CC BY
3РЫ1о^са1 Studies 21, 2, (2023)
Оригинален научен труд
УДК 821.163.41-31.09 DOI: https: //«те. doi.org/10.55302^23212011d
„ФЛУИДНИОТ СТРАВ" ВО РОМАНОТ БЕСНИЛО НА БОРИСЛАВ ПЕКИК ВО КОНТЕКСТ НА СВЕТСКАТА ПАНДЕМША СО КОРОНАВИРУС1
Кристина Димовска
Институт за фолклор „Марко Цепенков " - Скоп/е Универзитет „Св. Кирил иМетоду" во Скоп)'е
Клучни зборови: коронавирус/КОВИД-19, Беснило, епидемща/пандемща, современ живот.
Резиме: Светската пандемща со коронавирусот/СОУГО-19, ко]ашто започна во 2019 г. и се уште е актуелна и трае и денес, наметна нов начин на восприемаае и толкуваае на одредени книжевни текстови, мегу кои е и романот Беснило (1985 г.) на Борислав Пекик.
Интерпретацщата на романот е низ оптиката на „флуидниот страв" (синтагма на Бауман, 2018 г.), а главната хипотеза на трудот гласи дека „флуидниот страв" во романот „Беснило" е верен одраз на флуидниот страв од коронавирусот и дека фикционалната епидеми)'а во романот може да се интерпретира како претскажувапе и како пресликувапе на реалната пандеми)'а со коронавирусот.
Искористени се општите методи на анализа и на синтеза, за читателот да добие што попрецизна слика за случувааата во романот и за да може да ги поврзе со случувааата со светската пандемща, но и посебниот метод на компаративно проучуваае (фикцщата наспрема стварноста). Трудот упатува на заклучокот дека фикцщата често пати влече корени од реалните искуства од стварниот свет и дека опишаната епидемща дели голем бро] сличности со се уште актуелната светска пандемща.
1 Дел од трудов беше усно презентиран на Петтата конференцща за балканологща одржана во JНУ Институт за духовно и културно наследство на Албанците на 27.10.2022 г. во Скоп|е. Трудов, во интегрална форма, за првпат се об]авува тука.
„LIQUID FEAR" IN THE NOVEL RABIES BY BORISLAV PEKIC IN THE CONTEXT OF THE COVID-19 WORLD PANDEMIC
Kristina Dimovska
"Marko Cepenkov " Institute of Folklore in Skopje Ss. Cyril and Methodius University in Skopje
Keywords: Coronavirus/COVID-19, Besnilo (Rabies), epidemic/pandemic, contemporary life.
Summary: The Coronavirus/COVID-19 pandemic has presented new ways of perceiving reality which automatically reflected on how we understand, read and think about certain works of art and works of fiction. Such an example is the novel Rabies (1985) by Borislav Pekic which, in this paper, is interpreted through Bauman's concept of "liquid fear" (2018). In this way, we are trying to show that fiction has somewhat involuntarily "predicted" the COVID-19 world pandemic. This does not mean that Rabies should be read as a prophecy of what started in 2019 but rather as a proof that fiction sometimes has its roots in reality (it is inspired by true events). Fiction, more often than not, presents a reflection of past experiences that can be recognized even in today's contemporary world. Thus, the paper examines the main hypothesis that the "liquidfear"present in the novel "Rabies" can be seen as equivalent of the "liquid fear" with which we deal on a daily basis ever since the beginning of the COVID-19 world pandemic.
We used the general methods of analysis and synthesis, in order to present those aspects of the novel that are important for the understanding of the fictitious epidemic in the novel, and the comparative method, which juxtaposes fiction and reality. Through the conclusion of the paper, we should understand how the descriptions of the epidemic in the novel affect our perception and understanding of the current world pandemic and how the described events in the novel serve as a valid reflection of certain aspects of our approach towards the COVID-19 pandemic.
Романот на Борислав Пекик, иако напишан во 1985 година, започнува со вовед ко] соодветствува на моменталната психолошка диспозицща во щашто се наога човештвото на глобално ниво поради непредвидениот настан без преседан, ко] започна во 2019 година, а трае до денешен ден. Станува збор за светската пандемща со корона-вирусот/КОВИД-19, ща ке биде третирана тука во компаративна спрега со епидемщата на беснило претставена во романот Беснило на Пекик. Во трудов нема да се анализира содржината на романот во детали, туку ке се обрне внимание на „флуидниот страв" („liquid fear"), ко] го заговара Зигмунт Бауман (2018) и како ово] може да се препознае во романот, но и во контекстот на се уште актуелната светска пандемща со коронавирусот.
Бауман посветува цела една сво]а студща насловена како Флуиден страв (2018 г.) за да го дефинира и за да го об]асни она кое ние ке се обидеме да го истражиме тука, и за целите на трудов, под „флуиден страв" ке се подразбира стравот ко] е „името кое и го даваме на нашата несигурност: на нашето незнаете за заканата и од тоа што може и што не може да се стори за да ]а спречиме во место или да и се спротивставиме, ако [веке] не можеме да ]а спречиме (Бауман, 2018: 6).
