac, ze byta ona zapoznana z procedurami alarmowania i ewakuacji, a mimo to podj?cie decyzji o ewakuacji zaj?to jej duzo czasu. Final-nie okazato si?, ze cata grupa opuscita pomieszczenie po uptywie 11 minut, co w przypadku wystqpienia prawdziwego zagrozenia jest wartosciq niedopuszczalnq [5].
Druga grupa osób zostata zebrana w tym samym pomiesz-czeniu i pod tym samym pretekstem z tq róznicq, ze do wywotania alarmu wykorzystano komunikat gtosowy o tresci „Uwaga to jest inteligentny system ostrzegania przed pozarem. Wybucht pozar powyzej was na poziomie parteru. Ewakuujcie si? natychmiast". W wyniku ogtoszenia tego komunikatu respondenci ewakuowali si? w 20 sekund, co w porównaniu z wynikiem otrzymanym w trakcie pierwszej cz?sci eksperymentu jest wynikiem zdumiewajqcym.
Innym waznym wydarzeniem majqcym wptyw na rozwój sposo-bów alarmowania i zabezpieczania obiektów budowlanych byt tra-giczny pozar na stacji Kings Cross w 1987 roku. Pozar ten wybucht w wyniku porzuconego niedopatka papierosa i rozpoczqt si? od pozaru schodów ruchomych, których wi?kszosc elementów wyko-nana byta z drewna. Podstawowym problemem w trakcie ewakuacji znajdujqcych si? tam pasazerów byt niewtasciwy system alarmowania oraz brak jednolitych procedur ewakuacji. Po tym wydarze-niu zacz?to zaostrzac zasady dotyczqce bezpieczenstwa pozaro-wego. Wprowadzono zakaz palenia, usuni?to drewniane elementy konstrukcyjne schodów oraz zainstalowano czujniki dymu, systemy rozgtaszania alarmowego i state urzqdzenia gasnicze.
Rules of placing on the market and use of elements of voice alarm systems
The use of voice alarm systems as an element aimed at ensuring the safety of facility users entails the need to check whether the used system components meet certain minimum
Zasady wprowadzania do obrotu i uzytkowania elementów dzwiçkowych systemów ostrzegawczych
Zastosowanie dzwi?kowych systemów ostrzegawczych jako elementu majqcego na celu zapewnienie bezpieczenstwa uzyt-kownikom obiektu niesie ze sobq koniecznosc sprawdzenia, czy
requirements. Due to such action, it can be confirmed that the systems in use have the greatest possible operational reliability and maintain certain basic performance.
In order to meet the above conditions, the so-called conformity assessment system was introduced which allows for an unambiguous and impartial assessment of the compliance of products with the requirements specified in technical reference documents.
In Poland, a product is placed on the market and used in fire protection on the basis of the following legal acts:
1. Regulation (EU) No 305/2011 of the European Parliament and of the Council of 9 March 2011 establishing harmonized conditions for the marketing of construction products and repealing Council Directive 89/106/EEC (L 88/5 z 4.4.2011).
2. Act of 24 August 1991 on fire protection and its executive acts:
• Regulation of the Minister of Internal Affairs and Administration (MSWiA) of 20 June 2007 on detailed activities performed during the process of admittance, change and control of the admittance of products, fees charged by an authorized entity and the method of determining the amount of fees for these activities (Polish Journal of Laws: Dz. U. Nr 143, poz. 1001);
• Regulation of the Minister of Internal Affairs and Administration (MSWiA) of 20 June 2007 on the list of products used to ensure public safety or protection of health and life and property, as well as the rules for issuing admittance of these products for use (Polish Journal of Laws: Dz. U. Nr 143, poz. 1002 as amended).
3. Act of 16 April 2004 on construction products and its executive acts:
• Regulation of the Minister of Infrastructure and Construction (MIiB) of 17 November 2016 on the method of declaring the performance of construction products and the method of marking them with a construction mark (Polish Journal of Laws: Dz. U. poz. 1966 as amended);
• Regulation of the Minister of Infrastructure and Construction (MIiB) of 17 November 2016 on national technical assessments (Polish Journal of Laws: Dz. U. poz. 1968).
It is worth mentioning here that technical approvals still exist. These are documents that were issued before the entry into force of the regulation on national technical assessments and in accordance with the provisions of art. 5 sec. 3 of the act of 25 June 2015 amending the act on construction products, the act - Construction Law and the act amending the act on construction products and the act on the conformity assessment system (Polish Journal of Laws: Dz. U. poz. 1165). Technical approvals (AT) issued before the change of regulations can be used as national technical assessments (KOT) until the end of the validity of these approvals. The documents mentioned above define the rules for placing products on the
stosowane elementy systemu spetniajq pewne minimalne wyma-gania. Dziçki takiemu dziataniu mozna poswiadczyc, ze uzytko-wane systemy posiadajq mozliwie najwiçkszq niezawodnosc dziatania oraz utrzymania pewnych podstawowych wtasciwo-sci uzytkowych.
W celu spetnienia powyzszych warunków wprowadzono tzw. system oceny zgodnosci, który pozwala na jednoznacznq oraz bezstronnq ocenç spetnienia przez wyroby wymagan okreslonych w technicznych dokumentach odniesienia.
W Polsce wprowadzenie wyrobu do obrotu i uzytkowania w ochronie przeciwpozarowej odbywa siç na podstawie nastç-pujqcych aktów prawnych:
1. Rozporzqdzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 305/2011 z dnia 9 marca 2011 r. ustanawiajqce zhar-monizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylajqce dyrektywç Rady 89/106/EWG (Dz. U. L 88/5 z 4.4.2011).
2. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpozarowej oraz jej akty wykonawcze:
• rozporzqdzenie Ministra Spraw Wewnçtrznych i Administracji (MSWiA) z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie szczegótowych czynnosci wykony-wanych podczas procesu dopuszczenia, zmiany i kontroli dopuszczenia wyrobów, optat pobier-anych przez jednostkç uprawnionq oraz sposobu ustalania wysokosci optat za te czynnosci (Dz. U. Nr 143, poz. 1001);
• rozporzqdzenie Ministra Spraw Wewnçtrznych i Administracji (MSWiA) z dnia 20 czerwca 2007 r. w sprawie wykazu wyrobów stuzqcych zapewnie-niu bezpieczenstwa publicznego lub ochronie zdrowia i zycia oraz mienia, a takze zasad wydawania dopuszczenia tych wyrobów do uzytkowania (Dz. U. Nr 143, poz. 1002 z pózn. zm.).
3. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych oraz jej akty wykonawcze:
• rozporzqdzenie Ministra Infrastruktury i Budown-ictwa (MIiB) z dnia 17 listopada 2016 r. w sprawie sposobu deklarowania wtasciwosci uzytkowych wyrobów budowlanych oraz sposobu znakowa-nia ich znakiem budowlanym (Dz. U. poz. 1966 z pózn. zm.);
• rozporzqdzenie Ministra Infrastruktury i Budown-ictwa (MIiB) z dnia 17 listopada 2016 r. w sprawie krajowych ocen technicznych (Dz. U. poz. 1968).
