CC BY
10
ТДУ 8Т
DOI:10.51844-2077-4990-2022-3-76-81
ФИТРАТИ Разжатое Барром А^мадцонович, номзади
ЗАРДУЗИ САМАРКАНДИ илмуои филология, директори МД «Маркази
ВА ЧАНДШЕЪРИ илмии Камоли Хуцанди(Тоцикистон, Хуцанд) НАВПАЙДОИ У
ФИТРАТ Рахматое Бахром Ахмадджоноеич, кандидат ЗАРДУЗ САМАРКАНДИ И филологических наук, директор ГУ «Научный НЕКОТОРЫЕ ЕГО центр Камоли Худжанди» (Таджкистан, НАЙДЕННЫЕ СТИХИ Худжанд)
FITRAT Rahmatov Bahrom Ahmadjonovich, candidate of ZARDUZSAMARKANDIAND philological, Director of the SI "Kamol SOME OF HIS FOUND POEMS Khujandi Scientific Center" (Tajikistan,
Dushanbe),E-mail: rakhmatov.1987@mail.ru
Вожа^ои калиди: Фитрати Зардузи Самарцанди, баррасии рузгор, намунауои осор, газал, баёз, сабк, матншиноси, «Козурписар», интисоби ашъор
Фитрати Зардузи Самарцанди аз зумраи шуароест, ки то кунун рузгор, осор, забону баён, падидауои уунари ва монанди ин масоили марбут ба у тауцици цидди нашудааст. Дар мацола кушиши дар умум нишон додани осори боцимондаи то уол нашршудаи у ва масоили цамъу тадвини асаруои дигараш, ки то кунун дар батни баёзу сафинаву цунгу радоиф-ул-ашъор уамчун дурри макнун боци мондаанд, нишон дода шудааст. Зимнан, муаллифи мацола таъкид медорад, ки ашъори навпайдошудае, ки дар тауцици мазкур оварда шудаанд, метавонанд ба дигар шоирони фитраттахаллус нисбат дошта бошад.
Ключевые слова: Фитрат Зардуз Самарканди, рассмотрение быта, образцы творчества, газель, баяз, стиль, текстология, «Козурписар», атрибуция произведений
Фитрат Зардуз Самарканди считается одним из тех поэтов, чья жизнь, творчество, язык и выражение, художественные явления и тому подобные вопросы, связанные с ним, до сих пор не подверглись глубокому анализу. В статье автор предпринимает попытку показать публичность опубликованных им произведений и вопросы сбора и издания других его литературных произведений, оставшихся в лоне баяза, сафина, джунгу, радиф-ул-ашар. Кроме того, автор статьи акцентирует внимание на том, что найденные стихи могут принадлежать перу других поэтов, также носившим псевдоним Фитрат.
Key words: Fitrat Zarduz Samarkandi, consideration of everyday life, patterns of creations, ghazal, bayoz, style, textual studies, "Kozurpisar ", relations of poems
Fitrat Zarduz Samarkandi is considered to be one of some poets whose lifestyle, artefacts, language and expression, artistic phenomena and similar issues dealing with him have not been canvassed until now profoundly. In his article the author makes an endeavor to show the public display of his remaining published creations and issues beset with collection and edition of his other literary productions, which have remained in the womb of bayaz, safina, jungu, radif-ul-ash'or as a durri maknun. Into the bargain, the author of the article lays an emphasis upon the idea that the new founded poems may be associated to other pseudonymous poets.
