Фолклористичките погледи на Костантин миладнинов Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

претходно соопштение

УДК 398(=163.3) УДК 398-05

ФОЛКЛОРИСТИЧКИТЕ ПОГЛЕДИ НА КОСТАНТИН МИЛАДНИНОВ

Катерина Петровска-Кузманова

Институт за фолклор „Марко Цепенков“, Скоп)е, Македонка

Keywords: folkloristics, Romanticism, folk, folklore poetry, tradition, collecting activity.

Summary: The collecting activity and consciousness about the national language are the foundations on which the platform for development of the nationally -cultural renascence is being built, not only in Macedonia, but all over Europe. This line is also followed by the work of Konstantin Miladinov in regard to collecting and publishing folklore materials. Undoubtedly, turning the public’s attention towards the national creatings had a significant influence in the process of creation of national consciousness. The subject of research of this paper is his contribution to the development of the folkloristics in Macedonia, reflected and realized in the “Collection”, through the classification of the collected poems and the foreword he wrote for this occasion.

Крарт на осyмнaесеттиот и почетокот на деветнаесеттиот век се одбележани со зголемениот интерес за народната култура од страна на интелектyaлците ширум Европа. Токму заради ширината на движе-аето се чини разумно да се зборува дека во тоа време доага до откри-ваае на „народната култура“, термин што го употребува Хердер спро-тивставува_іки го на „учена култура“. Новото ка]: Хердер, браката Грим и нивните следбеници, е пред се истакнувааето на народот, а потоа и верувааето дека навиките и обичаите, празнувааата, баладите пого-ворките и така натаму се дел од една целина и дека го изразуваат духот на една нацща. Посто]ат голем бро] причини за интересот за народот токму во то] миг на европската исторща: естетски, интелектуални и политички. Тоа е периодот кога романтичарите се свртуваат кон сопс-твеното минато, како кон идеално засолноште со универзална вред-ност. Во народната поезща тие ]а гледаат ризницата на човеш-твото. Свртувааето кон сопственото минато и народното творештво, заедно со откривааето на народната култура има за цел да ]а поттикне националната свест. Затоа можеме да кажеме дека од интелектуалците, кои твореле во времето на просветителството, не сме ги наследиле само текстовите и празнувааата, туку и идеите, кои се плодоносни во одреден степен за разво_іот на фолклористиката.

Во ово] контекст може да се каже дека собирачката де]ност на народното поетско творештво претставува мошне значаща по]ава за националниот разво] во повекето културни средини, а во то] контекст и на нашата. Во деветнаесеттиот век со оваа де]ност се зафакаат голем бро] македонски преродбеници, предводени од Д. Миладинов, ко] бил нивен учител и насочувач во нивата понатамошна просветителска и собирачка работа. Самото тоа ни покажува дека то] со своите ставови кон фолклорот и собирачката де]ност извршил силно вли]ание врз своите следбеници: П. Зоографски, Р. Жинзифов, Г. Прличев, К. Шап-карев и К. Миладинов. Еден од на]знача]ните фолклористичките ставови што ги пренесува Д. Миладинов на своите следбеници е инсистирааето на доследност при чинот на собирааето и запишува-аето на песните. Ова е особено знача]но ако се земе во контекст на времето во кое се случувало й тоа е време кога не само во ]ужносло-венскиот, туку и во другите фолклори се создаваат прочуените мистификации, кои ги доведуваат во заблуда и некои учени фолклористи.

