Научная статья на тему 'Физика фанидан лаборатория машғулотларини инновацион ёндашув асосида утказиш'

Физика фанидан лаборатория машғулотларини инновацион ёндашув асосида утказиш Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
494
192
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
алгоритмик даража / эвристик даража / маҳсулдор ҳаракат / алгоритмические степени / эвристические степени / продуктивное поведение

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ишмуродова Гулбахор Измуродовна, Махманов Эргаш Биноқулович

Мақолада олий таълим муассасаларида физика фанидан замонавий лаборатория жиҳозлари билан таълим жараёнини ташкил қилиш ва ўтказишда талабалар ўзлаштиришларининг педагогик технологияларга таянилган 4 та даражасидан фойдаланиш орқали машғулотларда муаммоли топшириқларни қўйиш ва талаба ёшларни фанга оид ушбу муаммоларни ечишга ўргатиш йўллари кўрсатиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ПРОВЕДЕНИЕ ЛАБОРАТОРНЫХ ЗАНЯТИЙ ПО ФИЗИКЕ НА ОСНОВЕ ИННОВАЦИОННОГО ПОДХОДА

В статье освещаются способы, с помощью которых учащиеся могут использовать четыре уровня педагогических технологий при обучении и проведении учебного процесса на современном лабораторном оборудовании по физике и обучать студентов решению научных проблем.

Текст научной работы на тему «Физика фанидан лаборатория машғулотларини инновацион ёндашув асосида утказиш»

Ишмуродова Гулбахор Измуродовна,

Карши мух,андислик иктисодиёт институти «Физика» кафедраси доценти; Махманов Эргаш Бинок,улович,

Карши мух,андислик иктисодиёт институти «Физика» кафедраси катта укитувчиси

ФИЗИКА ФАНИДАН ЛАБОРАТОРИЯ МАШГУЛОТЛАРИНИ ИННОВАЦИОН ЁНДАШУВ АСОСИДА УТКАЗИШ

УДК: 372.853

ИШМУРОДОВА Г.И., МАХМАНОВ Э.Б. ФИЗИКА ФАНИДАН ЛАБОРАТОРИЯ МАШ¥УЛОТЛАРИНИ ИННОВАЦИОН ЁНДАШУВ АСОСИДА УТКАЗИШ

Маколада олий таълим муассасаларида физика фанидан замонавий лаборатория жих,озлари билан таълим жараёнини ташкил килиш ва утказишда талабалар узлаштиришларининг педаго-гик технологияларга таянилган 4 та даражасидан фойдаланиш оркали машFулотларда муам-моли топширикларни куйиш ва талаба ёшларни фанга оид ушбу муаммоларни ечишга ургатиш йуллари курсатиб берилган.

Таянч суз ва тушунчалар: алгоритмик даража, эвристик даража, мах,сулдор х,аракат.

ИШМУРОДОВА Г.И., МАХМАНОВ Э.Б. ПРОВЕДЕНИЕ ЛАБОРАТОРНЫХ ЗАНЯТИЙ ПО ФИЗИКЕ НА ОСНОВЕ ИННОВАЦИОННОГО ПОДХОДА

В статье освещаются способы, с помощью которых учащиеся могут использовать четыре уровня педагогических технологий при обучении и проведении учебного процесса на современном лабораторном оборудовании по физике и обучать студентов решению научных проблем.

Ключевые слова и понятия: алгоритмические степени, эвристические степени, продуктивное поведение.

ISHMURODOVA G.I., MAKHMANOV E.B. DEVELOPMENT OF INNOVATIVE APPROACHES ON PHYSICS LABORATORY LESSONS

There is highlighted in the article the ways in which students can use four levels of pedagogical technology in teaching and conducting the educational process on modern laboratory equipment in physics and teaching them how to solve scientific problems.

Keywords: algorithm degrees, heuristic degrees, productive behavior.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 8(81)