Фитрати Зардузи Самаркандй, ки дар тазкираи Малехо бо номи Саййид Камол ёд мешавад [6, c.371], аз шоирони тавонои рузгори худ мебошад. Дар мавриди ном, соли таваллуд ва дигар мушаххасоти рузгори шоир маълумоти дакик надорем ва он чи ки дар сарчашмахо ва адабиёти илмй накл мегардад, дар ин навиштаи мухтасар ва мукаддамотй, аз чанд пахлу тахлил мешавад. У дар навиштахои А.Мирзоев [3,c.88], С.Саъдиев [8,c.289] ва чанде дигар [5,c.197] Саййид Акмал ёд шудааст. Ягона маъхазе, ки номи шоирро дуруст сабт карда, тазкираи «Музаккир-ул-асхоб» аст ва дар такя ба он Ян Рипка [11,c.348], Ахмади Мунзавй [4,c.2986] Лола Сулаймонй -тахдягари матни интикодии «Толиб ва Матлуб» [7,c.3] ва гирдоварандагони китоби «Гулшани адаб» [1,c.301] номи уро «Саййид Камол» гуфтаанд. Фитрати Зардузи Самаркандиро бештар аз зумраи косибону хунармандон шинохтаанд ва дар асоси маълумоти Малехо, ки уро дар ин касб сутуда, бахо додаанд. Аммо илхок шудани унвони ифтихории «Саййид», ки дар ба шахсиятхои рухонй ва ё касоне, ки аз авлоди Паямбар (с) буданд, дода мешуданд, рахнаи гумон ба ин маълумоти сарчашмахо мезанад. Х,адс зада метавонем, ки Фитрат аз авлоди рухониёне будааст, ки хунармандиро пеша кардаанд. Дар баробари унвони «Саййид» зикр шудани номи «Камол»
ва ё «Акмал» низ ин хадси моро таквият медихад. Гyфтанист, ки М.Шакурзода ин унвонро дар шакли «Саид» оварда [10,c. 705], зимнан онро чузъе аз номи шоир пиндоштааст.
Уро дар тамоми сарчашмахо косиб ба касби зардyзивy дyзандагй нишон додаанд. Малехо д ар кито би худ ов ард а, ки Фитратро дар Бухоро дидаасту y машгули зардyзй будааст: «...Дар шухури санаи 1098 самона ва тисъина ва алфа (1687) ба вилояти фохираи Бухоро ба чихати тахсил омад, акрабояш кадхудо карданд. Ал-вокеъ дар ин таърих, ки хазору сад (1100/1689) аст, сохиби оилаву атфол буда, мутаваттини балдаи мазкур мебошад» [6,c.371]. Аз ин маълумот чанд нуктаи асосии зиндагонии шоир бармеояд. Нахуст ин ки хама мухдккикон дар такя ба ин маълумоти Малехо Фитратро асосан косиб пиндоштаанд, ки ба назари мо як андоза бахои яктарафа ба шахсияти y мебошад. Дувум, Малехо Уро кадхудо ва сохиби атфолу аёлманд менигорад ва барои хазинаи оила машгул шудани y ба косибй амри табий менамояд. Севум, Фитрат ба Бухоро чихати такмили дониши худ омада будааст. Яъне, замоне ки Малехо бо Фитрат мулокот кард, y донишхои ибтидоиро дар зодгохаш касб намудаву [5,c.197] хамчун шоир шинохта шуда ва чихати такмили чахонбинии худ сафар карда буд. Чахорум, аз ин сафари Фитрат бармеояд, ки доираи адабии Бухоро нисбат ба доираи адабии Самарканд як андоза шароити мусоид доштааст, ё ин ки косибй дар Бухоро нисбат ба Самарканд бештар равнак дошт.
Дар мавриди соли таваллуди шоир низ бахсхои зиёд дида шуд. Онро мухаккиконе, хамчун Расул Хрдизода, Садрй Саъдиев, мураттибони китоби «Гулшани адаб» соли 1067/1657 гуфтаанд [1,c.301c.5-197]. Аммо Мирзо Шакурзода онро баробар ба соли 1070/1660 медонад (10, 705). Ян Рипка бошад, соли таваллуди шоирро 1660 донистааст [11,c.348]. Лола Сулаймонй санаи аввалро, ба сабаби он ки Малехо хангоми мулокоташ Фитратро такрибан сисола (соли 1098/1687) гуфта буд, таъйид мекунад [7,c.3]. Дар холе, ки хар се сана хам дурусту дакик наменамояд ва дакикан ин санахо дар ягон сарчашмаи дастиаввал зикр намешавад.