W tym miejscu warto wspomniec, ze obecnie funkcjonujq jeszcze aprobaty techniczne. Sq to dokumenty, które byty wyda-wane przed wejsciem w zycie rozporzqdzenia w sprawie krajowych ocen technicznych i zgodnie z zapisami art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy o wyrobach budowlanych, ustawy - Prawo budowlane oraz ustawy o zmianie ustawy o wyrobach budowlanych oraz ustawy o systemie oceny zgodnosci (Dz. U. poz. 1165). Aprobaty techniczne (AT) wydane przed zmianq przepisów, mogq byc wykorzystywane jako krajowe oceny techniczne (KOT) do konca okresu waznosci tych aprobat. Przytoczone powyzej dokumenty okreslajq zasady wprowadzania
market and their use in fire protection, and identify the documents that each product should have (including elements of VAS).
Table 1 presents a list of the elements of voice alarm systems, technical reference documents related to them, defining the requirements for individual products and documents confirming the fulfilment of these requirements.
wyroböw do obrotu i uzytkowania w ochronie przeciwpozarowej oraz identyfikujq dokumenty, ktöre powinny posiadac poszcze-gölne wyroby (w tym elementy DSO).
W tabeli 1 zaprezentowano zestawienie elementöw dzwiçko-wych systemöw ostrzegawczych, nawiqzujqcych do nich tech-nicznych dokumentöw odniesienia, okreslajqcych wymagania stawiane poszczegölnym wyrobom oraz dokumenty potwierdza-jqce spetnienie tych wymagan.
Table 1. Required documents for individual VAS elements together with the related technical reference documents
Tabela 1. Wymagane dokumenty na terenie RP dla poszczegolnych elementow DSO wraz z odnoszgcymi siç do nich technicznymi dokumentami
odniesienia
Product name / Nazwa wyrobu Technical reference document / Techniczny dokument odniesienia Required documents / Wymagane dokumenty Marking / Oznakowanie wyrobu
CPD certificate or CPR certificate / C€
Voice alarm control and certyfikat CPD lub certyfikat CPR
indicating equipment / Cen- EN 54-16:2008 declaration of performance /
trala dzwi^kowego systemu (11.1) deklaracja wtasciwosci uzytkowych
ostrzegawczego certificate of admittance /
swiadectwo dopuszczenia CNBOP-PIB
Loudspeakers / Gtosniki do dzwiçkowych systemöw ostrzegawczych
EN 54-24:2008 (11.3)
CPD certificate or CPR certificate / certyfikat CPD lub certyfikat CPR declaration of performance / deklaracja wtasciwosci uzytkowych certificate of admittance / swiadectwo dopuszczenia
C€
Power supply equipment / Zasilacze do systemöw sygnalizacji pozarowej
EN 54-4:1997 EN 54-4:1997/AC EN 54-4:1997/A1 EN 54-4:1997/A2 (12.2)
1999 2002 2006
CPD certificate or CPR certificate /
certyfikat CPD lub certyfikat CPR
declaration of performance /
deklaracja wtasciwosci uzytkowych
certificate of admittance / swiadectwo dopuszczenia
C€
Cables and leads / Kable i przewody
Technical approval / national technical assessment / Krajowa ocena techniczna (14.2)
National certificate of conformity / national certificate of constancy of performance UWB / krajowy certyfikat zgodnosci / krajowy certyfikat UWB national declaration of constancy of performance / krajowa deklaracja wtasciwosci uzytkowych certificate of admittance / swiadectwo dopuszczenia
111 ul
Fixings of wires and cables / Zamocowania kabli i przewodöw
Technical approval / national technical assessment / Krajowa Ocena Techniczna (14.3)
National certificate of conformity / national certificate of constancy of performance UWB / krajowy certyfikat zgodnosci / krajowy certyfikat UWB national declaration of constancy of performance / krajowa deklaracja wtasciwosci uzytkowych certificate of admittance / swiadectwo dopuszczenia
ul
Short-circuit isolators / Izolatory zwarc
EN 54-17:2005
CPD certificate or CPR certificate / certyfikat CPD lub certyfikat CPR
declaration of performance / deklaracja wtasciwosci uzytkowych
C€
Source: Own elaboration based on T. Popielarczyk, Ewakuacja ludzi z wykorzystaniem dzwiçkowych systemöw ostrzegawczych, CNBOP-PIB, Jözeföw 2018 [7]. Zrodto: Opracowanie wtasne na podstawie T. Popielarczyk, Ewakuacja ludziz wykorzystaniem dzwiçkowych systemöw ostrzegawczych, CNBOP-PIB, Jözeföw 2018 [7].
Explanation of abbreviations used in the table:
- CPD - Construction Products Directive,
- CPR - Construction Products Regulation,
- UWB - act on construction products.
Wyjasnienie skrötöw uzytych w tabeli:
- CPD - dyrektywa dot. wyroböw budowlanych,
- CPR - rozporzgdzenie dot. wyroböw budowlanych,
- UWB - ustawa o wyrobach budowlanych.
The structure of the voice alarm system
The voice alarm system is an installation consisting of many elements, among which the main ones can be distinguished:
- voice alarm control and indicating equipment (VACIE) including a fire fighter's microphone (in accordance with a harmonized standard EN 54-16),
- loudspeaker lines and loudspeakers connected to them (in accordance with a harmonized standard EN 54-24) together with line control modules,
- power supply equipment (meeting the requirements of a harmonized standard EN 54-4).
Struktura dzwiçkowego systemu ostrzegawczego
Dzwiçkowy system ostrzegawczy jest instalacjq sktadajqcq si? z wielu elementöw, wsröd ktörych jako gtöwne mozna wyröznic:
- central? dzwiçkowego systemu ostrzegawczego (CDSO) wraz z mikrofonem strazaka (zgodnq z normq zharmoni-zowanq EN 54-16),
- linie gtosnikowe oraz podtqczone do nich gtosniki (zgodne z normq zharmonizowanq EN 54-24) wraz z modutami kontroli linii,
- zasilacz (spetniajqcy wymagania normy zharmonizowa-nej EN 54-4).
