CC BY
8
ТДУ 82
DOI:10.51844-2077-4990-2022-1-68-74
АФКОРИ АДАБИИ ШУАРОИ АСР^ОИ XVI-XVII
ЛИТЕРАТУРНЫЕ ВЗГЛЯДЫ ПОЭТОВ XVI-XVII ВВ.
LITERARY NOTIONS REFERRING TO THE XVI-TH- THE XVII-TH CENTURIES
Ма^мадшоев Мщмадшо Мирзошоевич,
н.и.ф.,дотсенти кафедраи адабиёти классикии тоцики МДТ "ДДХ ба номи акад. БТафуров"(Тоцикистон, Хуцанд) Махмадшоев Махмадшо Мирзошоевич, к.ф.н., доцент кафедры таджикской классической литературы ГОУ "ХГУ имени акад.Б. Гафурова" (Таджикистан, Худжанд)
Makhmadshoev Makhmadsho Mirzoshoevich,
candidate of philological sciences, Associate Professor of the department of Tajik classical literature under the SEI "KhSU named after acad. B.Gafurov" (Tajikistan, Khujand), E-mail: komron74@mail.ru
Вожах^ои калиди: уаёти адаби, нацд, шоирон, асруои XVI-XVII, щвзауои адаби, жанруои адаби, осор, истеъдод, адибони шинохта, таърихи адабиёт
Дар мацола афкори адаби дар ашъори шуарои асруои XVI-XVII ба риштаи тащиц кашида шудааст. Дар заминаи омузиши мавзуъ исбот гардидааст, ки адибони шинохтаи асруои мазкури адабиёти тоцик, ки аз шумори пешсафони замони хеш маусуб меёфтанд, аз мавзуниву равонии каломи хеш ифтихор карда, ин маъниро дар ашъорашон цо-цо ишора кардаанд. Муцаррар гардидааст, ки газал щмчун маъмултарин жанри адаби дар ин даврон низ хусусият^ои барцастаи хешро гум накарда, дар эцодиёти суханварони асруои XVI-XVII мавцеи асосиро ишгол намуда, дар он афкори пешцадами суханварони ин давра барраси гардидааст. Дар цараёни хулосабарори муаллиф ба натицае расидааст, ки як цисмати шоирон агар ба ашъори Хусрави Дехлави, Хасани Дехлави, Хофизи Шерози ва Камоли Хуцанди пайрави намуда бошанд, бахши дигар ба шеъри нав ва ё "шеъри тарз"ру овардаанд, ки ашъори щр ду гуруу низ аз арзишуои баланди адаби бархурдоранд.
Ключевые слова: литературная жизнь, критика, поэты, XVI-XVII вв., литературные круги, литературные жанры, произведения, таланты, известные писатели, история литературы
В статье рассматриваются литературные взгляды творчества поэтов XVI-XVII веков. На основе изучения темы доказывается, что известные поэты таджикской литературы той эпохи очень гордились изяществом и благозвучностью своей поэтики, о чем иногда указывали в своих стихах. Отмечается, что газель как наиболее популярный литературный жанр этого периода, имеющий свои особые черты, занимает центральное место в творчестве поэтов XVI-XVII вв., в них раскрываются ведущие взгляды поэтов этого периода. В заключение автор приходит к выводу, что в то время как одни поэты следовали поэзии Хусрава Дехлави, Хасана Дехлави, Хафиза Шерози и Камоли Худжанди, другие же обратились к новой поэзии, или «поэзии стиля», поэзии обоих направлений присущи высокие литературные ценности.
Key words: literary life, critics, poets, XVI-XVII centuries, literary circle, literary genres, compositions, gifts, outstanding writers, history of literature
The article dwells on the study of poetsл literary notions referring to the XVI-th - the XVII-th centuries. Designing on the premise of an analysis beset with the theme explored the author of the article reveals that outstanding poets of Tajik literature of that period were proud of grace and sonority of their poetry, which were mentioned in their poems. It is determined that ghazal possessing specific features as the one of popular genre appertaining to the relevant period, ranks central place in the poetsл literary productions referring to the XVI-th - the XVII-th centuries, and it is exposed by view of famous poetsл who lived in the period in question. The author of the article comes to conclusion that while some poets followed poetry of Khusrav Dehlavi, Hasan Dehlavi, Hofiz Sherazi and Kamol Khujandi others turned to new poetry or "Style Poetry" and poetry of both direction are resorted to in high literary importance.