Мир Мухаммадамини Бухорой дар китоби «Убайдуллохнома» бо дарбори подшохон камтар ихтилот кардани Фитрати Зардузи Самарканд ишора мекунад [5,c.198]. Ин нуктаро, яъне тавассути касбу хунар рузии худ дарёфтани шоирро муаллифони китоби «Таърихи адабиёт» ба тарзи зерин таквият медиханд: «Ахли хонавода ва хешу табори у зану мард чун тамоми ахолии гузари мазкур ба хунари зардузй машгул буданд» [5,c.198]. Чунонки гуфта шуд, ин сифатхо, хамчунин, далолат ба рухияи тасаввуфй доштани шоир хам мекунад. Аз суи дигар, хам ба ишораи Малехо [6,c.371-372] ва хам ба гуфтаи худи шоир:
Набошад бурёбофй шиорам, Зи сими ашк зардузист корам [J, с. 65]. - касби рузй ба зардузй мекардааст. Аммо, ба назари мо, дар ин чо хам у ба хунари шоирии худ киноя задааст. Бо вучуди ин хама шакку тардид, тараккй кардани адабиёт берун аз доирахои дарборй яке аз хасоиси адабиёти асри шоир ба хисоб меравад [9,c.186-187].
Соли вафоти шоир низ маълум нест ва дар ягон сарчашма ва адабиёти илмй зикр намешавад. Чй микдор умр дидани у хам, дакик дониста нашуд. Зохиран, умри дароз надидааст, чун ба чамъоварии девону ашъори худ, ба занни голиб фурсат наёфта ва ё достони «Козурписар»-ро хам ба пуррагй тахриру бозбинй нанамудааст. Ба ин нукта бидуни сарлавха чудо шудани кисматхои охири достон ва аз лихози хунарй бо хам тафовут доштани кисмати огозу анчомии он далолат мекунад.
Майли уро ба шеъру шоирй аз замони кудакй ва наврасй гуфтаанд. М.Шакурзода бар он назар аст, ки у дар Бухоро ба сурудани ашъор пардохта (10,с.705), аммо мантикитар он ки у дар Самарканд бояд хамчун шоир шинохта шуда бошад, зеро Малехо уро дар Бухоро аллакай ба хайси шоир муаррифй мекунад. Хдмчунин, худи шоир дар мактаи газале гуфтааст:
Агар завци тамошо аз Самарщндам бурун орад, Ба чашми хеш созам сурма, Фитрат, хоки Кобулро [1,с.302].
Ян Рипка уро дар шоирй хампояи Саййидо медонад [11,c.348]. Вокеан, дар масъалаи хунари шоирй ва бадеияти калому суханварй ин нукта аз хакикат дур нест, аммо дар мавриди омузиш ва баррасии ашъор Фитрат бамаротиб аз Саййидо камшухраттар аст.
Осори у аз газал, касида, хачвия ва маснавии «Козурписар», ки бо номи «Толиб ва Матлуб» хам шухрат дорад, иборат аст. пеш аз пардохтан ба баррасии газалиёти у ва чигунагии он дар мавриди достони «Козурписар», ки ягона асари пурра то рузгори мо мондаи Фитрат аст, бахси мухтасар мекунем. Аз «Козурписар» чанд нусхаи хаттй, аз чумла нусхаи №9782, №9184 ва №873 АИ Ч,У; №17 Маркази мероси хаттии АМИТ ва нашри литографии он, ки соли 1916 сурат
гирифтааст, боки мондааст. Лола Сулаймонй онро дар асоси чахор нусха соли 1988 тасхеху нашри интикодй карда, ки чойгохи махсус дорад.
Достон дар хачми 986 байт (дар нашри Лола Сулаймонй) суруда шудааст. Л.Сулаймонй дар асоси яке аз нусхахои кадимтарини асар маълум кардааст, ки китобати достон соли 1109/1698 пурра ба итмом расидааст [7,с.5]. У иддаои худро дар асоси хотимаи нусхаи мазкур ба субут расонида, бо байти худи шоир мудаллал мекунад. Дар холе, ки иддаои мазкур танокузхое эчод мекунад. Малехо оварда, ки хангоми мулокоташ аллакай Фитрат достонро назм карда будааст ва, хамчунин, аз ин достон намунахое хам зикр мекунад. Соли таълифи тазкираи Малехо 1692, пеш аз соле, ки дар нусха нишон дода шудааст, мебошад.
