Научная статья на тему 'ФИЗИКАНИ ФАНЛАРАРО АЛОҚАЛАР АСОСИДА ЎҚИТИШ ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ТАЪМИНЛАШ ОМИЛИ'

ФИЗИКАНИ ФАНЛАРАРО АЛОҚАЛАР АСОСИДА ЎҚИТИШ ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ТАЪМИНЛАШ ОМИЛИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

39
11
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ўқувчи / умумтаълим мактаби / физика курси / таълим жараѐни / фанлараро алоқа / таълим сифати / student / secondary school / physics course / educational process / interdisciplinary communication / quality of education

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Д. А.Алижанов, А. Б. Набиев, И. Х. Имомов, Д. Д. Асқарова

Ушбу мақолада таълим сифатига таъсир этувчи асосий омилллар ва таълим сифатини ошириш учун бир нечта тавсиялар келтирилган бўлиб, жумладан умумтаълим мактаблари физика курсини ўқитишда физика фанини бошқа фанлар билан ўзаро боғлаб ўқитиш ва унинг самадорлиги тўғрисида фикр юритилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article presents the main factors affecting the quality of education and several recommendations for improving the quality of education, including the interaction of physics with other disciplines in the teaching of physics in secondary schools and its effectiveness

Текст научной работы на тему «ФИЗИКАНИ ФАНЛАРАРО АЛОҚАЛАР АСОСИДА ЎҚИТИШ ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ТАЪМИНЛАШ ОМИЛИ»

ФИЗИКАНИ ФАНЛАРАРО АЛОЦАЛАР АСОСИДА УЦИТИШ ТАЪЛИМ

СИФАТИНИ ТАЪМИНЛАШ ОМИЛИ

Д. А.Алижанов, А. Б. Набиев, И. Х. Имомов, Д. Д. Аскарова

Наманган давлат университети

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада таълим сифатига таъсир этувчи асосий омилллар ва таълим сифатини ошириш учун бир нечта тавсиялар келтирилган булиб, жумладан умумтаълим мактаблари физика курсини укитишда физика фанини бошка фанлар билан узаро боглаб укитиш ва унинг самадорлиги тугрисида фикр юритилган.

Калит сузлар: укувчи, умумтаълим мактаби, физика курси, таълим жараёни, фанлараро алока, таълим сифати.

ABSTRACT

This article presents the main factors affecting the quality of education and several recommendations for improving the quality of education, including the interaction of physics with other disciplines in the teaching of physics in secondary schools and its effectiveness.

Keywords: student, secondary school, physics course, educational process, interdisciplinary communication, quality of education.

КИРИШ

Сунгги йилларда мамлакатимизда таълим-тарбия тизимининг сифати ва самарадорлигини ошириш, укувчи ва талаба ёшларда замонавий билим ва куникмаларни шакллантириш, таълим тизимлари хамда илм-фан сохдси уртасида якин хамкорлик ва интеграцияни, таълимнинг узвийлиги ва узлуксизлигини таъминлаш борасида тизимли ишлар амалга оширилмокда.

Шу билан бирга, миллий таълим-тарбия тизимининг амалдаги холати уни замон талаблари асосида модернизация килиш, ёшларни юксак билим -маърифат эгалари, жисмоний ва маънавий соглом инсонлар этиб тарбиялаш, таълим муассасаларининг рахбар ва педагог ходимлари нуфузини ошириш, уларнинг самарали фаолият юритиши учун зарур шарт-шароитлар яратиш буйича изчил чора-тадбирларни амалга оширилмокда.

April, 2022

553

ffly ^yMnagaH, yKyBHunapHu Kenrycu xaeTra Tafiepnam Ba ynapra y3 öhhhm Ba KyHHKManapngaH aManueTga ^ofiganaHumHu ypraTyBHu ManaKa TanaönapuHu CHH^nap KecuMuga umnaö HuKum, ^aHnapapo y3apo aroKagopnuK Ba gaBpufinuKKa TynHK puoa KunraH xonga yKyB gacTypnapu ypTacuga y3BHfinHKHH TatMuHnam negaror xoguMnapHuHr onguga TypraH MyxuM Ba3u$anapgup [1].