Накди шуаро яке аз к;адимтарин навъх,ои накди адабй дар адабиёти тонику форс ба хдсоб рафта, хднуз дар эчоди суханварони тонику форси асрх,ои IX-X ба чашм мерасад. Ин навъи навд минбаъд баробари рушду густариш ва тахдввулоти адабиёти бадей, вобаста ба инкишофи адабиёт, ба майдон омадани падидах,ои чадиди адабй, такмилёбии мазмуну мундарича, сабку услуби осори адибон рушду нумуъ намудааст, ки аз манобеи арзишманди накдодй мах,суб
меёбад. Дар ибтидо андешахои назарии адибон нисбатан сода буда, асосан, аз васфи саромадон, поягузорони адабиёти классикии точик, амсоли устод Рудакй, Фирдавсй, эътирофи хунари шоирии бузургон ва баъзан аз эродгирй ба шеъри дигарон иборат буд. Чунончй, дар б о б ати арзиши осо ри хеш устод Рудакй гуфтааст:
К-аз шоирон наванд манаму навгувора, Як байти парниён кунам аз санги хора! [ 1,с.318]. Хамчунин муаллифи «Шохнома»-и безавол, ки аз шумори бузургтарин дос- тонхои хамосии олам махсуб мешавад, бобати ин асари арзишманди хеш бо ифтихор гуфтааст:
Пай афкандам аз назм кохе баланд, Ки аз боду борон наёбад газанд[3,с.5]. Дар баробари тафохур аз офаридахои хеш, устодони сухан ва муосирон, инчунин дар осори суханварони ин ахд аз сустии назми хамзамонон низ ишорахо шудааст. Байти зерини Шахиди Балхй далели гуфтахои болой шуда метавонад:
Даъво кунй, ки шоири дайрам валек нест, Дар шеъри ту на лаззату на хикмату на чам [2,с.54]. Дар даврахои минбаъдаи инкишофи адабиёт, васеътар гаштани доираи мавзуъхо ва мундаричаи ашъори шоирон, амсоли масоили фалсафию илмй, пайдоиши хавзаву мактабхои бузурги адабй, махсусан, пайдоиш ва рушди бесобикаи ирфон ва руи сахнаи адабиёт ба чавлон омадани адабиёти ирфонй, офарида шудани шохкорихои адабии ирфонй, ривочи адабиёти дарборй, сабкати шоирон дар хунари шоирй, хатто ба вучуд омадани ракобати шадид дар миёни суханварон, хасудхурии адибони нотавонбин, хурдагирии шоирон ба ашъори якдигар, даъвй ва исбот кардани бартарии хеш аз муосирон, хатто изхори бехурматй намудан нисбат ба устодони бузурги мутакаддам дар ашъори шоирон инъикос ёфтааст, ки дар мачмуъ афкори адабии онхоро ташкил медихад.
Адабиётшиноси шинохта, шодравон Юсуфчон Салимов дар бораи хаёти сиёсй, ичтимой, фархангии асрхои XVI-XVII андешахои чолибу асоснок баён намуда, бобати вазъи адабии даврони зикршуда чунин навиштаанд: "Ба хамин тарик адабиёти асри XVI тамоми анъанахои пешкадами адабиёту маданияти асрхои X-XV-ро идома дода, чо-чо ба он андак тагйиру такмилхо дохил мекунад"[15,с.293]. Ва бобати хаёти адабй дар асри XVII овардаанд, ки "аз солхои 20-уми асри XVII сар карда, хаёти адабй дар Осиёи Миёна хеле чон гирифт. Дар ин давра Аштархониён ба доираи адабии дарбор низ ахамият дода, то 30-40 адибонро ба махфили худ чамъ мекарданд"[15,с.360].
Хамин тавр адабиёт новобаста аз вазъи сиёсй, мочарову кашмакашхои дохиливу берунй, нооромии баъзе манотик дар хавзаву махфилхои гуногуни адабй, дар шахрхои мухташаму на он кадар бузурги Мовароуннахру Хуросон, ё каламрави форсизабонони Хинд пеш мерафт ва суханварони зиёде ба эчоду офариниш шугл меварзиданд.