Дар мавриди газалиёт ва дигар анвои шеъри у казоват кардан кори содае нест. Барои он ки ба чуз чанд намуна, ки аз тазкираи Малехои Самаркандй ва баёзу радоиф-ул-ашъор накл шудааст, дигар мухаккикон ба чустучу ва гирд овардани шеъри у даст назадаанд. Аммо аз ин намунахо хам маълум мешавад, ки у шоирй тавоное будааст. Мисол:
Гар мусаввир ба варац сурати он мо% кашад,
Чун ба он кокули шабранг расад, о% кашад [6, с. 372].
Хдмчунин, аз ишорахои у дар достони «Козурписар» низ аён мегардад, ки ба газал алокаи хосе доштааст. Чунончи: «Хаёл афканда дар баури газал дом, /Зи уар мисраъ гирифта мояи ком». Ба чуз ин, дар тазкираи мавриди назар шаш газали нопурра (манзур газалхоест, ду ё себайтй оварда шудаанд), шаш байт, ду маснавй ва ду газали пурра омадааст. Дар китоби «Гулшани адаб» бошад, 18 газали шоир, чанд абёт аз газалхои нопурраи у ва порае аз «Козурписар» омадааст [1,с.301-337]. Лола Сулаймонй низ пас аз итмоми достони «Козурписар» дар нашри худ айни хамин газалхо ва абёти парокандаро бо изофа кардани шеъри «Х,ачви Абдуллатифхони Девона» овардааст [7,с.70-89]. Тамоми доварихое, ки то кунун аз тарафи С.Саъдиев, Я.Рипка, М.Шакурзода ва дигарон дар мавриди хунари шоирии Фитрат сурат гирифтааст, аз руйи хамин намунахост. Х,ол он ки намунахои мазкур микдори хеле ками ашъори уянд. Албатта, маснавии «Козурписар» аз ин шумор берун аст, дар асоси он ягон бахси чиддй, ки ба хунари шоирии Фитрат алокаманд бошад, сурат нагирифтааст.
Дар китобхонаи МД «Маркази илмии Камоли Хучандй» баёзе нигахдорй мешавад, ки «Баёзи Фитрат» ном дорад. Дар он ашъори хеле шоирони адабиёти классикии форсй-точикй китобат шудааст. Албатта, ин баёз аз Фитрати Зардузи Самаркандй нест ва аз руйи он ки ашъори шоирони асрхои XIII-XIX-ро дарбар мегирад, метавон ин иддаоро таквият дод. Дар он аз се Фитрат шеър накл шудааст, ки яке худи мухаррири баёз, ки Мулло Фитрати Дарвозист [2,с.34-75, с.122-236) дигаре Мулло ^урбони Фитрат [2,с.57] ва Фитрати охир танхо бо зикри ном омада, тахаллусу нисбаи у ёд намешавад [2 с. 7-34, 67). Ба назари мо, муаллифи баёз барои равшан кардан ва ё тамйиз гузоштан миёни ин шоирони фитраттахаллус насаби дигар шоиронро меорад ва, хатто, худро хам дар як чои баёз [2,с. 34] пас аз сабти Фитрати Дарвозй бо калимаи «мухаррир» шиносонидааст. Дар дигар мавридхо танхо зикри «мухаррир»-ро овардаасту халос. Азбаски шоири мавриди тахкики мо бештар бо тахаллуси худ, яъне Фитрат шинохта мешавад, гумон меравад, ки се газали дар баёз омада, ба калами у тааллук дошта бошад. Гузашта аз ин, аз лихози сабки сухан низ байни газалхои баёз ва тазкираи Малехову китоби «Гулшани адаб» монандй дида шуд. Х,аждах газале, ки дар «Гулшани адаб» омада ва сипас дар нашри Л.Сулаймонй такрор шудаанд, бад-ин кароранд:
1. Ба цадри тирабахти %ар киро цав%ар шавад пайдо,
2. Ба куш ишц %ар кас гармии руйи ту дид ин цо,
3. Чунин гар беасар бошад фигони зор ин гулро,
4. Пургул аз руйи ту шуд цайбу канор оинаро,
5. Шаробам ба зурозмои1 мураххас,
6. Ману даште, ки чун оташ %авояш ру бисузонад,
7. Гарми бози чу шуд он шамъ ба кошонаи мо,
8. То гашт аз канори ман он гулбадан цудо,
9. Чу абруйи бутон пайваста барбастам ду мисраъро,
10.Рафтиву мегазам мани ма%цур пушти даст,
11. То %арфи шуришам ба лаб аз дил расидааст,
12.Шаб, ки мизроби аламро дар дилам о%анг буд,
13.Хори хори накашам бе ту шаб андар бари хеш,
14.Ба ранге бе ту аз боги ба%ори да%р дилгирам,
15.Гардиши анцум ба догам шур натвонист кард,
16.Руйи гармат дод чандон изтироб оинаро,
78
17.Дар ин гyлшан ба дuдораm ба ранге орзyмандам,
18.Шухй аз чашми my го%е, кирамидан гирад.
