Научная статья на тему 'ФУҚАРОЛИК ЖАМИЯТ ШАКЛЛАНИШИДА МИЛЛИЙ ИДЕНТИКЛИК ОМИЛИНИНГ ЎЗИГА ХОС РОЛИ'

ФУҚАРОЛИК ЖАМИЯТ ШАКЛЛАНИШИДА МИЛЛИЙ ИДЕНТИКЛИК ОМИЛИНИНГ ЎЗИГА ХОС РОЛИ Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

76
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Миллий ғоя / тарғибот / идентификация / идентиклик / элат / миллийлик ва бошқалар. / National idea / advocacy / identity / nationality / nationality / etc

Аннотация научной статьи по политологическим наукам, автор научной работы — Л. Ю. Махмудов

Ушбу мақолада миллий ғоя, ѐш мустақил давлатларда миллий давлатчилик анъаналарини тиклаш ѐки уни қуришга интилаѐтган миллий сиѐсат, миллийлик масалаларига қизиқиш ва тўғрисида сўз боради

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

In this article, in national ideas, young independent countries talk about national policies, national policies, national policies, trying to restore or build national statehood traditions.

Текст научной работы на тему «ФУҚАРОЛИК ЖАМИЯТ ШАКЛЛАНИШИДА МИЛЛИЙ ИДЕНТИКЛИК ОМИЛИНИНГ ЎЗИГА ХОС РОЛИ»

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-364-368

ФУ^АРОЛИК ЖАМИЯТ ШАКЛЛАНИШИДА МИЛЛИИ ИДЕНТИКЛИК ОМИЛИНИНГ УЗИГА ХОС РОЛИ

Л. Ю. Махмудов

Тошкент тиббиёт академияси укитувчиси

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада миллий гоя, ёш мустакил давлатларда миллий давлатчилик анъаналарини тиклаш ёки уни куришга интилаётган миллий сиёсат, миллийлик масалаларига кизикиш ва тугрисида суз боради.

Калит сузлар: Миллий гоя, таргибот, идентификация, идентиклик, элат, миллийлик ва бошкалар.

In this article, in national ideas, young independent countries talk about national policies, national policies, national policies, trying to restore or build national statehood traditions.

Keywords: National idea, advocacy, identity, nationality, nationality, etc.

Маълумки, Узбекистан мустакилликка эришганидан фукаролик жамияти куриш борасида куплаб чора-тадбирларни амалга оширди. Шунинг билан бирга мамлакатимизда фукаролик жамияти шаклланиши жараёнида мустакиллик йилларида (1991-2021 йиллар) бир канча мураккаб даврларни босиб утди ва босиб утмокда. Фукаролик жамияти энг аввало ижтимоий муносабатлар жараёнида уз аксини топиб, мамлакатда демократия, хукукий давлат ва шахс эркинликларини таъминлашнинг мухим кафолати булиб хизмат килади. Фукаролик жамиятида ижтимоий хаётга ва унинг доимо тараккий этиб боришига жуда катта ахамият берилади. Унинг асосий максади инсоннинг муносиб хаёт кечиришини, барча хаётий орзу-максадлари шу жамиятдаги сиёсий ташкилотлар, ижтимоий институт, гурух, оила ва бошка жамоат бирлашмалари оркали амалга оширилишини таъминлашдир. Бу сиёсий ташкилотлар, ижтимоий институтлар ва гурухлар хар бир инсонга узи яшаётган жамиятда хокимиятнинг манбаи эканлигини, хукук ва эркинликлари, кобилияти ва харакати, обруси юксак кадрият эканлигини тушунтиришга ёрдам берадилар.

ABSTRACT

April, 2022

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-364-368

Инсонлар ушбу ташкилот ва бирлашмалар оркали узларининг сиёсий, иктисодий, ижтимоий, маънавий, маданий ва бошка максадларини амалга оширадилар.

Фукаролик жамияти бозор иктисодиёти ва демократик хукукий давлат шароитидагина давлат тасарруфида булмаган ташкилотлар, уюшмалар, эркин ва тенг хукукли индивидларнинг узаро плюрализмига асосланган муносабатлар уйгунлигидан ташкил топади[1]. Шуни алохида таъкидлаш жоизки, фукаролик жамияти шаклланиши жараёнида миллий идентиклик хусусиятлари узини намоён этиб, мухим ахамият касб этиб боради. Чунки, фукаролик жамиятида бир нечта миллат ва элатлар, этник гурухлар иштирок этишлари мумкин.