Мо масъалахои асосии афкори адабии шуарои асрхои XVI-XVII-ро ба гунаи зайл дастабандй намудем:
1. Шинохти шахомату бузургии адибони маъруфи мутакаддим ва ифодаи хисси эхтиром ва ихлосмандй ба онхо, хамчунин бахо додан ба ашъори бузургон;
2. Эътирофи шогирдй, ё пайравй ба адибони шинохтаи гузашта, ва ё муосир. Дар пайравии адибони номдор эчод кардан ва ё татаббуъ гуфтан ба осори машхури адибони даври хеш;
3. Зикри дар пояи осори суханварони машхури даврон карор доштани ашъори эшон ;
4. Хисси тафохур доштан аз ашъори хеш, таъкиди бартарй доштан аз ин ё он адиб, пешравй доштан дар ягон жанри адабй;
5. Ибрози андеша оид ба хусну кубхи осори адибон ва тахлилу натичагирй аз ашъори эшон;
6. Химояи мавкеу макоми хеш дар адабиёт ва чавоби сазовор гуфтан ба нотавонбинону хосидон;
7. Дар баъзе мавридхо хурдагириву нуктагирй кардан ба ашъори дигарон;
8. Андешахо дар бораи таносуби лафзу маънй дар шеър;
9. Таъкиди бартарии тарзи гуфтори хеш аз шоирони мутакаддим;
10.Вижагихои шеъри тарз;
11. Бартарии маънй аз лафз;
12.Тобеияти лафзу маънй ба мазмун;
13.Мавкеъ ва манзалати сухану суханвар.
Намояндагони барчастаи адабиёти асрхои XVI-XVII амсоли Камолиддини Биной, Осафй, Абдуллохи Хотифй, Бадриддин Хилолй, Зайниддин Махмуди Восифй Абдурахмони Мушфикй, Калими Кошонй, Мухташам, Коонй, Шавкати Бухорой , Нозими Хиротй, Сайидои Насафй, Соиби Табрезй, Бедили Дехлавй, Фитрати Зардузи Самаркандй, Мулхами Бухорой низ монанди шуарои ахди пешина дар ашъори хеш ба масоили зикршуда таваччух зохир намуда, дар ин самт нуктаи назари хешро иброз доштаанд[8,с.171].
Лозим ба таъкид аст, ки дар хачми як макола афкори адабии хамаи намояндагони ин даврахоро мавриди баррасй карор додан гайриимкон аст ва месазад, ки акидахои интикодиву адабии хар яке мавриди пажухиши алохидаи густарда карор гирад. Аз ин ру, тасмим гирифтем, ки оид ба андешахои чанде аз адибони номдору нодирагуфтори адабиёти асрхои XVI-XVII мулохизаронй намуда, дар шакли мухтасар бо такя ба навиштахои олимони ватаниву хоричй натичагирй намоем.
Мувофики маълумоти сарчашмахои илмиву адабй ва хулосаи мухаккикони таърихи адабиёти точику форс Мавлоно Абдурахмони Ч,омй, макому мартаба ва нуфузи басо баланд дошта, "дар замони Султон Хусайн Мирзо бештар аз пештар мартабаи кабул ёфта, подшох ва соири шохзодагон ва умаро ва аркони давлат муридиашро бо эъзозу икром талаккй менамудаанд" [14.с.85]. Тамоми мухити адабии Хиротро тахти назорат дошт ва аксар адибон осори ба тозагй таълифнамудаашонро аз назари у мегузарониданд ва тамоми маслихату эродхои уро бо хушй пазируфта, хатто барои таълифи асари нав аз Мавлоно дастур мегирифтанд.
Соммирзо дар тазкираи "Тухфаи Сомй" менависад: "...У (Хотифй- М.М.)-ро дагдагаи татаббуи "Хамса" шуд, бо Мавлоно Ч,омй мутораха кард.У гуфт:
Ту чавоби се байти Хаким Фирдавсии Тусиро бигуй, ки чунин аст:
Дарахте, ки талх аст варо сиришт, Гараш барнишонй ба боги бихишт, В-ар аз цуйи хулдаш ба хангоми об, Ба бех ангубин резиву гулоб, Саранцом гавхар ба кор оварад, Х,амон меваи талх ба бор оварад.
Агар ин се байтро чавоб гуфтй, соири абётро чавоб хохй гуфт. Абдуллох дар чавоб ин чахор байт гуфт:
Агар байзаи зоги зулматсиришт, Нихй зери товуси боги бихишт, Ба хангоми он байза парварданаш, Зи анцири цаннат дихй арзанаш, Дихй обаш аз чашмаи Салсабил, Дар он байза дам занад Цабраил, Шавад оцибат байзаи зог, зог, Барад ранц бехуда товуси бог.
Харчанд ин абёт дар баробари абёти Фирдавсй арзиш надорад, аммо Ч,омй тахсин кард ва рухсати "Хамса" гуфтан дод"[14,с.94-95].
