Научная статья на тему 'ФИТОВАК СУЮҚ ХЛОРАТ МАГНИЙ, КАРБАМИД ВА ГУМИН МОДДАЛАРИНИ БИРГАЛИКДА ҚЎЛЛАШНИНГ ДЕФОЛИАЦИЯ САМАРАДОРЛИГИГА ТАЪСИРИ'

ФИТОВАК СУЮҚ ХЛОРАТ МАГНИЙ, КАРБАМИД ВА ГУМИН МОДДАЛАРИНИ БИРГАЛИКДА ҚЎЛЛАШНИНГ ДЕФОЛИАЦИЯ САМАРАДОРЛИГИГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Раҳматов Бахтиёр Ниматович, Икрамова Маҳбуба Латиповна, Аллакулов Давлат Бобомуротович

Мақолада 2021-2023йилларда Фитовак иммуностимуля тори(75мл/га)асосида +Суюқ хлорат магний 4л/га+Карбамид 6,5 кг/га+Гумин 1,5 кг/га тайёрланган ”Композицион дефолиант”ни 2 хил ўрта ва эртапишар(Бухоро-8, Бухоро-10) ғўзаларининг 3 хил кўсаклар очилиши даврида қўлланилганда, қаттиқ таъсир этувчи дефолиант юмшоқ дефолиантга айланиб, унинг қўлланилиш меъёри 50% га камайиб, кўсакларнинг очилиш суръати назоратга нисбатан ижобий натижалар 10-11-12-вариантларда кузатилди, ҳар 2 ғўза нави бўйича тегишлича: +29.7-25.5-25.3%; +30.9-29.2-22.8% юқори бўлиб, 1-терим салмоғи +10,0 +12,3 +10,7 ц/га ва +6,3+13,4 +11,7 ц/га қўшимча юқори ҳосил олинди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству , автор научной работы — Раҳматов Бахтиёр Ниматович, Икрамова Маҳбуба Латиповна, Аллакулов Давлат Бобомуротович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ФИТОВАК СУЮҚ ХЛОРАТ МАГНИЙ, КАРБАМИД ВА ГУМИН МОДДАЛАРИНИ БИРГАЛИКДА ҚЎЛЛАШНИНГ ДЕФОЛИАЦИЯ САМАРАДОРЛИГИГА ТАЪСИРИ»

«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY

ФИТОВАК СУЮЦ ХЛОРАТ МАГНИЙ, КАРБАМИД ВА ГУМИН МОДДАЛАРИНИ БИРГАЛИКДА ЦУЛЛАШНИНГ ДЕФОЛИАЦИЯ САМАРАДОРЛИГИГА ТАЪСИРИ

Шахматов Бахтиёр Ниматович, 2Икрамова Махбуба Латиповна, 3Аллакулов Давлат

Бобомуротович

1ПСУЕАИТИ Бухоро ИТС директори, к.х.ф.н.,к.и.х, 2ПСУЕАИТИ Бухоро ИТСнинг илмий ишлар буйича директор муовини, катта илмий ходими,б.ф.н, 3ПСУЕАИТИ Бухоро ИТСнинг ишлаб чикариш буйича директор уринбосари, кичик илмий ходим

https://doi.org/10.5281/zenodo.11403623 Аннотация. Мацолада 2021-2023йилларда Фитовак иммуностимуля тори(75мл/га)асосида +Суюц хлорат магний 4л/га+Карбамид 6,5 кг/га+Гумин 1,5 кг/га тайёрланган "Композицион дефолиант"ни 2 хилурта ва эртапишар(Бухоро-8, Бухоро-10) гузаларининг 3 хил кусаклар очилиши даврида цулланилганда, цаттиц таъсир этувчи дефолиант юмшоц дефолиантга айланиб, унинг цулланилиш меъёри 50% га камайиб, кусакларнинг очилиш суръати назоратга нисбатан ижобий натижалар 10-11-12-вариантларда кузатилди, %ар 2 гуза нави буйича тегишлича: +29.7-25.5-25.3%; +30.9-29.2-22.8% юцори булиб, 1-терим салмоги +10,0 +12,3 +10,7 ц/га ва +6,3+13,4 +11,7 ц/га цушимча юцори уосил олинди.

Abstract. The article provides data that in the course of scientific research in 2021-2023. on mid-ripening and early-ripening varieties of cotton (Bukhara-8, Bukhara-10) when using "Composite defoliant" in 3 different periods of boll opening, the hard-acting defoliant Magnesium chlorate turned into a soft-acting defoliant, the rate of its use decreased by 50%, the rate of boll opening by compared with the control gave positive results and was noted in options 10-11-12, each with 2 varieties of cotton, respectively: +29.7-25.5 -25.3%; +30.9-29.2-22.8% higher than the weight of the first harvest +10.0 +12.3 +10.7 c/ha and +6.3+13.4 +11.7 c/ha with additives of the resulting crop.