Пророштвото на Нострадамус, наведено како паратекстуален цитат на почетокот од романот, кое божем ]а предвидело „големата зараза" чщ лек ке биде „далеку", а помошта „блиску", и кое можеби не се однесувало директно на подоцна опишаниот „рабдовирус"/вирус на беснило, треба да послужи како своевидно навестуваае за содржината на романот и за настаните кои понатаму ке следат. „Интелигентниот" вирус е „творба што има форма на човек, а природа на вирус, виталност на вирус и интелигенцща на човек" (Pekic, 1985: 9)2. На почетните страници од романот станува ]асно дека се работи не за првичниот, почетен вирус, туку за „мутант" на почетниот вирус, што ж потсетува на неколкуте (или многуте?) варщанти на коронавирусот кои беа детектирани во последниве неколку години. Ово] вирус, „иако сам, не се чувствуваше осамено", затоа што „има всаден инстинкт на големи бро_|ки". Ова ]а открива природата на вирусите, вклучително и на ковид, да се шират исклучително брзо и да ги надминат или да ги изневерат очекувааата на научниците кои ги испитуваат, па, во извесна мера, одредени несрекни околности и сценарща коишто се случща на светско ниво во однос на пандемщата со коронавирусот, можат да се припишат на неговата исто волку слична непредвидли-вост.3
Статусот на невидливост и непредвидливост е она што, барем на почетокот, му ]а дава онаа димензща на застрашувачко зло на беснилото уште пред ова да биде именувано, на ово] патник низ човечкиот микрокосмос, ко] ке предизвика катаклизма на сите светови низ кои ке помине, но и ке расее „страв, омраза, бес raj оние кои ке ]а имаат несреката веднаш да не полудат од Неговиот допир" (Pekic, 1985: 12). Неговото Височество е персирано. Тоа е предадено со голема буква, како ова да е сигнал за човековата ништожност,
2 Сите ^еводи од сpпскиот оpигинaл се мои. Да се види литеpaтypaтa за pефеpенцaтa за pомaнот.
3 MaKap што би можело да се pече дека до 2022 г., човештвото paсполaгa со одpеден „испитан" и пpовеpен склоп на сознанща, блaгодapеjки на кои боpбaтa пpотив коpонaвиpyсот е, бapем засега, ставена под кон^ола.
безвредност (или, подобро, за неговата детронизирана вредност), во споредба со грандиозноста и големината, со титулата на „нарпасен, на]немилосрден створ во Вселената" (РеЫС, 1985: 12) резервирана за вирусот. Сепак, ово] има сво]а слаба страна или сво]а Ахилова пета, а тоа е „осаменоста" или, подобро, непостоеаето на смртта. Само кога оваа нема да постои, тогаш то] - не може]ки од неа да живее - ке изумре исто како неа.
Мегидо, почетната точка на ширеаето на распадот, не е веке оно] славен и бучен град како некогаш, туку е овенчан од некогашната репутацща на последно бо]но поле мегу Господ и Сатаната, мегу Рарт и Пеколот, запаметен како еврейка Тро]а, ко]а сега постои само како престолнина на сивата, аморфна сенка. Замирааето или свенувааето на природата, илустрирано преку промената на боите од жолто во сино или од промената од топлина во студенило, е индикативна претстава за ефектот на вирусот над сето она што е живо; топлината е заменета со мраз, со „ледена пустош" (Рекю, 1985: 16), слично како што корона-вирусот ги промени раздвижените улици и ги претвори во полупразни, пусти патишта за време на карантинот. Но, за разлика од невидливоста на коронавирусот, беснилото презема форма (на волк или на куче), така што предупредувачките знаци за негово можно забележуваае се сепак некаква олеснителна околност, ако воопшто може да се зборува за олеснителна околност.
Во еден момент доага до судир мегу „почетокот" на иднината и не]зиниот „кра]", а со тоа и на судир мегу реалистичното согледуваае на стварноста и оптимистичкото предвидуваае за неко]а друга, подоб-ра стварност. Смета]ки ]а за преамбициозно срочена рекламата „Онаму каде што почнува иднината!" и нуде]ки го како посрекно решението „онаму каде што завршува иднината", самоименуваниот Полукс (односно Даниел Леверквин/Патрик Корнел),4 уште на почетните страници му ]а предава на читателот извртената оптика на сво]ата реалност, ко]ашто очигледно не соодветствува со реалноста на генералната ]авност. Ова станува ]асно преку исказите во рекламите -едната за иднината, а другата за хотелите/гробовите. Читателот е соочен со дво]на визи]а за светот што нараторот се обидува да го презентира преку ово] лик, и ова го поттикнува прашааето: ко]а
4 Овие имиаа и прекари се онолку необременети од значеае, колку што е и прекарот „Полукс". Во старогрчката митологща и во Хомеровата Или/ада, браката близнаци Кастор и Полукс не се некои посебни и исклучителни, познати ликови, чиишто дела би биле препознаени веднаш штом неко] би го чул нивното име. Затоа, поради оваа необременетост или недостаток од „товарот" на потенцщални, славни достигнувааа, не е ]асно зошто Пекик ги искористил токму имиаата на овие митски ликови.