Абдуллохи Хотифй дар мукаддимаи достони "Юсуф ва Зулайхо" аз назари устод гузаронидани достонаш ва ба ситоиши Ч,омй шарафёб гардиданашро кайд намуда, Ч,омиро "хусрави мулки маонй" [17,с.8] номида, чунин гуфтааст:
Ман он абётро бурдам тамомй,
Ба назди хазрати махдуми Цомй.
Чу дид он хусрави мулки маонй,
Саводе дар вай оби зиндагонй.
Ба тахсин гуфт: "ахсант, эй цавонмард!"
Забон бикшоду бар ман офарин кард[17,с.8].
Е.Э. Бертелс андешаи пажухишгарони осору ахволи Ч,омиро оид ба макому мартабаи у ёдовар шуда, навиштааст: "Мухаккикони таърихи адабиёти форс(Г.Эте, Э.Ч,.Броун) Ч,омиро вопасин адиби классик номида, кайд намудаанд, ки у гуё тамоми чараёни адабии гузаштаро чамъбаст намудааст"[6,с.126].
Мактаби адабии Хирот, ки тахти рохбарии у амал мекард, дар тарбияи бисёр суханварони шинохта таъсири амик гузошта буд ва аксар намояндагони адабиёти асрхои XV-XVI
дaстпaрвaрони хдмин мaктaби aдaби будaнд, ки бо сaбкxои xуросони Ba иро;и aшъор сурудaaнд.
Тиб;и мaълумот кушишхои бa тaрзи нaв гуфтaни шеър Max^ дaр Хуросон, ки минбaъд мухд;к;ик;они соxa бо номхои "дaврaи бозгашти aдaби", "шеъри тaрз", '^бки хиндИ", '^бки бедилИ" ёдовaрИ кaрдaaнд, xaнyз зaмони зиндaгии Мaвлоно Ч,омИ бa вучуд омaдaaст. Тиб;и мaълумоти муxa;;и;он тaFЙироти чиддИ дaр услуби FaзaлсaроИ бо номи шоир Бобо Фюонии ШерозИ вобaстaгИ дорaд. Шлр;шиноси вaрзидa Е.Э. Бертелс оид бa ин мaсъaлa дaр мa;олaи мyъчaзи xуд бо номи "Оид бa мaсъaлaи сaбки хиндИ дaр aдaбиёти форси" нaвиштaaст: "ФюонИ дaр ибтидои фaъолияти шоириaш бa Хирот меояд Ba бa эътирофи Султон Хусaйн мушaррaф мегaрдaд. Аммо услуби тaмомaн тави бaёни y нa бaрои xaмa тaъби дил буд, xaтто мегуянд, ки муосиронaш aшъори ноyxдaбaроёнa Ba номaфxумро "фтониёт" гуён ном мебурдaaнд[5,с.436] .
Ч,омИ дaр он зaмон зиндa буд Ba ФиFOнИ бо xaр рох кушиш мекaрд, ки эътибори Ч,омиро бa дaст орaд, aммо шеъри ФиFOнИ бa Ч,омИ писaнд нaмеомaд, aз ин ру, ФиFOнИ Хиротро тaрк нaмудa, бa Тaбрез мерaвaд, ки Султон Яъ;уб бa y бaxои бaлaнд медиxaд. Пaс aз мaрги Султон Яъ;уб ФиFOнИ бa Абевaрд мерaвaд Ba дaр он чо сукунaтро татиёр мекунaд"[5,с.437]. Сипaс, Бертелс мaълумоти Bолaи ДоFистониро меорaд, ки y нaвиштaaст: "Мaрxум Бобо ФиFOнИ офaрaндaи фaнни нaв aст: то бa y хеч кaс бо ин услуб шеър нaгуфтa буд. Суxaнпaрдозиро бa дaрaчaе рaсонд, ки "фикри a^O то бa он чо пaрвоз кaрдa нaметaвонaд" [5с.437]. Бaсо устодони суxaни он зaмон: Мaвлоно Baxшии ЯздИ, Мaвлоно Нaзирии НишопурИ, Мaвлоно Урфии ШерозИ, Хдким Шaфеи ИсфaxонИ, Хдким Мaсиxи Рукдайи КешИ, Мaвлоно Муxтaшaм Ba дигaрон бa ФюонИ тa;лид менaмудaнд Ba aз xирмaни y xyшaчинИ мекaрдaнд" [5с.437].
