Научная статья на тему 'ЭКИШ ВА ЧИЛПИШ МУДДАТЛАРИГА БОҒЛИҚ ҲОЛДА ДЕФОЛИАЦИЯНИНГ БИР ДОНА КЎСАКДАГИ ПАХТА ВАЗНИГА ТАЪСИРИ'

ЭКИШ ВА ЧИЛПИШ МУДДАТЛАРИГА БОҒЛИҚ ҲОЛДА ДЕФОЛИАЦИЯНИНГ БИР ДОНА КЎСАКДАГИ ПАХТА ВАЗНИГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «Прочие медицинские науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
чигит экиш муддати / чилпиш муддати / дефолиация / ғўзанинг С8290 / Султон / Бухоро-8 навлари / бир кўсакдаги пахта вазни / ЎзДЕФ дефолианти.

Аннотация научной статьи по прочим медицинским наукам, автор научной работы — Ибрагимов Б.О., Турсунова Ф.У.

Мақолада чигит экиш муддатлари ва чилпиш усулларига боғлиқ ҳолда дефолиациянинг бир дона кўсакдаги пахта вазнига таъсири ғўзанинг С8290, Султон, Бухоро-8 навлари бўйича маълумотлар баён этилган. Мақбул вариантларда бир дона кўсакдаги пахтанинг вазни 0,5-0,2 г. оралиғида тебраниши кузатилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЭКИШ ВА ЧИЛПИШ МУДДАТЛАРИГА БОҒЛИҚ ҲОЛДА ДЕФОЛИАЦИЯНИНГ БИР ДОНА КЎСАКДАГИ ПАХТА ВАЗНИГА ТАЪСИРИ»

ЭКИШ ВА ЧИЛПИШ МУДДАТЛАРИГА БОГЛЩ ^ОЛДА ДЕФОЛИАЦИЯНИНГ БИР ДОНА КУСАКДАГИ ПАХТА ВАЗНИГА ТАЪСИРИ 1Ибрагимов Б.О., 2Турсунова Ф.У.

1ПСУЕАИТИ мустакил тадкикотчиси 2Фаргона политехника институти таянч докторанти https://doi.org/10.5281/zenodo.11185987

Аннотация. Мацолада чигит экиш муддатлари ва чилпиш усулларига боглиц %олда дефолиациянинг бир дона кусакдаги пахта вазнига таъсири гузанинг С8290, Султон, Бухоро-8 навлари буйича маълумотлар баён этилган. Мацбул вариантларда бир дона кусакдаги пахтанинг вазни 0,5-0,2 г. оралигида тебраниши кузатилган.

Калит сузлар: чигит экиш муддати, чилпиш муддати, дефолиация, гузанинг С8290, Султон, Бухоро-8 навлари, бир кусакдаги пахта вазни, УзДЕФ дефолианти.

Барча пахта етиштирадиган мамлакатларда пахта етиштиришда амалга ошириладиган агротехник тадбирлар, айникса чигит экиш муддатлари, чилпиш ва дефолиация килиш тадбирлари худудларнинг тупрок иклим шароити ва гуза навларининг морфобиологик хусусиятларини инобатга олган холда утказилади. Негаки, гуза навларининг хусусиятига кура чигитининг униб чикиш кобилияти, шохланиш типи ва дефолиантларга таъсирчанлиги хар хил булганлиги учун ушбу агротехник тадбирларни макбуллаштириш мухим ахамият касб этади. Чигитни турли муддатларда экиб парваришланганда, усимликнинг биомассаси хар хил шаклланади. Бу эса чилпиш агротадбирини табакалаштириб утказишда мухим ахамиятга эга. Шунингдек, гузада чилпиш агротадбирини эрта муддатларда ёки кечиктириб утказиш, унинг вегетатив органларини хар-хил шакллланишига олиб келадаи, бу салбий холат пахта хосилини пасайишига ёки юкори булишини таъминлайди.

К.М.Мирзажонов, М.Н.Назаров, О.О.Ибрагимов, С.Исаевлар томонидан олиб борилган тадкикотларда Фаргона вилоятининг утлоки соз тупроклари шароитида чигитни турли экиш муддатларини гузанинг пахта хосилига таъсири урганилганда, 2-экиш муддатида (11-16 апрель) барча вариантларда 1-экиш муддатида (6-10 март) экилганга нисбатан гуза навларининг хосилдорлигини камайиши аникланган. Буни шу майдоннинг тупрок иклим шароитига боглик эканлигини таъкидлаб, урта толали "Наманган-77", "Бухоро-6", "С-6524", навларини 2-экиш (11-16 апрель) муддатида экилгандан биринчи (610 апрель) кунида экилган гуза навларига нисбатан пахта хосилдорлиги 1,7-1,9 ц.га юкори такидлаганлар.

