CC BY
7
УДК 332 ББК 65.202.2
Зокирова Шаходат Мухиддиновна, н.и.и., дотсенти кафедраи ицтисодиёти корхонауо ва минтацаи ДДХ^БСТ; Негматова Шохида Гуфроновна, омузгори кафедраи менецменти ДДХ^БСТ (Тоцикистон, Хуцанд)
Зокирова Шаходат Мухиддиновна, к.э.н., доцент кафедры экономики предприятий и региона ТГУПБП; Негматова Шохида
Гуфроновна, преподаватель кафедры менеджмента ТГУПБП (Таджикистан, Худжанд)
Zokirova, Shahodat Mukhiddinovna, candidate of the sciences of economics, Associate Professor of the department of the economy of enterprises and regions under the TSULBP; Negmatova Shohida Ghufronovna, lecturer of the department of management under TSULBP (Khujand)
E-MAIL: [email protected]
Калидвожахо: рафтори хоцагиуои хонаводагй, сатуи зиндагонй, максимизатсияи оцилонаи некуауволй, тацрибаи хориции хоцагиуои хонаводагй, кишоварзй, фермаи оилавй, кооперативуои кишоварзй
Доир ба инкишофи ицтисодиёти хоцагиуои хонаводагии кишварууои хорицаи дур ва наздик маълумот оварда шудааст. Асоси пешрафти ицтисодиёти хонаводагй ба масъалаи худтаъминкунй бо маусулоти кишоварзй робита дорад. Хоцагии хонаводагй омили ташаккули синфи миёна маусуб мегардад, ки бе он на тануо цорй намудани муно-сибатуои муътадили бозоргонй, балки ноил гардидан ба самарабахшии зарурии ицтисо-дии ислоуот низ гайриимкон аст. Самти мууимми рушди ицтисодиёти хоцагиуои хонаводагй аз фаъолнокии хоцагиуои хонаводагии деуот, ки афзоиши сатуи даромад-нокй ва иштиголи ауолии деуотро таъмин мекунад, вобаста аст. Дар асоси тацрибаи цауонии шаклуои хоцагидорй намудуои дахлдори муосири он, ки ба ицтисодиёти Цумуу-рии Тоцикистон мувофицанд, тавсиф ёфтаанд. Бо мацсади рушди хоцагиуои хонаводагй, тарзу усулуои муосири хоцагидории давлатуои хорицй, ки онуоро ба ицтисодиёти Чумуурии Тоцикистон мутобиц гардонидан мумкин аст, тавсия гардидаанд.
Ключевые слова: поведение домохозяйств, уровень жизни, рациональная максимизация благосостояния, зарубежный опыт домохозяйств, сельское хозяйство, семейные
ТАЦРИБАИ ХОРИЧИИ РУШДИ ХОЧАГЩОИ ХОНАВОДАГЙ ва ИМКОНИЯТХОИ МУТОБИЦГАРДОНИИ ОНХО БА ИЦТИСОДИЁТИ ЧУМХУРИИ ТОЧИКИСТОН
ЗАРУБЕЖНЫЙ ОПЫТ РАЗВИТИЯ ДОМАШНИХ ХОЗЯЙСТВ И ВОЗМОЖНОСТИ ЕГО АДАПТАЦИИ К ЭКОНОМИКЕ РЕСПУБЛИКИ ТАДЖИКИСТАН
FOREIGN EXPERIENCE IN THE DEVELOPMENT OF HO USEHOLDS AND POTENTIALITIES OF ITS ADAPTATION TO TAJIKISTAN REPUBLIC ECONOMY
фермы, сельскохозяйственные кооперативы
Дана информация о развитии экономики домашних хозяйств дальнего и ближнего зарубежья. Основа развития экономики домохозяйств связана с проблемой самообеспечения сельскохозяйственной продукцией. Домашние хозяйства представляются как фактор формирования среднего класса, без которого невозможно не только построение нормальных рыночных отношений, но и достижение необходимой экономической эффективности реформ. Важные направления развития экономики домохозяйств зависят от активности сельских домохозяйств, которые обеспечивают рост доходности и занятости сельского населения. Исходя из мирового опыта форм хозяйствования, описаны их соответствующие современные виды, которые подходят к экономике Республики Таджикистан. В целях развития домохозяйств рекомендованы современные пути и методы хозяйствования зарубежных стран, которые могут быть адаптированы к условиям экономики Республики Таджикистан.