Voice alarm system / Dzwiçkowy system ostrzegawczy
Control and indicating
equipment / Centrala sygnalizacji pozarowej
VACIE / Centrala DSO
Control panel/ Panel obstugi
Emergency microphone / Mikrofon alarmowy
Message generator / Generator komunikatöw
Fire alarm interface / Interfejs alarmu pozarowego
Power amplifier / Wzmacniacz mocy
Power supply
equipment (compliant with EN 54-4) / Zasilacz (zgodny z EN 54-4)
Loudspeaker zone 1/ Strefa gtosnikowa 1
1д__Н__Н_ J> j
w w
Ж_
. Jp i _J> i
Loudspeaker zone n/ Strefa gtosnikowa n
1 - Loudspeaker / Gtosnik
2 - Line control module / Modut kontroli linii a - Loudspeaker line / Linia gtosnikowa
Figure 1. Example of basic VAS configuration Rycina 1. Przyktadowa podstawowa konfiguracja DSO
Source: S. Pergat, M. Pietrzak, Charakterystyka systemöw wykrywania i sygnalizacjipozaru, „Informator Instalacyjny - Murator" 2020, 2 (20), 142-146 [8]. Zrodto: S. Pergat, M. Pietrzak, Charakterystyka systemöw wykrywania i sygnalizacji pozaru, „Informator Instalacyjny - Murator" 2020, 2 (20), 142-146 [8].
Loudspeakers
Loudspeakers are elements of VAS that are used to broadcast messages. They may differ in design, method of assembly, etc. Loudspeakers used in voice alarm systems can be:
- ceiling - intended for installation in suspended ceilings,
- hanging - intended for mounting to a ceiling, but additionally suspended on a cable,
- surface mounted - usually surface mounted to a wall, but can also be surface mounted to ceilings,
- projector - mounted on the surface of a wall or ceiling. This type is further divided into one-way and two-way. They differ in design. The construction of a one-way loudspeaker allows the emission of a sound wave in one
Gtosniki
Gtosniki to element DSO, ktöry stuzy do rozgtaszania komu-nikatöw. Mogq one röznic si? od siebie konstrukcjq, sposobem montazu itp. W dzwiçkowych systemach ostrzegawczych sto-sowane sq gtosniki:
- sufitowe - przeznaczone do montazu w sufitach podwieszanych,
- zwieszane - przeznaczone do montazu do sufitu, jednak dodatkowo zwieszone na przewodzie,
- montowane powierzchniowo - przewaznie montowane natynkowo do sciany, lecz mozna montowac je röwniez natynkowo do sufitöw,
- projektorowe - montowane na powierzchni sciany lub
direction, while the construction of a two-way loudspeaker allows the emission of a sound wave in both directions, which allows to significantly increase the angle of radiation,
- column - in which electro-acoustic transducers are placed one above the other or next to each other. They are characterized by a narrow vertical coverage angle and a wide horizontal coverage angle. This property makes them very well suited to areas with a large surface area and high reverberation, such as halls or temples [1],
- horn - they are characterized by a relatively predictable angle of coverage, which is different for the vertical and horizontal plane, which allows greater control over the direction of a sound wave, e.g. towards the audience, not the wall [1],
- tunnel - they are distinguished by the highest power of the ones presented so far. They are used in facilities with a high background noise level, such as tunnels. Their characteristic construction allows to maintain a narrow angle of coverage adjusted to the structure of tunnels.
The division cited above does not result from the EN 54-24 standard. The product standard divides loudspeakers into types A and B depending on the intended use environment:
- type A loudspeakers are used inside buildings,
- type B loudspeakers are used outdoors.
The loudspeakers are verified for compliance with the EN 54-24: 2008 standard [4]. Based on the standard, tests are carried out to simulate the conditions to which the loudspeaker may be exposed during operation. These studies are listed in Table 2.
stropu. Ten rodzaj charakteryzuje siç dodatkowym podzia-tem na jedno- i dwukierunkowe. Rözniq siç one konstruk-cjq. Konstrukcja gtosnika jednokierunkowego umozliwia emitowanie fali akustycznej w jednym kierunku, natomiast konstrukcja gtosnika dwukierunkowego umozliwia emitowanie fali akustycznej w obu kierunkach, co umozliwia zdecydowane zwiçkszenie kqta promieniowania,
- kolumnowe - w ktörym przetworniki elektroakustyczne uto-zone sq jeden nad drugim lub jeden obok drugiego. Charakteryzuje siç wqskim kqtem pokrycia w pionie oraz szerokim kqtem pokrycia w poziomie. Wtasciwosc ta powoduje, ze bardzo dobrze sprawdzajq siç w obszarach o duzej powierzchni oraz duzym pogtosie, takich jak hale czy swiqtynie [1],
- tubowe - charakteryzujq siç stosunkowo przewidywal-nym kqtem pokrycia, ktöry jest rözny dla ptaszczyzny pio-nowej i poziomej, co umozliwia wiçkszq kontrolç nad kie-runkiem rozchodzenia siç fali akustycznej, np. w strong odbiorcöw, a nie sciany [1],
- tunelowe - wyrözniajq siç najwiçkszq mocq z dotychczas zaprezentowanych. Znajdujq zastosowanie w obiektach o wysokim poziomie akustycznym tta takich jak tunele. Ich charakterystyczna konstrukcja pozwala na utrzyma-nie wqskiego kqta promieniowania dopasowanego do kon-strukcji tuneli.
Przytoczony powyzej podziat nie wynika z normy EN 54-24. Norma wyrobu dzieli gtosniki na typ A i B w zaleznosci od zamie-rzonego srodowiska zastosowania:
- gtosniki typu A stosuje siç wewnqtrz obiektöw,
- gtosniki typu B stosuje siç na zewnqtrz obiektöw. Gtosniki podlegajq weryfikacji zgodnosci z normq EN 54-24:2008 [4]. Na podstawie normy przeprowadzane sq badania, ktöre majq na celu symulacjç warunköw, na ktöre moze byc narazony gtosnik w trakcie eksploatacji. Badania te zostaty wymienione w tabeli 2.
Table 2. Test program for loudspeakers for VAS confirming compliance with EN 54-24:2008 [4] Tabela 2. Program badan dla gtosnikow do DSO potwierdzajgcych zgodnosc z EN 54-24:2008 [4]
Test / Badanie Necessity of execution / Koniecznosc wykonania
Reproducibility (frequency response / sensitivity) / Odtwarzalnosc (charakterystyka cz^stotliwosciowa / czutosc) Both types / Obydwa typy
Rated impedance / Impedancja znamionowa Both types / Obydwa typy
Horizontal and vertical coverage angles / Poziome i pionowe kqty pokrycia Both types / Obydwa typy
Maximum sound pressure level / Maksymalny poziom cisnienia akustycznego Both types / Obydwa typy
Rated noise power (durability) / Moc znamionowa (trwatosc) Both types / Obydwa typy
Dry heat (operational) / Suche gorqco (odpornosc) Both types / Obydwa typy
Dry heat (endurance) / Suche gorqco (wytrzymatosc) Only type B / Tylko typ B
Cold (operational) / Zimno (odpornosc) Both types / Obydwa typy
Damp heat, cyclic (operational) / Wilgotne gorqco, cykliczne (odpornosc) Both types / Obydwa typy
Damp heat, cyclic (endurance) / Wilgotne gorqco, state (wytrzymatosc) Both types / Obydwa typy
Damp heat, steady state (endurance) / Wilgotne gorqco, cykliczne (wytrzymatosc) Only type B / Tylko typ B
Sulphur dioxide corrosion (endurance) / Korozja pod wptywem SO2 (wytrzymatosc) Both types / Obydwa typy
Shock (operational) / Udary (odpornosc) Both types / Obydwa typy
Impact (operational) / Uderzenie (odpornosc) Both types / Obydwa typy
Vibration, sinusoidal (operational) / Wibracje sinusoidalne (odpornosc) Both types / Obydwa typy
Vibration, sinusoidal (endurance) / Wibracje sinusoidalne (wytrzymatosc) Both types / Obydwa typy
Protection provided by enclosures / Stopien ochrony obudowy Both types / Obydwa typy
Source / Zrodto: Own elaboration based on EN 54-24:2008 [4] / Opracowanie wtasne na podstawie EN 54-24:2008 [4].
