Научная статья на тему 'ФУҚАРОЛИК ЖАМИЯТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ВА РИВОЖЛАНТИРИШ ШАРОИТИДА ҲУҚУҚИЙ МАДАНИЯТНИНГ РОЛИ'

ФУҚАРОЛИК ЖАМИЯТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ВА РИВОЖЛАНТИРИШ ШАРОИТИДА ҲУҚУҚИЙ МАДАНИЯТНИНГ РОЛИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
1267
58
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
фуқаролик жамияти / ҳуқуқий онг / ҳуқуқий маданият / ижтимоий тизим / ҳуқуқий тизим / демократия / инсон ҳуқуқлари. / civil society / legal consciousness / legal culture / social system / legal system. democracy / human rights.

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Юсупова, Севара Низамитдиновна, Баҳронов, Беҳруз Бўри Ўғли

Ушбу мақолада фуқаролик жамияти барпо этишнинг асосий омилларидан бири ҳуқуқий маданият, уни шакллантриш, ривожлантириш истиқболлари, инсон қадри, ҳуқуқлари ва демократиянинг фуқаролик жамияти барпо этишдаги аҳамияти таҳлил этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

LEGAL IN CONDITIONS OF FORMATION AND DEVELOPMENT OF CIVIL SOCIETY THE ROLE OF CULTURE

This article analyzes the importance of legal culture, its formation, prospects for development, human dignity, rights and the importance of democracy in the establishment of civil society, one of the main factors in the establishment of civil society.

Текст научной работы на тему «ФУҚАРОЛИК ЖАМИЯТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ВА РИВОЖЛАНТИРИШ ШАРОИТИДА ҲУҚУҚИЙ МАДАНИЯТНИНГ РОЛИ»

R 0#

ФУЦАРОЛИК ЖАМИЯТИНИ ШАКЛЛАНТИРИШ ВА РИВОЖЛАНТИРИШ ШАРОИТИДА ХУКУКИЙ МАДАНИЯТНИНГ РОЛИ

d https://doi.org/10.24412/2181-1784-2022-23-451-456

Юсупова Севара Низамитдиновна

Андижон давлат университетининг педагогика институти "Ижтимоий фанларни укитиш методикаси" кафедра мудири PhD Байронов Бе^руз Бури ^ли АДПУ 1- боскич магисранти

АННОТАЦИЯ

Ушбу мацолада фуцаролик жамияти барпо этишнинг асосий омилларидан бири ууцуций маданият, уни шакллантриш, ривожлантириш истицболлари, инсон цадри, ууцуцлари ва демократиянинг фуцаролик жамияти барпо этишдаги ауамияти таулил этилган.

Калит сузлар: фуцаролик жамияти, ууцуций онг, ууцуций маданият, ижтимоий тизим, ууцуций тизим, демократия, инсон ууцуцлари.

В данной статье анализируется значение правовой культуры, ее формирование, перспективы развития, человеческое достоинство, права и значение демократии в становлении гражданского общества, одного из основных факторов становления гражданского общество.

Ключевые слова: гражданское общество, правосознание, правовая культура, общественный строй, правовая система. демократия, права человека.

This article analyzes the importance of legal culture, its formation, prospects for development, human dignity, rights and the importance of democracy in the establishment of civil society, one of the main factors in the establishment of civil society.

Keywords: civil society, legal consciousness, legal culture, social system, legal system. democracy, human rights.

Бугунги кунда замон курсатмокдаки, ахолининг хукукий онгини оширмасдан туриб, хар бир фукарони конунни хурмат килиш, хукукий

451

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

КИРИШ

маданиятни оширишда фаол иштирок рухида тарбияламай туриб давлат олдида турган сиёсий, иктисодий ва ижтимоий масалаларни самарали хал этиб булмайди. Демократик давлатни куришда ва фукаролик жамиятини шакллантиришда хукукий маданият масаласини алохида урин тутишига эътиборни каратиш лозим.

Давлатнинг хукукий сиёсатини амалга ошириш учун конунчиликни янада такомиллаштиришни назарда тутувчи норматив-хукукий хужжатларни кабул килиш лозим [5;13]. Бу эса Узбекисонда "Демократик, дунёвий, ижтимоий ва хукукий давлат" куришга ёрдам беради.

Фукаролик жамиятини шакллантириш учун комплекс чора тадбирлар куриш лозим[6;8]. Уларда ахолининг хукукий маданиятини ошириш масаласи урин олиши лозим. Фукаролик жамиятини шакллантириш жараёнида хукукий маданиятнинг урни ахолининг хукукий саводхонлиги тизимли равишда ишлаши, мустакил равишда хукукни куллаш, якка тартибда ахлокий, хукукий маданияти такомиллашиб борилишида акс этади.