Key words: behavior of households, life standard, rational maximization of welfare, foreign
experience of households, agriculture, family farms, agricultural cooperatives
The article gives information about the development of households economy of far and near abroad. The foundation of households economy evolution is connected with the problem of self-procurement with agricultural produce. Households are presented as a factor of the formation of middle class without which it would be impossible not only to build normal market relations, but to achieve necessary economic efficiency of reforms either. Important streamlines of household economy development depend on activeness of rural households themselves as they provide a growth of profitableness and employment of rural population. Proceeding from the world experience of the forms of economy running, the author describes respective modern types being suitable to the economy of Tajikistan. His recommendations in regard to modern ways and methods of economy running applied in foreign countries aimed at households development can be adapted to the conditions of Tajikistan Republic economy.
Бо назардошти вазъи иктисодиву ичтимоии дар даёти хочагидои хонаводагии кишварамон ба миён омада, масъалаи рушди иктисодй ба мадди аввал мебарояд. Беш аз 70 фисади хочагидои хонаводагии чумдурй дар дедот ;арор доранд, ки бо сатди пасти зиндагонй тавсиф мешаванд ва ба кумаки молиявии давлат ва ташкилотдои дигари молиявй ниёз доранд. Бинобар ин, барои баланд бардоштани сатди хаётии иктисодиёти минтакавии хочагидои хонаводагии чумдурй истифодаи тачрибаи кишвардои хоричаи дуру наздик, ки некуахволии дамачонибаи хочагихои мазкурро таъмин менамояд, ба ма;сад мувофи; аст.
Еайр аз ин, бо вучуди вазни зиёди киёсии ахолии машгули мехнат дар хочагии кишоварзии чумдурй, дар шароити будрони истедсолоти нокофй содаи кишоварзй дар давраи гузариш ба таъмини талаботи адолй ба хурокворй аз дисоби захирадои худ кодир набуд. К^исми зиёди мадсулоти истеъмолй аз хорич ворид мешуд. Аз ин лидоз, муаммои худтаъминкунй бо мадсулоти кишоварзй масъалаи асосии таъмини даёти адолй дар Точикистон мадсуб меёбад.
Тибки назарияи неоклассикй дар илми муосир, асоси фаъолияти рафтори икти-содии хочагидои хонаводагиро, принсипи умда - максимизатсияи окилонаи неку-
Зокирова Ш.М., Негматова Ш. F. Тацрибаи хориции рушди хоцагихои хонаводаги ва имкониятхои мутобщгардонии ощо ба и^тисодиёти Ч,умхурии Тоцикистон
адволй ташкил медидад [2, с.69].
Рафтори хочагидои хонаводагиро аз бисёр чидат мудити ичтимоии ондо, низоми арзишдо, ки дар ин ё он чамъият бартарй доранд, инчунин, омилдои сершумори беруна, ки рафтори ондоро махдуд месозанд, муайян мекунанд [6, с.248].
Адамияти хочагидои хонаводагй махсусан дар шароити будрони иктисодй, вакте ки истедсолоти чамъиятй аз уддаи конеъ гардонидани талаботи даётан мудими адолй баромада натавонист ва адолй мачбур буд беш аз пеш ба худтаъминкунй руй орад, баланд гардид. Х,амзамон, бо назардошти тачрибаи хоричй пешбинй кардан мумкин аст, хочагии хонаводагй ба худ хусусияти молй касб ходад намуд. Х,иссаи молу хизматрасонидои хочагидои хонаводагй дар дачми умумии мадсулоти дар мамлакат истедсолшуда мунтазам меафзояд.
Дар дайати хочагидои хонаводагй дамчунин хочагии оилавй баррасй мегардад, зеро бо вучуди дар чамъияти муосир пайдо шудану инкишоф ёфтани шаклдои нави ташкили даёти хусусй, мадз оила чун унсури асосии сохторсози хочагии хонаводагй бокй мемонад, хочагии хонаводагии типи мазкур бошад ба дайси нидоди ичтимоие, ки содаи даёти хусусиро муаррифй мекунад, бартарият дорад.