Ä^ABHET^AP TA^^H^H BA METO^O^OrHH

EyryHru KyHga TatnuMHHHr MaKcagu yKyBHunapHHHr HyKyp öunuMra эгa öynumnapu Ba y3 ycTuga umnaö KoßunuaTnapuHu puBo^namupumnapu ynyH mapouT aparnm, ynapHHHr MycTaKun Kapop Kaöyn Kuna onaguraH iaxc cu^araga TapöuanamgaH uöopar. ffly caöaönu, TatnuM coxacuga Kynnaö aHrunuKnap KupuTunMoKga, ynapHuHr yMyMufi fiyHanumu 6y yKyBHuHuHr maxcuHu puBo^naHTupum Ba maKmarnupum, cu^arau TatnuM ^apaeHuHu TamKun этнmгa эpнmнmgнp [2].

YKyB ^apaeHuHuHr y3rapumu yHuHr Hara^anapuHuHr y3rapumura onuö Kenagu, 6y yKyB ^apaeHuHu TamKun этнm, yKyBHunapHuHr TatnuM ^aonuaTuHu öomKapum maKrnapu Ba ycynnapuHu yзгapтнpнmнн Tanaö Kunagu. ^ugaKTuK npuHTcunnap, aHtaHaBufi yKuram ycynnapu Ba TexHonoruanapu öunaH 6up KaTopga TatnuM ^apaeHura y3rana eHgamyBHu Tanaö Kunagu.

X,o3upru BaKTga maxcHu maKmaHTupum aHru н:muмoнfi-нк;тнcogнfi Ba cuecufi mapouraapga, y3rana axroK-ogoö MyxuTuga aManra omupunMoKga, 6y эca TatnuM Ba Tapöua umnapuHu TamKun этнm eHgamyBnapuHu KafiTa Kypuö HuKumHu Tanaö Kunagu. ffly caöaönu, TatnuM cu^ara MyaMMocura Toöopa KynpoK эtтн6op KapaTunMoKga, HyHKu 3aMoHaBufi TatnuM xu3Maraapu 6o3opu Kena^aKga aHaga KecKuHnamaguraH yTa MKppu gapa^agaru paKpöaT öunaH a^panuö Typagu.

PaKoöaTÖapgomnuK Ba xu3Maraap cu^ara ypTacuga aHuK Sofhukhuk MaB^yg, HyHKu cu^aT 6o3opga xu3MaraapHuHr paKoöaTÖapgomnuruHu TatMuHnamHuHr acocufi TatMuHnoBHucu xucoönaHagu.

3aMoHaBufi gyHega TatnuMHuHr axaMuaTu ^aMuaT Ba uKTucogueTHuHr aHru cu^araHu maKmamupumHuHr энг MyxuM omuhu cu^arnga uhcoh KanuTanu TatcupuHuHr Kynafiumu öunaH öupra, yHuHr acocufi TapKuöufi kucmu uHTenneKTyan KanuTan xucoönaHagu. 3aMoHaBufi gyHega uhcoh KanuTanu xap KaHgafi gaBnaT puBo^naHumuHuHr acocufi MaHÖaura afinaHuö, yHuHr öapKapopnuru Ba TapaKKueTuHu TatMuHnafigu.

KypcaranaeTraH TatnuM xroMaraapuHuHr cu^ara öupuHHu ypuHga Typagu, ynapHuHr Hapxu, ucTetMonnunap

April, 2022

554

харажатлари микдори ва хизмат курсатиш даражаси четга сурилади. Стратегик устунлик тоифасидан сифат ракобатбардош эхтиёж тоифасига утди ва харидорларнинг коникиш даражасига таълим муассасалари фаолияти самарадорлиги ва ракобатбардошлигини "бахоловчи" сифатида таъсир курсатди.