Мамлакатимизда таълим сох,асида олиб борилаётган ислох,отлар, шиддат билан кириб келаётган ахборотлар окимини кайта ишлаш, талабаларни амалий билимларни узлаштириш-ларига шарт-шароит яратиш бугунги кунда куйилган долзарб муаммолардан бири х,исоб-ланади. Ижодий фикрлай оладиган, олдига куйилган муаммоларни еча оладиган иннова-тор, етук мутахассис кадрларни тарбиялаш олий таълим тизимидаги асосий вазифалар-дан биридир.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 20 апрелдаги «Олий таълим тизи-мини янада ривожлантириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПК.-2909-сон, 2017 йил 27 июл-даги «Олий маълумотли мутахассислар тайёр-лаш сифатини оширишда иктисодиёт сох,алари ва тармокларининг иштирокини янада кен-гайтириш чора-тадбирлари туFрисида»ги ПК-3151-сон ва 2018 йил 5 июндаги «Олий таълим муассасаларида таълим сифатини ошириш ва уларнинг мамлакатда амалга оши-рилаётган кенг камровли ислох,отларда фаол иштирокини таъминлаш буйича кушимча чора-тадбирлар туFрисида»ги ПК-3775-сон карорларида баркамол авлодни тарбиялаш оркали мамлакат ривожланишини юкори чуккиларига чикариш кузда тутилади.

Замонавий таълим укитувчи ва укувчи уз фаолиятида янги шакл, услуб ва воситаларни куллаш оркали фанга мотивация уЙFотиш, таълим мазмунини ёшлар онгига чукур ва мустах,кам сингдира олиш, пировард нати-жада, якуний натижаларни кулга киритишга эришиш, бунда энг мух,им вазифа, ДТС (давлат таълим стандартлари)да белгиланган талаб-ларни бажариш билан талабалар эгаллаши лозим булган назарий билим, амалий куникма ва малакаларнинг узлаштиришига эришиш лозим булади.

Сунгги йилларда таълим жараёнига кириб келаётган ва укитиш жараёнида куллаш талаб этилаётган билимларни узлаштиришнинг 4 та даражасини физика фани лаборатория маш-Fулотларида куллаш билан боFлик бир канча асосий муаммолар мавжуд:

- биринчидан, физика фани укитувчилари педагогик технологияларни лаборатория маш-Fулотларида куллаш буйича етарли даражада билим ва куникмаларга эга эмаслар;

- иккинчидан, лаборатория ишларини олиб бориш учун жих,озлар комплектининг тулик булмаслиги;

- учинчидан, ишнинг максадида битта вазифани бажариш назарда тутилган, холос;

- туртинчидан, аксарият таълим муассасаларида лаборатория жихозларининг маъна-вий эскирганлиги ва улчашдаги аниклик дара-жаларида хатоликларнинг юкорилиги;

- бешинчидан, талабаларнинг лаборатория ишларини бир хил даражада бажаришга тайёр эмасликлари.

Ушбу муаммоларни хал килиш ва талабалар узлаштириш даражаларини юкори поFонага олиб чикишда аввало, физика фани укитувчисини х,ар бир мавзуни гурухдаги укувчиларнинг билим даражалари, кизикиш ва истакларини хисобга олган холда дарс жараёнини туFри лойихалай билиши ва педагогик технологияларга оид билимларга эга булиши максадга мувофиклиги сезилиб колмокда.

Бунинг учун эса физика фани укитувчиси таълим жараёнида талабалар узлаштириш даражаларини билиш ва фарклай олиши лозим. Укув материалларини узлаштиришда таълим олувчилар фаолиятининг 4 та даражасини курсатиш мумкин.

I даража: ташки курсатма таъсиридаги харакат.

II даража: хотира асосидаги харакат. Бу фаолиятнинг алгоритм даражаси деб номла-нади. Алгоритм даражасида таълим олувчи-нинг кобилияти хисобланади.

III даража: ностандарт вазиятлардаги махсулдор харакат.

IV даража: фаолиятнинг янги кирраларини тадкик килувчи махсулдор харакат1.

Кейинги йилларда олий таълим сохасида олиб борилаётган янгиланишлар натижасида физика лаборатория жихозларининг Германия давлатидан келтирилган янги замонавий жихозлар билан бойитилиши натижасида дарс машFулотларини инновацион ёндашувлар асосида утказиш имконияти пайдо булди. Замонавий жихозлар ёрдамида бажарилган лаборатория ишларининг аввалги утказилган тадкикотлардан бир мунча фаркли жихатлари бор. Масалан, «Суюклик ва каттик жисмлар-нинг чизикли ва х,ажмий кенгайиш коэф-фициентини аниклаш» мавзуси адабиётларда

1 Омонов Х.Т., Х,ужаев Н.Х. ва бошк. Педагогик техно-логиялар ва педагогик махорат. - Т.: «Иктисод-Молия», 2009. -140-141-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 8(81)

1-расм. Чизикли кенгайиш коэффициентини аниклаш к,урилмаси.

х,ар хил усуллар ва жих,озлар ёрдамида бажа-рилади.