Мудаккики рус A.B. Чаянов яке аз аввалин олимонест, ки хочагии оилавиро тадлил намуда, конуниятдои фаъолияти онро чудо кардааст. У асосдои методоло-гиеро бунёд гузошт, ки олимони муосир ба ондо такя менамоянд. Ба акидаи олими немис Р.Э. Прауст хочагии оилавй сохтори пойгодии содаи кишоварзй мебошад. Дар хочагии оилавй фаъолияти меднатиро аъзои оила ё гуруди оиладо анчом медиданд, ки байни дамдигар бо уддадоридои хешу таборй ва масъулият барои фаъолияти муштараки хочагидорй дар замин бе таъсиси шахси дукукй алокаманданд.
Дар лугати иктисодй таърифи зерини хочагии оилавй мазкур аст: «хочагии оилавй - мафдумест, ки онро, бештар корхонаи хочагии кишоварзй ифода намуда, бо иштироки бевоситаи содиби он ва аъзои оила пешбурда мешавад» [10].
Хулоса, зери мафдуми хочагии оилавй мо шакли пешбурди фаъолияти кишоварзиро мефадмем, ки аз чониби оила ё аъзои чудогонаи он, ё бо чалби коргарони кироя ба микдоре, ки аз шумораи аъзои оилаи дар истедсолот машгулбуда зиёд нестанд, амалй карда мешавад.
Ба акидаи мудаккики ватанй Давлатов М.Х. дар кишвардои хорича хочагии оилавии содаи кишоварзиро фермадои оилавй меноманд. Аммо, хочагии оилавиро аз хочагии хонаводагй бояд фарк намуд. Аввалан, хочагии оилавй олати иктисодии расман номнависшуда мебошад. Ондо дар сегментдои мухталифи бозор фаъолона ширкат меварзанд. Фаъолияти хочагии хонаводагй бошад, асосан ба конеъгардонии талаботи оила равона шуда, он дар бозори молу хизматрасонидо кисман иштирок дорад. Хочагии оилавй низ бо максади ба даст овардани фоида фаъолият мебарад, аз ин сабаб, он микёси муайян надорад. Хочагидои хонаводагй истеъмолкунандагони фоида аз фаъолияти хочагидорй мебошанд, аммо, ондо метавонанд аз дисоби пасандоз фаъолияти назарраси сармоягузориро амалй созанд. Дар хочагидои оилавй фоида аз фаъолияти истедсолй манбаи сармоягузорй ба дисоб меравад.
Фаъолияти аксарияти хочагидои хонаводагй бо истедсолоти мадсулоти кишоварзй марбут аст. Аз ин лидоз, шакли моликият дар содаи кишоварзй омили мудими рушди минбаъдаи хочагидои хонаводагй мадсуб мегардад.
Меъёри асосии умумии фермаи оилавй дар чадони имруза дар дасти оила
тачаммуъ ёфтани кисми зиёди идоракуни, масъулияти таваккал ва садми меднатИ мебошад. Зимнан микдори садми меднатии оила тагйирёбанда мебошад.
Содибони хочагидои оилавИ дар ИМА ва ИА (Иттидоди Аврупо) тандо дар он сурат фермерон - содибкорони бонуфуз мегарданд, ки мадсулоти истедсолнамуда-ашонро фурушанду молдои барои истедсолоти минбаъдаи кишоварзИ ва даётгуза-ронии оила заруриро харидорИ намоянд. Ин тамоюли умумичадонии рушди бахши хочагидои оилавИ дар самти гузариш аз хочагии оилавии истеъмолИ ба содибкорИ мебошад.
Дар ИМА агар ферма «аз чониби оила ё як нафар одам» идора гардаду тадти назорат карор гирад ва ба ягон иттидодия дохил нашавад, пас, фермерон бояд фермаи худро ба категорияи оилавИ ё инфиродИ мансуб донанд. Иттидодиядо (кооперативдо) он ва;т оилавИ дисобида мешаванд, агар дар ондо беш аз 50%-и садмиядо ба шахсоне тааллук дошта бошанд, ки байни дам алокаи хешутаборИ доранд.
Алдол дар Русия мадсулоти хочагидои оилавИ пеш аз дама ба истеъмоли аъзои оила ва хешовандони наздиктарин равона мегардад. Аксаран муносибатдои моливу пулИ бо мубодилаи мутакобилан муфиди мадсулот ва хизматрасонИ иваз мешавад.
