Научная статья на тему 'РЕСМИ ІСКЕРЛІК ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС ЖӘНЕ СӨЙЛЕУ МӘДЕНИЕТІ'

РЕСМИ ІСКЕРЛІК ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС ЖӘНЕ СӨЙЛЕУ МӘДЕНИЕТІ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
98
49
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
SPEECH CULTURE / LANGUAGE NORM / PUBLIC SPEAKING / PUBLIC OFFICERS / BUSINESS RELATIONS / COMMUNICATION / LANGUAGE STRUCTURE

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Турабаева Л.К., Абдикеримова Г.А., Турсунбаева Қ.Т.

This article is aimed at consideration of issues concerning the speech culture in everyday life. The issues of violating the main principles of business relations ethicality during public speaking and deviation from the language norms have been considered. Besides, the conclusions as to formal speech peculiarities have been made. The article covers the public speaking stages, methods of due speech formation, preparation for meeting the listeners and techniques to control the audience. The explanations related to the courtly use of speech tokens according to the ethic standards and the ways to improve the ones, which express the respectful attitude towards listeners, have been given. The article addresses the activity of the linguistic centers required for forming the speech culture. The issues of the center activity aimed at linguistic prognostication of a traditional language system, the tasks of complex research of qualitative and digital speech directions, development of public speaking traditions have been considered, the issues related to the speech culture, linguistic ecology of speech and ecology of the speech culture have been covered as well. The article reveals the language situations concerning ecology of the speech culture, linguistic consciousness, language environment, and purity of language environment, violation of stylistics in the speech activity, and also the issues of the speech ethics, speech culture, monitoring, and other issues.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «РЕСМИ ІСКЕРЛІК ҚАРЫМ-ҚАТЫНАС ЖӘНЕ СӨЙЛЕУ МӘДЕНИЕТІ»

12. Proskurin E. The ideological and artistic features of the Incarnation, "thought the family" in the novels of LN Tolstoy's "Anna Karenina" and ME Saltykov-Shchedrin "Golovlevs." - Diss. cand. filol. - Eagle, 2001.-203 with.

13. Reuters K. Modern Russian family as the translator of cultural values. - Diss. cand. Phil. Volgograd, 2005. - 150 p.

14. Shahovtseva E. Creation of contemporary writers of the American South in the light of the concept of "cultural feminism" (English. German). - Vladivostok: Publishing house Dalnevost, University Press, 2001. - 136 p.

15. Shaulov S. "Random Family" as a system of mutual reflections (based on the novel "The Brothers Karamazov") // Dostoevsky and World Culture: Almanac. - Saint Petersburg Silver Age, 2003.- № 18. - 104-113 p.

16. Thompson D. "The Brothers Karamazov" and the poetics of memory / Trans. from English. - Saint Petersburg Academic Project, 2000. - 203 p.\

17. Volzhina O. The family as a social and cultural merit, Diss. cand. - M., 2002.- 207 p.

18. V. Yatsenko The writers of the South, the United States and criticized Russian translations (1847- 1977) // Literary communication and mutual problem: - Gorky: 1982. - 62-71 p.

19. Yevdokimov E. The family as ethical and philosophical reality: On a material of Russian literature of the XIX century. - Diss. cand. filol. - Saint Petersburg, 2002. - 204 p.

РЕСМИ 1СКЕРЛ1К ЦАРЫМ-ЦАТЫНАС ЖЭНЕ СвЙЛЕУ

МЭДЕНИЕТ1

к.ф.н., доцент ТурабаеваЛ. К. к.ф.н. Абдикеримова Г. А. магистр Турсунбаева Ц. Т.