XXI асрда инсоният олдида бир катор долзарб муаммо ва масалалар пайдо булмокдаки, бу уз урнида хам сиёсий, хам миллий ва хам иктисодий ахамият касб этмокда. Жумладан, бундай муаммоларга хозирда миллат, миллийлик хамда миллий идентиклик каби тобора долзарблашиб бораётган масалаларни хам киритиш мумкин. Миллат ва миллийлик тушунчалари борасидаги турли ёндашув ва бахс-мунозаралар асосан XX асрнинг охири ва XXI асрнинг бошларида назариётчи олимлар ва тадкикотчилар томонидан турли ижтимоий-сиёсий, иктисодий-маданий омиллар сабаб жадал ривожланди. XXI аср бошларида ривожланиб кетган ижтимоий муаммолар ва миграцион жараёнлар натижасида миллийликка кизикиш билан бирга уни саклаб колишга интилиш хам кучайди. Бунга мисол сифатида бугунги кунда А^Ш, Германия, Россия, Норвегия, Буюк Британия, Франция, Туркия ва бошка давлатларни келтириб утиш мумкин. Ушбу давлатларда охирги пайтларда миграцион жараёнларни тез суръатларда усиши миллий идентификация билан бирга этник ва маданий идентификацияни хам ривожланишига сабаб булмокда. Айтиш мумкинки, якин 20-30 йил вакт мобайнида куплаб Гарбий ва Шаркий Европа мамлакатларида "миллат", "миллийлик" масалалари бу кадар ижтимоийлашмаган эди. Шундан келиб чиккан холда, бугунги кунда иктисодий жихатдан ривожланган ва демократик фукаролик жамияти мавжуд дея халкаро экспертлар томонидан эътироф этилаётган куплаб мамлакатларда миллий масалалар долзарблашиб бормокда. Шу билан бирга Гарб ижтимоий фанларида миллат тушунчаси ва умуман ходисасини инкор килувчи космополистик назариялар хам кенг кулоч ёзмокда. Масалан, машхур Гарб тадкикотчиси Б.Андерсон миллат тушунчасини тадкик килган холда унга конструктив жихатдан ёндашиб шундай

таърифлайди: "....миллат шуурдан ташкдрида мавжуд эмас,

April, 2022

National University of Uzbekistan

Google Scholar indexed

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-364-368

узича у инсонлар онгида мавжуддир, лекин шундай булсада у, инсонларнинг ижтимоий тузилишларига кучли равишда таъсир курсатадиган вокеълик булиб колмокда" [21. Шу уринда хакли бир савол тугилади умуман инсон узини маълум бир миллат вакили сифатида качон хис килади? ^андай килиб миллат аъзоси булиш мумкин? Агар биз тарихга назар ташлайдиган булсак, узок даврлардан бери мавжуд булиб келган халкдар уз худудини душмандан асраш ёки аксинча бошка халкдар худудини босиб олиш билан бирга худудини кенгайтириш хамда бошка масалалар сабаблигина уюшишган. Бу албатта энг кадимги халкларнинг умумий хаёт тарзидир. Бу ерда инсон узини маълум бир миллат вакили сифатида билиши учун етарли компонентлар куринмайди. Фикримизча, инсон узини маълум бир миллат вакили сифатида хис килиши учун бир нечта туйгулар унда мавжуд булиши зарур. Масалан миллий гурур, миллий ифтихор, миллий ютуклар, миллий бирлик ва хокозолар.

Бундан ташкари миллийлик ва миллатга тегишли булиш уртасидаги фаркни Америкалик антрополог олим Джон Борманнинг тадкикотларида хам учратиш мумкин. Вэрдери фикрларига монанд Джон Борман биринчисини онгли хиссиётларга киритади, улар учун миллат фаол богланганлик объекти хисобланади, иккинчисини - бирор нимага тегишли булиш хиссиётини, узини "уз уйида" каби хис килишини келтириб чикарадиган кундалик амалиётларга ва узаро таъсирларга киритади" [2].

Тадкикотчиларнинг назарияларига кура, миллат шаклланиши маълум бир даврда хам юз бериши мумкин. Миллат шаклланиши ва ривожланиши узига хос мураккаб жараён булиб, маълум бир давр мобайнида давом этади. Шунингдек бу жараёнда миллатнинг типологик белгилари булган тил, маданият, урф одат ва кадриятлардан ташкари ижтимоий сиёсий жихатлар хам бирламчилик килиб, миллатни бирлашишида катта ахамият касб этади. Бундан ташкари миллат тушунчасида этносдан фаркли уларок, аник куриниб турадиган сиёсий оханг мавжуд булиб, у миллат ва этнос тушунчаларини фаркловчи мезон сифатида кузга ташланади. Буни биз миллат тушунчасининг француз моделида хам кузатишимиз мумкин. Куйида бир катор тадкикотчилар томонидан миллат ва миллийлик тушунчасига нисбатан берилган умумий таърифларни келтириб утмокчимиз: Биринчидан, миллатни катта ижтимоий гурух деб эътироф этиш мумкин. Иккинчидан, шу гурухнинг ичида уни бирлаштириб турадиган маълум бир алокалар сиёсий, маданий, тарихий, диний, тил ва бошкалардан иборатдир. Уларнинг харакатчан, бекарор ва узгариб турадиган