Хочагии оилавИ метавонад калон ва сермадсул бошад ва он нисбати хочагии азими коллективИ баъзе бартариятдо дорад. Дар сурати доштани дачми мусоид дар шароити дозира ва дар чадорчубаи кооперативИ хочагидои оилавИ метавонанд самарабахш бошанд ва ин нуктаро дар мамлакатдои дорои иктисодиёти бозаргонИ, ки аллакай дар ондо истедсолоти кишоварзиро аксаран бизнеси оилавИ ташкил медидад, кайдо дарк кардаанд.
Содаи кишоварзии Финляндия адолии кишварро бо тамоми намуддои хурокворИ таъмин менамояд. Дар ин чо ба истедсолкунандагони мадсулоти кишоварзИ кумак-харчи экологИ, кумакхарч барои шароити номусоиди табиИ ба хочагИ дода мешавад. Барои тагйири намуди фаъолияти хочагидои фермерии зарардида дастгирии бучавИ дар намуди ёрии моддИ пешбинИ мегардад.
Дар Швесия мусоидат ба худиштиголи адолии дедот, рушди содибкории кишоварзии оилавии хурду миёна самти асосии сиёсати аграрию ичтимоИ эътироф гардидааст. Бо максади баланд бардоштани самаранокии иктисодИ, инчунин, вусъат додани имкониятдои фуруши мадсулот, ба вучуд овардани инфрасохтори кишоварзИ, дар содаи агробизнес кооперативу хадамоти давлатИ бунёд карда мешаванд [7, с.76].
Дар Дания фермаи оилавИ асоси кишоварзИ ба дисоб меравад. Барои фермер шудан дар мактаби кишоварзИ тадсили махсуси панчсоларо гузаштан лозим аст. Хдмаи фермерон аъзои кооперативдои хочагии кишоварзИ мебошанд. Ба 20 дазор хочагидои фермерИ 300 иттидодияи кооперативИ мувофик меояд. Фаъолияти кооперативдои кишоварзИ аз истедсол, коркард ва фуруши мадсулот иборат мебошад. Кооперативдо инчунин фермеронро бо нурию тухмИ, ему хошок, техникаи кишоварзИ таъмин менамоянд. Фермер уддадор аст, ки мадсулоти худро ба корхонаи кооперативИ, ки узви он аст, супорад. Аз чониби худ, корхонадои кооперативИ уддадоранд ин мадсулотро кабул намоянд. Ба туфайли ин кишвари мазкур яке аз содиркунандагони калонтарини мадсулоти кишоварзИ дар ИА мебошад [8, с.81].
Рушди иттидодиядо дар кишвардои Аврупо, Осиё ва Амрико чИ аз руи шакл ва чИ аз руи мазмуну мундарича хеле аз дам тафовут доранд, ки ин бо хусусиятдои хоси
инкишофи таърихии ондо вобастагй дорад. Дар кишвархои Иттиходи Аврупо хамаи заминхои хочагии кишоварзй кайхо конунан таксим ва ба хочагихо вобаста карда шудаанд. К^исми зиёди онхо моликияти хусусй буда, тибки конуни меросхурй ин заминхо байни ворисон таксим мешаванд, ба ибораи дигар, таксимоти доимии заминхои кишоварзй ба китъахои хурд ба амал меояд. Вобаста ба ин, дар кишвархои Аврупо хочагидои хурди оилавй афзалият дошта, онхо мекушанд, то шаклхои бештар самарабахши ташкили истехсолоти кишоварзиро дарёфт намоянд [4, с.38].
Кишвари дигаре, ки он чо харакати кооперативй рушд ёфтааст, Ч,опон мебошад. Дар ин кишвар кооперативхои универсалй фаъолият мебаранд, ки намудхои гуногуни хизматрасонй, таъминоту фуруш ва карздихиро пешниход менамоянд. Дар Ч,опон хамагй 737 кооператив амал мекунад, ки теъдоди аъзои онхо тахминан 10 млн. нафарро ташкил медиханд.