Укув кулланмада келтирилган 28-иш «Катти^ жисмларнинг температуравий чизикли кенгайиш коэффициентини аниклаш» деб номлананиб, ишни бажаришда металл стер-женлар туплами, сув буFлаткич, индикатор, резина найчалар, миллиметрли линейкадан фойдаланилган1. Шу кулланмадаги 29-ишда «Суюкликларнинг солиштирма буFланиш иссиклигини аниклаш» номли ишни бажа-ришда калориметр, термометр, бур куритгич, электр сув кайнатгич, техникавий тарози ва тарози тошларидан фойдаланиб бажарилган.

Бошка укув кулланмада2 ушбу мавзу 19-иш «Каттик жисмларнинг иссиклик утказувчанлик коэффициентини аниклаш» деб номланиб, лаборатория ишини бажаришда чизикли кенгайиш коэффициентини аниклаш курилмаси-дан (1-расм) фойдаланиб келинган эди. Бунда 1 - сувли пробиркани жойлаш учун мулжал-ланган таглик, 2 - чукурча, 3 - электр иситиш элементи, 4 - индикаторни мах,камлашга хиз-

1 Назиров Э.Н., Худайберганова З.А., Сафиуллина Н.Х. Механика ва молекуляр физикадан практикум. - Т.: «Узбекистон», 2001. -248-249-б.

2 Турсунов Ш.К,., Тошпулатов Ч.Х. Физикадан лабора-

тория маш^улотлари. - Т.: «Тафаккур каноти», 2017.

-111-114-б.

мат килувчи 5 - муфта, тагликка мах,камланган 6 - стержен ва 7 - калит. Курилма 8 - уловчи симлар ёрдамида ток манбаига уланади. Бунда пробирка ичидаги текширилувчи стержень сув билан бирга хона х,ароратидан сувнинг кайнаш х,ароратигача иситилади. Стержень узунлигининг узгариши индикатор ёрдамида улчанади. Бу лаборатория машFулотида факат каттик жисмларнинг чизикли кенгайиш коэффициентини хатолик билан аниклаш мумкин ва суюкликларнинг х,ажмий кенгайишини аниклашнинг имкониятлари чекланган эди (1-расм).

Келтирилган замонавий лаборатория жих,озлари амалда фойдаланиб келинган жих,озлардан узининг бир канча афзаллиги билан факланади.

Биринчидан, каттик жисмларнинг х,ажмий кенгайиши билан бирга чизикли кенгайиши катта аниклик билан топилади.

Иккинчидан, олдинги жих,озлар ёрдамида каттик жисмнинг температурасини аниклаш кийин эди, чунки симобли термометрнинг каттик жисм олдига куйишнинг иложи йук эди4.

Куйида биз «Суюклик ва каттик жисмларнинг чизикли ва х,ажмий кенгайиш коэффициентини аниклаш« номли лаборатория иши мисолида физика фанидан Карши мух,ан-дислик-иктисодиёт институтида физика фанидан бакалавр таълим йуналишлари учун инно-вацион лаборатория жих,озлари ёрдамида утказилган замонавий дарс машFулотининг намунасини келтирамиз.

1. а1-даражали иш. Нома^сул фаолият. Бунда берилган лаборатория ишини намуна буйича бажариш. Биринчи даражада барча маълумотлар берилиб, укитувчи томонидан ишни бажариш кетма-кетлиги бажариб курса-тилади, талаба лаборатория ишини берилган ва курсатилган алгоритм буйича бажаради. Укитувчи ишнинг назарий кисмини, керакли жих,озларни, ишни бажариш кетма-кетлигини, х,исоблаш формулаларини доскага ёзиб тушунтириб беради, олинган натижаларни жадвалга тулдириб, йул куйилган нисбий ва абсолют хатоликларни текшириб, талабаларга етказади. Талабадан укитувчи фаолиятини такрорлаб курсатиши талаб этилади.

Намуна: 1-машц. Суюкликларнинг ^аж-мий кенгайишини аницлаш.

Ишнинг максади. Суюкликларнинг х,ажмий кенгайиши, иссиклик сиFими, мувозанат

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 8(81)

2-расм. Суюклик солинган термостат ваннаси.

3-расм. Суюк,ликларнинг х,ажмий кенгайиши схемаси.

х,олати, Грюнайзен тенгламасини урганиш, х,ар хил суюкликлар х,ажмий кенгайишининг тем-пературага боFликлигини аниклаш.