Дефолиация утказишнинг макбул муддатларини аниклаш максадида турли (Эркин цианамид, Фолекс, Реглон) дефолиантларни гуза кусаклари 1-2, 3-4 ва 5-6 дона очилиши муддатларида куллаб урганилган. Олинган натижалар шуни курсатганки, дефолиация 1-2 кусаклар очилган муддатда утказилганда баргларнинг тукилиши билан бирга кусакларнинг мажбурий очилиши эвазига тола сифатининг бузилиши ва хосилнинг камайиши кузатилган, гуза кусаклари 3-4 дона очилган муддатда баргларни тукилиши купайган. Шунингдек, кусаклар 5-6 дона очилган муддатда эса баргларнинг тукилиши камайиб борган бу мухитни асосан хаво хароратининг пасайганлиги билан боглик булган деб изохлаганлар (Д.Агакишиев, Т.Б.Базанова, А.Сопыев, Д.Бабаев, 1968).

Тажриба даласида гузанинг урта толали "Бухоро-8", "Султон", "С-8290" навлари турли муддатларда 10,15,20,25,30 апрель ва 5-май кунларида экилиб, шу фонларда х,ар хил муддат ва усулларда 13-14;12-13;11-12; хосилшохлари таминланганда ва сожеан билан чилпиш ишлари утказилди. Бу билан ушбу гуза навларининг хусусиятидан келиб чиккан х,олда макбул чигит экиш ва чилпиш муддатлари хдмда усуллари ишлаб чикилиб, фермер хужаликларига тавсиялар берилди.

Илмий изланишлар 2017-2019 йиллар давомида олиб борилиб, улар УзПИТИда кабул килинган "Дала тажрибаларини утказиш услублари" (2007) [1], "Дефолиантларни синаш буйича услубий курсатмалар" (2004) кулланмалари асосида олиб борилди [3]. Х,осилдорлик буйича олинган маълумотларга Б.Доспеховнинг «Методика полевого опыта» (1979) кулланмаси асосида математик ишлов берилди [2].

Дала тажрибаларимизда айнан чигит экиш муддатлари ва чилпиш тадбирлари булганлиги боис ушбу омилларни урганилаётган "С-8290", "Султон", ва "Бухоро-8" гуза навларини кусакларини сони ва салмогига таъсир этишига узвий богликлиги аникланди.

Пахта теримидан олдин барча вариантларнинг I ва III кайтарикларидан умумий терим х,исобида 50 дона очилган кусакдан пахта териб олинди. Олинган намуналар электрон тарозида тортилиб, бир дона кусакдаги пахта вазни аникланади.

Олиб борилган тадкикот натижаларига кура, "Бухоро-8" гуза навининг 1-2-чигит экиш фонида, яъни 10-15 апрель кунлари экилиб, 13-14 х,осил шохида чилпиш утказилган вариантларда иккинчи терим х,исобига уртача 1 дона кусакдаги пахта вазни 5,9-6,0 г. ни ташкил этган булса, чигит экиш 20-25 апрель кунлари амалга оширилиб, чилпиш 12-13 х,осил шохида утказилган вариантларда мос равишда 6,4-6,1 г. ни ташкил этганлиги аникланди. Долган 30-апрель ва 5-май кунларида чигит экилиб, мутаносиб равишда чилпиш 11-12 х,осил шохда кулда ва усув даврида "Сожеан" препарати билан утказилган вариантларда 1 дона кусакдаги пахта вазни 6,0-5,9 г. га тенг булганлиги кузатилади. (1-жадвал).

"Султон" гуза навида чигит экиш 10-15 апрель кунлари амалга оширилиб, гузада чилпиш 13-14 ва 12-13 х,осил шохи пайдо булганда утказилган вариантларда, уртача бир дона кусакдаги пахтанинг вазни 5,6-5,7 г. ни ташкил этиб, ушбу чигит экиш муддатидаги паралел "Бухоро-8" гуза навига нисбатан 0,3 г. га кам булганлиги кузатилган. Шунингдек, гуза навини 20-25 апрель кунлари экиб, 12-13 шохида чилпиш утказилган вариантларда мутаносиб равишда бир кусакдаги пахта вазни 5,8-6,0 г. ни ташкил этганлиги маълум булди.