April, 2022

366

National University of Uzbekistan

Google Scholar indexed

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-364-368

иерархиясини хисобга олган холда, мавжудлигини курсатиш мумкин. Учинчидан, миллатнинг ажратилиши доим иделоглар томонидан гурух онгига сингдириладиган "умумий такдир" мифи билан богликдир, туртинчидан, инсон узини у ёки бу миллатга кушиши учун узининг харакатларини маълум бир сиёсий ва гоявий контекстга кушиши зарур. [4]

Миллийлик. Юкорида айтиб утилганидек, миллийлик масалаларига кизикиш ва миллий идентификацияни жараён сифатида ривожланиши инсониятнинг бевосита ва билвосита интеллектуал салохиятининг усиши хамда ютукларга эришиши билан узвий богликдир. Бу борада тадкикотчиларнинг нуктаи назарларига кура, "Миллийлик" масаласи миллатлараро тизимда хам, давлат ичидаги миллий муносабатларда хам намоён булиши мумкин. Х,ар иккала куринишда хам у ижтимоий тараккиёт жараёнида вужудга келадиган иктисодий, сиёсий, хукукий, маданий, мафкуравий ва бошка сохалардаги барча мураккаб масалаларни хал килиш кузда тутилади. Олимларнинг фикрларига кура, миллий давлатни карор топиши миллий масаланинг дастлабки хал килиниши билан бир каторда, ички (полиэтник давлатларда) ва ташки муносабатларда янги миллий муаммоларни келтириб чикаради. Урта асрларда ва янги даврда миллий масала миллатларни миллий зулмдан куткариш масаласи билан боглик булган, кейинчалик эса миллий мустакилликка эришиш мумаммосига айланган.

Маълумки, XX аср бошларида бутун дунё Германия, Буюк Британия, АКШ, Италия, Португалия, Россия ва бошка йирик колониал давлат уртасида булиб олинган эди. Мустамкачилик тизимининг емирилиши, миллийлик масаласининг мазмунига узгаришлар киритди. Миллат ва миллийлик борасидаги замонавий тадкикотлар натижаларига кура, бугунги кунда миллат -миллий давлатларнинг халкаро тизимидаги классификациянинг асоси ва кудратли рамзига айланиб бормокда. К.Вэрдерининг нуктаи назарига кура, бу давлат ва унинг фукаролари хамда бир давлатни бошка бир давлат билан муносабатларини англатади. Унингча бу мафкуравий конструкт булиб, халкаро тартиблар доирасидаги каби замонавий давлатлар доирасидаги субъектлар нуктаи назарини аниклашда хам мухим рол уйнайди. Бу шуни англатадики, дейди тадкикотчи, миллат давлатнинг уз фукаролари билан алокалари усулини аниклашда хал килувчи ахамият касб этади.

Миллий идентификация тушунчаси совет даври илм-фанидан мерос булиб колган стереотиплар асосида аксарият холларда совет этнологик мактаби анъаналари

April, 2022

367

DOI: 10.24412/2181-1385-2022-2-364-368

шакллантирган миллат тушунчаси билан боглик жараён хакида тасаввур хосил килиш мумкин. Бу купрок, айнан бир миллат яъни, мисол учун, рус идентификацияси, козок идентификацияси ёки узбек идентификацияси хакида бир миллат билан боглик тушунчани хосил килади. Шунингдек миллий идентификация алохида одамни ёки муайян миллатдаги катта гурухдаги одамларни эркин равишда бир хил хисоблайди. Масалан, "мен русман, улар эса рус эмас, биз руслармиз, мен узбекман, биз узбекмиз, улар эса узбекмас, мен козокман, биз козокмиз, у козокмас",- деган куриниш ва хакозолардир.

REFERENCES

1. ^иргизбоев М. Фукаролик жамияти: генезиси, шаклланиши ва ривожланиши. Т., Узбекистон, 2010. Б.247.

2. Б.Андерсон, М. Хрох, О.Бауэр, Э.Смит. Нация и национализм. - М.: Праксис, 2002. - 224 бет.

3. www.arhive.org/stream/grekenglishlex00liddrich#page/412/mode/2up.

4. Б.Андерсон, М.Хрох, О.Бауэр, Э.Смит. Нация и национализм. - М.:Праксис, 2002. - 91-92 бетлар.

5. Отамуратов С. Миллий ривожланиш фалсафаси. (сиёсий-фалсафий кирралари). - Тошкент: Академия, 2005. - 367 б.

6. Миллий гоя ва маънавий кадриятлар: назария, методология, амалиёт. -Тошкент: 2004. - 372 б.

7. Muminov, A., Muminov, O., & Norov, S. (2020). Social partnership in uzbekistan: Status and prospects. International Journal of Scientific and Technology Research, 9(2), 5876-5878.

April, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.