стварност е вистинска, или, како читателот треба да се постави наспрема стварноста ко]а му се претставува?5 Дополнителното прашаае кон ова прашаае е дали Полукс е веродостоен наратор или е неко] ко] ни претставува некаква стварност, па, следствено, мора да се прашаме дали воопшто може да му се верува? Треба предвид да се земе дека ова е лик ко] „бомбите ги позлатува со филозофща, ко]а ]а формулира со бомби" (Pekic, 1985: 23) и за ко] „самообоготво-рувааето" е неопходен предуслов за правилното функционираае на секо]а „превратничка машинерща" (Pekic, 1985: 26).
Една дистинктивна епизода во романот остава впечаток како да е верна рефлексща на настаните кои се веро]атно вообичаена и „нормална" последица во време на епидемща или на пандемща, а се однесува на недовербата кон вакцините. Оваа форма на флуидниот страв е присутна во разговорот мегу неименуваната дама и постариот професор, при ко] таа искажува неверуваае и сомневаае дека вакцините со кои биле вакцинирани Африканците6 се вистински вакцини и дека на нив, всушност, наместо вакцини, им се вбризгувала „некаква водичка" (Pekic, 1985: 84). Ваквото чувство на постсуана недоверба, кое стана неодминливо во дваесет и првиот век и кое погрешно се смета за круна на интелектуалната префинетост или, можеби, за некакво чувство на интелектуална „освестеност" и надмок, е темелно истражено од Бауман. Иако интересен, поради стилот на пишуваае, Бауман не измисли, со сво]ата теори]а за флуидниот страв, ништо што од претходно не ни беше познато и кое не сме го искусиле во секо]дневниот живот, туку то], просто, и даде име на онаа секо]дневна сензацща ко]а стана дел од човечкото искуство и ко]а
5 Истово ^ашаае е плаузибилно и малку подоцна во pомaнот кога се paспpaвa за сонот како pеaлност или, подобpо, за доживувааето на „Гaбpиел"/„Тезеj" на сонот како pеaлност или, пак, за испpеплетеностa на сонот (или сонот како пpетскaжyвaftе) на/со pеaлностa, што повтоpно го поттикнува ^ашашето: ко]а и каква е ствapностa во pомaнот и дали таа се менува со смената на фокализацщата, ко]ашто очигледно е внaтpешнa, а со тоа и суб]ективна? Ваквата внaтpешнa фокализацща, ко]ашто диpектно влщае и вpз вос^^ма^™ на хpонотопите, следи во епизодата во ко]а ствapностa наеднаш се менува за „Тезе]", и од болницата, то], како од никаде, ке се на]де на мpaчно и на тивко место без физички навистина да се ^емести во дpyг хpонотоп.
Дypи многу подоцна во pомaнот (стp. 127), на читателот му се отлива дека Даниел Левеpквин е, всушност, писател, па ако се земе ^едвид пpетстaвaтa што за него ja нуди неговата со^ут Луиз Соpенсен/Еленa, тогаш може да се ^етпостави дека голем дел од неговата визща за светот е ^едадена низ писателска оптика (односно е пpетеpaнa, идеалистичка, несpaзмеpно суб]ективна, во споpедбa со об]ективната позицща како нелично доживуваае на светот... ).
6 Во дщалогот не е спомената кон^етната болест, но веpоjaтно се мисли на мaлapиjaтa, бapем ако се оди по пpетпостaвкa на пpетходнaтa епизода во pомaнот ко]а се однесува на мaлapиjaтa од ко]а заболува ликот на Majra Теpезa.
посто]ано се пласира на сите медиуми за информираае (од телевизщата, до интернетот). Сепак, неоспорно е дека Баумановите ставови, - изнесени не само во Флуиден страв, туку и во Флуидни времита (raja не го носи попусто поднасловот „живот во доба на несигурност"), - само дополнително се потврдща од 2019 година, па наваму, во годината raja ja сметаме за почеток на епидемщата, а подоцна и на пандемщата со коронавирусот. Во време на несигурност се профитира од човековиот страв и колку повеке причини и извори на страв се „открщат" (читаке: измислат, понекогаш и сосема малку основано), толку подлабок ке станува цебот на поединците и компа-ниите, кои успешно, иако та_|но, ке се издигнат над стравот ко] го експлоатирале. Типичен пример за ова се, и беа, приватните клиники во Македонща и во светот, кои нудеа приватно тестираае за детекцща на ковид, по далеку повисоки цени од оние во државното здравство.
Понекогаш дури ни академската титула не е доволна за да се растера стравот и да му се одземе валидноста и кредибилитетот, како што сведочи епизодата во raja седокосиот човек и признава на неименуваната дама дека е професор, што би требало raj неа да поттикне барем некакво чувство на преиспитуваае на не]зините убеду-вааа, иако, до тоа не доага, па затоа ваквата реакцща во голема мера соодветствува на реакцщата на огромни толпи неупатени луге, кои, наместо во науката, решща да останат на своите лични убедувааа, што, во многу случаи, заврши не само контрапродуктивно, туку и фатално. Актуелноста на романот Беснило се состои во тоа што на веродостоен начин ги преставува човечките реакции при судир со опасното непознато, кои ние, денес, би ги нарекле предвидливи. Изгледа како да е ирелевантен фактот што романот е об]авен во 1985 г., што само докажува дека времиаата можеби се менуваат, но не и (постапките на) лугето.