Voice alarm control and indicating equipment (VACIE)
Loudspeakers used in voice alarm systems cannot reproduce messages independently. For this purpose, voice alarm control and indicating equipment is used. As mentioned before - when a fire is detected by the fire alarm system, control and indicating equipment sends a signal to the VACIE, which transmits the pre-recorded message via loudspeaker lines to the loudspeakers that play the selected message.
The message may also be transmitted directly by the operator using an emergency microphone (the so-called fireman's microphone). At this point, it is worth mentioning that broadcasting the message in real time should not be performed by a random person. Such a function should be performed by a properly trained person, with good diction, without speech impediments and able to find himself / herself in a stressful situation. Otherwise, the transmitted message may be misunderstood or cause unnecessary confusion, and in extreme cases lead to panic during the evacuation and be counterproductive.
As defined in EN 54-1:2011, voice alarm control and indicating equipment is a component of the fire alarm system that can be used to supply energy to other components. Moreover, voice alarm control and indicating equipment is used to receive signals from control and indicating equipment, manage signal switching from emergency microphones and a message generator and forward them via loudspeaker lines to loudspeakers. In addition, this device is used to supervise the proper functioning of the voice alarm system and to signal each time about damage such as a short circuit or interruption of the loudspeaker line, or power failure or damage to power amplifiers [2].
Voice alarm control and indicating equipment does not have to be located in one room. According to the provisions of the product standard, it can be placed in more than one enclosure and have a distributed architecture. Due to this solution, it is possible, for example, to place control and indicating equipment in a security room on the ground floor and, if necessary, to arrange the consoles with a microphone on individual floors. However it is worth noting that according to the provisions of the standard, the emergency microphone is an optional element. The obligatory use of a fire fighter's microphone is introduced by Polish regulations.
An important issue is that the voice alarm control and indicating equipment should be located in a room inaccessible to outsiders. This is to minimize the risk of unjustified use of the equipment or its damage by a person who does not have appropriate training to operate it.
The elements of the voice alarm control and indicating equipment must be placed in an enclosure, which should provide a protection degree of at least IP 30. This means that a rod with a diameter of 2.5 mm cannot pass through any hole.
Voice alarm control and indicating equipment must be equipped with a power supply, which can be located in one enclosure with the control panel or in a separate one (then it is still treated as an element of the control panel). In addition, VACIE must be equipped with a backup power source. Its capacity
Centrale dzwiçkowych systemöw ostrzegawczych (CDSO)
Gtosniki stosowane w dzwiçkowych systemach ostrzegawczych nie majq mozliwosci samodzielnego odtwarzania komunika-töw. W tym celu wykorzystuje si? centrale dzwiçkowego systemu ostrzegawczego. Tak jak to zostato wspomniane wczesniej - po wykryciu pozaru przez system sygnalizacji pozarowej (SSP) centrala sygnalizacji pozarowej (CSP) wysyta sygnat do CDSO, ktöra przekazuje wczesniej nagrany komunikat za pomocq linii gtosniko-wych do gtosniköw, ktöre odtwarzajq wybrany komunikat.
Komunikat moze byc röwniez nadawany bezposrednio przez ope-ratora za pomocq mikrofonu alarmowego (tzw. mikrofonu strazaka). W tym miejscu warto wspomniec, ze nadawanie komunikatu w czasie rzeczywistym nie powinno byc realizowane przez osob? przypadkowq. Takq funkcj? powinna petnic osoba odpowiednio do tego przeszkolona o dobrej dykcji, bez wad wymowy oraz umiejqca si? odnalezc w stre-sujqcej sytuacji. W przeciwnym wypadku nadawany komunikat moze byc niewtasciwie zrozumiany lub wprowadzic niepotrzebne zamiesza-nie, a w skrajnych przypadkach doprowadzic do paniki w trakcie ewa-kuacji i przyniesc efekt przeciwny do zamierzonego.
Zgodnie z definicjq zawartq w normie EN 54-1:2011 centrala dzwiçkowych systemöw ostrzegawczych jest to podzespöt systemu sygnalizacji pozarowej, ktöry moze stuzyc do zasilania innych podzespotöw energiq. Ponadto centrale DSO stosowane sq do odbierania sygnatöw z centrali sygnalizacji pozarowej, zarzqdzania przetqczaniem sygnatöw od mikrofonöw alarmowych i generatora komunikatu oraz przekazywania ich dalej za pomocq linii gtosniko-wych do gtosniköw. Dodatkowo urzqdzenie to wykorzystywane jest do nadzorowania prawidtowego funkcjonowania DSO oraz sygna-lizowania kazdorazowo o uszkodzeniu, takim jak zwarcie czy prze-rwanie linii gtosnikowej lub awarii zasilania czy uszkodzeniu wzmac-niaczy mocy [2].
Centrala dzwiçkowego systemu ostrzegawczego nie musi byc zlokalizowana w jednym pomieszczeniu. Zgodnie z zapisami normy wyrobu moze byc ona umieszczona w wiçcej niz jednej obudowie oraz posiadac rozproszonq architektur?. Dzi?ki temu mozliwe jest na przyktad umieszczenie CDSO w pomieszczeniu ochrony na parterze oraz w razie potrzeby rozmieszczenie konsol z mikrofonem na poszczegölnych kondygnacjach. Warto jednak zaznaczyc, ze zgodnie z zapisami normy mikrofon alarmowy jest elementem fakultatywnym. Obligatoryjnosc stosowania mikrofonu strazaka wprowadzajq polskie przepisy.
Istotnq kwestiq jest to, ze centrala dzwiçkowego systemu ostrzegawczego powinna byc umieszczona w pomieszczeniu nie-dostçpnym dla osöb postronnych. Ma to na celu zminimalizowanie ryzyka nieuzasadnionego uzycia centrali lub jej uszkodzenia przez osob? nieposiadajqcq odpowiednich kompetencji do jej obstugi.
Elementy CDSO muszq byc umieszczone w obudowie (obu-dowach), ktöra powinna zapewniac stopien ochrony co najmniej IP 30. Oznacza to, ze przez zaden otwör nie moze przejsc pr?t o srednicy 2,5 mm.
