Научная статья на тему ' фойда солиғига таъсир қилувчи харажатлар ҳисобининг методологик муаммолари ва уларнинг ечимлари'

фойда солиғига таъсир қилувчи харажатлар ҳисобининг методологик муаммолари ва уларнинг ечимлари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
613
91
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
фойда солиғи / солиқ базасини аниқлашда чегириб ташланадиган харажатлар (очиқ харажатлар) / солиқ базасини аниқлашда чегирилмайдиган харажатлар (ёпиқ харажатлар) / доимий фарқлар / вақтинчалик фарқлар / ҳисобот даврида солиқ базасидан чегириб ташланадиган харажат­ лар / келгусида солиқ базасидан чегириб ташланадиган харажатлар. / income tax / deductible expenses (open expenses) / non­deductible expenses (closed expenses) / permanent differences / temporary differences / expenses of the reporting period deducted from taxable income / expenses of the reporting period deducted from taxable income in the future.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Пашаходжаева Дилдора Джабборхоновна

Мақолада фойда солиғига таъсир қилувчи харажатлар ҳисобининг методологик муаммолари ва уларнинг ечимлари кўриб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

METHODOLOGICAL PROBLEMS OF ACCOUNTING FOR EXPENSES AFFECTING THE INCOME TAX AND THESE SOLUTION

The article discusses the methodological problems accounting of expenses affecting to income tax and the solutions of these problems.

Текст научной работы на тему « фойда солиғига таъсир қилувчи харажатлар ҳисобининг методологик муаммолари ва уларнинг ечимлари»

Пашаходжаева Дилдора Джабборхоновна,

Самарканд иктисодиёт ва сервис институти «Бухгалтерия х,исоби ва аудит» кафедраси катта укитувчиси

ФОЙДА СОЛШГА ТАЪСИР КИЛУВЧИ ХАРАЖАТЛАР ЩОБИНИНГ МЕТОДОЛОГИК МУАММОЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ЕЧИМЛАРИ

УДК: 332.1:336.22.1

ПАШАХОДЖАЕВА Д.ДЖ. ФОЙДА СОЛИГИГА ТАЪСИР К,ИЛУВЧИ ХАРАЖАТЛАР ХИСОБИНИНГ МЕТОДОЛОГИК МУАММОЛАРИ ВА УЛАРНИНГ ЕЧИМЛАРИ

Маколада фойда солиFига таъсир килувчи харажатлар х,исобининг методологик муаммолари ва уларнинг ечимлари куриб чикилган.

Таянч сузлар: фойда солиFи, солик, базасини аниклашда чегириб ташланадиган харажатлар (очик харажатлар), солик базасини аниклашда чегирилмайдиган харажатлар (ёпик харажатлар), доимий фарклар, вактинчалик фарклар, х,исобот даврида солик базасидан чегириб ташланадиган харажатлар, келгусида солик базасидан чегириб ташланадиган харажатлар.

ПАШАХОДЖАЕВА Д.ДЖ. МЕТОДОЛОГИЧЕСКИЕ ПРОБЛЕМЫ УЧЕТА РАСХОДОВ, ВЛИЯЮЩИХ НА НАЛОГ НА ПРИБЫЛЬ, И ИХ РЕШЕНИЯ

В статье рассматриваются методологические проблемы учета расходов, влияющих на налог на прибыль, и их решения.

Ключевые слова: налог на прибыль, вычитаемые расходы (открытые расходы), невычитаемые расходы (закрытые расходы), постоянные разницы, временные разницы; расходы отчетного периода, вычитаемые из налогооблагаемой прибыли; расходы отчетного периода, вычитаемые из налогооблагаемой прибыли в будущем.

PASHAKHODJAEVA D.D. METHODOLOGICAL PROBLEMS OF ACCOUNTING FOR EXPENSES AFFECTING THE INCOME TAX AND THESE SOLUTION

The article discusses the methodological problems accounting of expenses affecting to income tax and the solutions of these problems.