Во романот се срекава една реченица щашто може да се искористи како обид да се об]аснат ефектите на справувааето со коронавирусот од страна на владите и властите, а се однесува на наметнувааето на правила и на норми на однесуваае, кои очигледно се разликуваа и се разликуваат од оние во сешщневниот, „нормален" живот7: „..xè овде служеше за иста цел - префабрикацща на
7 И ово] квалификатив, како и многу други, за време на пандемщата беа подложени на прeиспитyвafte и то] може, во извесна смисла, да се искористи и како хронолошка точка, ко]а ги ознaчyвa почетокот на пандемщата и не]зиното траеае. Cè што се слyчyвaшe пред пандемщата, сите настани во животот како таков, се сметаа за „нормални", наспроти сето она што се слyчyвaшe за време на пандемщата и беше карактеризирано како спротивно на „нормалното". Биде]ки пандеми]ата стана сечща реалност, многyминa
човештвото. Единственото нешто што остануваше неизвесно беше на што и служи целта" (Pekic, 1985: 110). За вол]а на вистината, ваквата „префабрикацща" во „вистинскиот" живот, се случи, веро]атно, не поради наметнатите норми на ново однесуваае и прилагодуваае кон новонастанатата ситуацща со ковид, туку повеке како очекуван, иако не и предвидлив, ефект и резултат од траеаето на пандемщата. Ако се земе предвид дека лугето, генерално, беа присилени или поттикнати да усво]ат нов начин на живот, ко], следствено, рефлектираше со своевиден „нов" стил на живот, тогаш логично е да се претпостави дека нивниот живот и нивното однесуваае, беа „префабрикувани" со цел тие „полесно" да се прилагодат на промените. Од друга страна, предвид би требало да се земе релативно високиот степен на адаптибилност на лугето, т.е. на човештвото, како негова еволуциска придобивка, и неговата способност многу брзо да се прилагоди на нови настани и настани без преседан, така што за да се добие попрецизна слика за влщанието на пандемщата врз лугето, веро]атно треба да се направат истражувааа на поединечни групи или студии на случай а не да се зборува за не]зиното влщание врз човештвото како целина, од причина што во ово] случа] (а и во многу други), генерализирааето нема да даде об]ективна претстава за она што навистина се случува или се случило. Поттик за ваквото аргумен-тираже срекаваме и во романот кога нараторот, опишува]ки го Даниел Леверквин/Полукс, вели дека „во општата конфузща сите се снаогаа фино", со исклучок на него (Pekic, 1985: 110).
Секо] нов настан или нова по]ава, ко]а е недоволно позната и остава простор за секакви (основани и апсурдни, докажливи и недокажливи) теории на заговор и шпекулации од на]различен вид, вообичаено се по]авува под превезот на бомбастично откритие (вест, новост), ко]а продолжува да го храни сомнежот на оние кои и онака имаат малку верба во начинот на ко] функционира современиот живот во дваесет и првиот век. Поради инхерентната непредвидливост на кра]ниот резултат на несреките и на катастрофите со големи размери, вклучува]ки ги тука и светските пандемии8, и поради флуидниот страв ко] се ]авува поради нив, нивниот почеток честопати е придружен од шпекулации, па така, една епизода во Беснило опишува еден токму таков случа], како да е неодво]ливо една пандеми]а да оди „рака под рака" со неко]а теорща на заговор. Со исчезнувааето на професорот
започнаа да го именуваат сво]от сегашен живот како „новото ноpмaлно", што ^етставува еден вид помиpyвaftе и ^илагодуваше на ситуаци]ата.
8 Такви беа: тyбеpкyлозaтa, сидата, „Шпанскиот гpип", а нивна денешна фоpмa е ковидот.
Фредерик Либерман, исчезнуваат и белешките за рекомбинираниот вирус, што не е никаква случа_|ност. Пресликуваае на ово] настан срекаваме во шпекулациите дека коронавирусот бил човекова творба и дека бил намерно (смислено) создаден во лабораторща во Вухан (Кина); научниците, сепак, зазедоа одбранбен став спрема ваквата теорща на заговор.9
Способноста на фикцщата да ]а имитира стварноста е постигната умешно во синцирот на злокобни претскажувааа за ради-калната смена на „структурата, позицщата и мисщата на човечкиот вид" (PekiC, 1985: 121) и за претсто_|ната биолошка револуцща, ща божем требало да ]а предизвика вирусот во Беснило. Врз основа на она што е претставено, се добива впечаток дека ситуацщата не е поразлична од онаа во стварноста, во ща се покажа дека митот за „избраните луге" не е само мит и дека одредени луге навистина се предодредени со полесни симптоми да го прележат вирусот.10
Шуавата на новиот и непознат вирус ке поттикне низа прашааа мегу лекарите во романот, но ке ]а стави под знак прашаае и нивната одговорност, самосвесност и подготвеност да де_|ствуваат соодветно во кризни ситуации во кои е потребен на]висок степен на готовност. Па затоа, прашааата и дилемите кои му минуваат низ глава на Лук, а се однесуваат на потенцщалното ширеае на заразата, го илустрираат судирот мегу приватното и службеното,11 мегу лекарот и човекот, но и мегу лекарот и таткото, наметнува_|ки ]а дилемата за тоа „ко] е на_щобриот избор" кога е семе_|ството во прашаае. Лук се прашува дали и колку од патниците, кои долетале заедно со заболената Ма_|ка Тереза и сестра Емилща, веке ]а префатиле болеста од нив, но и „како ситуацщата да ]а направи незабележлива за аеродромската ]авност, како да спречи да не се влоши и онака дезорганизираниот живот на
9 Cohen, Jon. (2020). Scientists 'strongly' condemn rumors and conspiracy theories about origin of coronavirus outbreak. 19 февруари. URL: https://www.science.org/content/article/scientists-strongly-condemn-rumors-and-conspiracy-theories-about-origin-coronavirus (accessed 05 March 2022).