Centrala dzwiçkowego systemu ostrzegawczego musi byc wyposazona w zasilacz, ktöry moze znajdowac siç w jednej obudowie z centralq lub w oddzielnej (wöwczas nadal traktowany jest jako element centrali). Ponadto CDSO musi byc wyposazone
depends on the evacuation needs of a given facility. In buildings where there is no need to evacuate the users of the facility in the event of a failure of the primary power supply, it is necessary to provide a backup power supply that will ensure the supply of energy for 24 hours in the quiescent condition and 30 minutes in the alarm condition.
However, in case of buildings where there is a need to evacuate the users of the facility as a result of a failure of the primary power supply (for example, in places where there are life support devices), the backup power supply should ensure the supply of energy for at least 30 minutes in the alarm condition or have a value of twice as large as the time required for evacuation. In this case, the greater value should be used [2].
Table 3 presents the tests performed to confirm compliance with the requirements of EN 54-16.
w rezerwowe zrödto zasilania. Jego pojemnosc jest uzalezniona od potrzeb ewakuacji danego obiektu. W budynkach, w przypadku ktö-rych nie przewidziano potrzeby ewakuacji uzytkowniköw obiektu w sytuacji zaniku zasilania podstawowego, nalezy zabezpie-czyc zasilanie rezerwowe, ktöre zapewni dostawç energii przez 24 godziny w stanie dozoru oraz 30 minut w stanie alarmowania.
Natomiast w przypadku budynköw, w ktörych wystç-puje koniecznosc ewakuacji uzytkowniköw obiektu w sytuacji wystqpienia zaniku zasilania podstawowego (na przyktad w miejscach, gdzie znajdujq siç urzqdzenia podtrzymujqce zycie), zasilanie rezerwowe powinno zapewnic dostawç energii na co naj-mniej 30 minut w stanie alarmowania lub miec wartosc dwukrotnie wiçkszq niz czas wymagany do ewakuacji. W tym przypadku nalezy przyjqc wiçkszq wartosc [2].
Tabela 3 przedstawia badania wykonywane w celu potwier-dzenia spetnienia wymagan stawianych centralom przez norme EN 54-16.
Table 3. Test program for voice alarm control and indicating equipment confirming compliance with EN 54-16:2008 [3] Tabela 3. Program badan dla centrali dzwi^kowego systemu ostrzegawczego potwierdzajgcych zgodnosc z EN 54-16:2008 [3]
Obligatory / Optional
Test / Badanie Obligatoryjne / Fakultatywne
General requirements / Wymagania ogölne Obligatory / Obligatoryjne
General requirements for indications / Wymagania ogölne dotyczqce sygnalizacji Obligatory / Obligatoryjne
Voice alarm condition / Stan alarmowania gtosowego Obligatory / Obligatoryjne
Voice alarm manual control / Rçczne sterowanie alarmem gtosowym Obligatory / Obligatoryjne
Emergency microphone / Mikrofon alarmowy Optional / Fakultatywne
Signal-to-noise ratio (operational) / Stosunek sygnatu do szumu (odpornosc) Optional / Fakultatywne
Frequency response of VACIE without microphone (operational) / Charakterystyka czestotliwosciowa
Obligatory / Obligatoryjne
CDSO bez mikrofonu (odpornosc)
Frequency response of VACIE with microphone (operational) / Charakterystyka czestotliwosciowa CDSO
z mikrofonem (odpornosc)
Reception and processing of fire signals / Odbiör i przetwarzanie sygnatöw alarmu pozarowego Obligatory / Obligatoryjne
Delays to entering the voice alarm condition / Opöznienia wprowadzania stanu alarmowania gtosowego Optional / Fakultatywne
Output to fire alarm devices / Wyjscia na pozarowe urzqdzenia alarmowe Obligatory / Obligatoryjne
Quiescent condition / Stan dozorowania Obligatory / Obligatoryjne
Fault warning condition / Stan uszkodzenia Obligatory / Obligatoryjne
Disablement condition / Stan blokowania Obligatory / Obligatoryjne
Interface to external control devices / Interfejs pomiedzy CDSO a zewnetrznymi urzqdzeniami sterujqcymi Optional / Fakultatywne
Design requirements / Wymagania projektowe Obligatory / Obligatoryjne
Additional design requirements for software controlled VACIE / Dodatkowe wymagania projektowe Obligatory / Obligatoryjne
dla CDSO sterowanych programowo
Output power (operational) / Moc wyjsciowa (odpornosc) Obligatory / Obligatoryjne
Cold (operational) / Odpornosc na zimno (odpornosc) Obligatory / Obligatoryjne
Shock (operational) / Udar (odpornosc) Obligatory / Obligatoryjne
Vibration, sinusoidal (operational) / Wibracje sinusoidalne (odpornosc) Obligatory / Obligatoryjne
Test / Badanie
Obligatory / Optional Obligatoryjne / Fakultatywne
Vibration, sinusoidal (endurance) / Wibracje sinusoidalne (wytrzymatosc)
Obligatory / Obligatoryjne
Supply voltage variation (operational) / Zmiany napiçcia zasilania (odpornosc)
Obligatory / Obligatoryjne
Electromagnetic compatibility (EMC) / Kompatybilnosc elektromagnetyczna
Obligatory / Obligatoryjne
Damp heat, steady state (operational) / Wilgotne gorqco state (odpornosc)
Obligatory / Obligatoryjne
Damp heat, steady state (endurance) / Wilgotne gorqco state (wytrzymatosc)
Obligatory / Obligatoryjne
Audible warning / Sygnalizacja akustyczna
Optional / Fakultatywne
Phased evacuation / Stopniowa ewakuacja
Optional / Fakultatywne
Manual silencing of the voice alarm condition / Rçczne wyciszanie stanu alarmowania gtosowego
Optional / Fakultatywne
Manual reset of the voice alarm condition / Rçczne kasowanie stanu alarmowania gtosowego
Optional / Fakultatywne
Voice alarm condition output / Wyjscie stanu alarmowania gtosowego
Optional / Fakultatywne
Indication of faults related to transmission path to the CIE / Sygnalizacja uszkodzen toru transmisji do CDSO
Optional / Fakultatywne
Indication of faults related to voice alarm zones / Sygnalizacja uszkodzen stref alarmu gtosowego
Optional / Fakultatywne
Disablement condition / Stan blokowania
Optional / Fakultatywne
Voice alarm manual control / Rçczne sterowanie alarmem gtosowym
Optional / Fakultatywne
Redundant power amplifiers / Rezerwowe wzmacniacze mocy
Optional / Fakultatywne
Source: Own elaboration based on EN 54-16:2008 [3]. Zrödto: Opracowanie wtasne na podstawie EN 54-16:2008 [3].
Cables and leads
The connecting element of the voice alarm system and loudspeakers are cables and leads. These elements together with the fastenings are called cable systems. Their task is to ensure the continuity of electricity supply and signal transmission for the time required to start and during the operation of the device. Various types of cables and leads are used in fire protection installations, which differ in design and type of insulation. The system designer at the design stage is responsible for their selection.