Хдмаи ин газалхо ва абёти пароканда аз «Мyзаккир-yл-асхоб»-и Малехои Самаркандй ва «Радоиф-yn -ашъор» -Сиёк [7,c.70] гирифта шyдаанд. Аммо газалхои пайдокардаи мо дар байни газалхо ва абёти парешони ин ду шоир дида шшуд. Барои ошноии бештари хонанда бо тарзи сyханварии шоир ва хам ба иктизои он ки ин ашъори шоир то хднуз чое нашр нашyдааст, матни газалхои баёзи мазкyрро пyрра меорем:
%ар он ошик, ки дyр аз сy%баmu он гyлyзор афmад, Ни%оли сабраш аз боги mааммyл барканор афmад. Набошад ба%ра аз наззораи руяш mамошое, Зи %ар чашме, ки %ар соаш ба рyхсораш дyчор афmад. Ба гyлгашmu чаман аз орази руяш арак резад, Бад-он монад, ки мареорид андар лолазор афmад. Ба зери абр агар хyршед пин%он шyд, чи нуксон шyд, Зи %ар хаmmе, ки андар мус%афи руйи нигор афmад. Набошад холи аз %икмаш ба руяш %алкаи гесу, Ба дееоре, ки ... андар кайдимор афmад2 Ба як наззора хо%ад кард mасхuрu %ама олам, Бад-он цонон3 буеад чашме, ки доим пурхумор афmад. Ба ёди кокули мушкини y, Фumраm, ки дар олам, Мабодо %ец кас чун ман парешонрузгор афmад [2, с. 5-6].
Fазали дигар:
Эй губори ра%гyзораm сурмаи биноиям,
Накши по ... ме%роб, чанд мефарсоиям?!4
То ба гесуйи гuра%гuраm нагардад цойгир,
Вазъи якцой надорад дидаи %арцоиям.
Бехудй %ар су инони еа%шаmамро мекашад,
О^они ки^ манзури дили саедоиям?!
4rnm mо бар гардани даъей зи фармони касе,
Бандаам, %ар чиз мефармоиям, фармоиям.
Сузани лymфаm набошад бахягар бар руйи кор,
Мефumад фардо зи чоки кuсеаmаm расеоиям.
Гар намехурдй бuсоmu цилеа %ар дам аз никоб,
Буд дар цайби адам оинаи пайдоиям.
Рузгори бекаси%оям ба кас му^оц неam,
Бас буеад, Фumраm, хаёлаш муниси mан%оuям [2, с. 30].
Fазали дигар:
Эй сабо, нак%аmu цонон на my дориеу на ман,
Нак%аmu он гули хандон на my дориеу на ман.
Бар худ аз дагдага бисёр мапеч, эй сунбул,
Тоби он зулфи парешон на my дориеу на ман.
Наегули mоза дили мурги чаман карда шикор,
Хабар, эй боди ба%орон, на my дориеу на ман!
Бе%, ки дилдор цудой накунад, еарна дило,
Токаmu кyлфаmu %ицрон на my дориеу на ман.
%ам my ошyфmаuеy %ам зи гами mозагyле,
Aндалебо, сару сомон на my дориеу на ман!
Aз гами ёри сumамгор ба шаб%ои дароз
Хоб, эй дидаи гирён, на my дориеу на ман!