10 Dockrill, Peter. (2021). Scientists Identify Specific Gene Variant That Protects Against Severe COVID-19. 17 ]ануари. https://www.sciencealert.com/scientists-identify-specific-gene-variant-that-protects-against-severe-covid-19 (accessed 05 March 2022).
11 Ова особено повеке се потенцира во епизодата во Koja неговата професща како лекар и неговата совест како татко, доагаат во костец, кога е во прашаае безбедноста на неговиот син: „Вистина е дека синот нема да го пушти од карантин, но с а к а ш е да го пушти... Дека к а к о л е к а р ке на]де алиби, зашто како т а т к о веке го имаше" (Pekic, 1985: 209). Неговата реакцща е човечка, па и премногу човечка, и сведочи дека не е секогаш едноставно професионалецот да престане да биде човекот каков што е во сво]от приватен живот и дека кога е во прашаае животот на членовите на семе]ството, понекогаш се прават компромиси кои ги кршат правилата.
Хитроу? Од кого да добие дозвола за спецщални карантински мерки? Како да организира карантин, ако биде потребен?" (Pekic, 1985: 131; курзив К. Д.). Целиот пасус, и особено подвлечениот дел, се добра илустрацща за текот на свеста на оние кои за првпат се соочща со ковид и се доведоа во ситуацща брзо да размислуваат за на]соод-ветниот начин на однесуваае. Интуитивните човекови реакции на непозната опасност, ко]а се заканува дека ке се прошири на многу поголема група луге, ни дава за право да шпекулираме дека лугето навистина размислуваа на ово] начин кога ковид беше откриен за првпат, и особено кога за првпат се увиде неговата разорна природа. Подвлечениот дел, т.е. дезорганизираниот живот, звучи како добра констатацща и репрезентацща за и онака премногу усложнетиот (начин на) живот во дваесет и првиот век и преку то] квалификатив се укажува на тоа дека понекогаш лугето се изморени од сво]ата постсуана, дваесет и четири часовна ментална ангажираност во се што прават, било да е тоа на службен или на приватен план, па затоа, секое ново, пред се негативно изненадуваае, е премногу за да мораат со него да се справат: „Не е потребна голема катастрофа", вели Бауман „затоа што и мала несрека ке биде доволна за да предизвика 'масивно изместуваае'" (Бауман, 2018: 26). Во дезорганизираниот живот, ко] е живот полн со обврски и одговорности, и со преизразена или со непосщна совест, дури и на]незнача]ната промена се доживува со удвоени димензии и со значеае или со влщание кое е далеку поголемо од она што го има вистински (таа е хиперболизирана по автоматизам), па затоа, за еден човек со дезорганизиран живот, изненадувааата од типот на ковид, не само што не се добредо]дени, туку и се избегнуваат по секо]а можна цена.
Стравот од непознатото, Баумановиот „флуиден страв", се препознава во одбивааето на лекарите во романот да го именуваат вирусот со неговото офицщално име, па затоа го именуваат со неговото „народско" име, нарекува]ки го „хидрофоби]а". Сличен тренд се забележа и со ковид, евидентен на соцщалната мрежа и на платформата за видеа ,Дут]уб" ("Youtube"), на ко]а се по]ави]а видеа во кои некои автори на содржини ("content creators") ]авно споделща дека се разболеле од вирусот, притоа именува]ки го како „чумата" или како „рона" (од: ко-рона).12 Во романот, стравот од именувааето на болеста
12 Иако видеово не е целосно посветено на вирусот и поточно е од областа на забавата/фитнесот, сепак, е илустративно за избегнувааето вирусот да се дефинира со неговото име. Chaela, Marisa. (2021). "QUARANTINE VLOGS | Recovering from the Plague... ". URL: https://www.youtube.com/watch?v=0S9OoOKwyKs (accessed 06 April 2022).
