Научная статья на тему 'ФРАЗЕОЛОГИК ЛУҒАТЛАРГА ТАРТИБ БЕРИШДА БОШ ФРАЗЕМАНИ ШАКИЛЛАНТИРИШ МАСАЛАСИ'

ФРАЗЕОЛОГИК ЛУҒАТЛАРГА ТАРТИБ БЕРИШДА БОШ ФРАЗЕМАНИ ШАКИЛЛАНТИРИШ МАСАЛАСИ Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

3
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
фразеография / фразеографик тамойиллар / фразема / инфинитив / полисемантик / омонимик

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Омаджон Бурхонович Азамов

Ушбу мақолада фразеологик луғатлар тузиш тамойиллари ва немисчаўзбекча фразеологик ўқув луғатига тартиб беришда бош фраземанинг шакилланиши борасида фикрлар берилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ФРАЗЕОЛОГИК ЛУҒАТЛАРГА ТАРТИБ БЕРИШДА БОШ ФРАЗЕМАНИ ШАКИЛЛАНТИРИШ МАСАЛАСИ»

Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics

Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik

ФРАЗЕОЛОГИК ЛУГАТЛАРГА ТАРТИБ БЕРИШДА БОШ ФРАЗЕМАНИ ШАКИЛЛАНТИРИШ МАСАЛАСИ

Омаджон Бурхонович Азамов

фффд(PhD), доцент Немис тили назарияси ва амалиёти кафедраси мудири Андижон давлат чет тиллари институти Email: azamovomadjon@ gmail. com

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада фразеологик луFатлар тузиш тамойиллари ва немисча -узбекча фразеологик укув луFатига тартиб беришда бош фраземанинг шакилланиши борасида фикрлар берилган

Калит сузлар: фразеография, фразеографик тамойиллар, фразема, инфинитив, полисемантик, омонимик

ABSTRACT

In this article are given ideas about the principles of creating phraseological dictionaries and the formation of the main phrase in the arrangement of the German-Uzbek phraseological educational dictionary

Keywords: phraseography, phraseographic principles, phrase, infinitive, polysemantic, homonymic

Мамлакатимизда кейинги йилларда чет тилларини чукур урганишга алохида эътибор каратиш билан бирга хорижда нашр этилган илмий адабиётларни таржима килиш масаласи долзарблигича колмокда. Бу жараёнларни сон ва сифат нуктаи назардан жадаллаштириш икки ва куп тилли луFатларга тартиб беришни такозо этади. Лексик луFатлар билан бир каторда турли герман ва туркий тиллар асосида яратилган фразеологик укув луFалари хам тилларнинг узига хос ноёб лексик ва фразеологик бирликларини угиришда таржимонга катта дастак бериши шубхадан холидир. Шу уринда таъкидлаш керакки, бу турдаги луFатларга тартиб беришда фразеографик тамойилларга кура узига хос талаблардан бири булган луFат бош фраземаси шакилланиши жиддий эътибор талаб этади. ЛуFат "бош фраземаси" ни шакиллантириш, унинг тузилишини аниклаш лексик луFатлар "бош сузи" ни шакиллантириш дан бир мунча фарк килади. Бу фарк бевосита фраземанинг структураси билан боFлик. Бош фразема тугалланган, автоном маънога эга булиши билан бирга турFун суз

342

April 23-24, 2024 International Scientific and Practical Conference

Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics

Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik

^hirchiqdavlat^edagOgikaHniliiliiiii^^^^^^^Zim

тартиби, TypFyH компонентлар таркибига хам эга булиши керак. Фразема маъносига путур етказувчи кушимча элементлар булиши инкор этилади[1,76]. Масалан, жахон лексикографияси ва фразеографияси амалиётига кура фраземалар бош келишик шаклида берилади:

- "ein frecher Dachs"

- „ein alter Hase"

- „ein junger Hecht"

- „hol's der Kuckuck!"

Феъл фраземаларнинг шакли, уларнинг турли замонларда ишлатилишидан катъий назар улар инфинитив куринишида берилиши керак. Бундай куринишдаги фраземалар хозирги, утган ва келаси замон шакилларида хам кулланилиши мумкинлигин билдиради. Баъзи бир иборалар факат бир замонда ишлатилса, уларга алохида белги куйилади. Масалан:

- "Eulen nach Athen tragen"

- „mit den Hühnern schlafen"

- „mit den Hühnern aufwachen"

- „die Katze im Sack kaufen"

Немис тили фраземалари захирасида куплаб иборалар борки улар бир хил, турFун холда нуткда кулланиб келинади. Улар кандай булса шу холатида бош фразема куринишида берилади. Масалан:

- "da beißt die Maus keinen Faden ab!"

- „da lachen ja die Hühner!"

- „du kriegst die Motten!"

- „Hunde, die bellen, beißen nicht"

Алохида таъкидлаш лозимки, фраземалар хам лексик бирликлар каби куп маъноли- полисемантик хусусиятга эга булиши табий. Албатта фраземаларнинг куп маънолилиги лексик бирликларнигига нисбатан куп эмас. Лекин икки, уч маъноли фраземалар хам йук эмас. Масалан:

„Das sind kleine Fische (für michy^x: булар (мен учун) кичик баликлар, чаваклар) фраземаси уч маъноли булиб, шундан иккита маъно бир - бирига якин булса, учинчиси эса омонимлашган маънодир:

1- Маъно: Das sind geringfügige Dinge, unbedeutende Hindernisse[2,1] - бу мен учун чут эмас, майда- чуда нарсалар, арзимас (ахамиятсиз) тусиклар. Жумлада келиши(диалог):

- Dieser Artikel ist allerdings nur in Amerika erschienen.

- Macht nichts, den werde ich schon bekommen, das sind kleine Fische für mich.