Ту ба ман цаеру сumам мекуниеу ман бар дил,
Ра%м, эй сареи хиромон, на my дориеу на ман!
Ба%ри мо фyркаmu дидор кам аз оmаш неem,
Сабр бар оmашu %ирмон на my дориеу на ман.
Ту зи ман бигзариеу ман гузарам аз сари цон,
Роom гуям, сари ба%мон на my дориеу на ман.
Фumраmо, на%маmu ро%аm зи чи бар худ бандй,
Ро%аm аз гардиши даерон на my дориеу на ман! [2,c.67-68]
Аммо газали ахируззикр аз лихози забон ва услуби баён ба нигоштахои дигари Фитрати Зардуз камтар монандй дорад ва ба маротиб аз нигохи бадеияту дигар вежагихои шеър фарк мекунад. Бахси интисоби ашъор ба номи Фитрати Зардузи Самаркандй хам бахси бисёр муфассал ва пурдоманаест, ки ин навишта мачоли гунчоиши онро надорад. Дар хамон 18 газали «Гулшани адаб» хам имтиёзи сабки ягонаи шоир такрибан гайриимкон аст. Масалан, сабки нигориши газали «Рафтиву мегазам мани ма^цур пушти даст, / Чандон, ки з-ин алам шуда носур пушти даст» [1,c.304-305] бо сабки газали «Шаробам ба зурозмой мураххас, /Кабобам ба оташдарой мураххас» [1,c.303] бисёр тафовут дорад. Газалиёти у, чунонки аз намунахои ками бачомондаи онхо хам пайдост, бо забони матин ва равон иншо шудааст. Калимот ва ё ифодахои номаънус ва берун аз доираи адабиёти хаттй дар он ба мушохида нарасид. Аммо мухакиккони зиёд ба шеъраш баргалат бахо додаанд. Масалан, Ян Рипка уро шоири «шахрй» (манзур берун аз доираи дарбори хокимон) каламдод карда, менависад: «Дар осори Фитрат гояхои пешаварони оддй ва муносибати онхо бо хокимон тачаллй ёфтааст. У зидди рухонияти исломй буд, дар нигоштахои у андешахои зиддифеодалиро бисёр бархурда метавонем...» [11,с.848]. Айни хамин андешаро М.Шакурзода низ такрор мекунад5 [10,с.705]. Дар холе ки дар газалхои шоир ин падидаро мушохида намекунем. Дар достони «Толиб ва Матлуб» мукобилгузории ду шахси аз чихати вазъият ва макоми чамъиятй зид танхо барои барчастатар нишон додани зиддияти асари бадей дар умум мебошад. Х,амчунин, М. Шакурзода ба «шахрошуби бисёр» доштани шеъри Фитрат ишора мекунад [10,c.705], ки аслан дуруст нест.
Хулоса, Фитрати Зардузи Самаркандй аз шуарои номварест, ки мутаассифона доир ба рузгор ва осори бачомондаи камтар тахкик шудааст. Фитрат дар хунари шоирй аз пешгомони замони худ камй надошт ва аз ин манзар хам шеъри у бояд мавриди тахкикоти алохида кашида шавад. Масоили чамъ ва нашри осори у хам то кунун аз масъалахои камтаваччух дар илми матншиносии мост. Бояд зикр шавад, ки он ашъоре, ки дар баёзу сафинахо ба номи ин шоир сабт шудаанд, на хама вакт бо сабки сухан ва саликаи хунари у мувофикат мекунанд. Аз ин ру, дар чамъу тадвини осори у бояд ба ин нукта хам таваччух зохир кард.
Тавзе^от:
1.Дар ду нашри мазкур уам «рузозмой» омадааст, ки мантщ надорад.
2.Як калима нохоност.
3.Дар асл «Бад-он цон» омадааст, ки вазни мисраъро халалдор мекунад.
4.Як калима нохоност.
5.Дар навиштаи ин олим фацат масоили исломй уазф шудаасту халос
ПАЙНАВИШТ:
1. Гулшани адаб.Намунаи назми точик (иборат аз панч чилд).Ч,.4.-Душанбе:Ирфон,1977.-386 с.