The following cables are used in fire protection installations:
- fire-proof with fastening systems,
- flame retardant,
- halogen-free,
- for special applications.
Fire-resistant cables with fastening systems and flame retardant cables can be classified together as safety cables. Fire-resistant cables with fastening systems are marked with the letter E supplemented with a numerical value indicating the number thanks to which the cables maintain their properties in fire conditions (e.g. E15, E30, E60, E90), individual fire-resistant cables are marked with the letters FE or PH. In turn, flame-re-tardant cables are marked with a lower case letter "n" (e.g. Yn, Xn, Zn), while halogen-free cables are marked with the letter H (e.g. HTKSH) [2].
Kable i przewody
Elementem tqczqcym centralç dzwiçkowego systemu ostrzegawczego oraz gtosniki sq kable i przewody. Elementy te wraz z zamocowaniami okreslane sq mianem zespotöw kablowych. Ich zadaniem jest zapewnienie ciqgtosci dostawy energii elektrycznej oraz przekazu sygnatu przez czas, ktöry jest wymagany do urucho-mienia oraz w trakcie dziatania urzqdzenia. W instalacjach prze-ciwpozarowych stosuje siç rözne rodzaje kabli i przewodöw, ktöre rözniq siç miçdzy sobq konstrukcjq i rodzajem izolacji. Za ich dobör odpowiedzialny jest projektant systemu na etapie projektowania.
W instalacjach przeciwpozarowych stosowane sq kable:
- ognioodporne wraz z systemami zamocowan,
- uniepalnione,
- bezhalogenowe,
- do zastosowan specjalnych.
Kable ognioodporne wraz z systemami zamocowan oraz kable uniepalnione mozemy sklasyfikowac razem jako kable bezpieczenstwa.
Kable oraz ich wtasciwosci identyfikuje siç za pomocq umownych oznaczen. Przewody ognioodporne wraz z systemami zamocowan oznaczane sq literq E uzupetnionq o war-tosc liczbowq wskazujqcq liczbç, dziçki ktörej kable utrzymujq swoje wtasciwosci w warunkach pozaru (np. E15, E30, E60, E90), pojedyncze kable ognioodporne oznaczane sq literami FE lub PH. Z kolei przewody uniepalnione oznacza siç matq literç „n" (np. Yn, Xn, Zn), natomiast kable bezhalogenowe oznacza siç literq H (np. HTKSH) [2].
Short-circuit isolators
Short-circuit isolators are small and relatively simple in structure. The requirements for these products are described in the harmonized standard EN 54-17. According to the provisions of this document, these are devices designed to limit the effects of faults with low parallel resistance between the lines of the transmission path of the installation.
This device is used when loop lines are used. In the event of a failure, the faulty part of the line between the selected insulators is separated from the operating line. Using a loop line allows the signal to be transmitted in two directions of the line, thus its further working part can still perform its function.
Functional properties of voice alarm systems
Voice alarm system must fulfil the basic tasks in order to be reliable in its operation. The risk of not fulfilling these tasks should be minimized by the system meeting the basic characteristics specified in the technical reference documents.
The basic elements to be considered when designing a system include:
- maximum sound pressure level - this is a parameter that describes the level of the total sound pressure at a distance of 4 m from the reference point on the reference axis of the loudspeaker, to which the simulated program signal is supplied at the rated power [4],
- loudspeaker coverage angles - the number of loudspeakers and their arrangement should be planned in such a manner as to cover the entire area planned for the sound system. The coverage angle is an important parameter because if someone were in an area that does not fall within the beam angle, they might not hear the message or misunderstand it,
- speech intelligibility - it is a parameter resulting from many components, such as sound parameters of the finishing elements of the room, its equipment, the level of sound emitted by the loudspeakers, their arrangement, accent and the manner of pronouncing the message by the sender and the recipient of the message itself. Some of these factors can be predicted and compensated for, but the designer has no control over everything. This should be taken into account when designing the system. VAS should be designed so that the parameter specifying speech intelligibility is at least 0.7 in the range from 0 to 1 on the CIS scale (Combined Intelligibility Scale). It is a common speech intelligibility scale used to compare the results obtained by various measurement methods.
When designing a voice alarm system, the way of running a loudspeaker line should also planned. There are two basic ways:
• open loudspeaker line (see Figure 2),
• loop loudspeaker line (see Figure 3).
Izolatory zwarc
Izolatory zwarc sq niewielkimi i stosunkowo prostymi konstrukcyjnie urzqdzeniami. Wymagania dla tych wyroböw zostaty opisane w normie zharmonizowanej EN 54-17. Zgodnie z zapisami tego dokumentu sq to urzqdzenia majqce za zadanie ograniczenie skutköw uszkodzen o niskiej rezystancji röwnolegtej miçdzy liniami toru transmisji instalacji.
Urzqdzenie to stosowane jest w przypadku wykorzystania linii pçtlowych. W przypadku awarii uszkodzona czçsci linii znaj-dujqca siç miçdzy wybranymi izolatorami zostaje oddzielona od dziatajqcej. Dziçki zastosowaniu linii pçtlowej pozwalajqcej na przesytanie sygnatu w dwöch kierunkach linii, jej dalsza dziata-jqca czçsc moze nadal petnic swojq funkcjç.
Wtasciwosci funkcjonalne dzwiçkowych systemow ostrzegawczych
Dzwiçkowy system ostrzegawczy musi spetniac podstawowe zadania, aby jego dziatalnie byto niezawodne. Ryzyko niespetnie-nia tych zadan powinno byc zminimalizowane poprzez spetnienie przez system podstawowych charakterystyk okreslonych w tech-nicznych dokumentach odniesienia.
Podstawowymi elementami, jakie nalezy wziqc pod uwagç podczas projektowania systemu, sq m.in.:
- maksymalny poziom cisnienia akustycznego - jest to para-metr, opisujqcy poziom catkowitego cisnienia akustycznego w odlegtosci 4 m od punktu odniesienia na osi odniesienia gtosnika, do ktörego dostarczany jest symulowany sygnat programowy przy mocy znamionowej [4],
- kqty pokrycia gtosniköw - liczba gtosniköw oraz ich roz-mieszczenie powinno byc tak zaplanowane, zeby pokryc catq powierzchniç zaplanowanq do nagtosnienia. Kqt pokrycia jest parametrem istotnym z tego powodu, ze gdyby ktos znaj-dowat siç w obszarze, ktöry nie miesci siç w zakresie kqta promieniowania, mögtby nie ustyszec komunikatu lub niewta-sciwie go zrozumiec,
- zrozumiatosc mowy - jest parametrem wynikajqcym z wielu sktadowych, takich jak parametry akustyczne elementöw wykonczenia pomieszczenia, jego wyposazenia, poziomu dzwiçku emitowanego przez gtosniki, ich utozeniem, akcentu i sposobu wymowy nadawcy komunikatu oraz samego odbiorcy komunikatu. Niektöre z tych czynniköw mozna prze-widziec i je skompensowac, jednak projektant nie ma wptywu na wszystko. Warto to wziqc pod uwagç przy projektowaniu systemu. DSO powinno byc zaprojektowane tak, aby parametr okre-slajqcy zrozumiatosc mowy wynosit co najmniej 0,7 w zakresie od 0 do 1 w skali CIS (ang. Combined Ineligibility Scale). Jest to wspölna skala zrozumiatosci mowy wykorzystywana do poröw-nania wyniköw otrzymania röznymi metodami pomiarowymi.