ce gog^u Ha HenpegBugguBaTa реакцнjа Ha gyrero (naHHKa, MacoBHa xucTepuja, aHapxuja, xaoc), Koja BepojaTHo 6h ce nojaBuga bo cgynaj Tue ga go3HaaT geKa Mery hhb ce mupu 3apa3Ha 6ogecr, KojamTo Mo^e ga HMa $aTa^HH пocgegнцн. Bo cgynajoT co ngar^opMaTa „JyTjy6", cenaK, CTaHa 36op 3a 3a6paHa 3a o6jaByBaae „geзнн$opмaцнн" noBp3aHH co KoBug, 3a HH^opMa^u noBp3aHH co 3a6ogyBaaeTO og Hero h 3a6paHa 3a cnogegyBaae Ha coBeTH 3a Tperapaae Ha 6ogecra.13 CenaK, Mopa ga ce npu3Hae geKa bo 3agHHHara Ha cure oBue gejcTBa ce Kpue(me) cTpaBoT, 6e3 pa3guKa gagu e Toj ocHoBaH ugu He e ocHoBaH, mTo cBegonu 3a HeroBoTo HHTerpagHo MecTo bo coBpeMeHuoT ®hbot, co ugu 6e3 KoBug.
naHgeMHHTe Hy^Ho BogaT go npeTna3guBocT. OBa e egHa og npuHHHHTe 3omTo geKapure .yK h yoH He H36p3yBaaT ga nocTaBaT gujarHo3a (ogHocHo Tue ogogroBgeKyBaaT co o$нцнjagнoто HMeHyBaae Ha 6ogecTa) h He hm e bo HHKaKoB HHTepec no6p3o ga ja o6jaBaT BecTa npeg nomupoKaTa jaBHocT. MopagHHTe gugeMH Kaj hhb ie ro norraKHar HapaTopoT ga nocraBH HH3a npamaaa:
Aagu, HaBucTHHa, eguHcTBeHo Ha HoBeKoT, co HeroBaTa 6ecMpTHa gyma, My e gageHo h npaBoTo ga eKcnepuMemupa co gpyru ®hbh cymTecTBa? ^agu HaBucTHHa eguHcTBeHo Toj Mo^e, Toj cMee, Toj yMee, cBojaTa BucTHHa ga ja co3HaBa no naT Ha crpagafteTo, HecpeKure, yMupaaeTO Ha gpyrure? EguHcTBeHo Toj, bo t.h. ga6opaTopuu, HMa KpBaBH ®pтвeннцн Ha cBojaTa ®eg 3a co3HaBaae. 3ap h HoBeKoBaTa 3eMja He 6h Mo^ega ga 6uge h e h h j a ga6opaTopuja, gyrero - h e h h h eKcnepuMeHTagHH ^hbothh, Bp3 koh HeKoja HanpegHa цнвнgнзaцнja, co HoBeHKa paMHogymHocT cnpeMa ^hbotot, ru Tecrupa cbohtc HHTepragaK-thhkh ннceктнцнgн, a цнцaннтe og HajBucoK peg, oBge gogy, bo aroHuja ru go^HByBaaT KaKo cure crpamHH 6ogecTH
(Pekic, 1985: 153).
Bo nacycoB ce npo6geMaTH3upa, reHepagHo, aHrpono^HrpHHHHoT npucTan u npeKy Hero ce u3HecyBa cBoeBugHa KpuTuKa Ha BaKBuoT TpeTMaH Ha HemTaTa, Koj e npucyTeH gypu h bo guKoBHTe Ha nogyKc h Ha .HyK, koh cMeTaaT geKa HoBeKoT e He3HaHHTegeH bo cnopeg6a co npupogaTa. Cnopeg hhb, HoBeKoT nonycTo BepyBa geKa e HagMoieH ugu geKa Mo^e ga ja Kompogupa npupogara oHaKa KaKo mTo caKa. Bo H3BecHa cMucga, BupycoT e geg og npupogaTa ugu, bo HajMaga paKa, e no6gu3oK go npupogaTa ogomTo go HoBeKoT, na 3aroa, co HeroBoTo nojaByBaae, ce
13 COVID-19 medical misinformation policy. URL:
https://support.google.com/youtube/answer/9891785?hl=en (accessed 06 April 2022).
отвора терен за борба на човекот со застрашувачки непредвидливата природа, и токму поради не]зината непредвидливост, битката е неизвесна и е причина за страв.