2. Дарвозй, Мулло Фитрат. Баёзи Фитрат. Чопи сангй.- Ч,ойи нашр нест, 1328/1910. - 285 с.
3. Мирзоев, Абдулганй. Саййидо ва макоми у дар таърихи адабиёти точик/А.Мирзоев.-Сталинобод: Нашриёти давлатии Точикистон, 1947. - 200 с.
4. Мунзавй, Ахмад. Фехраствораи китобхои форсй/А.Мунзавй.-Техрон,1382/2003.Ч.4.- 2986 с.
5. Х,одизода Р. Таърихи адабиёт. (асрхои XVI - XIX ва ибтидои асри ХХ). Китоби дарсй барои мактабхои олй/ Р. Хрдизода, У.Каримов,С.Саъдиев.-Душанбе: Маориф, 1988. - 416 с.
6. Самаркандй, Малехо. Музаккир-ул-асхоб. Тахиякунандаи матни илмй - интикодй Камолуддин Садруддинзодаи Айнй. - Душанбе: Пайванд, 1385/2006. - 689 с.
7. Самаркандй, Фитрат. Козурписар. Матни илмй - интикодй ва мукаддимаи Лола Сулаймонй. -Душанбе: Дониш, 1988.
8. Саъдиев, Садрй. Фитрати Зардузи Самаркандй /С.Садри// Энсиклопедияи адабиёт ва санъати точик. Иборат аз III чилд. Ч,. Ш./С.Саъдиев.-Душанбе: Сарредаксияи илмии Энсиклопедияи миллии точик, 2004. - С. 289.
9. Саъдиев, Садрй. Маркази адабии Самаркднд/С.Садри.-Тошканд: Узбекистон милли энсикдопедияси, 2012. - 400 с.
10.Шакурзода, М. Донишномаи адаби форсй (адаби форсй дар Осиёи Миёна). Ч. 1./М.Шакурзода. -Техрон: Созмони чоп ва интишорот, 1380/2001- С.705.
11.Ян Рипка. История персидской и таджикской летературы. Перевод Н.А.Кондрашева и П.А.Клейнер. - Москва: Прогресс, 1970.-439 с.
REFERENCES:
1. Rosary of good manner.Pattern of Tajik poem (in five volumes) V.4.-Dushanbe: Cognition,1977. -386 p.
2. Darvozi, Mullo Fitrat. Bayoz Fitrat. Stone script.Without the place of publication,1328/1910.-285 p.
3 . Mirzoev, Abdulghani. Sayyid and his status in the history of Tajik literature / A.Mirzoev. -Stalinabad: The Tajik State publishing-house, 1947. - 200 p.
4. Munzavi, Ahmad. Catalogues of Persian books / A.Munzavi. - Tehran, 1382/2003. V.4. - 2986 p.
5.Khodizoda,R.Karimov U., Saadiev S. The History of literature. (16th-19th centuries and the beginning of the 20th century): manual for higher schools. - Dushanbe: Enlightenment,1988. - 416 p.
6.Samarkand, Maleho. Muzakkir-ul-ashob. The author of scientific-critical text: Kamoluddin Sadruddinzoda Aini. - Dushanbe: Payvand, 1385/2006. - 689 p.
7. Samarkand, Fitrat. Kozurpisar. Scientific text-critical and introduction by Lola Sulaimoni. Dushanbe: Knowledge, 1988.
8. Sa'diev, Sadri. Fitrat Zarduz Samarkandi // S.Sadri / Encyclopedia of Tajik literature and art. In three volumee. V.III. Ravzana - Juraev. - Dushanbe: Chief scientific edition of the Tajik national encyclopedia, 2004. - P. 289.
9. Sa'diev, Sadri. Literary circle of Samarkand/ S.Sadri.-Tashkent:The Uzbek national encyclopedia, 2012. - 400 p.
10.Shakurzoda, M. Encyclopedia of Persian literature (Persian literature in the Central Asia). V. 1. / M.Shakurzoda. -Tehran: Printing and publishing organization, 1380/2001. - P.705.
11. Jan Rypka. The History of Persian and Tajik literature. Translated by N.A. Kondrasheva and P.A. Kleiner. - Moscow: Progress, 1970. - 439 p.