2008 йил 15-ноябрда Халкаро стандартлаштириш ташкилоти (ИСО) томонидан кабул килинган ИСО 9001: 2008 халкаро стандартида сифатнинг куйидаги таърифи берилган: "Сифат - бу объэктнинг белгиланган ва кузда тутилган эхтиёжларини кондириш кобилияти билан боглик хусусиятларининг йигиндиси" [3].

НАТИЖАЛАР ВА МУ^ОКАМА

Таълим сифатини таъминловчи асосий омиллар: унинг мазмуни, укитувчиларнинг малакаси, укувчиларнинг сифати, таълим муассасаси ва укув жараёнини макбул ташкил этиш ва бошкариш, таълимга сармоялар микдори.

Умумий урта таълим муассасасининг моддий-техника базаси хам ахамиятлидир, бу укув жараёни, изланишлар ва ишланмаларни таъминлайдиган асосий воситаларнинг мавжудлиги ва нархи билан тавсифланади.

Э. М. Коротков таълим сифатини уч гурухга булиб тавсифлайди: - таълимнинг максадининг сифати ифодаланадиган максадга эришиш салохиятининг сифати, таълим стандартининг сифати, таълим дастурининг сифати, укув жараёнининг моддий-техник базасининг сифати, укитувчилар таркиби, мактаб укувчиларининг сифати, ахборот ва методик базанинг сифати ифодаланадиган максадга эришиш салохиятининг сифати;

жараёнини назорат килиш, укитувчиларнинг ижодкорлик мотивацияси ва педагогик ишнинг самарадорлиги, мактаб укувчиларининг таълимга булган муносабатининг сифати, укув жараёнининг интенсивлиги, таълимни бошкариш, билимларни такдим этиш усулларини уз ичига олган профессионалликни шакллантириш жараёнининг сифати;

- таълим натижасининг сифати, бу касбий махоратни англаш, индивидуал кобилият ва хусусиятларни таркатиш ва амалга ошириш, уз-узини тарбиялаш методологиясини узлаштириш, билим, амалий куникмаларни англатади [4].

Таълимнинг хар бир боскичи учун технологияларни танлаш куйидаги мезонларга мувофик амалга оширилиши

Профессионалликни шакллантирувчи жараённинг сифати, укув

мумкин: интерактивлик; укитишнинг (урганишнинг)

April, 2022

фаолиятга йуналтирилган хусусияти; боланинг индивидуал ривожланишини куллаб-кувватлашга эътибор каратиш; унга мустакил карорлар кабул килиш, ижодкорлик, мазмунини танлаш, укитиш услублари учун зарур булган эркинлик мухитини яратиш; диалогиклик, маълумотни ёдлашдан уни мазмунли урганишга эътиборни узгартириш; мактаб укувчиларининг мустакиллигини назорат килиш ва бахолашга йуналтириш ва бошкалар [5,6].

Бундан ташкари укувчининг билимини мустахкамлашнинг яна бир омилларидан бири аввал узлаштирилган билимларни янги мавзуда ва бошка фанни узлаштиришда куллай олишиди. Бундай функция фанлараро бугланиш оркали амалга ошрилганда узвийлик таъминланган булади, таълим сифати ва самараорлиги давлат таълим стандарти талабида белгилан натижа беради.

Фанлараро алокалар укувчилар томонидан таълим жараёнида билим, куникма ва малакаларни изчил ва тулик узлаштиришнинг асосий воситаси, шунингдек, инсоннинг жамиятдаги урни ва ролини яхлит англаш воситасидир. Замонавий технологияларнинг инсон хаётининг барча сохаларига кенг ва чукур кириб бориши ёш авлодни жамиятнинг ижтимоий маданияти таркибига кириб улгурган технологиялар хакидаги энг камида, асосий тушунча ва билимларга эга булишини талаб килади. Бу жараёнда фаол булишнинг асосий омили укувчиларнин илмий тайёргарлигидир, чунки технологик тараккий этган жамиятда, илмий билимларга эга булишда, оддий тушунчалардан ташкарига чикмасдан иложи йук.

Шу маънода физика ва бошка фанлар уртасида фанлараро алокаларни таъминлаш оркали таълим жараёнини ташкил этиш долзаб ахамиятга эга.

