Научная статья на тему 'ҒЎЗАНИ БУХОРО-102 НАВИ ЭКИШ УСУЛИ ВА ЧИЛПИШ МУДДАТЛАРИНИ ПАХТА ХОСИЛДОРЛИГИГА ТАЪСИРИ'

ҒЎЗАНИ БУХОРО-102 НАВИ ЭКИШ УСУЛИ ВА ЧИЛПИШ МУДДАТЛАРИНИ ПАХТА ХОСИЛДОРЛИГИГА ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
751
52
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ғўза / чилпиш / пахта / ҳосилдорлик / cotton / chilpish / cotton / yield

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Нумонова Дилрабо Мўминжоновна

Ушбу мақолада ғўзани Бухоро-102 нави экиш усули ва чилпиш муддатларини пахта хосилдорлигига таъсири ҳақида сўз боради

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям , автор научной работы — Нумонова Дилрабо Мўминжоновна

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INFLUENCE OF SOWING METHOD OF COTTON BUKHARA-102 VARIETY AND GINNING PERIODS ON COTTON YIELD

This article discusses the method of sowing cotton Bukhara-102 and the effect of spinning times on cotton yield

Текст научной работы на тему «ҒЎЗАНИ БУХОРО-102 НАВИ ЭКИШ УСУЛИ ВА ЧИЛПИШ МУДДАТЛАРИНИ ПАХТА ХОСИЛДОРЛИГИГА ТАЪСИРИ»

ГУЗАНИ БУХОРО-102 НАВИ ЭКИШ УСУЛИ ВА ЧИЛПИШ МУДДАТЛАРИНИ ПАХТА ХОСИЛДОРЛИГИГА ТАЪСИРИ Нумонова Дилрабо Муминжоновна

Андижон кишлок хужалиги ва агротехнологиялар институти, таянч докторант https://doi.org/10.5281/zenodo.6650836

Аннотация. Ушбу мацолада гузани Бухоро-102 нави экиш усули ва чилпиш муддатларини пахта хосилдорлигига таъсири щцида суз боради

Калит сузлар: гуза, чилпиш, пахта, %осилдорлик

СПОСОБ ПОСЕВА ХЛОПЧАТНИКА СОРТА БУХАРА-102 И ВЛИЯНИЕ СРОКОВ ОТЖИМА НА УРОЖАЙНОСТЬ ХЛОПЧАТНИКА

Аннотация. В данной статье рассматривается способ посева хлопчатника Бухара-102 и влияние времени отжима на урожайность хлопка.

Ключевые слова: хлопок, чилпиш, хлопок, урожайность.

INFLUENCE OF SOWING METHOD OF COTTON BUKHARA-102 VARIETY AND GINNING PERIODS ON COTTON YIELD

Abstract. This article discusses the method of sowing cotton Bukhara-102 and the effect of spinning times on cotton yield.

Keywords: cotton, chilpish, cotton, yield

КИРИШ

Республикамиз кишлок хужалигида кейинги йиллари ресурстежамкор агротехнологияларни кенг микёсда жалб этишга катта эътибор каратилмокда. Шу уринда 2022 — 2026 йилларга мулжалланган янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегиясида "30-максад - тупрок унумдорлигини ошириш ва мухофаза килиш, хамда 31-максад -сув ресурсларидан самарали фойдаланиш хисобига камида 7 миллиард куб метр сувни иктисод килиш"1 мухим вазифалардан бири этиб белгиланган. Пахтачиликда ер, сув ва табиий ресурслардан окилона ва самарали фойдаланиш хисобига пахтадан мул ва сифатли, арзон, ракобатбардош, жахон андозалари талабига жавоб берадиган пахта хосили етиштиришни таъминлай оладиган ресурстежамкор янги агротехнологияларни ишлаб чикиш ва жорий этиш хозирги куннинг зарур тадбирларидан саналади.