Keywords: income tax, deductible expenses (open expenses), non-deductible expenses (closed expenses), permanent differences, temporary differences, expenses of the reporting period deducted from taxable income, expenses of the reporting period deducted from taxable income in the future.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 7(127)

Кириш. Узбекистан Республикасининг х,озирги солик сиёсатининг мух,им хусусияти шундаки, унда стратегиянинг аник белгиланиши, унга эришиш-нинг тактик йуналишларининг ифодаси сифатида илмий асосланган концепциянинг ишлаб чикилиб, изчил амалга оширилиб борилаётганлигидир. Узбекистан Республикасини янада ривожланти-риш буйича Харакатлар стратегиясида Узбекистон солик сиёсатининг стратегияси сифатида солик юкини камайтириш, соликка тортиш тизимини соддалаштириш сиёсатини давом эттириш, солик маъмуриятчилигини такомиллаштириш ва тегишли раFбатлантирувчи чораларни кенгайтириш каби мух,им масалалар белгилаб олинган булиб, булар иктисодиётни тезкор ривожлантириш х,амда мам-лакатнинг инвестициявий жозибадорлигини яхши-лашнинг мух,им шартлари сифатида белгилаб олинди.

Чунончи, 2017 йил 22 декабрь Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёев Олий Мажлисга Мурожаатномасида «2018 йилда солик сиёсатини амалга оширишда кескин чора-тадбирлардан воз кечамиз. Чунки ислох,отлар даврида давлат тизимининг узлуксиз фаолият курсатиши учун бюджет баркарорлиги сув билан х,аводек зарур. Узбекистонда йирик инвестиция лойих,аларини амалга ошириш ниятида булган инвесторлар учун мамлакатимизни жозибали килиш максадида солик тизимини такомиллаштириш буйича х,али куп иш килишимиз керак. Барча бизнес тоифалари учун солик юкини камайтириш ва кулайлаштириш, шу асосда ишлаб чикаришни ва соликка тортиладиган базани кенгайтириш зарур»1, деб таъкидлаши х,озирда солик х,исоби олдида фойда солиFини х,исоблаш база-сига бевосита таъсир килувчи харажатлар х,исо-бини тубдан куриб чикиш, солик ва молиявий х,исобнинг уЙFунлигига эришиш долзарб масала эканлигини курсатади.

Бу борада ушбу солик тури буйича республи-камизда амалга оширилган асосий узгаришлар солик ставкаларига (юридик шахслардан олина-диган фойда солиFи ставкалари 14% дан 12% га етказилганлиги) х,амда чегириладиган ва чегирил-майдиган харажатлар (аввал солик солинадиган фойдани аниклаш пайтида чегириб ташланадиган харажатлар руйхати ёпик булса, чегирилмайдиган харажатлар руйхати очик эди, эндиликда бунинг акси булди) таркибига тегишли булди.

1 Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мир-зиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 2017 йил 22 декабрь.

Ушбу мавзуда олиб борилган таккикотлари-миздан келиб чикиб, уз фикр-мулох,азаларимизни баён киламиз.

Фойда солиFини х,исобга олишга асос булувчи курсаткичлар тизимида фойда солиFи суммасига бевосита таъсир курсатадиган харажатлар мух,им урин тутади. Бундай харажатларнинг таснифи ва таркиби республикамизнинг Солик Кодексида уз аксини топган (1-чизма).

Чизмадан куриниб турибдики, Солик кодексида фойда солиFи суммасига таъсир килувчи барча харажатлар иккита гурух,га ажратилган. Булар: 1) солик базасини аниклашда чегириб ташланадиган харажатлар; 2) солик базасини аниклашда чегирилмайдиган харажатлар.

Солик конунчилигига мувофик биринчи гурух,га кирувчи харажатлар, уз навбатида, яна иккита куйи гурух,га булинади: х,исобот даврида солик базасидан чегириб ташланадиган ва келгусида солик базасидан чегириб ташланадиган харажат-лар.