Мавзунинг долзарблиги: Биотехнология сохдсида Узбекистан олимлари х,ам бир катор мух,им ахдмиятга эга булган тадкикотлар утказишиб, усимликларни усиши ва ривожланишига, х,осилдорликка ижобий таъсир этувчи, турли хил касаллик ва зараркунандаларга чидамлилигини оширувчи хдмда катти; таъсир этувчи дефолиантларга стимуляторларни биргаликда кушиб ишлатиш оркали, дефолиантнинг куллаш меъёрларини 40-50% га камайтирадиган, дефолиантлар самарадорлигини оширувчи, пахта х,осили ва сифатига ижобий таъсир этувчи, универсал биокимёвий бирикмалар синтез килишди.

Ана шундай стимулятор + дефолиантлардан: Суюк хлорат магний + Х,осил, Суюк ХМД + Ростбисол, ДДО + ХМД ва ^.к. лар киради. Суюк ХМД + Фитовак, Суюк ХМД+ Фитовак+ Карбамид + Гумин препаратлари х,ам шулар жумласига киради.

Бухоро вилояти шароитида Бухоро-8 ва Бухоро-10 гуза навларида каттик таъсир этувчи дефолиантлардан Суюк хлорат магний препаратига Фитовак стимулятори, Карбамид ва Гумин угитларини турли меъёр ва муддатларда кушиб ишлатиш илк маротаба урганилаётганлиги сабаб, дефолиант самарадорлигига, етиштирилган х,осилдорликка, курук масса, фотосинтез мах,сулдорликка, бир кусак вазнига ва тола, чигит, (мойдорлик) сифатига, экологик мух,итга кандай таъсир этиши, композицион дефолиантни кайси

«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY

муддатларда кулланилганда унинг смарадорлигини ошиши илмий асосда атрофлича урганилмаган ва ишлаб чикаришга тавсиялар берилмаган. Шуларни инобатга олиб, Бухоро вилояти тупрок-иклим шароитида ушбу мавзу буйича илмий иш олиб бориш ута мух,им ахдмият касб этади.

Узбекистон Республикасининг 2020 йил 25 августдаги 'Туза дефолиациясини уз вактида ва самарали утказиш буйича комплекс ташкилий чора-тадбирлар тугрисида"ги П^-2641-сонли карори хдмда Узбекистон Республикаси Вазирлар Мах,камасининг 121-сонли 2021 йил 4 мартдаги карори, Узбекистон Республикаси Президентининг 28.01.2020 йилдаги ПК-4575-сонли карорининг ("Узбекистон Республикаси кишлок хужалигини ривожлантиришнинг 2020—2030 йилларга мулжалланган стратегиясида белгиланган вазифалар"ларнинг ижросини таъминлаш тугрисидаги мазкур карорларига оид бошка меъёрий-хукукий хужжатларда белгиланган вазифаларни амалга оширилишига, ушбу тадкикот ишлари маълум даражада хизмат килади.

Тадкикот объекти ва предмети сифатида Суюк Хлорат магний дефолианти, Фитовак стимулятори, Карбамид, Гумин, уртапишар Бухоро-8 ва эртапишар Бухоро-10 гуза навлари, утлоки-аллювиал, шурланган тупрок шароитида "Фитовак+Суюк ХМДефолианти+ Карбамид+ Гумин" компози цияларини биргаликда куллаб, дефолиация самарадорлигини аниклаш. Тадкикотнинг максади ва вазифалари: асосий

максад - Бухоро вилоятининг шурланишга мойил, утлоки-аллювиал тупрокларида, урта толали уртапишар Бухоро-8 ва эртапишар Бухоро-10 гуза навларида каттик таъсир этувчи суюк ХМД дефолиантига Фитовак стимулятори + Гумин + Карбамидларни турли меъёрларда кушиш оркали унинг макбул кулланилиш меъёри ва кусаклар очилиш фоизини топиб, дефолиантнинг кулланилиш меъёрини 40-50%га камайтириш, дефолиантлар самарадорлиги ва х,осил сифатини ошириш, ишлаб чикаришга тавсиялар беришдан иборат. Тажрибанинг услуби: урта толали Бухоро-8 ва Бухоро-10 гуза

навларида каттик таъсир этувчи дефолиантлардан Суюк ХМД билан универсал таъсир этиш хусусиятига эга булган Фитовак стимулятори + Карбамид + Гуминларни биргаликда аралашма х,олда 3 хил кусаклар очилишида куллаш оркали ташки омилларга боглик х,олда макбул куллаш меъёр ва муддатлари дала ва лабараторияда ПСУЕАИТИ Бухоро ИТСнинг шурланган, утлоки-аллювиал тупрок шароитида урганилди.