Константин Миладинов, по школувааето во Македонща, го продолжил своето образовение во Москва. Таму се сретнал со низа истакнати професори како што се: О. Богански, С. Солов]ов, Н. Попов и Ф. Буслаев. Константин секако од нив освен што се здобил со потребните стручни и пред се теоретски знаеаа од подрач]ето на филологщата и фолклористиката, дошол во допир и со идеите на романтизмот, кои оставиле трага во неговата собирачка и творечка работа. Треба да се истакне дака сознанщата со кои се здобил во Москва многу му помогнале при работата на „Зборникот“ и особено при неговата редакцща и калсификацща на собраните матери]али. Со идеите на романтизмот К. Миладинов се сретнал преку сво]от професор Буслаев, ко] бил ученик на браката Грим. Еден од основните негови постулати бил дека традицщата е старина достойна за почит и возвишено наследство од предците. То] широко ]а проучувал руската народна литература и уметност, при што сметал дека народот и само народот, ги поседува моралните основи на националноста, кои се одразени во ]азикот и во митологщата, кои ги сметал за тесно поврзани со поези]ата, правото, обичаите и сите морални идеи што ги поседува народот од првобитните времиаа. Во контекст на работата на спомна-тите руски фолклористи од чи]а школа можеме да кажеме излегува Константин Миладинов, можеме да се согласиме со Х. Поленаковик кога вели дека работата на Константин врз редактирааето и система-тизирааето на „Зборникот“ не била само техничка (Поленаковик, 1980: 188,). Несомнено е дека то] освен избор на песните вршел и некои интервенции на матерщалите според примерот на другите собирачи на народни умотворби. За начинот на ко] им приогал на собраните матерщали ни кажуваат неговите редакторски белешки, кои, според предметот, можеме да ги поделиме на ]азични и на описни. На

]азичен план Toj дорасветлува некой nojaBH што се срекаваат во одредени стихови, како што е на пример елизщата на вокалите или по]ава на одредени архаични форми. Описите се однесуваат на об]ас-нувааето на места и об]аснувааето на одредени зборови. Овие редакторски белешки ни кажуваат за неговото познаваае на повеке области, истовремено неговите толкувааа и дополнувааа претствуваат драго-цен придонес за читателите на „Зборникот“.

Несомнено значаен фолклористички влог на Константин Миладинов во Зборникот претствува калсификацщата на песните. Таа и покра] одделните недоследности е спроведена во соодветство со автентичниот повод за настануваае на песните со нивна поопшта мотивска карактеризацща. Поделбата на песните во групи колку и да потсетува на циклусната распределба ка] Карацик, не е без извесни посебни одбележ^а. Интересно е дека то] при класификацща воопшто не ]а споменува поделбата на песните на машки - епски и женски -лирски, ко]а е распространета во тоа време во светот на фолклор-истиката. При класификацщата на песните наместо терминот мито-лошки песни, распространет во други зборници, то] го користи терминот самовилски песни, со цел приближуваае до една поприродна определба т.е. онаа природна калсификацща за ко]а се застапуваат некои фолклористи. Овие два сегмента го претствуваат особениот фолклористички придонес на Константин кон желбата што попрецизно да го реши проблемот на фолклорната класификацща. Самиот Константин во Предговорот го вели следново: „Песниве се разделени на самовиски, црковни, ]уначки, овчарски жаловни, смешни лубовни, свадбени, лазарски и жетварски. На ]уначките потходат самовислките, црковните и овчарските, на лубовните сите други. (До самовилските се кладени песни под име „други стари“, во кои повеке се претстав]ат да говорат дрвата птиците и др. животни.). Тоа разделение во строг смисол не е довардено.“ (Миладиновци, 1983:10). Во однос на класи-фикацщата што ]а прави Константин Миладинов во Зборникот некои истражувачи, мегу кои и Поленаковик, сметаат дека групирааето на песните е направено „според практиката на романтичарите“. Дека романтичарите извршиле силно влщание врз него се гледа освен во неговата наобразба и во некои ставови што ги искажува во предговорот и во другите сегменти од неговото де]ствуваае. Така, некои од романтичарските ставови наогаме и во некои негови дописи, пред се, со Раковски, во кои то] ]а искажува концепцщата за народната песна како израз на народната самобитност. Во писмото вели дека „Песните се драгоценща калд од народните чувства и в]ираженща.“ Оваа определба во поразвиен вид ке ]а сретнеме и во предговорот на Зборникот „Народните песни се показалка на степенот од умственото развитие од народот и огледало на неговиот живот. Народот в песни изливат чув-ствата си в них увековечвит животот му и давнешните му подвиги, в