ХУЛОСА

Табиий фанларни укитиш илмий-техник тараккиётнинг асоси булган саноат, кишлок хужалиги ва бошка турдаги технологияларни кулланилиш даражаси учун катта ахамиятга эга. Бу хакикат дунёда энг бой урф-одатлар ва ютукларга эга мамлакатлар томонидан тан олинган, бирок табиий-аник фанлар синфига мансуб, технологияларнинг асоси булган физика фани учун умумий урта таълим мактаблари укув режасида бошка фанларга нисбатан кам соат берилган. Шу сабабли, аксарият ёндашувларда асосий курснинг мазмуни табиатнинг конуниятлари ва ходисалари тугрисида маълумот беришга каратилган булиб, фикрларнинг узгарувчанлигини, таълим жараёнида ижодий фаолият куникмаларини шакллантиришни деярли англатмайди ва шунинг учун хам укувчининг

April, 2022

556

шахсини ижтимоийлаштиришга етарли даражада эътибор каратилмаган.

Жамиятнинг ижтимоий буютмаси:

Умумий урта таълим мактабларида кобилиятли битирувчиларни тайёрлаш

1 1 г

Таълим хизматларининг буюртмачилари ва истеъмолчилари: - Укувчилар; - Ота-оналар; - Таълим тизими; - Жамият, давлат, ишлаб чикариш. ^уйилган талаб - Олий таълимга кириш; - Мехнат бозори уз урнини топиш

Максад:

- Умумий урта таълим сифатини ошириш;

- Кобилиятли битирувчиларни тайёрлаш

■1

Умумий урта таълим учун ДТС ва малака талаблари

i

i

Таълим жараёнининг субъекти: - Укитувчи (таълим берувчи); - Педагог-тарбиячи Таълим жараёнининг субъекти: - Укувчи (таълим олувчи)

Вазифа: сифатли таълим

Педагог кадрларни

касбий махорарини

Услубий ёрдашув асосида замоний

Максад: таълим олиш, муаййян билим ва куникмаларга эга

м»________■

Методик (услубий) ёндашув Педагогик воситалар (куролланиш)

I

Узвийлик Фанлараро алока

Натижалар

Таълим жараёни сифати

Таълим жараёни узвийлиги ва фанлараро алокалар Таълим натижаларини юкори боскичга кутариш

Укувчиларда уз-узини назорат килиш ва узини бахолаш тизимини самарали йулга куйиш

April, 2022

557

REFERENCES

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2020-йил 6-ноябрдаги ПФ-6108-сонли "Узбекистоннинг янги тараккиёт даврида таълим-тарбия ва илм-фан сохаларини ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида" ги Фармони. -Тошкент - 2020 й.

2. Алижанов Д. 6-синф физика курсида модда тузилишини укитиш оркали укувчиларда илмий фикрлашни ривожлантириш йуллари //Общество и инновации. - 2021. - Т. 2. - №. 3/S. - С. 15-19.

3. Международный стандарт ISO 9001:2008 Системы менеджмента качества. Требования для учебных целей (перевод осуществлен В.А. Качаловым) Четвертая редакция 15 ноября 2008

4. Korotkov E.M. Ta'lim sifatini boshqarish: darslik. universitetlar uchun qo'llanma. M .: Akademik loyiha, 2007. 320 b.

5. Zokhidov I. O. et al. THEME AND INTERDISCIPLINARY CONNECTIONS IN TEACHING SOUND PHENOMENA ON THE COURSE OF PHYSICS FOR THE 6TH GRADE //НОВЫЕ ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ ИССЛЕДОВАНИЯ. - 2020. -С. 8-10.

6. Obidjonovich Z. I., A'Zamjon A. D. 6-SINF FIZIKA FANIDA TOVUSH HODISALARINI O „QITISH ORQALI TA'LIM SAMARADORLIGINI OSHIRISH YO „LLARI //Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences. - 2021. - Т. 1. - №. 3. - С. 424-432.

April, 2022

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.