Projektujqc dzwiçkowy system ostrzegawczy nalezy röwniez odpowiednio zaplanowac sposöb prowadzenia linii gtosnikowej. Istniejq dwa podstawowe sposoby:
- linia gtosnikowa otwarta (zob. ryc. 2),
- linia gtosnikowa pçtlowa (zob. ryc. 3).
Voice alarm control and
indicating / Centrala dzwi?kowego systemu ostrzegawczego
Line A / Linia A
Line B / Linia B
w
w
w
Ш
4Я
Figure 2. Example of open loudspeaker line Rycina 2. Przyktadowa linia gtosnikowa otwarta Source: Own elaboration. Zrödto: Opracowanie wtasne.
1 - Loudspeaker / Gtosnik
2 - End of line module / Modut konca linii
Voice alarm control and indicating equipment / Centrala dzwi?kowego systemu ostrzegawczego
1 - Loudspeaker / Gtosnik
2 - Short circuit isolator / Izolator zwarc
Figure 3. Example of loop loudspeaker line Rycina 3. Przyktadowa linia gtosnikowa pçtlowa Source: Own elaboration. Zrödto: Opracowanie wtasne.
In accordance with the requirements of EN 54-16:2008, voice alarm control and indicating equipment should signal failure in the loudspeaker line in less than 100 seconds. However, it will only be possible to signal a failure if it is detected. To do this, line control methods are used [1]:
1. DC monitoring - using low current constant current and a resistor at the end of the line. However, this solution requires the use of a capacitor in each loudspeaker, whose role is to isolate it from the transformer.
2. AC monitoring - this type of monitoring can be done in two ways:
- a pilot-tone method using an end-of-line or return line module. The remote control sends a high-frequency signal which makes the signal inaudible. Correct signal transmission is monitored.
- impedance method - the impedance of the loudspeaker line and loudspeakers is monitored. If the impedance value exceeds the assumed range, then a fault is signalled.
The end of the line module is a component of VACIE. It is subject to the same tests as the control equipment, in accordance with the requirements of EN 54-16 [1].
Zgodnie z wymaganiami normy EN 54-16:2008 centrala dzwiçkowego systemu ostrzegawczego powinna sygnalizo-wac uszkodzenie linii gtosnikowej w czasie mniejszym niz 100 sekund. Jednak zasygnalizowanie uszkodzenia bçdzie mozliwe tylko w sytuacji jego wykrycia. Aby tego dokonac stosuje siç spo-soby kontrolowania linii [1]:
1. Monitorowanie DC - wykorzystujqc staty prqd o matej wartosci oraz rezystor na koncu linii. Rozwiqzanie to wymaga jednak stosowania kondensatora w kazdym gto-sniku, ktörego rolq jest odizolowanie od transformatora.
2. Monitorowanie AC - tego typu monitorowanie moze odbywac siç na dwa sposoby:
- metoda wykorzystujqca sygnat pilota z zastoso-waniem modutu konca linii lub linii powrotnej. Pilot wysyta sygnat o wysokiej czçstotliwosci, co powoduje, ze sygnat jest niestyszalny. Monitorow-ane jest prawidtowe przeniesienie sygnatu,
- metoda impedancyjna - monitorowana jest impedancja linii gtosnikowej i gtosniköw. Jesli wartosc impedancji przekroczy zatozony zakres wtedy sygnalizowane jest uszkodzenie.
Modut konca linii stanowi element sktadowy CDSO. Podlega on takim samym badaniom jak centrala zgodnie z wymaganiami normy EN 54-16 [1].
Conclusion
Voice alarm system (VAS) is an electro-acoustic system similar to the technical solutions commonly used in sound amplifiers and loudspeaker sets with different characteristics - e.g. home theatre, professional music playback sets. Due to the functions performed in the fire alarm system in a building, special design, technical requirements for individual elements, the use of flame retardant cables and the obligation to perform certified tests, the price of VAS is high compared to ordinary electro-acoustic devices processing sound signals. However, it allows, in an understandable way, and thus also in an effective way, to provide the users of the facility with information about an existing threat. The system broadcasts an easy-to-understand message, which enables the evacuation to be carried out in a planned, organized and panic-reducing manner.
VAS also allows for communication not related to alarming, such as communication between the facility staff, broadcasting messages to users or playing background music (however, the alarming function must have priority). This allows to avoid running different systems to perform specific functions, as it can only be limited to a voice alarm system.
Evacuation with the use of VAS allows for gradual evacuation, because the message can be transmitted to selected zones. This solution allows users to avoid leaving the zones that are not in immediate danger. Gradual evacuation consists in sending a message to the zone in which the hazard occurred (e.g. fire) and to the zones above and below and it informs about the necessity to evacuate. For example, let's assume that a fire occurred in the building on the third floor. In this case, the message will be broadcast on floors II, III and IV. When the this fire is extinguished, the evacuation of the facility could end at this stage. Of course, it is also possible for a fire to develop, which will require modification of the selection of zones to which the message will be broadcast and evacuation of the zones at risk. This may lead to the complete evacuation of the facility [2]. However, there are no perfect solutions. Early fire detection or properly communicated message does not guarantee the avoidance of losses. It cannot be assumed with certainty that all users of the facility will comply with the broadcast messages.
It is also worth mentioning that despite the introduced conformity assessment system aimed at avoiding the appearance on the market of products that do not meet the basic requirements and using the best system components, the correct design is a very important issue. It is important to make appropriate measurements, adapt the system to the intended use of the premises, and in the event of a change in the use method, make sure that the basic parameters of the system and the clarity of the broadcast messages have not changed.
Podsumowanie
Dzwi?kowy system ostrzegawczy (DSO) jest systemem elek-troakustycznym przypominajqcym rozwiqzania techniczne sto-sowane powszechnie w przypadku wzmacniaczy akustycznych i zespotów gtosników o róznych charakterystykach - np. domowe kino, profesjonalne zestawy do odtwarzania muzyki. Ze wzgl?du na petnione funkcje w systemie sygnalizacji pozarowej w obiek-cie budowlanym, specjalne wykonanie, wymagania techniczne odnosnie poszczególnych elementów, stosowanie kabli uniepal-nionych oraz obowiqzek wykonania badan certyfikowanych cena DSO jest wysoka w porównaniu do zwyktych urzqdzen elektroaku-stycznych przetwarzajqcych sygnaty dzwi?kowe. Pozwala jednak w zrozumiaty sposób, a co za tym idzie równiez skuteczny, prze-kazac uzytkownikom obiektu informacje o zaistniatym zagroze-niu. System ten rozgtasza zrozumiaty komunikat, co umozliwia przeprowadzenie ewakuacji w sposób zaplanowany, zorganizo-wany i zmniejszajqcy ryzyko wystqpienia paniki.