щих находит душевна храна и развлечение; затоа в желба и в радос, на свадба и хоро, на жетва и гроз]ебраае, на везеае и пердеае, по поле по гори, штедро излеват песните, како од богат извор: затоа можит да се речит, че народот е секогашен велик певец“ (Миладиновци, 1983: 10). Во аналогщата на народната песна, како вонреден показател на народниот живот и на народот, како вонреден творечки создател, забележлив е призвукот на владеечката, во тоа време, романтичарска теорща во фолклористиката, ко]а пак е „показалка“ и за беспрекорната информираност на нашиот фолклорист со дотогашните достигааа на фолклористичката наука. Она огледало е сосема во духот на Jaков Грим, а гласовите на народите во песните нивни се срекава и ка] Хердер. Или како што ке забележи Гете: „Ха]дегер не научил песните да ги гледаме како заедничко богатство на целото човештво, а не како приватна сопственост на одредени образовани индивидуи“. Заедниш-твото на песната и народот уште понагласено е наглесена во есерт за песната на Ниберлунзите, каде што Jaкоб Г рим истакнува дека авторот на песната е непознат, како што вообичаено се случува и мора да биде со сите народни песни, зашто тие му припагаат на целиот народ. Тие сметаат дека авторството е заедничко, а народот ]а создава творбата, или како што се вели во познатиот епиграм „секо] еп мора да се опее самиот себе.“ Тие песни не се создаваат, тие растат како дрв]ата, па оттука браката Грим ]а означуваат народната поезща со терминот „природна поезща“. Тезата браката Грим ко]а се однесува на фолк-лорот како колективното творештво, е значаща затоа што вниманието го задржува на разликата мегу двете култури народната и уметничката. Но, овде треба да се забележи дека пренесувааето на усната традицща не го спречува разворт и влщанието на индивидуалниот талент на пе]ачот или на раскажувачот. Третата теза се однесува на „чистотата на народната душа“. За собирачите во деветнаесеттиот век народот се селаните, кои живеат во единство со природата, кои помалку биле под влщание на „учената култура“ и повеке од другите ги сочувале своите обичаи. Но, во оваа теза се занемарува знаечеаето на културните и на општетсвените промени, се потценува интеракцщата на селото и на градот.

Но, Константин Миладинов не запага во замките на заблудите, кои се карактеристични за романтичарите и за пионерите на фолкло-ристиката во однос на староста на: песните, приказните, обичаите и верувааата, што ги откриле. Во предговорот то] вели: „Мегу песните в некои живо се одражават глобока старина со верованща кои се односет дури и на предхристщански времина, а во други тие се смешни со понови идеи, и така една част од песните принадлежат на стари, другата на нови времина; а во други се огледват старина под ново облекло.“ (Миладиновци, 1983: 10). За разлика од романтичарите, кои сметале дека претхристщанските традиции со векови се пренесувале

непроменети, сосема точно забележува дека народните традиции се менувале со текот на времето. Во ово] контекст, од денешна гледна точка може да се каже дека Константин Миладинов има правилен став кон воведувааето на варщанти во „Зборникот“, според примерот и на други собирачи на народни песни, пред него. „Од неколку песни сме избрали похарната. Еднакви песни се кладени едни пати две или три, кога обете или трите по подрачието или содржанието им се лубо-питни.“ (Миладиновци, 1983, 10)