Керакли асбоб ускуналар: термометр, уловчи резина трубка, шприц (мл), мензурка, пластмассали ювадиган идиш, колбалар, дис-тирланган сув, этилоситат, глицерин, зайтун ёFи, сув ва сув учун ванна.

Укитувчи дарс бошланишидан олдин лаборатория ишининг назарий кисмини тушунти-риб ишнинг максади, керакли асбоб ускуналар, ишни бажариш кетма-кетлиги билан таништиради.

Ишни бажариш кетма-кетлиги:

1. 2-расмдаги курилмани йиFамиз.

2. Термостат жойлашган ванна (2-расмга каранг) меъёр даражасида сув билан тулди-рилади.

3. Пикнометр (найча) (3-расм) буш х,олатда тарозда улчанади.

4. Урганадиган суюкликни пикнометрга солиб, пикнометр нол курсаткичигача тулди-рилади.

5. Суюклик тулдирилган пикнометр таро-зида улчаб олинади.

6. Суюклик тулдирилган пикнометр термостат ваннасига солинади.

7. Ваннадаги сувнинг бошланFич х,арорати улчаб олинади.

8. Сувнинг киздиргич асбобидан керакли температураси танлаб олинади.

9. Сув киздиргич сувни керакли температу-рагача кизитгандан кейин пикнометр шкала-сидан х,ажм узгариши ёзиб олинади.

10. Температурани бир неча бор ошириб бориб тажриба такрорланади.

11. Температуранинг х,ажмга боFликлик графиги (4-расм) чизилади ва 1-жадвал тулдирилади.

Натижа. Глицерин учун суюклик сатх,ининг узгариши

АА = /г2(1)

Бу ерда ¡!1 - суюклик сатх,ининг дастлабки баландлиги, h2 - суюкликнинг иситилгандан кейинги кутарилиш баландлиги. Пикнометр ичидаги суюкликнинг х,ажми куйидагча х,исобланилади:

12

V = БАИ = л—Ак. (2) 4

Бунда S - пикнометрнинг кундаланг кесим юзаси. Улчашлар асосида олинган натижалар (2) формулага куйиб х,исобланади:

5 = 3,14

4-10"

\2

Г = 4 • 10

= 4-10"6/и2

125 = 10 ~ътъ

Глицерин х,ажмий кенгайишининг темпера-турага боFликлик графиги чизилади. Тажриба асосида олинган натижалардан куриниб

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 8(81)

20 ОЛИЙ ТАЪЛИМ / ВЫСШЕЕ ОБРАЗОВАНИЕ ч____

1-жадвал. Глицерин х,ажмий кенгайишининг температурага боглик,лигини х,исоблашдан олинган натижалар.

°С 40°С 50°С 60°С 70°С

V (т3) 125 • 10-3 188 • 10-3 272 • 10-3 316 • 10-3

во ----—

50 — - - -

40 - — - —

I

I

125 188 272 316 т

4-расм. Глицерин ^ажмий кенгайишининг температурага ботли^лик графиги.

турибдики, температура ошиши билан суюк-ликнинг хажмий кенгайиши хам ортади. 1-даражадаги ишда тажриба укитувчининг ташки курсатмаси асосида бажарилади, талаба укитувчи харакатларини айнан такрорлайди ва гурухдаги барча талабалар узлаштира ола-диган тарзда намойиш килинади хамда юкори юкори фаоллик талаб килинмайди.

2. а2-даражали иш. Нома^сул фаолият. Бу ишни олдинги лаборатория ишига асосла-ниб, талаба узи мустакил бажаради. Бунда барча маълумотлар берилади ва иш туFрисида умумий курсатма берилади. 2-даражали иш талабадан мустакил фаолият курсатиб, ишни бажаришни талаб килади. Мазкур холатда ишни бажариш кетма-кетлиги, лаборатория ишини бажариш учун керак буладиган асбоб-ускуналар ва жихозлар берилади, математик хисоблашлар учун керак буладиган формула-ларни талаба узи мустакил танлайди ва олдинги олинган билимларга асосланиб лаборатория ишини бажаради, натижалар жад-валга киритилади.

Масалан, 2-машкда ушбу тажриба суюклик-ларнинг хажмий кенгайишини текшириш учун тоза сув мисолида бажариб курилади ва кушимча равишда ишнинг максадида:

- тоза сув р зичлигининг t температура узгаришига боFликлиги;

- тоза сув сатхи I (см) температура t функ-цияси сифатидаги натижалари хам текшириб курилади ва берилган жадвалга кайд кили-нади. 2-даража талаба томонидан лаборато-

рия иши назарий жихатдан баён килиб берил-гач, укитувчи назорати остида ишни бажа-ришга киришади.

