Научная статья на тему 'ФРАЗЕОЛОГИЗМДЕРДІҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ЕРЕКШЕЛІГІ'

ФРАЗЕОЛОГИЗМДЕРДІҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ЕРЕКШЕЛІГІ Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

CC BY
34
127
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
World science
Область наук

Аннотация научной статьи по наукам о здоровье, автор научной работы — Есенова Қ.Е., Жургенбаева З.Б., Изимова Ш.Қ.

The peculiarity of structure and study of phraseology

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ФРАЗЕОЛОГИЗМДЕРДІҢ ҚҰРЫЛЫМДЫҚ ЕРЕКШЕЛІГІ»

ФРАЗЕОЛОГИЗМДЕРДЩ Ц¥РЫЛЫМДЬЩ ЕРЕКШЕЛ1Г1

ф. г. к., доцент, Есенова Ц. Е., 2-курс магистранты, Жургенбаева З. Б., 1-курс магистранты Изимова Ш. Ц.

Цазацстан, Ацтвбе, С.Бэшшев атындагы Ацтвбе университет1

Abstract. The peculiarity of structure and study ofphraseology

Фразеология (гректш phrasis жэне logos сездершен пайда болган ) - ауыспалы лркестердщ дурылымды сематикалыд моделi негiзiнде тYзелмейтiн, курделенген сематикасы бар гурадты сез лркестерь фразеологиялыд бiрлiктер жайындагы гылым [1, 5].

Егер де терминщ этимологиясын тусшуге тырыссад, фразеология-«сез орам жай^1ндагы гылым, бipад ол кебiнe гылымн^1ц езш емес, оныц материалын бiлдipeдi. Фразеологиянын зepгтeуiнe тек дана фразеологиялыд бipлiктep кipeдi, ол эр тYpлi деректемелерде тYpлiшe аталады: «белшбейтш лркестер» (АШахматов), «гурадты т1ркестер» (Б.Абакумов) немесе «езгермеген сездер» (set expressions) (Арнольд), ягни бipнeшe сезден гуратын жэне бipтугаc угымды бiлдipeтiн бipлiктep. Жогар^1да айтылгандай фразеологияныц кeйбip мэceлeлepi элi де терецрек зepттeудi дажет eтeдi. Бipiншiдeн, фразеологиялыд бipлiктep надты жуйелеумен топтастыруды дажет eтeдi.Екiншiдeн, олардыц тарихи дамуын зерттемей, фразеологиялыд бipлiктepдiц мэнiн соцына дeйiн тYciну мYмкiн емес, сол себепп, олардыц магынасын жэне сездеп долданылуын тYciну керек. Сонымен олардыц пайда болу зандылыгын аныдтап, олардыц долданылуыныц тодтатылуын,басда гiлдiк дуралдармен байланысуын тYciну дажет. Фразеологияныц обьeкгici мен мадсатын дарастыра отырып, элбетте,бул жаца гыл^1м лексикология мен стилистика шепне сыймасада, олармен тыгыз турде шектесед1 Лексикография жайында айтсад, оныц атдаратын дызмет cездepдiц магынасын^щ ауы'щуын иркеп, ягни фразеологиялыд бipлiктepгe кipeтiн сездердщ магыналарын надтылай тYceдi. Бipад, дэл осы фразеологияныц пайда болуына алгышарттарды лингвистиканыц жеке салалары стилистика мен лексикография жасайды. Фразеология тepминiн (француз тшнен phraselogie) швейцариялыд галым Ш.Балли eнгiздi,ол оны «байланысдан гipкecтepдi зерттейгш стилистиканыц белт» рет1нде дарады. Бipiншiдeн,ол фразеологияны езiндiк стилистика ютабына енпзш,еюншщен. ол езiнiц ею ютабында гipкecтepдi жYЙeлeдi: «стилистика очерктерЬ> жэне «француз стилистикасы » [2]. Ал eкiншi ютабында ею гYбeгeйлi езгеше т1ркестер тобы (Ю.П.Солодуб), сол сиядты А.В.Кунин ciлтeгeндeй, сез т1ркестер фpазeологизмнiц дурылымдыд epeкшeлiгiнeн шытатынын аныдтады.Бул термин кец келемщ магынадагы, эр гYpлi тркестер типтepiн дозгайды.