Во предговорот на Константин е забележан и начинот на из-ведба на песните, односно нивната функцща во фолклорот: „В Струга на на^олемите празници в сеюуа махала се чиинит хоро, а во голе-мите, како Велигден, Гурговден и др. сите моми се берат на неко]а градина надвор од варошот и чинат далго хоро кое водит неко]а танчерка со неко]а песна. Половина од хорото ]а помогвит во пееаето, а другата половина преземит секо] стих дури да се свршит песната. Тога хоровотката или танчерката устапвит место на другата мома ко]а ]е до неа и ко]а зафашчат да водит хорото, а та]а се фашчат на кра]от....Танците ошче се чинат под звукот на гагата или други свирби, на кои малу по малу фати да отстапит место пееаето. Такви народни хора се чинеле и во други градишта како во Охрид и Битола и др. каде влезе порано употреблението од свирбата.“ (Миладиновци, 1983:9) Во ово] контекст, то] зборува за тоа како се унапредувала и се ширела народната песна, па така Константин укажува дека тоа одело преку народното оро кое било „...училиште к де се усовршенствува народната ни поезща“ (Миладиновци, 1983: 9). Но, исто така, нему, како природно неделиви од песните, му се наметнуваат и другите фолклорни жанрови, па на]веро]атно затоа кон песните „се прикладени обичаи свадбени и годинешни, секакви веровани]а, игри, пословици, преданща, гатанки и сопствени народни имина“ (Миладиновци, 1983:7). То], исто така, бил свесен дека со текстовите на песните треба да се об]ават и нотни записи. Несомнено е дека то] и поседувал такви записи, за што ни кажува самиот во предговорот на „Зборникот“: „Огромноста на книгава не позволи да се печатат (...) песните со ноти“ (Миладиновци, 1983: 7). Во сите овие белези ]а согледуваме добрата информираност на Константин Миладионов за собирачката де]ност и фолклорот. Но, исто така, треба да се каже дека то] мошне добро го чувствувал пулсот на времето и ]а познавал народната душа и бит. То] „грижливо насщува да ]а одбележи естстската доблест и стро]ност на лирските записи во Зборникот што се провлекува низ сиот кус вовед. То] едноставно е магепсан од неисцрпната фолклорна ризница ко]а нанижала бисер до бисер од песни.“ (Тушевски, 2009: 221). Сето ова на „Педговорот“ на Миладинов му дава исклучителна вредност во разво]от на нашата фолклористика, па затоа велиме дека од интелекту-алците, кои твореле во времето на просветителството, не сме ги нас-

ледиле само текстовите и празнувааата, туку и идеите, кои се плодо-носни во одреден степен за разво]от на фолклористиката, зашто делото на Миладиновци овозможуваше значаща преспектива за посигурниот тек на народоносното самоосознаваае ка] нас (Саздов: 1980, 1-20).

Гладами го во контекстот на времето кога е создавай и печататен „Зборникот“ на Миладиновци, можеме да кажеме дека станува збор за ретко и мошне знача]но дело, кое имало вонердно збележлива преродбенска функцща ка] Македонците во годините што следувале по неговото печатеае, но исто така е неоспорен и фактот дека то] доага како природна последица на засилениот интерес за народот и неговата уметност како во Македонща, така и ширум Евро-па. Секако можеме да кажеме дека ка] нас, како и ка] повекето словен-ски средини, допирот со народот истовремено претставува она што од денешна перспектива можеме да го наречеме афирмираае на сопстве-ната националност, а со самото тоа, се помага во откривааето на новите ризници на животот и на уметноста. Во то] однос може да се каже: филологщата ако не се потпирала на политичкото и на општест-веното тло, не би ни ги дала оние богати плодови што ги дала повикува]ки се на националните барааа. Во оваа смисла Брек вели: „ко] не ги сака своите предци, не ги сака ни своите потомци“. А токму фолклорот, проучувааето на неговите различни по]ави, истражува-аето и преиспитувааето на неговвите вредности, го означувал мостот мегу минатото и иднината. Всушност, со своето дело, Константин Ми-ладинов му припага на едно движеае, чи]а цел е да се открие и да се зачува она што е на]длабоко, што секо] народ го носи во себе за нацио-нално освестуваае. На таа лини]а се движи и неговата работа во однос на собирааето и публикувааето на фолклорниот матери]ал. Во ово] контекст може да се каже дека собирачката де]ност на народното поет-ско творештво претставува мошне значаща по]ава за националниот разво] во повекето културни средини, а во то] контекст и на нашата.

Литература:

Миладиновци Димитрціа и Констатин. 1983. Зборник на народни песни (редакцща Поленаковик X. и Димитровски Т.). Македонска книга: Скоще. Пенушлиски Кирил. 1988. Зборникот на браката Миладиновци. Одбрани фолклористички трудови. Македонска книга: Скоціе. стр.141-189. Полeнaковик Харалампие. 1969. Страници од македонската книжевност.

Македонска книга: Скопле.

Саздов Томе.1980. Студии за македонската народна книжевност. Студентски збор: Скопле.

Тушевски Ванчо. 2009. Истражувааа на македонскиот фолклор. Менора: Скопле.