Бар хилофи давлатхои аврупой дар Ч,умхурии Халкии Чин афзоиши истехсоли махсулоти кишоварзй аз хисоби мехнати шиддатноки хочагии анъанавии оилавй таъмин карда мешавад. Аз огози хазорсолаи нав хукумати Чин хайат ва чойгиршавии табакахои камбизоати ахолиро ба назари эътибор гирифта, ба мубориза бо кашшокй тасхеххои зарурй ворид кард. Аввалан, хукумат диккаташро ба минтакахои муайян, ки дар онхо камбизоатй мавчуд аст, равона намекунад. Ба чойи ин, хукумат тавассути лоихаи «Дехаи бидуни кашшокй» ба хар камбизоат ёрии мушаххас мерасонад. Сониян, ба сохтори лоихахое, ки бо сиёсати мубориза бо камбизоатй алокамандй доранд, тасхех ворид карда шуд: микдори зиёди лоихахо дар шакли маблаггузорй ба тахсил ва маълумотнокии коргарони мухочир аз минтакахои камбизоат илова карда шуданд. Дар солхои охир барномахои дигари мубориза бо камбизоатй дар дехахо амалй мегарданд. Масалан, бекор кардани андоз аз хочагии кишоварзй сарбории молиявии камбизоатонро кохиш дод. Сиёсати кохиш додан ва умуман аз байн бурдани пардохти тахсил ва дигар харочоти иловагй ба кудакони оилахои дехот имкони тахсилро фарохам овард.
Дар натича, сиёсати мубориза бо камбизоатй дар дехот самараи хуб дод. Аз соли 2000 то соли 2005 микдори одамони камбизоат дар дехот аз 62 то 41 млн.нафар кам шуд [3, с.98].
Чунин вазъиятро метавон дар Чумхурии Узбекистан мушохида намуд, ки он чо низ сиёсати инкишофи иктисодиёти оилавй дар амал матлубияташро собит сохт. Баланд шудани фаъолнокии хочагихои кишоварзии хонаводагй, афзоиши сатхи даромаднокй ва иштиголи ахолии дехот натичаи мухимми инкишофи иктисодиёти оилавй мебошад.
Дар иктисодиёти Узбекистон сохаи кишоварзй дар баробари саноат накши пешбар дорад. Х,аминро ба назари эътибор гирифта, аз солхои аввали сохибистик-лолии давлатй рохбарияти мамлакат ба ислохоти муносибатхои кишоварзй дар дехот диккати чиддй медихад. Ба ин максад, дар чумхурй дар муддати кутох асосхои сиёсати давлатии ислохоти кишоварзй коркард шуда, конунхо дар бораи замин, моликият, хочагии фермериву дехконй, дар бораи кафолати озодии фаъолияти сохибкорй, инчунин дигар санадхои меъёрию хукукй кабул шудаанд.
Ба туфайли давра ба давра амалй гардидани тадбирхо аз чониби хукумат оид ба ислохоти кишоварзй дар чумхурй иктисодиёти гуногунсохти кишоварзй ва типхои нави муносибатхои аграрй ташаккул ёфтанд. Дар он макоми асосиро хочагихои
фермерй, чун корхонадои хусусй ва хочагидои оилавии дедконии майдамол, ки бо истедсолу фуруши мадсулоти кишоварзй машгуланд, ишгол мекунанд. Китъаи замин ба сарвари оила дар асоси истифодаи меднати аъзои хочагии хонаводагй чудо карда мешавад.
Дар натичаи ислодоти содаи кишоварзй дар чумдурй чунин гуруддои хочагй созмон ёфтанд: хочагидои хусусии фермерй, хочагидои оилавии дедконии майдамолй, хочагии хонаводагй ва корхонадои кишоварзй.
Аз чониби давлат низоми дастгирй ва давасмандгардонии рушди хочагидои дедкониву фермерй ба вучуд оварда шудааст. Инчунин, рушди хонакорй бо истифодаи имтиёзоти дахлдор ва сабукидо ба накша гирифта шудааст. Озод кардани хонакорон аз пардохти маблаги ягонаи ичтимой ва андоз аз амвол, озод кардан аз гузаронидани манзили истикоматии хонакор ба катори бинои гайриистикоматй, тарифабандии пардохти маблаги истифодаи кувваи барк, газ, об ва дигар хизматрасонидои коммуналй, тибки тарифдои ба шахсони вокей мукарраргардида, аз чумлаи имтиёзоти мазкуранд.