Сез тipкecтepi (at a loss - цысылу, абыржу, бвлту; in a word - 6ip свзбен цысца dpi нусца; To a fault - тым, аса, minmi).Yйлecтipмeлi лркес (Pick and choose - сац, талгампаз болу; safe and sound - аман есен, аман-сау; Nuts - bolts icmiH MdHi, негiзгi бвлт).

Сез иркестердщ дурылымдыд гургысындагы эр алуан тYpлepi,яFни багыныцды сез лркестер (a blue stocking - еркекшора; a hot potato - мазанды алатын w, мdселе); Puke in heart -жаны сулу адам; To pull ones socks up-жумысца бтек сыбана шрту; to get out of hand -багынбау, т ындамау.

Предикатив^ сез лркестер^ни сейлемнщ дурылымы бар лркестер (when one s ship comes home-цашан онын жолы болар екен'>^ have head on one s shoulders-зерек болу, зейiндi болу). Жеке тш бiлiмi саласы реинде фразеологияныц пайда болFанына кеп уадыт болFан жод, ерюн сез тipкecтepiмeн,фpазeологиялыд бipлiктepдiц классификациясы мен сез таптарымен байланысы турасынан басда фpазeологизмдepдiц басты epeкшeлiктepi жайыц^ы мэселелер элi толык зepттeлмeгeн.Тiл мамандары арасында фразеологизм жайында ортад тюрлер жод. Бул дeгeцiмiз сол бipлiктepдiц дурамы жайында ортад кездарастыц жодты^ын бiлдipeдi. Кeйбip зepттeушiлep (Н.П.Смиг, В.П. Жуков, Н.М. Шанский жэне т.б.) фразеология дурамына турадты тipкecтepдi енпзсе, ал басдалары Н.Н.Амосова, А.Н.Смирницкийлер тек дана белгш топтарды кipгiздi. Сейтш. кeйбip тiл мамандары (сонын швде академик В.В.Виноградовта) фpазeологизмдepдiц датарына мадал-мэтелдермен данатты cездepдi доспайды, ейткeцi олар езмц семантикасымен cинтакcиcтiк дурылымымен де айырмашылыгеы бар деп eceптeйдi. "Мадал-мэтелдерде сейлем дурылымы бар жэне де сездердщ симангикалыд эквивалeцгi бола алмайды"[3, 243]. Тiл бiлiмi саласы реинде де фразеологияныц мадсатында эpбip ллдщ фразеологиясыц жан-жадты зерттеп зерделеу болып табылады. Осы Fылымды зepттeудeгi мацызды аcпeктiлep peтiндe фразеологиялыд бipлiктepдiн

WORLD SCIENCE

№ 11(15), Vol.2, November 2016 43

opHbi^TbinbiFbi, $pa3eonoraaHbiq ^yfieci MeH $pa3eonoraanbiK 6ipniKTepgiq ceMaHTHKanbiK ^^phbhmh MeH onapgbiq KH3Meii, nafiga 6onyH 6onbin Ta6binagbi. 3cipece $pa3eonorH3MHiq eq khhh Tycbi $pa3eonoraanbiK 6ipniKTepgi aygapy 6onbin Ta6binagbi ^aHe ge och canaHbi 3epTTey aacbi 6ipmaMa Ta^ip6Hemq 6onyHH Kä^eT eiegi.