Аз ин мaълумот бaрмеояд, ки нaмояндaгони aдaбиёти aсри XV кушиш бa xaрч медодaнд, то шеъре бигуянд, ки мaвриди писaнди Ч,омИ Ba дигар устодони суxaн бошaд. Аз ин чост, ки сaбки нигориш Ba aндешaxои aдaбии нaмояндaгони aдaбиёти нимaи aввaли сaдaи XVI aмсоли БиноИ, ХилолИ, ОсaфИ ХотифИ, Мушфи;И, BосифИ, ки xaмaaшон дaстпaрвaрони мaктaби aдaбии Хирот будaнд, aз тaрзи нигориш Ba aндешaxои aдaбии нaмояндaгони дaврaxои минбaъдaи aдaби, ки aксaрaн бо сaбку усули нaв шеър мегуфтaнд, тaфовути чиддИ дорaд.
Агар нaмояндaгони гурухи aввaл хисси эхтироми xешро бa шуaрои мугакдддим бaён нaмудaву дaр пaйрaвии эшон кдрор доштaнaшонро гyшзaд нaмудa, aз бaлaндии тaбъу рaвонии aшъори xеш ифттаор кaрдa бошaнд, нaмояндaгони гурухи дуюм, мaxсусaн Kaлими КошонИ, Муxтaшaм, КоонИ, Шaвкaти БуxороИ, Нозими ХиротИ, Сaйидои НaсaфИ, Соиби ТaбрезИ, Бедили ДеxлaвИ, Фитрaти Зaрдyзи Сaмaр;aндИ[12] дaр бaробaри тaFЙир ёфтaни тaрзи нигориши aшъорaшон Ba фaроxтaр гaштaни мaвзyъ Ba мундaричaи Faзaлиётaшон нaзaри aдaбиaшон низ xеле домaнaдор гaштa, дaр борaи тaносуби шaклу мaзмун, вижaгиxои шеъри тaрз, бaртaрии мaънИ aз лaфз, тобеияти лaфзу мaънИ бa мaзмун, мaв;еъ Ba мaнзaлaти суxaну суxaнвaр низ ибрози a«^a нaмудaaнд, ки бидуни тaрдид, дaр пешрaфти минбaъдaи гакдодии шуaро тaъсири aми; рaсонидa тaвонистaaст.
Дaр сурaти му;оисaи aфкори aдaбии xaр ду гурух перомуни мaфxумxои aдaбии "шеър", "тазм", '^ara", "мaзмун", '^ън^', '"^фз", "aшъор" тaфовутро миёни aшъорaшон бaръaло мушоxидa нaмудaн мумкин aст. Кдйд кaрдaн бa мaврид aст, ки Faйр aз вожaи '^xatf' дигaр xaмa мaфxумоти зикршудa бa мaънои истилохоти aдaби мaвриди истифодa кдрор гирифтaaнд.
Хдмин тaри;, дaр нaтичaи тaxлили Faзaлиёти чaнде aз шоирони шиноxтaву соxибдевони aсрxои мaвриди нaзaр мо мaфxумxои дaр боло зикршудaро бaршуморидем. Мaълум гaшт, ки дaр Faзaлиёти шоирони зикршудa, теъдоди истифодaи ин мaфxумxо гуногун мебошaд. Мaвориди истифодaи мaфxумxои aдaби дaр Faзaлиёти aдибони aсрxои XVI-XVII дaр чaдвaли №1 овaрдa мешaвaд._
Ному насаби шоирон Мафхумх,ои адаби ва мицдори истифодаи онх,о
Назм Шеър Ашъор Сухан Мазмун Маъни Лафз Тарз
Камолиддин Биной 10 4 2 17 - - - 1
Бадриддин Хцлолй 6 2 - 43 1 10 1 -
Абдурраумон Мушфицй 4 2 2 4 1 - - 2
Зайниддин Восифй - 1 2 12 - - - -
Мууташам 65 24 10 100 11 29 9 12
Соиби Табрезй 22 80 13 100 61 100 88 28
Бедили Дехлавй 33 11 4 100 97 100 85 42
Цадвали 1. Омори истифодаи мафохими адабй дар газалхои шоирони асрхои XV-XVII
Он гуна, ки натичагирихо нишон доданд, афкори адабии суханварони нимаи дуюми асри XVI ва асри XVII нисбат ба намояндагони мактаби адабии Хирот дар фарогирии хамаи масъалахои таъкидгашта доманадортар сурат гирифтаанд.
Дар баробари ин бобати афкори адабии арзишманди чанде аз шоирони нимаи аввали садаи XVI ибрози назар намуда, перомуни пайравию таттабуъ, фасохату назокати ашъорашон сухан гуфта, аз ифтихорияхои эшон ба хайси намуна абёти шохид меоварем.