Бундан куринадики, агар фукаронинг хукукий онгини ошириш ва фукаролик жамияти шаклланишида унинг роли хакида гапириладиган булса куйидагиларни инобатга олиш лозим булади:

1) фукаро кандай даражада уз хукук, мажбуриятлари ва эркинликларини бахолаши;

2) ушбу хукукларни куллаш даражаси канака, яъни шахснинг ушбу хукукларни уз хаёти давомида куллай олиши.

Фукаролик жамиятини шакллантиришда фукаролик жамияти талабларига жавоб берадиган ва хакикатда ишлайдиган конунчилик керак. Бундан келиб чикадики, катта масъулият ушбу конунларни яратувчи ва кабул килувчиларга юкланади. Чунки ушбу конунлар очик, ошкора, ахлок коидаларига зид булмаслик тамоийилларига асосланган ва албатта инсон хукук ва эркинликларини узида мужассамлаштирган булиши керак. Хукук нормалари инсон учун, унинг ривожланиши ва маданият кадриятларига, масалан адолат, озодлик, хакикат ва бошкаларга мувофик булиши керак.

Тадкикот утказишни аник турлари ва анализ усуллари аник белгилансагина, хукукий маданиятни сифатли такик этиш мумкин булади[2; 68]. Замонавий фанда хукукий тизим деганда бир-бири билан узаро таъсирчан боглик булган, оркали ижтимоий гурух ёки ахолинринг хулк-атворига таъсир этувчи хукукий ходисалар (масалан, хукукий онг, хукук) тушунилади. Бундан ташкари, хукукий тизим жамоат (ижтимоий) тизимнинг узига хос тури

сифатида намоён булади. У жамиятнинг иктисодий ва ижтимоий, маданий-маърифий сохалари оркали ривожланади.

Хукукий тизим иккита аспект билан ажралиб туради:

биринчидан, у иктисодий, сиёсий ва жамиятнинг бошка факторларига богликлилиги;

иккинчидан, хукукий тизим иктисодиёт, сиёсат, маданият ва бошка деярли барча сохаларга фаол таъсир этади.

Хукук, юридик амалиёт конун хужжатлари талаблари асосида тулик намоён булса ва фукароларнинг манфаатларига ва эхтиёжларини кониктиришга хизмат килсагина ушбу таъсир этиш самарали булади. Уз навбатида конунчиликда тафоввутлар ёки зиддиятлар келиб чиккан такдирда негатив холатларга, бу эса хукукни руёбга чикаришда зиддиятларга олиб келиши мумкин.

Кенг маънода хукуки таргибот жамият хукукий тизимининг барча элементлари ичига кириб борган ва унинг бир кисми хисобланади. Бундан келиб чикиб, хукукий маданият бутун бир жамият хукукий тизимининг бир кисми сифатида намоён булади, бирок мустакил маънога ва хукукий ахамият эгадир. Шунга асосланиб, хукукий маданиятни тадкикотнинг аник предмети сифатида ва унинг фукаролик жамиятини куришдаги ролини куриб чикиш зарур булади. Фукаролик жамиятини кандай аниклаш мумкин Хозирги кунда фан фукаролик жамиятини иккита: формацион ва цивилизацион ёндашув асосида куриб чикади.

Фукаролик жамияти инсонларнинг умумий карашлари ва максадларига эриш учун узаро ижтимоий таъсирларининг маълум бир сохаси сифатида намоён булади. Айнан жамоатчилик ва унинг ташаббуси, шунингдек турли хил ижтимоий гурухларнинг ва "эркин" индивидлар бирлашмаларнинг мустакил фаолият юритиши натижасида фукаролик жамиятини барпо этишади. Бундан келиб чикадики, фукаролик жамияти тушунчаси уз ичига эркин индивидларнинг давлат билан узига хос сиёсий-хукукий ва иктисодий алокаларини камраб олади. Иктисодий, ижтимоий-сиёсий ва бошка тартибга солувчи системалар асосида юкори даражада мустакил ташкил этилганлик фукаролик жамияти учун характерлидир.

Хар кандай фукаролик жамияти бир вактнинг узида "яширин" равишда шаклланади, у ерда, "тиник шароитда", хар бир индивид шахс сифатида ривожланади, унинг барча фукаролик сифатлари жамият хаётининг демократик

453

бирлашмалари, жамоат бирлашмалари, харакатларига бирлашиш оркали шаклланади.

Бундан шуни хулоса килиш мумкинки, фукаролик жамияти шаклланиши давлатнинг аралашувига боглик булмай, бу икки соханинг ривожланишига богликдир. Сабаби давлат ва фукаролик жамияти бир бирлари учун керакдир, улар узаро таъсири натижасида бир бирларини тулдирадилар, давлат ва жамият уртасида бутун бир алокани яратади. Х,ар кандай давлат индивидларнинг эркинлиги, ташаббускорона харакатлари учун зарур шароитларни яратиши лозим, фукаролик жамияти эса бир вактнинг узида хар бир инсонда жамиятда уз урнига эга булиши ва жамият учун жавобгарлик хисси тушунчасини ривожлантирган холда давлатни "назорат" килиши, жамиянинг демократик институларини куллаб-кувватлаши керак. Бу ерда ушбу жараённинг эришиладиган натижаларни белгилаб олиш уринли булади.