2-даражали ишни талаба хотира асосида бажаради, уз мустакиллигини намоён килади ва тажриба натижаларини уз фикрлари асосида тулдиради хамда килинган ишни хулоса-лаб беради. Бу даражадаги иш гурухдаги бир-мунча фаол, юкори билимга эга, мустакил фаолият олиб боришга иштиёкманд талабалар томонидан бажарилади.

3. а3-даражали иш. Ма^сулдор фаолият. Янги шароитда лаборатория ишини бажариш. Бу даражадаги ишни талаба мустакил узи тузиб бажаради, ишни бажариш учун керак буладиган асбоб-ускуналар ва жихозларни танлаб олади, иш кетма-кетлигини ишлаб чикади, математик хисоблаш формулаларни танлаб олади, укитувчига назарий жихатдан гапириб беради ва укитувчининг назорати остида лаборатория ишини бажаради, олинган натижаларни жадвалга тулдиради. Нисбий ва абсолют хатоликларни текшириб чикади ва бу хакида укитувчига уз хисоботида курсатади. Бу иш талабадан ижодий фикрлашни талаб килади. 3-даражада бажариладиган ушбу ишни «Каттик жисмларни иссикликдан кенгайишини аниклаш» мисолида куриб чикамиз.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

3-машк. Мавзу: Каттик жисмларнинг иссикликдан кенгайишини аниклаш.

Ишнинг максади. Каттик жисмлар латун, пулат, мис, алюминий, силикат ва кварц шишанинг чизикли кенгайиш коэффициентла-рининг температурага боFликлигини улчаш. Грюнайзен тенгламаси ёрдамида латун, пулат ва шишанинг чизикли кенгайиш коэффициент-ларини аниклаш.

Керакли асбоб ускуналар: термометр, уловчи резина трубка, мензурка, пластмас-сали ювадиган идиш, колбалар, сув, этилоси-тат, глицерин, зайтун ёFи, сув учун ванна, сув температурасини узгартирадиган Лауда асбоби, пикнометр (хажм узгаришини курса-тадиган), иссикликдан кенгайиши аниклана-диган каттик жисмлар: латунь, мис, алюминий, кварц ва силикат шиша.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 8(81)

ОЛИИ ТАЪЛИМ / ВЫСШЕЕ ОБРАЗОВАНИЕ 21

ч_У

2-жадвал. Тоза сув р зичлигининг 1 температура узгаришига боглик,лик натижалари.

t р дг/см3 t р дг/см3

18 0,998596 26 0,996785

19 0,998406 27 0,996515

20 0,998205 28 0,996235

3-жадвал. Тоза сув сат^и I (см) температура 1 - нинг функцияси.

t 1 (см) t 1 (см)

60 °С 9,5 45 °С 4,25

59 °С 9,3 44 °С 3,9

58 °С 8,9 43 °С 3,55

т

4-расм. Индикатор ва улчанаётган металл.

Ишни бажариш тартиби:

1. Индикаторнинг курсаткичини нолга кел-тириш учун корпусини буринг (4-расм).

2. БошланFич температурани, яъни хона температураси 1:0 ни улчанг.

3. 5-расмда курсатилган курилмани

ЙИFИHГ.

4. Циркуляцион термостатни уланг ва унинг температурасини ... га нисбатан 5°С га каттарок килиб урнатинг.

5. Токи термодинамик мувозанат урнатил-магунча кутинг.

6. Температура 1 ни улчанг.

7. Индикаторнинг курсатишини ёзиб олинг.

8. 1 температурани тахминан 5°С дан 80°С гача кутаринг.

9. Кувурларни алмаштиринг ва кенгайти-рувчи аппаратнинг куз^алмас таянчини 600 белгисига урнатинг ва пулат кувурнинг очик учини куз^алмас таянчга киритиб, бир текис силжитинг.

10. Шундай тажрибаларни шиша трубка билан х,ам бажаринг. Бу х,олда температура 1 ни тахминан 10 °С кадам билан кутаринг.

Хулоса сифатида шуни таъкидлаш лозим.