DSO pozwala równiez na komunikacj? niezwiqzanq z alar-mowaniem, takq jak tqcznosc mi?dzy personelem obiektu, roz-gtaszanie komunikatów do uzytkowników czy odtwarzanie tta muzycznego (jednak funkcja alarmowania musi miec priorytet). Pozwala to na unikni?cie prowadzenia róznych systemów do pet-nienia konkretnych funkcji, poniewaz mozna ograniczyc si? jedy-nie do dzwi?kowego systemu ostrzegawczego.
Ewakuacja z wykorzystaniem DSO pozwala na prowadzenie stopniowej ewakuacji, poniewaz mozna przekazywac komuni-kat do wybranych stref. W wyniku tego rozwiqzania mozna unik-nqc opuszczania przez uzytkowników stref nie b?dqcych w bez-posrednim zagrozeniu. Stopniowa ewakuacja polega na tym, ze komunikat informujqcy o koniecznosci ewakuacji jest nadawany do strefy, w której wystqpito zagrozenie (np. pozar) oraz do stref powyzej i ponizej. Przyktadowo przyjmijmy, ze w budynku pozar wystqpit na III kondygnacji. Komunikat w tym przypadku b?dzie nadawany na kondygnacjach II, III oraz IV. Gdy przyktadowy pozar zostanie ugaszony ewakuacja obiektu mogtaby zakonczyc si? na tym etapie. Oczywiscie mozliwe jest równiez rozwini?cie si? pozaru, co b?dzie wymagato modyfikacji doboru stref, do których nadawany b?dzie komunikat i ewakuowania stref obj?tych zagro-zeniem. Moze to doprowadzic do catkowitej ewakuacji obiektu [2]. Jednak nie ma rozwiqzan idealnych. Wczesne wykrycie pozaru, czy odpowiednio przekazany komunikat nie gwarantujq unikni?-cia strat. Nie mozna z catq pewnosciq zatozyc, ze wszyscy uzyt-kownicy obiektu zastosujq si? do nadawanych komunikatów.
Warto równiez nadmienic, ze pomimo wprowadzonego sys-temu oceny zgodnosci majqcego na celu unikni?cie pojawiania si? na rynku wyrobów niespetniajqcych podstawowych wyma-gan i stosowanie najlepszych elementów systemu, bardzo waznq kwestiq jest poprawnosc zaprojektowania. Wazne jest to, aby dokonac odpowiednich pomiarów, dostosowac system do zamie-rzonego sposobu uzytkowania pomieszczen, a w przypadku zmiany sposobu uzytkowania upewnic si?, ze zmianie nie ulegty podstawowe parametry systemu oraz zrozumiatosc rozgtasza-nych komunikatów.
SFT VOL. 57 ISSUE 1, 2021, PP. 26-40
Literature / Literatura
[1] Popielarczyk T., Sliwinski R., Garlinska U., Stçpien P., [8] Pergat S., Pietrzak M., Charakterystyka systemöw wykrywa-
Gancarczyk P., Sowa T., Adamczyk J., Adamczyk B., nia i sygnalizacji pozaru, „Informator Instalacyjny - Mura-
Matolepszy R., Pacuk J., Mtudzik K., Stencel M., Skiepko E., tor" 2020, 2 (20), 142-146.
Wytyczne projektowania, instalowania, uruchamiania, [9] Garlinska U., Sowa T., Sliwinski R., Glosniki do dzwiçkowych
obslugi i konserwacji dzwiçkowych systemöw ostrzegaw- systemöw ostrzegawczych, „Ochrona Przeciwpozarowa"
czych, Wydawnictwo CNBOP-PIB, Jözeföw 2021. 2018, 1, 19-22.
[2] Pergat S., Analiza wlasciwosci funkcjonalnych i eksploata- [10] Garlinska U., Michalak P., Pawtowski S., Popielarczyk T.,
cyjnych dzwiçkowych systemöw ostrzegawczych, praca Pomiary zrozumialosci mowy dzwiçkowych systemöw
magisterska, Warszawa 2021. ostrzegawczych, BiTP Vol. 39, Issue 3, 2015, pp. 161-171,
[3] Norma EN 54-16:2008 Systemy sygnalizacji poza- https://doi.org/10.12845/bitp.39.3.2015.14.
rowej - Czçsc 16: Centrale dzwiçkowych systemöw [11] Zboina J., Sliwinski R., Wawerek M., Pietrzak M., Glosniki do
ostrzegawczych. Dzwiçkowych Systemöw Ostrzegawczych, standard CNBOP-
[4] Norma EN 54-24:2008 Systemy sygnalizacji pozarowej -PIB-0021:2015, Jözeföw 2015.
- Czçsc 24: Dzwiçkowe systemy ostrzegawcze - Gtosniki. [12] Sowa T., Popielarczyk T., Ponichtera A., Stçpien P., Badania
[5] https://bel-aqustic.com.pl/rozwiazania-system-dso.php laboratoryjne glosniköw do dzwiçkowych systemöw ostrze-
[dostçp: 16.06.2021]. gawczych zgodnie z normq PN-EN 54-24:2008, standard
[6] Fennel D., Investigation into the King's Cross Underground CNBOP-PIB BA01P:2013, Jözeföw 2013.
Fire, raport, Londyn 1988. [13] Popielarczyk T., Sowa T., Stçpien P., Chotuj t., Konserwa-
[7] Popielarczyk T., Ewakuacja ludzi z wykorzystaniem dzwiçko- cja dzwiçkowych systemöw ostrzegawczych, wytyczne
wych systemöw ostrzegawczych, CNBOP-PIB, Jözeföw 2018. CNBOP-PIB W-004:2017, Jözeföw 2017.
SZYMON PIOTR PERGAt, M.SC. ENG.- a graduate of the Main School MGR INZ. SZYMON PIOTR PERGAt - absolwent Szkoty Gtöwnej
of Fire Service in Warsaw (Faculty of Fire Safety Engineering, Faculty Stuzby Pozarniczej w Warszawie (Wydziat Inzynierii Bezpieczenstwa
of Safety and Civil Protection Engineering). Employee of CNBOP-PIB Pozarowego, Wydziat Inzynierii Bezpieczenstwa i Ochrony Ludnosci).
Certification Department. Interests: voice alarm systems, fire detection Pracownik Jednostki Certyfikujqcej CNBOP-PIB. Zainteresowania:
and fire alarm systems. dzwiçkowe systemy ostrzegawcze, systemy sygnalizacji pozarowej.
