CC BY
7ФРОНТОВИК юлы
Ф. Г. Галпемев (беренче рэт сулдан уцга еченче). Кенчыгыш Пруссия, 1944 елныц 6 октябре.
(Зенитчы Ф. Г. Галлэмев)
Элекке Советлар Берлегенец куп миллетле халкы 1941-1945 ел-ларда фашистлар Германиясенэ карты алып барган жинуле Беек Ва-тан сугышы тэмамлануга 65 ел. Тормыш-яшеешныц табигый канун-нары буенча, рэхимсез вакыт узенец агышын девам иткен саен, ул сугыш-та катнашучыпарньщ, аны уз язмыш-лары аша кичерген кешелернец сафы сирегейгеннен-с^егея бара. Эмма бу деЬшетле елларда совет халкыныц, ил ул-№1зларыныц курсеткен кумек, шех-си фидакарьлеклере, батырлыклары онытылмый. Алар елъязмаларга алтын херефлер белен язылган.
hep сугыш ул — кешелер язмы-шы, аларныц уй-йереклере аша узган кичерешлер, вакыйгалар. Бу сузебез
1918 елныц мартында хезерге Арча районыныц Урта Пошалым авылында туып, 1941-1945 еллардагы Беек Ватан сугышын, беренче кеннереннен алып соцгы кеннеренече, урау фронт юлла-ры аша уз ясилкесенде кичерген Ферт (Габделферт) Галлем (Габделгаллем) улы Галлемев турьшда. КаЪарман Гази-нур Гафиятуллин шикелле, дошман ам-бразурасына да ташланмаган, легендар Николай Кузнецов сымак, сугыш елла-рында дошман тылында «ут уйнатып»та йермеген ул, бары тик узенец кенделек сугышчан вазыйфаларын кеннен-кенге, айдан-айга намус белен башкарган. Ягъ-ни, Александр Твардовскийныц Василий Теркины — куп мецлегеннер сымак — де1ипетле сугышныц гап-гаци бер солдаты булган. Некъ мене шун-
65-ЛЕТИЕ ПОБЕДЫ В ВЕЛИКОЕ ОТЕЧЕСТВЕННОЙ ВОИНЕ
дыйлар узлэренец кендэлек, тый-нак, массакулэм фидакарьлеклвре, батырлыклары белэн сугышньщ «теп йеген» тартып, ахыр чиктэн олы Ждщуне тээмин итугэ хэлиткеч елеш керттелэр.
Аныц фронттан кайткан фоторэсемнэре куп иде. Эмма иц истэлекле ядкарь — озын-озак, урау сугыш юлларын барлап, «^ны-суны кичквн», ерак-еракта калган туган якка, эти-энигэ, туган-^шачага, «ил кызы-на» карата тирэн эчке кичерепшер, фоторэсемнвр, «тез естендэ» узе ижат итквн дурт, сигезъюллык шигырьлэр белэн тулы, таушала твшквн «фронтовой» куен кенэгэсе. Анда карандаш белэн язылган шундый дуртьюллык бар иде:
«Исэн булсам, дошман явын эщцеп,
Бер кайтырмын туган-ускэн ж;иремэ
"С^ындым... " — дип кул салырмын
Ил кызыныц нечкэ биленэ».
Эмма, ул куен дэфтэре дэ, аньщ белэн куп кенэ сугыш чоры фоторэсемнэре дэ 1980 елларда, «Дан музее»на дип, мэктэпкв алынып, «эз-сез» юкка чыктылар. Шуларньщ ба-рысыннан истэлеккэ бары тик дурт фоторэсем генэ калды. Аныц берсе 1940 елга, эле яца гына армиягэ альшган чор-га карый. Фоторэсемнэн сугышкача чордагы погоннарсыз солдат формасын кигэн япь-яшь, таза, матур татар еге-те карап тора. Тиздэн дэЬшэтле сугыш башланаскш белдеме иквн эле ул бу чорда? Икенче фоторэсемдэ ул погон-нардан, кукрэгендэ медаль. Калган ике фоторэсем: хэрби иптэшлэре теркеме белэн, Эченче Белорус фронты тара-фьшнан Кенчыгыш Пруссияне гитлер-чьшардан азат игу операциясе алдыннан яки чорында твшерелгэн (узе фоторэсем артына язганча, «немещтарныц ашыгыч рэвештэ Кенбатышка — еннэренэ таба чигену вакытында»). Куренеп тора, бо-ларда инде ул дары исен куп иснэгэн, «^ны-с^ы кичкэн» тэжрибэле солдат, кече сержант. Бу фоторэсемнэр дэЬшэтле сугыш елларыньщ, шул су-гыпгга гади бер татар авылы егете — Ф. Г. Галлэмев узган авыр, озын-озак яулы юлларньщ телсез шаЬитлары.
Арча районыныц 100 йортлык Урта Пошалым авылыннан гына да сугышка 150 лэп кеше чыгып китеп, шуларньщ 73е сугыш кырларында мэцгегэ ятып кала. Курше Югары Пошалым авылын-нан — 116сы, Тубэн Пошалымнан — 68е. 0ч Пошалымнан гына да «типсэ ти-мер езэрдэй» 257 егет, ир-ат Ьэлак була! Э бетен Арча районы, Казан арты, Татарстан буенча? Дистэлэгэн, йезэрлэгэн мец. Нинди фгщига!