Opa3eonoraa $pa3eonoraanbiK 6ipniKTepgi 6enin KepceTy npu^umepiq, onapgH 3epTieygiH agiciepiH, кnaccн$нкaцнacbI MeH $pa3eonoraanbiK ce3giKTepge ^yfienen KepceTinyiH ^eiingipyge. Opa3eonoraa Tingiq $pa3eonoraanbiK KypaMHH кnaccн$нкaцнanaygbIq apiypni THmepgiq. $pa3eonorH3Mgepgiq KacueiTepi MeH onapgH 3epTTey agicieprne Kapafi ycbiHagH0KimmKe opafi aFbinmbiH ^aHe aMepHKaHgbiK Tin 6iniM age6ueiiHge $pa3eonoraa Teopuacbrna KaTbicTbi apHafib ^yMbiciap ^ok, 6ipaK on a3 Farn ^yMbiciapgHH e3iHge ge (A.MaKKefi,Y.BeHHpefix,.nn.CMHT) Mbmagafi Maqbi3gbi Macenenep KO3FanMafigbi: $pa3eonorH3Mgepgi 6enrineygiq FbinbiMH ganengeHreH KpuiepHacbi. $pa3eonoraaHHiq BapHamTbinbiFbi ^aHe $pa3eonoraaHH 3epTTey agici TypacHHga. CoHHMeH ge aFHnmHH ^aHe aMepHKaHgbiK FanHMgap $pa3eonoraaHH Tin 6iniMimq apHafibi fhjihmh peTiHge KapacTbipMafigbi. Con ce6enieH aFHnmHH TiniHge och canaHHq aTayH Ke3gecneHrim coHgbiKiaH.

OE-Tiq ceMaHTHKanH^ TyiacTbiFbiH, OHbiq MaFHHacH MeH OHbiq KypaMgac 6eniKTepimH MaFHHacHH 6eneK ce3 peiiHge KapacTbipbin canbicibipy apKbinbi FaHa aHH^iayFa 6onagH. «Opa3eonorH3M MeH ce3»MaceneciHge 6acianKH eKi 6aFHT KepceTinegi3KBHBaneHTiiniK TeopuacbiHbiH Kefi6ip ^a^TaymHnapH (H.H.AMocoBa,H.M.Ea6KHH,A.H.CMHpHH^Hfi t.6) $pa3eonorH3Mgepgi neKcHKanbi^ 6ipniK peiiHge epeKme, cпeцн^нкanн^ ^aHe TeK KaHa e3iHe tsh TonTacTbipygbi ^a^eici3 gen ^apacTHpagH ga ^aHe onapgH ce3gepgi ToniacTHpFaHgafi chh^th KHnbin ToniacTHpy KepeK gen carnfigbi. Mbicanbi, ocHFaH 6afinaHHcTbi A.H.CMHpH^KHfi $pa3eonoraaHH neKcuKonorua KypaMHHa ^aT^H3agH. Cefiiin $pa3eonorH3MHiq e3remeniri ^OKKa Teqenegi.Ce3giq ceMaHTHKanbiK ^^phothmh Kypgeni 6oncaga He 6onMacaga $pa3eonoraaFa ^aTnafigbi,on neKcuKonorua MeH neKcHKorpa^ua o6beKiici.Ce3gep MeH $pa3eonorH3Mgep ayH3eKi Tinre gefiiH gafiHH Typge eHegi.Eyn $aKT TonHK эквнвaneнттiк Teopuacbiq KopFay ymiH apryMemrepgiq 6ipi peiiHge KongaHHinagbi. flafiHH Typge ayH3eKi Tinre eHyi $pa3eonorH3Mgepgiq ce3re k3thcth эквнвaneнттinirimq TypaKcbi3gaHybiHHiq Heri3i 6onHn Ta6bnagH. OfiiKem gafiHH Typge KongaHHnyH - 6apnHK Tin 6ipniKTepimq e3iHe tsh 6enrici 6onHn Ta6bnagH ^aHe con $pa3eonoraaFa KaTHcTH ^yMbicbiHga A.H. AnexHHa ocbinafima ^a3FaH egi: «onapgH ce3gepgiq эквнвaneнтi peiiHge KapacTHpy gypHc eMec, onapgbiq gafiHH Typge KongaHbinybiHHiq e3iHgiK 6enrinepi TeK apiypni Tin 6ipniKTepimq KypHnHMgH -ceMaHTHKanHK epeKmeniKTepiHe 6afinaHHcTH ecKepinyi Kä^eT»[4.56]. KypbinbiMgbiK-ceMaHTHKanbiK TypFHgaH ^pa3eonorH3Mgep - 6enimn paciMgenreH Tin 6ipniri, ce3geH angeKafiga KYpgenipeK ^aHe 6yn ^aFgafi ^a36ama ayH3ma MaiiHge e3 acepiH 6epegi. Opa3eonorH3M ce3re TonHKTafi Tene-Teq ^aHe эквнвaneнттi 6ona anMafigH. «On e3giriHeH KYpgeni neKcHKanHK 6ipniK Typm 6ingipegi, efiTKeHi OH^iq MaFHHan^iK MaqH3H, 6ip ce36eH eMec, eKi HeMece ogaH ga Ken ce3 TipKeciepmeH TypagH» [5, 12].