Шогирди Мавлоно Ч,омй Камолиддин Биной дар бораи Ч,омй бо эхтироми зиёд гуфта, уро бо иборахои "офтоби нуронй", "нури субхонй " васф карда, микдори таълифоташро баршуморида ва онро "ру ба эъчоз оварда" гуфтааст:
Цомй он офтоби нуронй,
Он мунаввар ба нури субхонй,
Буд аз чил зиёда таснифаш,
Ру ба эъцоз карда таълифаш [9,с.245].
Аксар адибони номдори нимаи аввали асри XVI амсоли Биной, Осафй, Хилолй, Мушфикй, Восифй ба Амир Хусрави Дехлавй ва Хасани Дехлавй пайравй намудаанд, ё дар пояи шеъри Хасан карор доштани ашъорашонро таъкид кардаанд:
Биной дар тарици шеър мерафт аз паи Хусрав,
Ки дар тарзи газал хамрох шуд тарзи Хасан бо у[9,с. 389].
Камолиддин Биной таъкид менамояд, ки пайравй ва эчод дар тарзи Хусрави Дехлавй ва Хасани Дехлавй барои у шарафи зиёд овардааст ва пайравони назми ин бузургони адабиёт барои вай тахсину сано мехонанд:
Биной мешавад охир баландовоза чун Хусрав,
Ки дар таври газал тарзи Хасан меоварам берун[9, с.389].
Ё чои дигар фармудааст:
Биной, Хусрави мулки сухан гар бишнавад назмат, Хасан гуяд туро аз руйи тахсин, балки ахсан хам [9, с.390]. Ба хамин мазмун суханвари дигари машхури ин даврон Абдурахмони Мушфикй ибрози назар намуда, ишора мекунад, ки назми вай пайравй ба Хасану Камоли Хучандист ва аз ашъори диловезу гушнавози хеш ифтихор намуда, равонии онро ба об шабохат додааст.
Назми ту Мушфицй ба камоли Хасан расид, То гуфай, ки пайрави пири Хуцандиям[10, с.44].
Боз:
Нозукихои газащои Хасан бисёр аст Мушфицй, назми диловези ту обест равон[ 10, с. 90]
Ё дар байти дигар овардааст:
Мушфицй, дар суханони ту агар фикр кунанд, Нозукихои газалхои Хасан бисёр аст[10, с.90 ].
Муаллифи асари ёдоштии "Бадоеъ-ул-вакоеъ", ки арзиши баланди адабиву таърихй дорад, осори назмии худро ба назми Хасан монанд карда, мегуяд, ки ахли завк ва дарку маонй агар ашъори маро мутолиа намоянд, эхсос менамоянд, ки ба навиштахои Хасани Дехлавй аз чихати шаклу мазмун сахт шабохат дорад, то хамон андозае, ки онхоро наметавон аз хам чудо намуд.
Онон, ки сохибони камоланд, Восифй, Шеъри ту кай кунанд зи шеъри Хасан цудо? [4, с.112].
Камолиддин Биной ва Абдуррахмон Мушфикй, шоирони маъруф ва нодирагуфтори адабиёти точик, ки аз шумори пешсафони ахди хеш будаанд, аз фасохату назокат, равонии ашъор ва баландии табъашон ифтихор намуда, дар осорашон ин маъниро гохо ишора кардаанд. Камолиддини Биной бо фахр ва каноатмандй "са^ли мумтанеъ" будани ашъорашро таъкид кардааст:
Хаст ашъори Биной цумла сахли мумтанеъ,
Гуйй осонаш, валекин нест осон гуфтанаш [9,с. 386 ].
Дар абёти дигар арзиши шеъри хешро дар пояи баланд нишон дода, таъкид менамояд, ки донандагони каломи мавзун ба равонии ашъори вай бахои сазовор додаанд ва бо ифтихор ишора
мекунад, ки равониву обдории назми вай сабабгори шукуфоии гулшани назм шудаву боиси хайронии ахли сухан гаштааст:
Xама ахли суханро оби хасрат дар дахон гардад Биной, хар куцо хонанд шеъри обдори ту Биной [7,с11]
Ё чои дигар мегуяд:
Биной, аз суханат об ёфт гулшани назм, Зи баски назми равони ту обдор афтод [9, с. 3SS ].
Биной дар байти зерин, ки мактаи Fазали дар пайравии Хофизи Шерозй гуфтаи уст, ихлоси беандозаи хешро нисбати ашъори Хочаи Шероз баён намуда, иброз менамояд, ки вай аз сидки дил бандаи ин "шохи сухандон" мебошад, ва барои "хусрави иклими сухан"[9,с.388] шуданаш таъсири каломи осмонии "лиссонуетайб" афзун аст:
Шуд Биной ба цахон хусрави ицлими сухан,
То зи цон бандаи он шохи сухандон шудааст [9, с.388].