Х,озирги кунда республикамиз пахтачилигида ресурстежамкор технологияларга талаб ва эхтиёжларнинг ошиб бораётганлиги сабабли, мазкур технологияда парваришланаётган гуза навларини экиш усуллари, сугориш тартиблари ва чилпиш муддатлари каби мухим агротадбирлари устида тадкикот ишларини мунтазам олиб бориш ва уларнинг натижаларини ишлаб чикаришга жорий этиб боришни таказо этмокда.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Республикамизнинг тупрок ва иклим шароитларини эътиборга олган холда янги истикболли гуза навларини хар бир тупрок-иклим шароитида синаб куриш ва ундан мул, сифатли пахта хосили етиштириш агротехникасини ишлаб чикиш буйича илмий изланишлар олиб бориш хозирги куннинг талаби хисобланади. Бунинг учун навларни танлашда унинг хосилдорлиги, тола чикими, тола сифатига эътибор бериш талаб этилади. Ана шундай навлардан бири бу гузанинг Бухоро -102 нави булиб, урта пишар навлар

1https://lex.uz/docs/5841063.

гурух,ига мансуб, мавсумий ривожланиш даври 115-125 кунни ташкил этади. Тола чикими 37-38 %, тола узунлиги 33,0-33,5 мм, тола пишиклиги 4,4-4,6 гк, нисбий узулиш кучи 26,527,0 гк/текс, метрик раками 6000-6100, микронейри 4,3-4,4, тола типи ИВ тип талабларига жавоб беради.

Х,ар кандай агротехнологияларда ечиладиган бош масала усимликларнинг меъёрда усиб ривожланиши учун биринчи навбатда сув билан етарли таъминлаш, маъдан угитларнинг самарадорлигини ошириш ва мавжуд ресурслардан тежамли фойдаланиш имкониятиларини яратиш каби тадбирларни уз ичига олади.

Бунда асосий масала тупрок шароитига каратилган булиб, тупрокка турли ишлов бериш усуллари билан тупрок намлигини узокрок саклаш эвазига сугоришлар сонини камайтириш билан бирга маъдан угитлардан фойдаланиш самарадорлигини ошириш мух,им тадбир х,исобланади.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Бу муаммолар устида олиб борилган куп йиллик изланишлар самараси натижасида Андижон вилоятида плёнка остига чигит экиб гузадан эртаки ва юкори сифатли пахта х,осили етиштириш агротехнологияси узлаштирилиб, ишлаб чикаришга жорий килинган.

Бу борада Андижон вилоятида олиб борилган ПСУЕАИТИ олимлари О.Махмудов, F. Неъматов, С.Бахромов, АДайдаров, Ашуров, Ф.Хасановаларнинг дастлабки тадкикотларида бу усулнинг афзалликлари таърифланиб, исботлаб берилган.

УзПИТИ Андижон филиалида сунгги йилларда утказилган дала тажрибаларида плёнка усулида экилган гуза агротехникасининг озиклантириш ва сугориш тартиблари тадкик килиниб, макбул меъёрлари ишлаб чикаришга тавсия этилди. Жумладан, тажрибалардаги маълумотларнинг курсатишича, тупрок намлиги ЧДНСга нисбатан 7070-60 фоизли сугориш тартибига нисбатан 65-65-60 фоизли сугориш тартибининг барча плёнкали вариантлардаги пахта х,осили купрок териб олинди. Х,осилнинг 65-70 фоизини 1-теримда (16-сентябр) териб олишга эришилди. Бунда маъданли угитлар меъёри гектарига НПК 200-140-100 ва 150-105-75 кг дан кулланилган вариантларда х,осилдорлик 37,7 ва 40,2 ц/га ни ташкил этди (Хайдаров, Юсупов, [1, 111 -114-б]).

Плёнка усулида экилган гуза парваришидаги сугориш тартибларини тадкик килган С.Остановнинг таъкидлашича, утлоки буз тупрокли Самарканд вилояти шароитида плёнка усулида экилган гузаларни 65-65-60 % тартибда сугорилган вариантларда, сугориш оралиги 19-23 кунни, 70-70-60 фоизли сугориш тартибида эса 15-20 кунни ташкил этди. энг кам сув сарфи плёнка усулида устирилган майдонларда кузатилди.