Цазацстан, Шымкент цаласы, М.Эуезов атындагы OH^YcmiK Цазащстан мемлекеттшуниверситетi

Abstract. This article is aimed at consideration of issues concerning the speech culture in everyday life. The issues of violating the main principles of business relations ethicality during public speaking and deviation from the language norms have been considered. Besides, the conclusions as to formal speech peculiarities have been made. The article covers the public speaking stages, methods of due speech formation, preparation for meeting the listeners and techniques to control the audience. The explanations related to the courtly use of speech tokens according to the ethic standards and the ways to improve the ones, which express the respectful attitude towards listeners, have been given.

The article addresses the activity of the linguistic centers required for forming the speech culture. The issues of the center activity aimed at linguistic prognostication of a traditional language system, the tasks of complex research of qualitative and digital speech directions, development of public speaking traditions have been considered, the issues related to the speech culture, linguistic ecology of speech and ecology of the speech culture have been covered as well. The article reveals the language situations concerning ecology of the speech culture, linguistic consciousness, language environment, and purity of language environment, violation of stylistics in the speech activity, and also the issues of the speech ethics, speech culture, monitoring, and other issues.

Keywords: speech culture, language norm, public speaking, public officers, business relations, communication, language structure.

Тш - жанды ^былыс. Тш мэдениет дегенiмiз - 6ip Караганда, тшдш норманы сакгап сейлеу, д^рыс жазу деген TYcrniK. Алайда б^л ^гым^сшшке дэл ез магынасында терещрек ой жiберcек, сездш ^оры дамыган оралымды, бай тшдщ ^лт мэртебесш ас^акгатып, хал^ына ^ызмет ету Yшiн ^арапайым сейлеу тшшен бастап, сан тYрлi бояуга ^анывдан тшге айналуы сатысында соншальщты ^иын ^алыптасу кезещ жатыр.

Tin MageHueTme 6apap xongwH 6acTayw - ceMneM 6iny. Tin agaM3aTTwH 6ip-6ipiMeH mKipnecyiH, TYCiHicyiH ^aMTaMacw eTe Kenin, TingiK ^apwM-^aTHHacTH ic xY3iHe acwpagw. TingiK ^aTHHac - agaMHwH oMnay, naMwMgay, ceMney, TwHgay, TYciHicy, aMTy, niKipnecy, T.6. apeKeTiHe TiKeneM k3.twctw

CeMney - agaM caHacwHwH 6acTw 6enrici. Tin, ceMney exengeH 6epi xeKe agaMHbiH, ^oraMHHH oM-caHacwH gaMHTwn, xeTingipyge aca MaH^gw pen aT^apagw. Ce3 oMnbi ga MaHepni 6onyw Tuic. QMmece, on Ke3gereH Ma^caTWHa xeTe anMaMgw. Xan^wMw MaHgi ceMneMTiHgepgi «ce3i MipgiH orwHgaM eKeH» gen gapinreMgi. An K. Eanacar^H: «A^wn-oMgwH KepKi - Tin, TingiH KepKi - ce3» - gen Taywn aMT^aH [1].

AgaMHbiH ic-apeKeTi, oMnayw ^aHgaM opH^i^THnw^Tw, ^^bnrwnw^Tw K;axeT eTce, ohwh ce3i ge coraH nafiw^ 6onyw KepeK. E^n Tananrap TingiK HopManapgw TOnw^raM MeHrepreHge FaHa icKe acagw.

TingiK HopMa TingiH imK 3aHgw xyfienepi Heri3iHge gaMwn, ^an^mTacagw. TingiH gw6wc xyMeci, ce3 6aMn^irw, ce3 MaFwHanapw, TingiH rpaMMaTHKan^i^ ^^pwn^icw - 3aHgw epeKmeniKrepre Heri3genegi.