Илмий изланишлар УзПИТИда кабул килинган "Методика полевых опытов с хлопчатником" (1981). "Гуза дефолиантларини Давлат синови юзасидан услубий курсатмалар" (1993,1994, 2004) ва "Дала тажрибаларини утказиш услублари" (2007) кулланмалари асосида олиб борилди. Х,осилдорлик буйича олинган маълумотлар Б.Доспеховнинг "Методика полевого опыта" (1989) кулланмаси асосида дисперсион тах,лил килинди.

Ишнинг илмий янгилиги: Бухоро вилоятининг шурланишга мойил, утлоки-аллювиал тупрокларида урта толали Бухоро-8, Бухоро-10 гуза навларида илк маротаба Суюк ХМД дефолиантига Фитовак иммуностимулятори билан биргаликда Гумин ва Карбамидни кушиб, кусаклар очилиши 20-30, 30-40, 45-50% да куллашнинг меъёр ва муддатларининг гуза дефолиатсияси самарадорлигига таъсири илмий асосда урганилди. Шунингдек, дефолиант+ фитовак+ карбамид +гуминларнинг терим салмогига, х,осил ва чигит сифатига ва экологик мух,итга таъсири урганилиб, иктисодий самарадорлиги аникланди. Жадвал 1 да тажриба тизими келтирилган.

1-жадвал

«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: МиАММО VA YECHШLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY

ТАЖРИБА ТИЗИМИ

Препаратлар номи Гуза навлари номи Композицион дефолиантнинг кулланилиш

Меъёрлари Кусаклар- нинг очлиш муддатлари

1 Назорат Уртапишар Бухоро-8 ва эртапишар Бухоро-10 навлари 0,0 20-30%

2 30-40%

3 40-50%

4 СуюкХМД (эталон) 8 л/га 20-30%

5 30-40%

6 40-50%

7 Энтодефол(эталон) 150мл/га 20-30%

8 30-40%

9 40-50%

10 Суюк ХМД +Фитовак +Карбамид +Гумин 4 л/га+75 мл/га+6,5 кг/га+1,5кг/га 20-30%

11 30-40%

12 40-50%

Илмий ишнинг натижалари: 1. Дефолиация килмасдан олдинги усимликнинг биологик холати 2021-2022-2023 йиллар шароитида хар икки гуза нави учун кусаклар очилиши 20-30; 30-40; 40-50% булган муддатлар йиллар буйича мос равишда: 20.08; 27.08; 4.09; 10.08; 17.08; 24.08; 8.08;16.08; 23.08. ойларига тугри келди.

2. Вариантлар буйича уртача усимликнинг буйи (2021-2022-2023йй.) Бухоро-8 ва Бухоро-10 гуза навларида мос равишда: 97,5- 98,3-см ; 102.2-105.1см; 101.6-102.8 смни ташкил этди. Шунингдек, барги, хосил шохи, кусаги ва шундан очилган кусаклар сони йиллар буйича мос равишда куйидаги курсаткични: 47-45та; 65.4-70,4 дона; 60.5-64.6 та барг; 13,7-15.3та; 16.1-16.4дона;16.8-16.4 та хосил шохи; 14.8-15.2та; 19,5-21,4 дона; 18.3-19.7та кусак; 4-5,2-7.0; 6-7.3-9.4; 4.7-7.3-9.2; 4.9-8.2-9.8дона очилганни ташкил этиб, кусаклар очилиши 27.7-30; 34.7- 40.1; 40.2-49.7; 28.5-38.5-47; 26.2-36.9-47.8 фоиздан иборат булди.

3.Тадкикотнинг хар 3 йилида "Композицион дефолиант"ни турли муддатларда кулланилишига караб, баргларнинг тукилиш фоизи 11-12- вариантларда 81.6-85.3%; 84.886.4%; 83.6-84.7%; 77.6-84.7%; 84.8-80.5% гачани ташкил этди. Дефолиациядан сунг 14 кун утиб, барглар ковжираб куримасдан, ярим сулиган, сулиган холда тушиб, ёш, етилмаган кусакларга салбий таъсир этмади ва хосилнинг ифлосланиши катти; таъсир этувчи эталон (4-6) вариантларига нисбатан кам булди.СуюкХМДни юмшок таъсир этувчи дефолиантга айланганлиги тадкикотларда кузатилди.