Х,ифзи дукуки шахсони хонакор дар муносибатдои меднатии ондо пурра кафолат дода шудааст. Пардохти дармодаи якфоиза аз фонди музди меднат ба фонди нафака кафолати дифзи ичтимой ва таъмини нафакавии ашхоси бо меднати хонагй машгул, дангоми ба синни нафака расидани ондо мебошад [9, с.474].
Айни замон, дар Чумдурии Узбекистан Низомнома оид ба тартиби амалисозии содибкории оилавй ва фаъолияти дунармандй асоси дукукии бизнеси оилавй ба дисоб меравад. Низомномаи мазкур инчунин, дукук ва уддадоридои субъектдои содибкории оилавиро танзим мекунад. Масалан, субъектдои содибкории оилавй ба сугуртаи ичтимой ва бо тартиби пешбиникардаи конун ба собикаи корй ворид сохтани давраи кори содибкори оилавй дукук доранд.
Мувофики моддаи 15-и лоидаи Конуни корхонаи оилавй иштирокдорони корхонаи оилавй дукук доранд:
- ба гирифтани диссаи даромади худ вобаста аз шартдои шартномаи муассисй;
- ихтиёран катъ намудани иштирок дар корхонаи оилавй;
- талаб кардани бозгашти пардохтдои амволии худ, аз чумла, дар намуди натуралй, агар тибки шартномаи муассисй чизи дигар пешбинй нашуда бошад;
- ба сугуртаи давлатии ичтимой, инчунин тибки тартиби пешбининамудаи конунгузорй ба собикаи меднатй дохил намудани вакти кор дар корхонаи оилавй.
Х,амаи ин ба афзоиши истедсолот ва фуруши мадсулоти хочагии кишоварзй ва афзудани даромади адолй мусоидат менамояд.
Ба назари мо, истифодаи шарту шароитдои кишвари дамсоя дар иктисодиёти хочагидои хонаводагии чумдурии мо ба максад мувофик аст.
Имруздо дар Чумдурии Точикистон ба хочагидои хонаводагии дедот ёрии дама-чониба расонида мешавад. Аз чумла, 50 дазор гектар замин ба оиладо ва ворисони ондо ба истифодаи бемудлат дода шуд. Еайр аз ин, хочагидои хонаводагй барои рушди хочагидои наздидавлигй ва хочагии хусусии ёрирасон карздо мегиранд [5, с.3].
Дар Стратегияи миллии рушд то соли 2030 кайд карда мешавад, ки оила асоси чамъият, иктисодиёти оилавй бошад, як кисми иктисодиёти миллй мадсуб меёбад. Бинобар ин, тамоми масоили марбут ба хочагии хонаводагй, таъмини ондо бо иштигол, паст намудани сатди камбизоатй ва муаммодои дигар вазифаи умумимиллй
ба шумор мераванд.
Ахамияти иктисодии хочагии хонаводагй бемайлон зиёд мешавад. Ин тамоюл ба рушди сохибкорй, хонакорй, хунармандй, ташкили корхонахои оилавй, тавсеаи худхизматрасонии хочагихои хонаводагй, ки ба рафъи камбудихои инфрасохтори ичтимой мусоидат менамоянд, бунёди кишри нав дар хочагии кишоварзй - фермерон, ки асоси фаъолияташонро мехнати оилавй ташкил мекунад, робита дорад. Хочагии хонаводагй омили ташаккули синфи миёна гашта, бе мавчудияти он на танхо мукаррар гардидани муносибатхои муътадили бозаргонй, балки комёбшавй ба самаранокии зарурии иктисодии ислохот гайриимкон аст.
Аз чониби Президенти Чумхурии Точикистон Эмомалй Рахмон «Соли рушди дехот, сайёхй ва хунархои мардумй» эълон шудани солхои 2019 -2021 далели гуфтахои болост [1].
Президенти Точикистон Эмомалй Рахмон зикр намуданд, ки: «барои паст кардани гаронии бучаи сугуртаи ичтимой хукумат бояд масъалаи андози ичтимоии кишрхои алохидаи ахолй аз чумла, кормандони сохаи кишоварзй, хамчунин, сохибкорони инфиродиро баррасй намояд».
Кдйд кардан бо маврид аст, ки афзоиши хачми истехсолу фуруши махсулоти кишоварзй пойдевори асосии зиёдшавии даромадхои пулии хочагихои хонаводагй мегардад.