^исобот даврида фойда солиги базасидан чегириб ташланадиган харажатлар деганда, корхоналар фаолиятини юритишда одатий тусга эга булган х,амда уларсиз ишлаб чикариш ва сотиш х,амда бошкарув жараёнларини олиб бориш мумкин булмаган харажатлар тушунилади. Бундай харажатлар, уз навбатида, моддий, мех,натга ^ак тулаш, амортизация ва бошка хара-жатларга булинади. Ушбу харажатларнинг аник турлари ва таркиби Солик кодексининг мос равишда 142, 143, 144-моддаларида белгилан-ган.

Хужалик юритувчи субъектларнинг ишлаб чикариш ва сотиш фаолиятининг узлуксиз ривож-ланиши билан х,исобот даврларида фойда солиFи базасидан чегириб ташланадиган харажатлар сум-маси, айникса бевосита ме^нат, бевосита мех,натга х,ак тулаш харажатлари суммаси мутаносиб равишда ошиб бориши табиий х,ол. Шу билан бирга билвосита амортизация ва бошка устама харажатлар суммаси ишлаб чикариш ва сотиш фаолиятининг узлуксиз ривожланиши билан дои-мий (узгармас) микдорда колиши мумкин.

Хисобот даврлари фойда солиFи базасидан чегириб ташланадиган узгарувчан ва доимий харажатларнинг ишлаб чикариш ва сотиш фаолиятининг усиш ёки пасайиш суръатларига караб узгариши мос равишда х,исобот даврларида оли-надиган маржинал даромад, соликка тортиладиган фойда х,амда бюджетга ундириладиган фойда солиFи суммаларининг турлича узгаришига олиб

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 7(127)

1-чизма. Фойда соли™ суммасига таъсир килувчи харажатлар таснифи1.

Фойда солиги суммасига таъсир курсатадиган харажатлар

келади. Чунончи, фойда солиFи базасидан чеги-риб ташланадиган узгарувчан харажатларнинг даромадларга монанд даражада купайиш (камайиш) томонга узгариши, доимий харажатлар суммаси узгаришсиз колганда, соликка тортила-диган фойда, фойда солиFи ва соф фойда сумма-ларининг мос равишда ошишига (камайишига) олиб келади.

Келгусида фойда солиги базасидан чегириб ташланадиган харажатлар деганда, корхонанинг келгуси истикболи учун х,исобот даврида килинган харажатлар тушунилади. Уларга куйидагилар

1 Узбекистан Республикаси Солик Кодексига мувофик муаллиф ишланмаси.

киради: 1) янги ишлаб чикаришлар, цехлар, агре-гатларни, шунингдек, серияли ва оммавий ишлаб чикариладиган янги мах,сулот турларини х,амда технологик жараёнларни узлаштириш харажат-лари; 2) барча турдаги асбоб-ускуналар ва техник курилмалар, уларни урнатиш, сифатини текшириб куриш максадида комплекс синаб куриш (ишлаб турган х,олатида) харажатлари; 3) ишчи кучлар к,абул килиш ва янги ишга туширилган корхонада ишлаш учун кадрлар тайёрлаш билан боFлик харажатлар; 4) асосий воситалар ва номоддий активларнинг жадаллаштирилган усулда х,исоб-ланган амортизация суммаси билан ушбу Кодекс-нинг 144-моддасига мувофик белгиланган нор-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 7(127)

малар буйича хисобланган амортизация суммаси уртасидаги фарк. Шубхали карзлар буйича захира ташкил этиш учун килинган харажатлар ушбу Кодексга мувофик умидсиз деб эътироф этилган к,арздорликни хисобдан чик,арилаётганда, хисоб-дан чикарилиши лозим булган умидсиз карз-дорлик микдоридан ошмайдиган суммада чеги-риб ташланади.