2- Маъно: Das sind nur kleine Nebengewinne- майда- чуда пул, чутал.

April 23-24, 2024

343

Chirchik State Pedagogical University Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics

Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik

^hirchiq^avlat^edagogika^mverSiieii

Жумлада келиши: Mein Hauptverdienst ist der Holzverkauf. Das Obst, das meine Frau so nebenbei verkauft, das sind kleine Fische.

3- Маъно: Das sind ganz leichte, einfach zu erledigende Dinge- булар осон ишлар, OFизни ховури билан булади.

Жумлада келиши: Die Steuerbezahlung für Sie und Ihre Kollegen ist gar nicht schwierig. Das sind kleine Fische für Sie. Schwierig wird sie nur bei großen Industrieunternehmen.

Баъзи бир фраземалар омонимик маънолари, куп маъноликдан аник ажралиб туради. Бундай холатда фразема маънолари рим ракамлари оркали ажратиб курсатилади[3,3]. Масалан:

- "j-s(od. j-m) Affen Zucker geben" фраземаси икки омоним маънога эга:

I. j-s Schwächen schmeicheln - кимгадир та^ламачилик, лаганбардорлик, хушомаб килмок

Жумлада келиши: Wenn du bei ihm was erreichen willst, dann brauchst du nur seinem Affen Zucker geben.

II. „ausgelassen, lustig sein" - узига эрк бермок, ута хурсандчилик килмок Жумлада келиши: Wir haben, weiß Gott, Grund zum Feiern und du sollst aus dem Keller eine gute Flasche bringen und dann wollen wir unserem Affen Zucker geben.

Хдйвонларнинг таъна аъзолари номлари иштирок этган фраземалар орасида "das Maul" - тумшук сузи билан бир канча иборалар шакилланган. Уларнинг баъзилари куп маъноли фраземалар хисобланади. Масалан:

- "das Maul aufreißen" (с.с: тумшуFини йиртмок) фраземаси хам икки хил маънога эга:

I. Derb, zornig reden - жеркиб, купол гапирмок

Жумлада келиши: von dem habe ich noch nie ein normales oder freundliches Wort gehört. Er reißt immer das Maul.

II. Außerordentlich prahlen - OFЗини купиртириб мактанмок

Жумлада келиши: was hat er schon geleistet! Aber das Maul reißt er wie ein Scheunentor.

- „etwas geht auf keine Kuhhaut"

I. Etwas ist eine unglaublich große Menge - бир дунё, жуда куп, дунёга сотмайди Жумлада келиши: Was er für Fehler im Diktat gemacht hat, das geht auf keine Kuhhaut.

II. etw. ist eine unglaubliche Frechheit, Unverschämtheit - бу утакетган сурбетлик, уятсизлик

Жумлада келиши: Was er sich gestern mir gegenüber erlaub hat, das geht auf keine Kuhhaut.

April 23-24, 2024

344

Chirchik State Pedagogical University Staatliche Pädagogische Universität Chirchik Chirchiq davlat pedagogika universiteti

pdagogj

Current Issues of Modern Philology and Linguodidactics Aktuelle Fragen der modernen Philologie und Linguodidaktik Zamonaviy filologiya va lingvodidaktikaning dolzarb masalalari

Я

Юкорида таъкиблаб утганимиздай, бу каби куп маъноли ва омоним фраземалар бир бош фразема остида берилиб, араб хамда рим ракамлари оркали фаркланиб берилади. Таъкидланганидай, зоофразема укув луFатининг асосий вазифалари бир имкон доирасида бош фраземанинг барча парадигмаларига атрофлича характеристика беришдан иборат[5,101]. Маълумки, фраземалар хам лексемалар каби бир- бирлари билан синонимик хамда антонимик муносабатда булади. Ушбу семантик муносабатни бош фразема маколаси доирасида курсатиб утиш укув луFатининг максад -вазифасидан келиб чикади.

REFERENCES

1. М.И. Умарходжаев. "ОЧЕРКИ ПО СОВРЕМЕННОЙ ФРАЗЕОГРАФИИ". Изд-во "Фан" Т., 1972.

2. OB Azamov THE PLACE OF PHRASEOLOGICAL SYSTEM IN EUROPEAN LINGUISTICS AND EARLY PHRASEOLOGICAL STUDIES// Том 3 №1 2022/5/13 Международный журнал "Язык, методика, перевод"

3. Azamov O. ТИЛШУНОСЛИКДА ЗООНИМ КОМПОНЕНТЛИ ФРАЗЕОЛОГИК БИРЛИКЛАРНИ ИЛК УРГАНИШ ТАМОЙИЛЛАРИ ВА ТАХ,ЛИЛ УСУЛЛАРИ// Results of National Scientific Research 2022/3 Volume 1| Issue 6 2022 SJIF- 4.431 ISSN: 2181-363. 1, 145-154

4. AO Burkhanovich COMMON ZOONYMS AND THEIR LEXICAL-SEMANTIC CHARACTERISTICS (EXAMPLE OF UZBEKI AND GERMAN LANGUAGES). International Multidisciplinary Journal for Research and Development, 2023/11/2

5. О.Б. Азамов. НЕМИС ВА УЗБЕК ТИЛЛАРИДА ЗООНИМ КОМПОНЕНТЛИ ФРАЗЕОЛОГИК БИРЛИКЛАРНИНГ СТРУКТУРАЛ- СЕМАНТИК ЧОГИШТИРМА ТАХ,ЛИЛИ (У^УВ ЛУГАТ ТАМОЙИЛЛАРИ). 10 00 06-К,иёсий адабиётшунослик, чоFиштирма тилшунослик ва таржимашунослик. Диссертация Андижон- 2023.

April 23-24, 2024

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.