Бо максади баланд бардоштани самаранокии иктисодй, инчунин, тавсеаи имкониятхои фуруши махсулот, барпо намудани инфрасохтори дехот дар сохаи агробизнес кооперативхо ва хадамоти давлатй бунёд мегарданд.
Х,амин тавр, дар асоси омузиши тачрибаи рушди хочагихои хонаводагй дар хорича, ба назари мо, истифодаи чунин роххои рушди иктисодии хочагихои хонаводагии ватанй кобили кабул мебошад:
- самти мухими рушди иктисодиёти хонаводагй бо тавсеаи фаъолнокии хочагихои хонаводагии дехот вобаста буда, дар натичаи он иштиголи ахолии дехот меафзояд ва сатхи даромаднокии хонаводахо боло меравад;
- хочагихои хонаводагй бояд барои истехсол ва фуруши махсулоти муайян мутобик ва махсус гардонида шавад, дар онхо барои такомулёбии доимии махсулоти мазкур, кохиши арзиши аслии он, баланд бардоштани сифат замина ба вучуд меояд ва дар натича макоми он дар бозор меафзояд;
- таъмини хочагихои хонаводагии кишоварзй бо нуриву тухмй, ему хошок, техникаи кишоварзй ва бо ин рох истисно сохтани иштироки миёнаравхо, ки дар натича харочот ба истехсолу фуруши махсулот ба таври назаррас кам мешавад;
- муттахидшавии хочагихои хонаводагй дар шакли кооперативхо ба максад хеле мувофик аст, хамзамон, хонавода метавонад фуруши микдори махсулоти аз истеъмол бокимондаро дар бозор ташкил намуда, аз он манфиат гирад;
- аз чониби макомоти хокимияти давлатй дар махалхо дастгирй намудани хочагихои хонаводагихое, ки аз чихати молиявй заифанд, пешниходи кумакхарч;
- дар дехот ба вучуд овардани чунин инфрасохтор, ки ба пешбурдани фаъолияти босифату самаранок дар хочагихои хонаводагй шароити муътадил мухайё созад;
- ташкили тахсилоти босифат барои кудакони хочагихои хонаводагии дехот бо максади баланд бардоштани кобилияти зехнии онхо, ки дар оянда ба мансабхои баландмаош сохиб шудани онхоро таъмин мекунад;
- аз чониби сохтордои дахлдори макомоти мадаллии докимият барои аъзои хочагии хонаводагй ташкил намудани тадсилоти махсус дар муассисадои таълимии кишоварзй, ё дар бизнес-инкубатордо, то ондо на тандо мадсулоти босифати кишоварзй истедсол намоянд, балки оид ба коркард ва фуруши мадсулот, инчунин рочеъ ба масъаладои дукукй малакадои кофй ба даст оранд;
- дифзи дукуки хонакорон ва дунармандон дар муносибатдои меднатии ондо, танзими дифзи ичтимой ва дангоми ба синни нафака расидан бо нафака таъмин намудани ондо;
- бо шартдои имтиёзнок додани карз ба хочагидои хонаводагии кишоварзй.
Пешбинй мешавад, ки дар даёт татбик намудани тадбирдои мазкур, ба
истифодаи нисбатан окилонаи иктидори меднатии хочагидои хонаводагй имконият фародам оварда, камбудидоеро, ки бо гайримуташаккилии фаъолияти меднатии ин хочагидо вобаста аст, бартараф менамоянд.
Х,амин тавр, инкишофи хочагии хонаводагиву оилавй, хочагидои дедкониву фермерй, хонакорй, дунармандй ва содибкории оилавй нишон дод, ки ондо ба иктисодиёти чумдурй ва манотики он бештар таъсири мусбат мерасонанд. Дар шароити иктисодиёти давраи гузариш таъсири давлатй, ки мадз тавассути он давлат метавонад танзими давлатии иктисодиёти оилавиро ба таври самаранок ба род монад, ба самти хеле мудим табдил меёбад. Дар натича, самараи баръакс ба вукуъ мепайвандад, ки он дам ба манфиати давлат ва дам ба манфиати хочагии хонаводагй аст. Ин мутаносибан боиси афзоиши даромаддои иктисодии оилавй мегардад, ки дар навбати худ метавонад ба олати такмили некуадволии ичтимоии ондо табдил ёбад.