Келгусида фойда солиFи базасидан чегириб ташланадиган харажатлар хам фойда солиFи базасидан чегириб ташланадиган харажатлар каби узгарувчан ва доимий характерга эга булади. Ушбу гурухга кирувчи узгарувчан харажатларнинг бажа-риладиган ишлар хажмига мос равишда узгариши доимий харажатлар узгаришсиз колганда, соликка тортиладиган фойда, фойда солиFи ва соф фойда суммаларининг фойда сол^и базасини аник,лашда чегирилмайдиган харажатларни эътиборга олма-ган холда мос равишда ошишига (камайишига) олиб келади.

Фойда солиги базасини аницлашда чегирилмайдиган харажатлар деганда, одатда, кор-хона хамда давлат манфаатлари нуктаи назаридан самарали булмаган, яъни ишлаб чикариш ва сотиш фаолиятлари равнак,ига бевосита ижобий таъсир этмайдиган, аксинча корхоналар якуний молиявий натижаларига ва улар оркали фойда солиFи суммасига салбий таъсир курсатадиган харажатлар тушунилади. Бундай турдаги ва маз-мундаги харажатларнинг турлари ва таркиби Солик кодексининг 147-моддасида белгиланган. Бу гурухга кирувчи харажатларни характерига кура узгарувчан ва доимий харажатларга, шунинг-дек бевосита ва билвосита харажатларга ажратиш юкорида келтирилган гурухларга нисбатан анча мураккаб хисобланади. Бундай мураккаблик шун-даки, уларнинг аксарияти бир маротабалик, бир хил микдорда такрорланмайдиган харажатлар булади. Ушбу турдаги харажатлар хорижий мам-лакатларда «доимий фарклар» ва «вактинчалик фарклар», мамлакатимизда эса, мос равишда, «Солик базасига доимий равишда кайта кушиладиган харажатлар», «Солик базасига вактинчалик кушиладиган харажатлар» ва «Солик базасидан вактинчалик айириладиган харажатлар ва зарарлар» каби номлар билан аталади. Кор-хоналарнинг бу турдаги харажатларининг фойда солиFига таъсири натижасида махсус «кечикти-рилган солик активлари» ва «фойда солиFи буйича кечиктирилган мажбуриятлар» каби курсаткичлар хисоб-китоб килинади. Ушбу курсаткичларнинг мохияти, уларни хисоб-китоб килиш ва хисоб

хамда хисоботда акс эттириш тартибига кейинги илмий маколаларимизда тухталамиз.

Асосий к,исм.

Республикамиз солик конунчилигида харажатларнинг юкоридаги тартибда таснифланиши неги-зида хам корхоналар, хам давлат манфаатларини кафолатлаш тамойили ётади. Чунончи, корхона-ларнинг хисобот даврларда килган, лекин келгусида наф берадиган айрим харажатларини хисобот даврида солик базасига кайта кушиш, келгуси х,исобот даврларида эса уларни солик базасидан чикариб бориш, шунингдек, норацио-нал чикимлар сифатида эътироф этиладиган харажатларни тулик соликка тортиш каби тартиблар бевосита кафолатлаш тамойили ижросини таъ-минлашга каратилгандир.

Жах,он микиёсида юз бераётган молиявий-иктисодий инкироз таъсирини юмшатиш ва унинг салбий окибатлари олдини олиш долзарб булган х,озирги шароитда фойда солиFи суммасига таъсир килувчи юкорида таснифи келтирилган барча харажатлар устидан катъий назоратни урнатиш, норационал чикимларга олиб келувчи х,олатларга йул куймаслик, оддий килиб айтганда, х^ар бир сум харажатининг самарадорлигига эришиш ута мухимдир. Айнан шундай талаб бошкарувнинг мухим воситаси булган бухгалтерия хисоби олдига улкан вазифаларни куяди. Чунончи, бухгалтерия хисоби корхоналар томонидан килинаётган сарф-харажатларни кай даражада уларнинг узлари, инвесторлари (таъсисчилари) хамда давлат манфаатлари, коидаларга мос равишда акс эттириш талабларига жавоб бериши лозим. Давлат манфаатлари нуктаи назаридан бухгалтерия хисобининг урни бевосита унинг корхоналар харажатларини республикамиз солик конунчилиги хужжатларида белгиланган тартиб-коидаларга тулик мос равишда акс эттириш талабларига жавоб беришида ёркин намоён булади.