Болничарката Алис Ламле] го доживува мракот како благослов, како заштита, и то] за неа е потполн и совршен. Ово] страв е „... без повод и потекло. Без лице. Разорен, ужасувачки... нешто што не може[ше] да се препознае, ни да се именува, но за што, со агонизирачка сигурност, се знае дека се крие во длабочината на телото" (Pekic, 1985: 174).14 Вака дефинираниот страв соодветствува и на флуидниот страв ко] честопати има непознато потекло и корен, ко] се ]авува навидум од никаде, непредвидливо и скришум, и тоа е веро]атно истиот страв што се чувствува пред лицето на короната, ако се земе предвид неговата опасност и фактот дека то] е присутен насекаде, а сепак е невидлив. Стравот како да не постои во мракот и затоа мракот е засолниште, во споредба со светлината, ко]ашто се поврзува со лугето, со вревата и со динамиката на секо]дневното движете и живееае. Ова можеме да го толкуваме, во нашиов современ контекст, како метафора за денските часови, во кои лугето вообичаено се пораздвижени и со повеке обврски и веро]атно имаат повеке време за мегусебни дружби. Светлината е оно] дел од денот кога заразата „видливо" се шири, затоа што групираьето на лугето може да се види и да се засведочи, за разлика од нивните активности кога е мрак и кога овие активности се та]ни, приватни и се одвиваат во затворени кругови. Секако, ово] пасус од романот не предлага темнината да се дефинира на ваков начин, но остава простор да се интерпретира во контекстот на пандемщата со корона, што, пак, покажува колку многу сличности споделуваат епидемиите мегу себе, а со тоа и колку слични човечки реакции поттикнуваат тие како одговор. Можеби стварноста низ вековите не се менува значително, туку, за време на криза, се менува начинот на ко] таа се перципира. Фактот што во денешниот современ свет располагаме со толку многу алатки за самоодбрана, не значи дека сме целосно имуни пред глобалните предизвици, а ова е особено акцентирано во Беснило, каде што се предочува дека човекот е речиси ништожен наспрема природата и дека неговиот егоцентризам е
14 Во пеpиодот кога го читав pомaнот не бев свесна дека нapaтоpот тука опишува еден од подоцнежните симптоми на зapaзaтa со беснило, дава]ки зaстpaшyвaчкa, но веpодостоjнa пpетстaвa за pеaлностa што почнува да ja искусува човек откако ке заболи од болеста. Беснилото, во ^а^ите фази на зapaзaтa, го напага неpвниот систем, па затоа чувството на стpaв не е само некаков минлив ка^иц, нешто што ке помине само од себе, туку е еден од симптомите кои на]често се сигнал за фатален ^aj на заболениот.
празно хранеае на суетата. Оваа е онаа „лажна сигурност на модерната цивилизацща" (Pekic, 1985: 183) ко]ашто ]а констатира лекарот Цон.
Стравот во форма на претпазливост, ко]а е логична ако предвид се земат околностите, се препознава и во внимателноста на Лук да не и открие на Катерина дека на Хитроу се по]авила опасност од епидемща. Од тие причини, то] смета дека е помудро патниците да се излажат дека збрката на аеродромот се должи на штра]к на транспортните работници: „Точно е дека на лагата и се верува повеке одошто на вистината, и повеке ако е поголема, ама само ако содржи барем зрно просечна логика. Без логика и самата вистина е неуверлива" (Pekic, 1985: 150). Причината зошто е подобро да се излаже, одошто да се каже вистината, треба да се бара во замисленото сценарио на Лук: „Веста ке се пренесе на терминалот. Лугето ке се разбегаат. Мегу лугето ке има и заразени. Беснилото ке се пробие до Лондон", но, од друга страна, постои и алтернатива ко]ашто честопати се пренебрегнува кога човекот е во паника: „А можеби ништо нема да се случи. Ке мислат дека е луд. Или заостанат презервационист, ко] сака да го врати светот во здравата атмосфера на праисториската пештера" (Pekic, 1985: 189). Секако дека ризикот од создаваае и од ширеае на паника се должи на претпоставката дека лугето вообичаено неселективно ке ги прифатат слушнатите информации, а неселективно усвоената информацща во погрешните раце може да создаде хавари]а и нерегулиран хаос. Доказ за ваков случа] е „некрополитиката на антимаскерското движете" за ко]а пишува Гранволт (Grunwalt, 2021).15 Ваквите „антимаскерски"16 движеаа се ]ави]а како противтежа
15 Grunawalt, Jordan. (2021). "The Villain Unmasked: COVID-19 and the Necropolitics of the Anti-Mask Movement". Disability Studies Quarterly, vol. 41, no. 3. URL: https://dsq-sds.org/article/view/8343/6186 (accessed 07 April, 2022). Вреди да се погледне и: Taylor, Steven & Asmundson, Gordon J. G. (2021). Negative attitudes about facemasks during the COVID-19 pandemic: The dual importance of perceived ineffectiveness and psychological reactance. PloS One (2021), 16(2), Feb 17. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC7888611/?report=classic (accessed 07 April, 2022).
16 Во трудов одредени термини се транслитерирани од нивните оригинали и се даваат како такви биде]ки читателот располага со доволно разбираае на современите термини, кои често се користат во печатените и во електронските медиуми, какви што се: „антиваксер" или „антимаскер", а се однесуваат на одбивааето на одредени групи луге да се вакцинираат против ковид (или други болести за кои постои вакцина), односно на одбивааето да носат маска како превентивна мерка против зараза од вирусот. Секогаш е пожелно да се понудат соодветни решенща на преводи на овие термини на македонски ]азик, мегутоа истите тие звучат или неумесно или предолго кога ке се преведат („противеае/одбиваае за носеае маски/противеае/одбиваае/отфрлаае на вакцинирааето", „неносеае маски/непримаае вакцини", и слични вариации), па затоа изгледа дека не само што е попродуктивно за економичноста на изразот да се искористи
на „конформизмот" за придржуваае до мерките за заштита од корона, предложени од владите и од здравствените организации низ светот, мегутоа, како и со вакцините против различни болести, така и со вакцините и со маските се манипулираше, особено на почетокот на пандемщата.