С.И.Махсудовнинг тажрибасига кура, "Бухоро- 102" гуза навидан умумий агротехника коидаларига риоя килиб, тупрокнинг унумдорлик даражаси ва турига караб, кучат калинлигини гектарига 80-90 минг туп колдирилганда 36-46 ц/га пахта х,осили олинган. Бунда сугориш олди тупрок намлиги ЧДНСга нисбатан 70-70-65% булганда, сугориш меъёрлари тупрок- иклим шароитларига караб сизот сувларининг чукурлигини хисобга олинган х,олда гектарига 800-1200 м3/га, мавсум давомида эса 4000-4800 м3/га сув сарфланган.(2. 359-361-б)

А.Ерматовнинг маълумотига кура, чигитлар плёнка остига экилганда, очик майдонга экилган назорат вариантга нисбатан, тупрокнинг 5 см катламида ^арорат уртача 4,7 ° С га куп булиши натижасида чигитларнинг униб чикиши уртача 3-7 кунга, гузанинг

SCIENCE AND INNOVATION 2022

№ 2

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

шоналаши, гуллаши 12-21 кунга (йиллик буйича) кусакларни очилиши 15-25 кунга тезлашганлигини таъкидлаган. етиштирилган хосилнинг асосий кисми сентябр ойида териб олиниб, гектаридан 11,2-17,1 центнер кушимча хосил олинган (3. 34-б). МУХОКАМА

Юкоридаги адабиётлар маълумотлардан куриниб турибдики гузага жадал ресурстежамкор технологиялар куллаб етиштириш буйича куплаб олимлар уз илмий ишларини олиб борган ва тавсияларини берган. Лекин гузанинг Бухоро-102 навини Андижон вилояти тупрок иклим шароитида ресурстежамкор технологиялар куллаб етиштириш хамда илмий-амалий асосларини яратиш буйича илмий изланишлар етарлича олиб борилмаган.

Юкоридаги илмий тадкикот натижаларидан келиб чикиб биз "Гузанинг Бухоро-102 навини етиштириш агротехнология элементларини ишлаб чикиш" мавзудаги дала тажрибаларимизни Андижон вилоятининг утлоки тупроклари шароитида олиб боришни уз олдимизга максад килиб куйдик ва тажрибалар олиб бордик.

Дала тажрибалари Андижон кишлок хужалиги ва агротехнологиялари институти укув тажриба хужалигининг утлоки тупроклари шароитида 1-жацвалда келтирилган тизим буйича олиб борилди.

1-жадвал

Тажриба тизими

Ва р.№ Екиш усули ЧДНС га нисбатан сугориш тартиби,% Чилпиш муддатлари, хосил шохи, дона

1 Очик 70-7565 12-14

2 8-10

3 65-7065 12-14

4 8-10

5 Шаффоф плёнка 70-7565 12-14

6 8-10

7 65-7065 12-14

8 8-10

Тажрибадаги хар бир булакча узунлиги 50 м ташкил этиб, 3 ярусда, 3 кайтарикда жойлаштирилади. Жами 8 вариантни ташкил килади. Вариантлар 8 катордан иборат булиб, бунда икки ёнидан иккитадан катор химоя вазифасини бажаради, уртадаги турт каторда эса асосий кузатувлар олиб борилади. Тажрибаларда гузанинг экиш схемаси 60 х 15 - 1 тизимда амалга оширилади.

Гузанинг пахта хосилини аниклаш учун хар бир теримда барча вариантлар ва кайтариклар буйича хисобий каторлардаги жами очилган кусакларни пахтаси териб олиниб, унинг огирлиги аникланди. Гузанинг пахта хосилдорлиги 2-жадвалда келтирилди.