Хуш, республикамизда мустакиллик йилларида шаклланган ва ривожланиб келаётган бухгалтерия хисоби тизими, унинг методологик жихатларини узида мужассамлаштирувчи меъёрий хужжатлар юкоридаги талабларга кай даражада жавоб беради?

Ушбу саволга жавоб топиш учун хозирда республикамизда амалда булган бухгалтерия хисобига доир меъёрий хужжатларда фойда солиFига бевосита таъсир курсатувчи харажатларни акс эттириш буйича белгиланган тартиб-ларга кискача тухталамиз.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 7(127)

Хужалик юритувчи субъектлар молиявий хужалик фаолияти курсаткичлари бухгалтерия хисобининг методологик тартибларини белгилаб берувчи асосий меъёрий хужжат булиб, маъ-лумки, 21-сон БХМС «Хужалик юритувчи субъектлар молиявий хужалик фаолияти бухгалтерия хисоби счётлар режаси ва уни куллаш буйича йурикнома»1 хисобланади. Ушбу БХМС корхона харажатлари туFрисидаги ахборотларнинг тан-нархга киритилиши ёки киритилмаслиги, фаолият турлари хамда хисобот ва келгуси даврларга тегишлигига кура тизимли шакллантиришга каратилган. БХМС харажатлар туFрисидаги ахбо-ротларни уларнинг фойда солиFига таъсири нуктаи назаридан тулик шаклланишига имкон бермайди. Чунончи, келгусида фойда солиFи база-сидан чегириб ташланадиган харажатлар туFрисида ахборотларни тизимли шакллантириш максадида махсус счёт назарда тутилмаган. Фойда солиFи базасини аниклашда чегирилмайдиган харажатлар туFрисидаги ахборотлар стандартга мувофик, мос равишда, асосий ишлаб чикариш харажатлари (2000 счёт), ёрдамчи ишлаб чикариш харажатлари (2300 счёт), умумишлаб чикариш харажатлари (2500 счёт), сотиш харажатлари (9410 счёт), маъмурий-бошкарув харажатлари (9420 счёт), бошка операцион харажатлар (9430 счёт), молиявий фаолиятга доир харажатлар (9600 счёт) таркибида акс эттирилади. Ушбу счётларда шакл-ланган харажатлар суммасидан уларнинг канчаси фойда солиFи базасини аник,лашда чегирилмайдиган сумма эканлигини бевосита аниклаб булмайди. Бу счётларда жамланган харажатлар суммасидан фойда солиFи базасига кайта куши-ладиган сумма кушимча тахлил килиш, маълу-мотларни к,айта гурухлаш ва жамлаш йули билан топилади.

Юкоридагилардан куйидаги хулосаларни килиш мумкин.

Биринчидан, амалдаги 21-сон БХМС респуб-ликамиз солик конунчилигида харажатларни тас-нифлаш, улар тутрисидаги ахборотларни тизимли шакллантириш асосида хам корхоналар, хам дав-лат манфаатларини кафолатлаш тамойили ижро-сини таъминлашга бевосита имконият бер-майди.

Иккинчидан, харажатларнинг фойда солиста таъсирини аник,лаш учун харажатлар счётларидан фойда солиFи базасига кайта кушиладиган хара-

1 Узбекистан Республикаси Адлия Вазирлиги томо-нидан 2002 йил 23 октябрда 1181 -сон билан руйхатга олинган (кейинги узгартиришлар билан).