Нараторот го користи ликот на Цон како орудие за да по]асни дека постои разлика мегу „прилагодувааето кон природата" и „прилагодувааето на природата" (Рекю, 1985: 202; курзиви К. Д.). Беснилото, во сещ случай е прилагодуваае кон природата, ако претпоставиме како започнува неговото ширеае, а неговото третираае може да се сфати како прилагодуваае на човекот на природата, односно, то] е присилен да се прилагоди на нешто кое е надвор од него, па, со тоа, и надвор од негова контрола.
Стравот продолжува да опсто]ува и постлано добива нови облици, или, поточно речено, нови интерпретации, па така, за време на предавайте што го држи лекарот Цон пред присутните, то] започнува да ги доживува како една компактна маса во ща е загубен поединечниот идентитет:
Стравот, единствениот очигледен производ на заедничкиот метаболизам, ги здружил во организам, чщ живот се прима како единствено, пасивно движете. Можеше да претпостави каква слика имаа пред себе. Циновска бактерща, ща и покра] тоа што и самата е деструктивна, сепак го претставува самиот живот. Под де]ство на еден единствен, бесконечно мал вирус, таа се распрскува како темпирана бомба, претвора]ки се во двесте нови темпирани бомби кои во биолошкиот разво] ке завршат со катаклизма
(PekiC, 1985: 210).
Веро]атно е излишно да се каже или одново да се повтори дека во случарв фикцщата повторно ]а пресликала, но и ]а предвидела реалноста - онаква каква што била, со пандемиите од минатото, но и онаква каква што е сега, со тековната, се уште актуелна пандемща со ковид. Иако овие податоци ги читаме во фикционален текст, сепак, можеме да се сложиме дека тие се веродостоен одраз на определени
странцизам, ко], благодарение на широката распространетост, им е познат на поширокиот круг читатели, туку е и поточно, ако предвид се земе дека на државно ниво се уште не постои униформен начин на транслитерираае на вакви и слични термини, или ако постои, тогаш не се користи насекаде во иста мера.
слични епизоди во вистинскиот живот што го живееме, а ко] е неразделно поврзан за коронавирусот.
Од се што беше истакнато и изложено погоре, останува да се заклучи дека, во споредба со романот на Пекик, ко] и како фикционална, но и како матерщална творба, има сво] видлив кра], светската пандеми]а со коронавирусот се уште не е завршена и трае, што го прави и „флуидниот страв" од неа се уште жив и актуелен. Сепак, поради адаптибилноста како карактеристика на човековиот род и на човековата природа, животот со коронавирусот стана поднослив, а сменетата животна динамика повеке не се сфака толку драматично како на почетоците на пандемщата. Сепак, адаптибилноста не значи комплетно помируваае со ситуаци]ата и уште помалку значи дека опасноста е исчезната. Во современиот живот, ко] од сите страни е „нападнат" со стравови од секаков вид, многу е природно и е нормално флуидниот страв да се префрли од едно на друго животно поле и тоа е, во секо] случай неизбежна работа.
Литература/References
Pekic, Borislav. (1985). Besnilo. Beograd: Beogradski izdavaCko-graficki
centar. [Пекик, Борислав. (1985). Беснило. Београд: Београдски издавачко-графички центар] [Borislav, Pekic. (1985). Rabies. Belgrade: Belgrade's publication & graphic center]. (In Serbian.) Бауман, Зигмунт. (2018). Флуиден страв. Прев. од анг. Кристина
Димовска. Скоще: Слово. [Zigmunt, Bauman. (2018). Fluiden strav. Translated from English by Kristina Dimovska. Skopje: Slovo] [Zygmunt, Bauman. (2006). Liquid Fear. Cambridge: Polity Press]. (In Macedonian.) Chaela, Marisa. (2021). "QUARANTINE VLOGS | Recovering from the
Plague...", https://cutt.ly/T3aBU7I [Пристапено на: 06.04.2022]. Cohen, Jon. (2020). Scientists 'strongly condemn' rumors and conspiracy
theories about origin of coronavirus outbreak. 19 февруари. https://rb.gy/umvtfm [Пристапено на: 05.03.2022]. COVID-19 medical misinformation policy, https://rb.gy/ku8mc2
[Пристапено на: 08.02.2023]. Dockrill, Peter. (2021). Scientists Identify Specific Gene Variant That
Protects Against Severe COVID-19. 17 ]ануари. https://cutt.ly/S3aBLDk [Пристапено на: 05.03.2022]. Grunawalt, Jordan. (2021). "The Villain Unmasked: COVID-19 and the
Necropolitics of the Anti-Mask Movement". Disability Studies Quarterly, vol. 41, no. 3. https://bit.ly/3XfVKx3 [npncraneHO Ha: 07.04.2022].
Taylor, Steven & Asmundson, Gordon J. G. (2021). Negative attitudes
about facemasks during the COVID-19 pandemic: The dual importance of perceived ineffectiveness and psychological reactance. PloS One (2021), 16(2), Feb 17. https://bit.ly/3Yu4rVi [npHcraneHO Ha: 07.04.2022].