"Султон" гуза навида эса чигитни 30-апрель ва 5-май кунлари экиб, гузани 11-12 х,осил шохи таъминланганда ва "Сожеан" препаратида кимёвий усул билан ишлов берилган (чилпилган) вариантларда бир дона кусакдаги пахтанинг вазни мос равишда 5,8-5,7 г. ни ташкил этди.

Эртапишар "С-8290" гуза навини 10-15 апрель кунлари экиб, 13-14 х,осил шохлари таминланганда чилпиш утказилган вариантларда икки терим х,исобига уртача 1 дона кусакдаги пахта вазни 5,4-5,4 г. ни ташкил этган булса, чигит экиш 20-25 апрель кунлари амалга оширилиб, чилпиш 12-13 х,осил шохида утказилган вариантларда мос равишда 5,55,6 г. ни ташкил этганлиги аникланди. Кейинги муддатларда 30-апрель ва 5-май кунларида чигит экилиб, мутаносиб равишда чилпиш 11-12 х,осил шох кулда ва усув даврида "Сожеан" препарати билан утказилган вариантларда 1 дона кусакдаги пахта вазни 5,5-5,4 г. га тенг булганлиги кузатилди.

6,5 6,3 6,1 5,9 5,7 5,5 5,3 5,1

6,4

10.апр 15.апр 20.апр 25.апр 30.апр 05.май 10.апр 15.апр 20.апр 25.апр 30.апр 05.май 10.апр 15.апр 20.апр 25.апр 30.апр 05.май

13-14 хосил 12-13 хосил 11-12 Сожеан 13-14 хосил 12-13 хосил 11-12 Сожеан 13-14 хосил 12-13 хосил 11-12 Сожеан

шохи шохи хосил шохи шохи хосил шохи шохи хосил

шохи шохи шохи

Бухоро-8 гуза нави Султон гуза нави С-8290 гуза нави

1-расм. Гуза навларида чигит экиш ва чилпиш муддатларига боFлик холда УзДЕФ дефолиантининг битта кусакдаги пахта вазни, г. (ФарFOна 2017-2019 йй).

Олинган натижаларни тахлил килиб, шундай хуласа килиш мумкун, бир дона кусакдаги пахта вазни буйича энг юкори курсаткичлар "Бухоро-8" гуза навида чигит экиш 20-апрелда амалга оширилиб, 12-13 х,осил шохи таминланганда чилпиш утказилган вариантдан юкори натижа олинди ва 6,4 г. ни ташкил этди. Шунингдек, "Султон" ва "С-8290" гуза навларида чигит 25-апрелда экилиб, 12-13 х,осил шохида кулда чилпиш утказилганда бир дона кусакдаги пахта вазни мос равишда 6,0-5,6 г. ни ташкил этганлиги кузатилди.

REFERENCES

1. Агакишиев Д., Базанова Т.Б., Сопыев А., Бабаев Д. Влияние стимуляторов и дефолиантов на советский тонковолокнистый хлопчатник.- Ашхабад: Ылым, 1968. -С. 109-115.

2. Дала тажрибаларини утказиш услублари. Тошкент, 2007. - 147 б.

3. Доспехов Б.А. Методика полевого опыта. - Москва, 1985. - 416 с.

4. Дефолиантларни синаш буйича услубий курсатмалар. - Тошкент: Давлат кимё комиссияси, 2004. - 12 б.

5. К.М.Мирзажонов, М.Н.Назаров, О.О.Ибрагимов, С.Исаев "Дехкончиликнинг тежамкор технологиялари" Тошкент 2014. "Фан" нашриёти кутубхонаси 48 б.

6. О.О. Ибрагимов. Х,ар бир имкониятдан фойдалана билсак. Макола, Янги Узбекистон газетаси. №208. 30.10.2020 йил.

7. О.О. Ибрагимов. Далани кузда хдйда. Макола, Янги Узбекистон газетаси. №213.(213). 06.11.2020 йил.

8. О.О. Ибрагимов. Одамлар хдётидан рози булиб яшасин. Макола, Янги Узбекистон газетаси. №35.(35). 15.03.2021 йил.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.