жатлар маълумотларни териб олиш ва кайта хисоб-китоб килиш усулида аникланади. Ушбу усул, одатда, фойда солиFи базасига кайта кушиладиган харажатлар буйича ахборот риски-нинг ошиши, яъни шакллантирилган ахборотда хатоликка йул куйиш эхтимоли ошишига олиб келади.

Фикримизча, бухгалтерия хисоби бошкарув дастаги сифатида республикамиз конунлари, шу жумладан солик, конунчилиги талабларига тулик жавоб бериши лозим. Акс холда, бухгалтерия хисобининг бошкарув дастаги сифатидаги роли пасаяди. У актив эмас, балки кучсиз восита булиб колади. Бухгалтерия хисобининг актив ёки кучли бошкарув воситаси булиши учун унинг барча мав-жуд имкониятларидан конунлар ижросини таъ-минлашда тулик фойдаланиш йули билан эришиш мумкин.

Бухгалтерия хисобини шундай таъсирчан кучга эга булган бошкарув воситасига айлантиришга хам зарурат, хам имкониятлар мавжуд. Бунга эришиш максадида, фикримизча, 21-сон БХМСда кузда тутилган счётлар тизимини такомиллашти-риш, уларга юклатиладиган вазифаларни кайта куриб чикиш зарур. Чунончи, 21-сон БХМСда назарда тутилган хисобот даври харажатларини акс эттиришга мулжалланган хар бир счёт тизи-мига мос равишда фойда солиFи суммасига таъ-сир килувчи харажатларни алохида акс эттирувчи ва улар тутрисидаги ахборотларни тизимли шакл-лантиришга имкон берувчи куйидаги счётларни барча хужалик юритувчи субъектларда куллани-лишини мажбурий тартиб сифатида киритишни максадга мувофик, деб хисоблаймиз (1-жадвал).

Хулоса. Фикримизча, фойда солиFи базасидан чегирилмайдиган харажатларни биз томонимиз-дан тавсия этилаётган махсус счётларда алохида акс эттирилиши куйидаги афзалликларни беради:

Биринчидан, фойда солиFи базасидан чегирилмайдиган харажатлар туFрисидаги ахборотларни тизимли равишда кушимча хисоб-китоб-ларсиз хисоб регистрларидан, жумладан Бош китобдан олиш имконини беради.

Иккинчидан, фойда солиFи базасидан чегирилмайдиган харажатлар туFрисидаги ахборотларнинг тизимли равишда жамланиши улар реал-лигига кафолат беради.

Учинчидан, фойда соли™ базасидан чегирилмайдиган харажатлар туFрисидаги ахборотлар буйича хатоликка йул куйиш даражасини, яъни риск даражасини пасайтиради.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 7(127)

1-жадвал. Фойда соли™ суммасига таъсир к,илувчи харажатларни акс эттиришга мулжалланган

счётлар тизими (тавсия).

Амалдаги счётлар кодлари ва номлари Тавсия этилаётган счётлар кодлари ва номлари

2000 «Асосий ишлаб чикариш» 2020 «Фойда солиFи базасини аниклашда чегирилмайдиган харажатлар»

2310 «Ёрдамчи ишлаб чикариш» 2320 «Фойда солиFи базасини аниклашда чегирилмайдиган харажатлар»

2500 «Умумишлаб чикариш харажатлари 2520 «Фойда солиFи базасини аниклашда чегирилмайдиган харажатлар»

2600 «Ишлаб чикаришдаги брак» 2620 «Фойда солиFи базасини аниклашда чегирилмайдиган харажатлар»

2700 «Хизмат курсатувчи хужаликлар» 2720 «Фойда солиFи базасини аниклашда чегирилмайдиган харажатлар»

9410 «Сотиш харажатлари» 9412 «Фойда солиFи базасини аниклашда чегирилмайдиган харажатлар»