KenminiK ^ongaHwcwHa ue 6ony HopManwnw^TwH 6ip 6enrici 6onwn TaHwnraHga, m^hw TeK ce3giH MarwHacwHaH raHa eMec, Taxipu6egeH ge 6aM^aMMw3. Mwcanw, KeM6ip ce3gepgiH TeK xaFwMcw HeMece xaFwMgw MarwHaga raHa ^ongaHwnaTwHgwFwH aMTa KeTyre 6onagw. Ce3 MageHueT HopMacw 6oMwHma ap6ip ^fwm e3iHe ^aTwcTw ce3gepgi TaHgan TipKecyi Tuic. AMTanw^, apvpcbinda ce3i xaFwMgw MaFwHagaFw TipKec ^paMgw: dencaynbi^mbiq apvpcbinda, öaünbi^mbiq apvßcmnda, mananmmw^ apvßcmnda, an aypyma^dbi^mw^ apvflcmnda, wo^mw^mbi^ apvßcmnda, dapbincbadbi^mbi^ ap^acbinda gen aMTwnMaMgw, on ce3 MageHueT HopMacw TYrin, ayw3eKi Tinge ge ^ongaHwnMayw KepeK. An öenwecinen öammbi, emeK andbi, man öondbi gereH $pa3eonoru3Mgep TeK xaFwMcw MaFwHaHw 6ingipegi, coHgw^TaH onap xaFwMgw MaFwHanw ce3gepMeH TipKecneMgi. Mwcanw, KßMKppnbiKf emeK andb, ^yanbiw^ man öondbi, öaünbi^^a öenmecinen öammbi cua^Tw ^ongaHwcrap g^pwc eMec. Con cua^Tw KenTereH eTicTiKTep TeK ^aHa 6onwMcw3 T^nFaga x^Mcanagw, onapgwH 6onwMgw T^nFacw xo^. Mwcanw, öem ^anMadbi (^any), öem öa^mbipMadbi (ceMneTnegi, ce3 6epMegi), öem ÖYpdmpMadm (MYMKiHgiK 6epMegi), öemine wan KenmipMedi gereH TipKecTepgiH öem Kflndbi, öem öa^mbipdbi, öem ÖYpdmpdm, öemine wan Kenmipdi gereH xaFwMgw cwHapnapw 6onMaMgw. fleMeK, ce3 Msdenuemi gereHge, eH angwMeH, age6u Tingi ^anaM MeHrepreHiHe KeHin 6eneMi3. CeMneymi e3iHe TaH TingiK epeKmeniKTepiMeH ^aTap, xannwFa opTa^ age6u TingiH HopMacwHaH xa6apgap 6onyFa MiHgerri [2].

Ayw3ma xaHe xa36ama ceMney MageHueTiH KeTepy gereHiMi3 - KYHgeniKTi gaMwHgw^Tw Tanan eTegi. .fl^pwc, aHw^, gan, TYciHiKTi, Ta3a xaHe o6pa3gw, эмoцнoнangн ceMneyre xaTTwFy ^axeT. MaHw3gw aHriMenep MeH ceMnecynepre, gocTap, apinTecTep, TyFaH-Tywc^aHgap apacwHgaFw 6onaTwH Macenenepgi Tan^wnayFa 6enceHgi ^aTwc^aH g^pwc, ceMHHap xaHe npaKTHKanw^ ca6a^Tapga ^ui-^ui ceMney KepeK. Ocwhwh 6api agaMHwH oMwh gaMwTagw, ceMney gaFgwcwH ^anwnTacTwpagw, ce3 MageHueTiH gaMwTagw.

KenminiK ^uHanFaH opTaga ceMney YmiH e3iHiH ceMney cranm ^anwnTacTwpyga xaT ^a3wcy ici ^a^cw MeKTen 6ona anagw. XaTTapwHga TeK t^pmwctw^ cunaTTaFw Macenenep FaHa eMec, aneyMeTTiK MaHi 6ap Macenenepgi ge ^o3Fan oTwpy ^a^eT. Coüxeywixepdity ceüney speKemine manday wacaü öiny - memeHgiK Tacingi MeHrepygiH 6ip ^onw. KuHanwc, кoн^epeнцнanapga, gapicTepge ceMnereH HeMece paguo, TenegugapgaH TwHgaFaH memeHgepgiH ce3imH Ma3M^HwHa FaHa KeHin aygapwn ^oMMaM, MaTepuangapgw 6epy TapTi6iHe, TingiK me6epniKTepiHe, memeHgiK agicTepiHe ge KeHin 6enreH ^eH.