4. Энг юкори кусакларнинг очилиш фоизи ва очилиш суръатининг тезлашиши 11-12-вариантларда самарали булиб, мутаносиб равишда: 89.7-92.5%; 94.2-94.4% (2022й); 92.2-94.0%; 95.5-96.7% дан иборат булди.

5. Кусакларинг очилиш суръати буйича назоратга нисбатан ижобий натижалар жорий йилда 10-11-12-вариантларда кузатилиб, хар 2 гуза нави буйича тегишлича: +29.7-25.5-25.3%; +30.9-29.2-22.8% юкори булди.

«GLOBALLASHUV VA IQLIM O'ZGARISHI SHAROITIDA OZIQ-OVQAT XAVFSIZLIGINI TA'MINLASH: MUAMMO VA YECHIMLAR» RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024 YIL 15 - MAY

6. "Композицион дефолиант"ни кайси муддатларда кулланилишига караб, курук модда туплаши х,ам турлича булди. Энг куп микдордаги курук модда массаси 11-12 вариантларда 2023 йил буйича мос равишда: (Бух-8) 280,2-284,6г/усимлик; 281,3-279,0г/ус-к (Бух-10) булганлиги кузатилди.

7. Назоратга нисбатан 1-терим салмоги (2021-2022-2023Й) 10-11-12- вариантларда мутаносиб равишда куйидагича: +9,1 +6,8 +6,2 ц/га ва +8,9+9,1+9,5 ц/га (2021й); +7,7 +8,0 ц/га, 9,1ц/га ва +8,1+16,5 +17,3 ц/га (2022й); +10,0 +12,3 +10,7 ц/га ва +6,3+13,4 +11,7 ц/га (2023й) кушимча юкори х,осилни ташкил этди.

8. Бир кусак огирлиги буйича синалаётган вариантлардан энг ижобий натижалар(2023й) "Композицион дефолиант"ни кайси муддатларда кулланилишига караб,11-12-вариантларда кузатилди ва эталон вариантига нисбатан мос равишда:1,5-1.4г; 1,65-1,7г огир эканлиги аникланди.

9. Жами х,осил ва толанинг сифат курсаткичлари буйича(2023й) энг ижобий натижалар (Бух-10 ва Бух-8) гуза навлари буйича 11-12- вариантларда кузатилиб, мувофик равишда:тола чикиши 38.1-38.2% ва 38.7-38.5%; тола узунлиги 35-35мм ва 36-36 ммдан; mic. 4.1-4.1 ва 4.1-4.1 иборат булди.

10. Минг чигит огирлиги ва чигит мойдорлиги буйича х,ам 11-12- вариантларда энг юкори натижалар олиниб, мос равишда:140-140г; 140-144г; 22.0-22.1%; 22.3-22.4% ни ташкил килди.

REFERENCES

1. "Методика полевых опытов с хлопчатником" СозНИХИ, Ташкент- 1981.226с.

2. Методические рекомендатсии по проведению лабораторных испытаний синтетических регуляторв роста растений ВНИИХСЗР. Черкассы, 1990, с.34.

3. Методика агрохимических, агрофизических и микробиологических исследовании полевых хлопковых раёнах. УзПИТИ, Ташкент-1994. 126с.

4. Дала тажрибаларини утказиш услублари. ^улланма. Тошкент-2007. Б-147.

5. Доспехов Б. А.-Методика проведения полевых опытов. М.:, Колос,1989.-423с.

6. АДодиров (2009) Изучение разработка технологии применения иммуно-и ростостимулятора Ростбисол на хлопчатнике в условиях Бухарской области Автореф. дисс.на соиск. ученой степени канд.с.х.наук.Ташкент, 2009, 22 стр.

7. Ikramova M.L., Rakhmatov B N. Influence of the Immunotropic Stimulant "Fitovac" on Seed Germination and Accumulation of Cotton Fruit Elements at Different Doses and Terms of Application. International Journal of Applied Agricultu ral Sciences Volume 8, Issue 6, November 2022, Pages: 212-217 http://www.sciencepg.org/iournal/paperinfo?iournalid=343&doi=10.11648/i.ijaas.20220806. H

8. Ikramova M.L., Rakhmatov B N. Allakulov D B, Yunusov R. Influence on the basis of the prepared Fitovak-composite defoliant on the yield of raw cotton and the environmental environment «E3S Web of Conferences».2023, aprel.

9. https://www.universitetam.ru/ojs/index.php/e3swebofconferences/authorDashboard/submiss ion/473

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.