Пайнавишт:
1. Паёми Президенти Чумуурии Тоцикистон Эмомалй Раумон ба Мацлиси Олии Чумуурии Тоцикистон, аз 26 декабри с. 2018, шаури Душанбе.
2. Желаева С. Э. Экономическое время в механизме самоорганизации экономической системы //Журнал экономической теории. -2015. — №1. — С. 69-74.
3. Rural Survey Group of the National Bureau of Statistics of China 2006. Poverty Monitoring Report Rural China: 2006 Beijing: China Statistics Press. -С. 96-99.
4. Исоцов А. А., Шарипов З. У. Такмил додани механизми уамкории хонаводаи деуот бо ташкилотуои кооператсияи матлубот//Мацаллаи Донишгоуи давлатии тицорати Тоцикистон №3, 2013 -С.36-40.
5. Улугходжаева Х. Р., Давлатов М. Х. Нацши хонавода дар шароити гузариш ба ицтисоди бозаргонй. ДМТ// Ахбори Донишгоуи миллии Тоцикистон №2/6. Силсилаи ицтимоию ицтисодй ва илмуои цамъиятй 2017 с.- С.3-5.
6. Козлова О. А., Тухтарова Е. Х. Факторный анализ взаимосвязи «потребление — сбережение» в Уральском федеральном округе // Экономика региона №3. — 2014.— С. 248-257.
7. Фролова О. А. Государственное регулирование сельского хозяйства: зарубежный опыт/ О. А. Фролова, С. Ю. Васильева// Вестник НГИЭИ. — Н.: НГИЭИ. — № 5. 2011. - С. 76-83.
8. Куликова Н. С. Зарубежный опыт интегрирования и кооперирования в сельском хозяйстве/Н. С. Куликова//Вестник НГИЭИ. - Н: НГИЭИ.- № 3,- 2012.- С. 81-93.
9. Бердиев Г. И., Янгибоев Б. Ф. Роль домашних хозяйств в сельскохозяйственном производстве Узбекистана. //Международный научный журнал «Молодой учёный» № 3 (107) Часть 5. -Казань. -2016. -С. 474-476.
10. Экономический словарь/ Эсо-онлайн: сайт. URL:http://www.eso-online.ru/bank_informacii/slovari/ekonomicheskij_slovar/(дата обраще-ния 27.11.2019).
Reference Literature:
1. The Message of Tajikistan Republic President Emomali Rakhmon to the Supreme Council (Majlisi Oli) from December 26, 2018, Dushanbe
2. Zhelayeva S. E. Economic Time in the Mechanism of Self-Organization of Economy System // The Journal of Economy Theory. - 2015, N1. - pp. 69-74
3. Rural Survey Group of the National Bureau of Statistics of China 2006. Poverty Monitoring Report Rural China: 2006 Beijing: China Statistics Press. - C. 96 - 99
4. Isokov A. A., Sharipov Zh. U. Perfection in Reference to Organization Mechanism of Rural Households through Proper Cooperation // The Journal of Tajikistan State University of Commerce. 2013, N3. - pp. 36-40 (in Tajik)
5. Ulugkhodjayeva Kh. R., Davlatov M. Kh. The Programme of Households Transition to Market Economy // Tidings of the Tajik National University. Series of Economy and Social Sciences. 2017, N2/6. - pp. 3-5 (in Tajik)
6. Kozlova O. A., Tuhtarova Ye. Kh. Factor Analysis of Interconnection "Consumption-Saing" in Ural Federal Circuit // Economy of the Region. 2014, N3. - pp. 248-257
7. Frolova O. A. State Regulation of Agriculture: Foreign Experience // O.A. Frolova, S. Yu. Vassilyeva // Bulletin of NGIEI. - N.: NGIEI. 2011, N5. - pp. 76-83
8. Kulikova N. S. Foreign Experience of Integration and Cooperation in Agriculture // N. S. Kulikova // Bulletin of NGIEI. - 2012, N3. - pp. 81-93
9. Berdiyev G. I., Yangiboyev B. F. The Role of Households in Agricultural Production of Uzbekistan //Interanational Scientific Journal "Young Scientist. 2016, N3 (107). P.5. Kazan. - pp. 474 - 476
10. Dictionary of Economics // Eso-Onlain site. URL:http://www.eso-online.ru/bank_informacii/slovari/ekonomicheskij_slovar/ (Date of request: 27. 11. 2019)