Жадвал натижаларга кура гузанинг пахта хосилдорлиги очик майдонга экилган 1 -2-3-4-вариантларимизда мос равишда 46,7-32,5-34,8-37,5 ц/га ни ташкил этди. Гуза нихоллари плёнка остига экилган 5-6-7-8-вариантларимизда 50,1-46,1-48,9-44,2 ц/га ни

SCIENCE AND INNOVATION 2022

№ 2

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL

ташкил этди. Юкори хосилдорлик гуза нихоллари плёнка остига экилиб, чилпиш муддати гузанинг хосил шохи 12-14 дона ва сугориш тартиби ЧДНС га нисбатан 70-75-65 % булган 5-вариантимизда 50,1 ц/га ни ташкил этди. Лекин бу вариантимизда сугоришлар сони 7-вариантга нисбатан 1 марта ортик утказилган булиб яъни сугоришлар сони мавсум давомида 3 мартани ташкил этган.

2-жадвал

^айтариклар буйича пахта х,осилдорлиги. ц/га

Вариантлар Уртача

ар № хосилдорлик

Екиш Чилпиш ЧДНС га

усуллари муддатлари, дона нисбатан, %

12-14 46,7

70-75-65

8-10 32,5

Очик

12-14 34,8

65-70-65

8-10 37,5

12-14 50,1

70-75-65

Шаффоф 8-10 46,1

7 плёнка 12-14 48,9

65-70-65

8-10 44,2

Худди шу усулда экилган, чилпиш муддати гузанинг хосил шохи 12-14 дона ва сугориш тартиби ЧДНС га нисбатан 65-70-65 % булганда сугориш утказилган 7-вариантимизда хосилдорлик 48,9 ц/га ни ташкил этиб, сугоришлар сони мавсум давомида 2 мартани ташкил этган. Fузанинг Бухоро-102 навини худди шу усулда экилганда макбул сугориш тартибларини ишлаб чикилган холда мавжуд сув ресурсларидан самарали фойдаланиш ва гузадан юкори ва сифатли хосил олиш мумкинлигини куриш мумкин. ХУЛОСА

Хулоса урнида шуни айтиш мумкинки гуза плёнка остига экилганда гуза нихолларининг униб чикиши очик усулда экилганга нисбатан 5-6 кунга эртарок булганлиги кузатилди. Плёнка остига экилган вариантларимизда гузанинг усиши ва ривожлани учун оптимал шароит яратилганлиги боис гуза нихолларининг униб чикиши бир мунча жаддалашди, усимлик буйининг усиши, шона хамда кусаклар ривожланиши ва

кусакларнинг очилиши хам тезлашди. Андижон вилоятининг утлоки тупроклари шароитида гузанинг "Бухоро-102" навини плёнка остига экиб, сугориш тартиби ЧДНС га нисбатан 65-70-65 %, гуза хосил шохлари 12-14 дона булганда чилпиш ишларини утказиш мавжуд сув ресурсларидан самарали фойдаланиш ва макбул сугориш тартибларини ишлаб чикиш, гузадан юкори ва сифатли хосил олиш имконини берар экан.

Фойдаланилган адабиётлар руйхати

1. АДайдаров., С.Юсупов. Истикболли гуза навларини озиклантириш ва сугориш. Андижон кишлок хужалиги институти. Илмий маколалар туплами. 1 -китоб, Андижон, 2002 йил, 111-114 сахифа.

2. С.И.Махсудов "Бухоро-102" гуза навидан юкори хосил етиштириш агротехникаси //Тупрок унумдорлигини оширишнинг илмий ва амалий аослари: Халкаро илмий-амалий конференция маърузалари асосидаги маколалар туплами. 1.Т. -Тошкент, 2007. - Б. 359-361

3. А. эрматов - Чигитни плёнка остига экиш давр талаби. «Мамлакат пахтачилигида янги давр чигитни плёнка остига экиб хосилдорликни ошириш» (Андижон, 1997), Тошкент 1997, 34 бет.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.