Фукаролик жамиятининг кулами жамиятнинг сиёсий, иктисодий ва ижтимоий хаётига таъсир этиш имконига эга булган фаол фукаролар улуши билан изохланади [1; 31-32]. Бундан куринадики, реал холатда фукаролик жамиятини ижтимоий жамиятнинг кам кисми хам ташкил килиши мумкин, шу сабабли айнан хукукий маданият уларга таъсир этган холда уларнинг куламини торайтириши ёки кенгайтириши мумкин.

Фукаролик жамиятига утиш жараёнини умумдунё жамоат модернизацияси жараёни элементи - инсон хукук ва эркинлари биринчи уринда турувчи аграр типдан индустриалга, анъанавийдан жамиятдан замонавийга утиши сифатида куриб чикилиши лозим.

Фукаролик жамияти билан давлат уртасидаги узаро муносабатлари давлатнинг бошкарув шаклини аниклаштиради. Бу шаклларга: сиёсий хокимият ва унинг шаклини билдирувчи тоталитар, авторитар ва демократик шаклларни мисол килиб келтириш мумкин. Жамият мунтазам равишда давлат билан узаро муносабатларнинг янги параметрларини белгилаган холда давлат ва фукаролик жамиятининг "аник" кирраларини курсатган холда эволюциланиб боради. Бундан келиб чикадики, давлат ва фукаролик жамияти уртасида курилаётган комплекс чораларга караб туриб у ёки бу аник тарихий шаклни кабул килади.

Фукароларнинг давлатнинг бюрократик тизимини чеклаган холда уз манфаатларини химоя килишга каратилган хар кандай жамоат фаолияти фукаролик жамияти ривожланиши учун йуналишлар белгилайди. Демократик давлатларда фукаролик жамияининг мустакиллиги ва эркинлиги партияларнинг, харакатларнинг, бирлашмаларнинг эркин фаолият юритиши оркали аникланади.

Фукаролик жамияти норматив актларни яратишга ва давлатни хукукий давлатга айлантиришга зарур булган усулларни яратиш оркали кулай шарт-шароитларда ривожланади. Демократик давлатда хукук устуворлиги тамойили барча халкларнинг ажралмас хукуки булган уз манфаатларини ошкор этиш тушунилади, шунингдек давлатга хукуматни ташкиллаштиришда унинг шакли, таркиби, конституциявий тамойиллари, давлат механизми характери шаклланишини аниклашда ёрдам беради.

Фукаролик жамиятида инсон хукук ва эркинликларини таъминлашда жамоат хокимиятини шакллантириш сифатида давлатни мустахкамлаш зарурдир.

Хокимиятни амалга ошириш механизми сифатида давлатда турли хил каршиликлар мажмуидан иборат булиб, уларни куйидаги турларга булиш мумкин:

1) инсонпарвар (давлатга нисбатан шахснинг хукук ва эркинликлари устуворликлик тамойили);

2) демократик (оммавий ижтимоий базани ташкил этиш);

3) ахлокий (тенглик ва адолатлилик тамойили ва гояси);

4) яккахокимиятни чеклаш (давлат бошкаруви конунчилик, ижро ва суд хокимиятига булиниш тамойили).

ХУЛОСА

Шундай килиб, айтиш мумкинки, фукаролик жамияти маълум бир хукук ва эркинликларига эга булган, уз хатти-харакатларини англаган ва жавоб бера оладиган жамиятнинг индивидуал фукаросининг пайдо булишидан бошланади. Узбекисонда фукаролик жамияти шаклланишининг асосий муаммолари бу фукароларни тарбиялаш, уларни хукук маданиятини ва мамлакат сиёсий хаётида фаол иштирок этишини шакллантиришдир.

REFERENCES

1. Одилкориев Х.Т. Фукаролик жамияти карор топишининг асосий тамойиллари ва конуниятлари. Узбекистонда фукаролик жамияти институтларини шакллантириш масалалари: назария ва амалиёт //лмий-амалий конференция материаллари. - Т.: ТДЮИ, 2007. - Б. 31-32.

2. Исламов З.М. Общество. Государство. Право. (Вопросы теории). - Т.: Адолат, 2001. - С.68.

455

3. Тепляшин, И.В. Правовая активность граждан в условиях становленияправового государства: Автореф. дисс... канд. юрид. наук. -Екатеринбург, 2002. - С.22-23.

4. Баранов П.П. Правосознание и правовоспитание// Общая теория права. Н. Новгород. 1993. С. 488.

5. "Янги Узбекистон" газетаси сайти. https://yuz.uz/news/2020-yilda-prezident-xalq-qabulxonalariga-1-milliondan-ortiq-murojaat-kelib-tushgan.

6. "Янги Узбекистон" газетаси сайти. https://yuz.uz/news/soz-erkinligi-barqaror-taraqqiyot-masalalariga-hamnafas

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.