9420 «Маъмурий-бошкарув харажатлари» 9422 «Фойда солиFи базасини аниклашда чегирилмайдиган харажатлар»

9430 «Бошка операцион харажатлар» 9432 «Фойда солиFи базасини аниклашда чегирилмайдиган харажатлар»

9610 «Фоиз куринишидаги харажатлар» 9612 «Фойда солиFи базасини аниклашда чегирилмайдиган харажатлар»

9690 «Молиявий фаолиятга доир бошка харажатлар» 9692 «Фойда солиFи базасини аниклашда чегирилмайдиган харажатлар»

Туртинчидан, фойда солиFи базасидан чегирилмайдиган харажатлар т^рисидаги ахборот-ларни йиFишда бухгалтерлар вактини тежашга олиб келади.

Бешинчидан, фойда солиFи базасининг купайишига олиб келаётган норационал чиким-ларни тах,лил килиш, шу асосда уларни камайти-риш буйича тезкор бошкарув карорларини кабул килиш имконини беради.

Бундан ташкари, БХМСда келгусида солик базасидан чегириладиган х,исобот давр харажатлари (146-модда) асл мазмунига кура, келгуси давр-ларга тегишлидир. Улар х,исобот даврида даромад келтирмайди, бирок шу даврда соликка тортила-диган фойда суммасини камайтиради. Давлат манфаатлари кафолати тамойилини таъминлаш максадида бундай харажатлар солик конунчилиги талабларига кура х,исобот даврида фойда солиFи базасидан чегирилмайди, кейинги х,исобот давр-ларида эса ушбу солик базасидан 10 йил мобай-нида чикариб борилади.

Бундай тартиб, фикримизча, фойда солиFи х,исоб-китобини сунъий равишда мураккаблаш-тиришга олиб келади. Бундан ташкари, келгусида солик базасидан чегириладиган х,исобот давр харажатларини х,исобот даврида фойда солиFи базасига киритиш ва келгусида уларни солик

базасидан чикариш фойда солиFи ставкасининг узгариши сабабли (одатда уни камайиш томонга узгариши) х,ам корхона, х,ам унинг инвесторлари, х,ам давлат манфаатларига тулик монанд бул-майди.

Шу боис х,ам, фикримизча, х,исобот даврида фойда солиFини даромадлар ва харажатлар мос-лиги тамойилга тулик амал килиш асосида х,исоб-китоб килинишини таъминлаш, бу х,исоб-китобни мураккаблаштирмаслик максадида корхонанинг келгуси истикболи учун х,исобот даврида килинган ушбу харажатларни Солик кодексида белгиланган таркибда х,исобот йилида 3100 «Келгуси давр харажатлари» счётлар тизимида биз томонимиз-дан тавсия этилаётган 3130 «Фойда солиFидан чегириладиган келгуси давр харажатлари» номли счётда акс эттириш максадга мувофик. Фикримизча, ушбу тартибни 21-сон БХМСга киритиш келгуси йилларда ушбу харажатларни солик кодексида белгиланган 10 йил мобайнида бир маромда солик солиш базасидан чикариб боришга, шунингдек, фойда солиFини х,исоб-китоб килишни енгиллаштиришга, ахборот рискини камайтиришга, яъни хатоликка йул куймаслик даражасини оширишга имкон беради.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 7(127)

Адабиётлар руйхати:

1. Узбекистан Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Муро-жаатномаси. 2017 йил 22 декабрь.

2. Узбекистан Республикаси Солик Кодекси. - Т.: 2007.

21-сон БХМС «Хужалик юритувчи субъектлар молиявий хужалик фаолияти бухгалтерия хисоби счётлар режаси ва уни куллаш буйича йурик,нома». Узбекистан Республикаси Адлия Вазирлиги томонидан 2002 йил 23 октябрда 1181 -сон билан руйхатга олинган (кейинги узгартиришлар билан).

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 7(127)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.