E^^apanw^ кoммyннкaцнaga He ^Hafigw, He ^HaMafigw; ^aHgafi apeKerrepi, ^aHgafi Tacingepi, ^aM ce3gepi carriniKKe ^era3gi, ^aficwcw caTci3giKKe ^mwpaTTw gereHgepre Tangay ^acaFaH g^pwc. 3cipece, ceMneymiHiH aygmopuaMeH ^apwM-^aTwHacwHa, e3iH-e3i ^cTay^iHa Ha3ap aygapy KepeK.

CeMneymiHiH ^w3MeTi ^aHgaM caTwnapgaH T^pagw, ceMneMTiH ce3gi ^anaM opHanacrwpy KepeK, TwHgaymwnapMeH Ke3gecyre ^anaM gaMwHgany ^a^eT, ayguTopuaHw MeHrepygiH ^aHgaM aMangapw 6ap eKeHiH ^a^cw 6inyre Tuic. fflemeHgiK eHepgiH TapuxwHga aMrini memeHgep e3iMeH Ken x^m^ic icTereH, ceMneyre TwHFwnw^Tw gaMwHganFaH. KYHgeniKTi gaMwHgw^TwH Hara^eciHge ceMneymiHiH KacinTiK me6epniri apTagw, e3iHe gereH ceHiMi HwFaagw. OcwFaH caMKec ce3giH ^acueTiH ce3iHe 6inreH MwHagaM TaHwMan T^nFanapgwH niKipiH KenTipygi xeH KepgiK. «Ceüneü anMazan adaM Mancan wacaü anMaüdbi» (Hanoneon), «CemeMeümin wepde comecey, ce3ih, wozanadbi. Ceüneümin wepde ceüneMeceh,, 03ih, wosanacbiy. Xac co3dih, зepгepi co3in de, 03in de wozanmnaüdbi» (Konfyyu,uü), «Masan 10 Munymmw^ ceüneугe daüwndw^ ymin öip anma, 15 Munym

WORLD SCIENCE

№ 4(8), Vol.5, April 2016 31

сейлеу Yшiн ек кун, жарты сагаттъщ свз Yшiн бгр кун керек. Ал бгр сагат свз свйле десе, цаз1р-ац сейлеп беремт» (Вудро Вильсон) деген пшрлершен накты, дэл, орынды эрi бай сейлей бшу сейлеушшщ имиджiн калыптастырары анык екендiгiн байкауга болады [3].

БYгiнгi когамда сенiмдi сейлеу енерш мецгеру эрбiр адамга керек. Шешен сейлеу енерi, эсiресе, iскер адамдарга кажет: кэсiпкерлер, менеджерлер, ендiрiс басшылары, билiк орнындагы лауазым иелерi, журналистер, когам кайраткерлер^ окытушылар, галымдар, сот юндегшер, саясаткерлер, т.б. т^лгалар шешен сейлеу эрекетшаз табыска жете алмайды. Адамдарды кызу iске ж^мылдырудыц бiр-ак жолы бар: ол - тш табысу. Сенiмдi, эсерлi сейлеуден туындаган шешендiк сез гана тiл табысуга жеткiзедi.

Шаршы топ дегенiмiз кепке арналып сез айтылатын жер, ягни сол сездi тындайтын адамдар тобы. Шаршы топ алдындагы сез аз болсын, кеп болсын элеуметтiк мэш бар, ж^ртшылык назарына ^сынылган, когам мYДдесiне арналган энгiме болуы керек... М^нда кезделетiн максат - кепшшктщ тыцдауына арналган сездiн жатык, ^гыньщты болуы, энгiме желiсiнiн д^рыс к¥рылуы болмакка керек», - дейдi академик Р.Сыздык [4].