Opa3eonorH3MHiq ce3gepgeH e3iHiq KypaMH ^aFHHaH afi^ipMamHnHFH 6onagbi: ce3 Mop^eMagaH Typca, an ap6ip ^pa3eonorH3M 6enrini 6ip Tingiq rpaMMaTHKanHK 3aHgHnHKiapHHa Heri3geniHin 6afinaHHcKaH, MaFHHacH lyiac, 6ipHeme ce3 TipKeciepiHeH TypagH. Opa3eonora3Mgep neKcHKanHK TypaKTHnHFHMeH epeKmeneHgi, cafibn KenreHge e3iHiq 6ip KanHnTH KypaMHH caKTafigH. OE-Tiq ce3re KaTHcTH эквнвaneнттiniriнiq TeK KaHa Tin MeH cefiney apeKeiiHge MofiHHgayFa 6onagH: ^pa3eonorH3M MeH ce3ge Tin 6ipniKTepiHe ^aiagH ^aHe ge cefiney apeKeiiHge номннaцнн 6ipniri peiiHge KongaHbinagbi. «Opa3eonorHanHK 6ipniK neH ce3» apacHHgaFH Macene - on thfh3 ^aHe KYpgeni Tingiq 6afinaHHcH MeH apaKaTbiHacbiHHiq mHeneHicyi ^aHe onapgHq acneKiinepiH KapacTHpygHq e3i ^aH-^aKTH, api ^anFH3 FaHa gypHc 6ony^i MyMKiH eMec. CoHHMeH ge Ka3ipri yaKHTiaFH ^pa3eonorH3H^iq TeopHanHK ^aHe npaKTHKanHK Macenenepgeri KHKin^iHgi opiaK npo6neManapgH 6ongHpMay apKbinbi meminyi THic, onap ^pa3eonorH3H^i neKcHKonoraaMeH 6afinaHHcTHpagH, Tangay KepceTKeHgefi, «^pa3eonorHan^iK 6ipniK neH ce3» Maceneci opiaK Macenenepgiq KaiapHHa ^aiagH ^aHe Tingiq $pa3eonoraanbiK ^yfieciHiq TeopHacHH Heri3geygi KH^iHgaiaTHH Macene 6onbm Ta6bnagH.

nAH^A^AH^I^FAH 3AEBHETTEP

1. KyHHH A.B. Opa3eonorHa coBpeMeHHoro aHrnHficKoro a3HKa.-M.:Me^gyHapogHHe OTHomeHHa, 1996.

2. EannH ffl. Opaнцyз cTHnHcTHKacH. -М.:Эgнтоpнan YPCC,2001.

3. BHHorpagoB B.B. O6 ochobhhx THnax ^pa3eonorHnecKHx egннeц b pyccKOM a3HKe// BHHorpagoB B.B. HeKcHKonoraa h neKcHKorpa^Ha: H36p.Tp.-M.:HayKa,1986.

4. AnexHHa A.H Opa3eonoruanHK 6ipniK ^aHe ce3.-MHHcK,1991.

5. Conogy6 P.H. MeTogH uccnegoBaHHa ^pa3eonorHunecKoro cociaBe a3HKa.-M.,1996.

44 № 11(15), Vol.2, November 2016

WORLD SCIENCE

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.