Абдуррахмони Мушфикй низ ба мисоли шоирони дигари ин давра аз ашъори хеш ифтихор намуда, навиштахояшро мисоли гули тару тозаи чаманистони назм номидааст. Ба андешаи ин суханвар назми у дар фасохату балоFатy мавзунй равонии обро мемонад, ки аз навиштахои дигарон дар пояи баланд карор доштааст. Ва хамин ифтихорияхоро дар абёти зерин чунин ба калам додааст:
Дар боги сухан, Мушфицй ашъори ту чидаст,
Гул тозатар аз назми ту чидан кй тавонад? [10,с.32 ].
Чои дигар:
Мушфициро гавхари сероб аз килки хаёл,
Дар таманнои сихисарвон мавзун мекунад [10,с.34 ].
Ё чунин гуфтааст:
Мушфицй назми диловези ту обест равон, Оби назми дигарон пеши назар истода [10,с.36 ].
Мушфикй хамчун "маликушшуарои дарбори Шайбониён" дар офаридани жанрхои гуногуни ададбй чирадаст будааст. Дар Fазалхои ин шоири ширинсухан мавзуниву равонии шеъри гузаштагон эхсос мешавад. Аз хаминчост, ки вай бо тафохур "назми диловези ту обест равон"[10,с.36 ] гуфта, ба муосирону ояндагон таъкид месозад, ки "сухани Мушфикй ба хубй бинавис" [10,с.68].
Хамингуна абёти ифтихория дар ашъори ин шоири Fазалсаро бештар ба назар расида, аз он шаходат медихад, ки суханвар аз равониву назокати каломи хеш хамавакт тафохур доштаву онро ба дигарон ёдрас менамудааст. Инчо чанд байте ба хайси шохид ва далели гуфтахои болой меоварем:
Сухани Мушфицй ба хубй навис, Xуб бошад хикояти хубй [10, с.68 ].
Ё чои дигар:
Навиштаам зи найи килк, Мушфицй, газале,
Шакар ба тутии ширинкаломи ман кй бурд? [10,с.3482].
Тахлилу баррасии афкори суханварони маъруф ва нодирагуфтори асрхои XVI ва XVII-и адабиёти точик, нишон дод, ки эшон аз зумраи пешсафони замони хеш буда, аз фасохату назокат, равонии ашъор ва баландии табъашон ифтихор мекардаанд ва ин нуктаро дар осорашон борхо ишора кардаанд. Fазал хамчун маъмултарин жанри адабй дар ин даврон низ, хусусиятхои барчастаи хешро гум накарда, дар эчодиёти суханварони ин даврон мавкеи асосиро ишFOл намудааст. Кисме аз шоирони ин даврон ба Амир Хусрави Дехлавй, Хасани Дехлавй, Хофизи Шерозй ва ^моли Хучандй таклид намуда бошанд, гурухи дигарашон чонибдори тарзи нави шеърй ва ё ба истилох чонибдори "шеъри тарз" будаанд, ки бино ба навиштахои мухаккикони ватаниву хоричй дар ашъори хамаашон афкори арзишманди адабй ба назаррас мебошад.
ПАЙНАВИШТ:
1. Ахтарони адаб. Ч. 1. Рудакй. Ашъор. - Душанбе: Адиб, 2007. - 416 с.
2. Ахтарони адаб. Ч. 2. Ашъори хамасрони Рудакй.Душанбе: Адиб- 2007.-480 с.
3. Ахтарони адаб. Ч. 3. Абулкосим Фирдавсй. Шохнома. - Душанбе: Адиб, 2007.- 480 с.
4. Ахтарони адаб.Ч, ЗЗ.Зайнуддин Махмуди Восифи. Бадоеъ-ул- вак;оеъ. -Душанбе: Адиб, 2017.480 с.
5. Бертельс, Е.Э. Избранные труды. История литературы и культуры Ирана/Е.Э.Бертельс.-Москва:Наука, 1988.-540 с.
6. Бертельс Е.Э. Избранные труды. Навои и Джами/Е.Э. Бертельс, -Москва, Наука,1965. -496 с.
7. Гулшан адаб. Ч,илди 4. -Душанбе: Ирфон 1977.-386 с.