Бэхеткэ каршы, Ф. Г. Галлэмевкэ, 1940 елньщ июнендэ армиягэ алынып, сугышны 1941 елньщ жэендэ Одесса тирэсендэ каршылап, 1942 елда дэЬшэтле Сталинград оборонасын-да катнашып, 1944 елда бченче Белорус фронты составында Белоруссияне, аннан Кенчьп'ыш Пруссияне фашист гаскэрлэреннэн азат итеп, соцыннан Теньяк Кытайны Япониянец Квантун армиясеннэн чистартуга да уз елешен кертеп, 1945 елньщ августында туган-ускэн зкирлэргэ исэн-имин кайтьфга на-сыйп була. Зенит артиллериясендэ дошман очкычларына кадэр араны улчэп то-ручы (дмьномерщик) булып хезмэт итэ ул. Зенит туплар утыньщ тогэллеге куп дэрэжэдэ аца да бэйле була. Арча ягы егете хезмэт иткэн зенит туплар бата-реясе тирэ-якка улем, дэЬшэт тарату-чы 35 дошман самолетын бэреп тешерэ. Шул рэвешле, дурт елдан артыкка су-зылган данлы сугыш юлын утэ ул. «Су-гышчан хезмэтлэре ечен», «Ст^шнград оборонасы ечен», «Кеншхбергны ал-ган ечен», «Германияне экицгэн ечен», «^онияне 5КИЦГЭН ечен» кебек су-гышчан медальлэр — шул дэЬшэтле елларньщ кайтавазы. Суз уцаеннан, берничэ тапкыр командование тарафын-нан сугышчан Кызыл Йолдыз ордены алуга тэкъдим ителучелэр исемлегенэ дэ кертелэ ул. Эмма ни ечендер булэклэнми кала. Сугыштан соц фронтовик Арча районыныц Урта Пошалым урта мэктэбендэ 30 елдан артык балалар укытып, анда да сынатмады, медальлэр, мактау грамоталары белэн булэклэнде. Дан-хермэткэ лаек булып 1992 елныц 3 апрелендэ арабыздан китте.
Ветеран данлы, дэЬшэтле сугыш юлларын, сугышчан иптэшлэрен, сугыш чоры жырларын хэтерендэ яцартырга
ФРОНТОВИК ЮЛЫ (ЗЕНИТЧЫ Ф. Г. ГАЛЛЭМЕВ)
Ф. Г. Галлэмев (беренче рэт сулдан уцга вченче). Квнчыгыш Пруссия, 1944 елныц 25 сентябре.
ярата иде. Эйтик, 1941 елныц ж;эендэ, сугыш башланыр алдьшнан, Одесса шэЬэрендэ бер батальон хэрби маршта «тетсереп» татарча жырлап бара икэн:
«Ленинград — Москва Урамнары таш кына, Яшъ йврэгем капиталны Бетерергэ ашкына [...]».
Татар егетлэре бвтен батальоннары белен утка керделэр ул чакларда. 19391945 еллардагы Икенче бетенденья су-гышында, 1941-1945 еллардагы Беек Ва-тан сугышында фашист илбасарларын жинуде, кешелекне фашизм афетеннен йолып калуда татар ул-тзларыныц, татар халкыныц елеше ифрат зур. Моца АллаЪы тагалэ, денья, тарих узе шаЬит!
Фронтовикларньщ куп дерещеде охшаш язмышлары, холык-халэтлэре
М. МэЬдиевнец «Фротовиклар» рома-ньшда яхшы чагылдырылган. Мегаен, аларныц теп узенчелеклере — тор-мышны, кешелерне, табигатьне яра-туда, нечка тоемлауда, тынычлык-иминлекнец кадерен белуде. Моца алар-ны деЬшетле сугыш еллары ейреткен. Ферт Галлем улы да мене некъ шун-дыйлардан — «щ>ш фронтовиклар» емметеннен иде.
Инде мене ул еллардан истелек бу-льш аныц сугышчан медальлере, берничэ фоторесеме гене калды. 9 май — Я^ицу бейреме житкенде аларны кабат-кабат альш карыйбыз. Караган саен, бер-бер артлы хатирелер яцара. Алар аша барча ветераннарга житкересе киле: «Кадерле фронтовиклар, сугыш ветераннары! Без сезне Ьем донья афете булган фашизм-га каршы сез кылган батырлыкны, фида-карьлекне оныгмыйбыз!»
Лилия Фидаева, филология феннере кандидаты
Фотолар Р. Г. Галлэмнец гаилэ архивыннан. РЕЗЮМЕ
В статье кандидата филологических наук Л. Фидаевой освещается фронтовой путь солдата-зеншчика Ф. Г. Галлямова (1918-1992).
65-ЛЕТИЕ ПОБЕДЫ В ВЕЛИКОЙ ОТЕЧЕСТВЕННОЙ ВОЙНЕ