Адам баласы табигатында темiрдей тезiмдi, гYлдей нэзiк. Бiр ауыз сезбен кiсiнi ренжiту де, пуанту да оцай. Сейлеу этикетш эдеппен колданып, мYмкiндiгiн аша бшсек, iзеттiлiкке бастайтын жаксы жактарын жетiлдiре берсек, адамдар арасындагы карым-катынас адамгершшк пен ынтымакка бастау алары сезаз.

Сейлеуге койылатын талаптар мен ережелердi Белтiрiк шешеннiн мынадай сезiмен корытындылауга болады. «Сезден тэттi нэрсе жок, сезден ащы нэрсе тагы жок. Сезден женiл нэрсе жок, сезден ауыр нэрсе де жок. Сезiндi тiлiне билетпе, акылыца билет. Акылды сезiндi акылсызга кор етпе, акылдыга айт. Не сейлейтiнiндi бiл, юмге сейлейтiнiндi бiл, кашан сейлейтiнiндi бш, кайда сейлейтiнiндi бiл, калай сейлейтшцщ бiл. Оны бiлмесен, сара сезщ шала болады, арты жала болады», - деп бiр ауыз сезбен тYЙiндейдi [5].

Сез мэдениетш калыптастыруга кажетп лингвистикалык орталыктар катарына лингвистикалык болжау орталыгы жатады. Лингвистикалык алдын ала болжау орталыгы дэстYрлi тiл жYЙесiнiн сапалык жэне сандык багыттарын кешендi тYрде зерттеу мшдеттерш, сез, сейлеу кызметшщ дэстYрiн калыптастыру мэселесiн карастырады. Сез мэдениетiне катысты лингвистикалык экология тiл жэне сез мэдениетшщ экологиясы деп аталады. Сез мэдениетшщ экологиясына тiлдiк ситуация, тшдш сана, тiлдiк орта, тiлдiк ортаныц тазалыгы, сез кызметшдеп стилистикалык катынастардыц б^зылуы, сейлеу этикасы мэселелерi, сез мэдениет жэне мониторинг, т.б. мэселелер жатады.

Тш мэдениетiне тiлдiн ^рылымдыщ жYЙесiндегi орфоэпикалык, пунктуациялык, лексикалык-грамматикалык, синтаксиспк нормалар камтылып, олардыц коммуникативтiк эстетикалык кызмет толык айкындалган жагдайда стилистикалык норма жYзеге асады. Стилистикалык норма сейлеушшщ тшдш сейлеу тэртiбiн калыптастырады. Сез мэдениетi керкем сейлеуде, гылыми-кепшшк немесе ресми ортада, тiптi ауызею сейлеу стилiнде тiлдiн барлык салаларымен тамырлас келедi. Сейлеу мэдениетi топ алдында мэдениеттi сейлеу, оныц алгышарттарын, эдiс-тэсiлiн танып бiлу, озык Yлгiлерiн менгерудiн жолдарын, накты касиеттерш ^гыну сиякты мэселелермен тыгыз байланысты дамиды.

ЭДЕБИЕТТЕР

1. Уэли Н. Казак сез мэдениетшщ теориялык негiздерi: филол. гыл. докт....дисс.: 10.02.02. -Алматы, 2007. -328 б.

2. Балакаев М.Б. Казак эдеби тш. -Алматы: Fылым, 1987. -272б.

3. Элкебаева Д. Сез мэдениетш Казак университетi. -Алматы 2014.- 212 бет.

4. Сыздык Р. ^лвдк норма жэне оныц калыптасуы. -Астана: Елорда, 2001. -230 б.

5. Казак тшнщ орфоэпиялык сездiгi //(авт. бiрл.: ККдеринова, А.Фазылжанова т.б.). -Алматы: Арыс, 2005. -178б.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.