8. Махмадшоев, М.М. Омилхои ташаккул ва рушди навди адаби дар адабиёти асрхои XVI-XVII/ М.М.Махмадшоев //Паёми Донишгохи миллии Точикистон. Бахши илмхои филологи.- №6.2021.- С.167-174
9. Мирзоев, А.БиноИ. Нашриёти давлатии Точикистон/А.Мизоев. -Сталинобод: 1957.- 491 с. Ю.МушфщИ, Абдуррахмон. Мунтахабот. Нашриёти давлатии Точикистон/А.МушфщИ.-
Сталинобод: 1959. -505 с.
11.Насриддинов, Абдуманнон. Сехри мубин/А.Насриддинов.- Хучанд: 1996.-196 с.
12.Саъдиев, СадрИ. Адабиети точик дар асри ХУ11/С.Саъдиев -Душанбе:Дониш,1985.-284 с.
13.Мирзо Мухаммадалии Соиб. Мунтахабот. Мураттибон:АхрорИ З., Лощ Ш.-Душанбе: Ирфон, 1980. -704 с.
14.Соммирзои, СафавИ. Тухфаи СомИ. Тахиягари матн ва муаллифи пешгуф- тору тавзехот Бадриддин Максудов. -Душанбе: Маориф, 2018.- 380 с
15.Салимов, Юсуфчон. Ёдгори умр/Ю.Салимов.-Хучанд: Нури маърифат, 2003.- 488с.
16.Урунова, М. Килки гавхарбор/М.Урунова. -Хучанд: Андеша, 2012.-110 с. 17ДотифИ, Абдуллох. Ширин ва Хусрав/АДотифИ. -Душанбе: Дониш, 1981.-116с. 18ДотамИ, Ахмад. Пажухише дар сабки хиндИ ва давраи бозгашти адабИ/АДотамИ.-Техрон:
1342.-234 с.
REFERENCES:
1. Stars of literature. - V.1. Rudaki. Poems. - Dushanbe: Man-of-Letters, 2007. - 416 p.
2. Stars of literature.- V.2.Poems of Rudaki's companions.-Dushanbe: Man-of-Letters, - 2007. - 480 p.
3. Stars of literature.-V.3.Abulqosim Firdawsi.Shah-Name. - Dushanbe: Man-of-Letters, 2007. - 480 p.
4. Stars of literature. - V. 33. Zaynuddin Mahmud Vosifi. Badoe'-ul-vakoe'. -Dushanbe: Man-of-Letters, 2017. - 480 p.
5. Bertels, E.E. Selected compositions. The History of literature and culture of Iran. The main edition of oriental literature / E.E. Bertels. - Moscow: Science Publ. 1988. - 540 p.
6. Bertels EE Selected compositions. Navoi and Jomi. The main edition of oriental literature / E.E. Bertels, - Moscow: Science Publ, 1965. - 496 p.
7. Gulshani adab. - V.4. - Dushanbe: Cognition, 1977. - 386 p.
8. Mahmadshoev, M.M. Factors of formation and development of literary criticism referring to the XVI-th - the XVII-th centuries // M.M. Mahmadshoev / Bulletin of the Tajik National University. Series of Philological Sciences.- №6.-2021.- P. 167-174.
9. Mirzoev, A. Binoi / A. Mizoev. - Stalinabad: Tajik state publishing-house, 1957. - 491 p.
10. Mushfiqi, Abdurrahman. Selected compositions / A. Mushfiqi. - Stalinabad: Tajik state publishing-house, 1959. - 505 p.
11. Nasriddinov, Abdumannon. The Holy magic / A.Nasriddinov. - Khujand, 1996. - 196 pp.
12. Sadiev, Sadri. The Tajik literature referring to the XVII-th century / S.Sadiev. - Dushanbe: Knowledge, 1985. - 284 p.
13. Mirzo Muhammadali Soib.Selected compositions.Compiled Ahrori Z.,Loiq Sh.-Dushanbe: Cognition, 1980. - 704 p.
14. Sommirzoi, Safavid. Somi's gift. Compiler of the text and author of the foreword and commentary Badriddin Maksudov. -Dushanbe: Enlightenment, 2018. - 380 pp
15. Salimov,Yusufjon.Life monuments/Yu.Salimov. - Khujand: Light of Enlightenment, 2003. - 488 p.
16. Urunova, M. The pen of pearls / M. Urunova. - Khujand: Opinion, 2012. - 110 p.
17. Hotifi, Abdullah. Shirin and Khusrav / A. Hotifi. - Dushanbe: Knowledge, 1981. - 116 p.
18. Hotami, Ahmad. Research in the Indian style and the period of literary return / A. Hotami. -Tehran, 1342. - 234p.