Биринчидан, физикадан лаборатория ишларини бажаришнинг анъанавий шакли асосан бир хил кетма-кетлик асосида ва бир

хил даражада бажарилади. Ушбу х,олда фаолрок ва иктидорли талабалар тажриба ишларини намойиш килишда укитувчига якиндан ёрдам беради. Узлаштириш даражаси пастрок талабалар эса дарсда пассив ишти-рокчи сифатида катнашадилар. Лаборатория ишларини инновацион таълим технология-ларга таяниб утказиш иктидорли, билимли талабаларни узларини янада яхширок намоён килишлари учун имконият яратади ва фанни чукуррок урганишга даъват этади.

Иккинчидан, олий таълим муассасаларида физика фанидан лаборатория ишларини бажаришнинг 3 та даражасидан фойдаланиш танланган мавзу мисолида куриб чикилди ва талабаларнинг узлаштириш даражаларини табакалаштириш, интеллектуал салох,иятла-рини оширишга хизмат килиши курсатиб берилди.

Учинчидан, физикадан лаборатория машFу-лотларини юкорида курсатилганидек, тадки-кот элементлари ва кушимча муаммоли топшириклар билан бойитиш х,амда уларни инновацион технологияларга таяниб утказиш талабаларнинг физик асбоб-ускуналар: симобли термометр, термостат, индикатор, турли металл утказгичлар, зичликлари х,ар хил булган суюкликлар ва х,.к. х,амда жих,озлар билан муомала килишга ургатади, каттик жисм ва суюкликларнинг х,ажмий ва чизикли кенгайиши х,акидаги билимларнинг чукуррок узлаштирилишига имкон яратади, келгусида янада турли даражадаги тадкикотлар олиб боришга ундайди, берилган топширикни бажаришда мустакиллик, креативлик, иннова-торлик хусусиятлари шаклланади

Туртинчидан, тажриба ишларини х,ар хил усул ва воситалар ёрдамида бажариш талабаларни келгусида илмий-тадкикот ишларини олиб боришга ва натижаларни хулосалашга

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 8(81)

Керакли асбоб ускуналар:

1 - симобли термометр;

2 - термопара билан таъминланган сувни керакли температурагача кизитувчи курилма;

3 - сув учун резин трубалар;

4 - сув учун ванна;

5 - сув насоси;

6 - индикатор;

7 - улчанаётган турли каттик жисмлар;

8 -к искич муруватлар.

5-расм. Каттик, жисмларнинг иссик,ликдан кенгайишини аник,лаш к,урилмаси.

4-жадвал. 1 °С, температуранинг функцияси сифатида узунлик Д1 - нинг узгариш к,ийматлари.

Латун Пулат Шиша

^ °С Л1, тт ^ °С Л1,тт ^ °С Л1, тт

20,0 0,03 24,1 0.07 30,4 0,02

25,0 0,09 26,0 0,09 39,9 0,04

30,0 0,13 30,5 0,12 49,9 0,05

ургатади. 4-даража талабалар томонидан фан-нинг узлаштирилишининг юкори даражаси булиб илмий-тадкикот характерини олиши ва узок вакт давом этиши билан фаркланади. Бу эса анча мураккаб жараён булиб, талабадан ижодий фикрлаш, интеллектуал салох,ият ва инноваторликни талаб этади. Ушбу жараён

иктидорли талабаларнинг кейинги фаолиятла-рида тинимсиз изланиш, тажрибаларни юкори даражада тах,лилий бажаришга урганиш ва илмий-тадкикот ишлари билан шуFулланаётган вактларида намоён булади. Шунинг учун, биз физика дарсларида талабалар узлаштириши-нинг 3 та даражаси билан чекланамиз.

Адабиётлар руйхати:

1. Омонов Х.Т., Хужаев Н.Х. ва бошк. Педагогик технологиялар ва педагогик майорат. - Т.: «Иктисод-Молия», 2009.

2. Назиров Э.Н., Худайберганова З.А., Сафиуллина Н.Х. Механика ва молекуляр физикадан практикум. - Т.: «Узбекистон», 2001.

3. Турсунов Ш.К,., Тошпулатов Ч.Х. Физикадан лаборатория машFулотлари. - Т.: «Тафаккур каноти», 2017.

4. Ишмуродова Г.И., Тухлиев М., Бобилов Н. Каттик жисм ва суюкликларнинг иссик-ликдан чизикли ва х,ажмий кенгайиши мавзусини укитишда замонавий лаборатория жих,озларидан фойдаланиш. / «Кайта тикланувчи энергия манбалари ва баркарор атроф мух,ит физикаси» Республика илмий-техникавий анжуман материаллар туплами 2019 йил 24-25 апрель. Карши. -324-326-б.

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 8(81)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.