Научная статья на тему 'FERULA TADSHIKORUM СМОЛАСИНИНГ УГЛЕВОДЛАР ТАРКИБИ ВА ТУПРОҚ ТАРКИБИДАГИ МАКРО-, МИКРОЭЛЕМЕНТЛАРИ ТАҲЛИЛИ'

FERULA TADSHIKORUM СМОЛАСИНИНГ УГЛЕВОДЛАР ТАРКИБИ ВА ТУПРОҚ ТАРКИБИДАГИ МАКРО-, МИКРОЭЛЕМЕНТЛАРИ ТАҲЛИЛИ Текст научной статьи по специальности «Компьютерные и информационные науки»

CC BY
33
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Каврак / доривор ўсимликлар / таҳлил / углеводлар / минерал ўғитлар / тупроқ таҳлили.

Аннотация научной статьи по компьютерным и информационным наукам, автор научной работы — Д.Б. Баракаева, Н.И. Мукаррамов

Мақолада Ferula tadshikorum смоласи таркибидаги углевод таркиби ва маданийлаштирилган холда ўсимлик ўсаётган жойдан олинган 5 хил тупроқ таркибини таҳлил натижалари келтирилган. Унга кўра энг кўп смола сақловчи ўсимлик тарқалган жой тупроғи таркибида макро ва микроэлементлар, харакатчан фосфор, алмашинувчан калий ҳамда умумий азот миқдори юқори эканлиги аниқланган. Маданийлаштирилган каврак плантацияларини йилига 2 марта ўғитлаш тавсия этилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по компьютерным и информационным наукам , автор научной работы — Д.Б. Баракаева, Н.И. Мукаррамов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «FERULA TADSHIKORUM СМОЛАСИНИНГ УГЛЕВОДЛАР ТАРКИБИ ВА ТУПРОҚ ТАРКИБИДАГИ МАКРО-, МИКРОЭЛЕМЕНТЛАРИ ТАҲЛИЛИ»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

FERULA TADSHIKORUM СМОЛАСИНИНГ УГЛЕВОДЛАР ТАРКИБИ ВА ТУПРОЦ ТАРКИБИДАГИ МАКРО-, МИКРО- ЭЛЕМЕНТЛАРИ ТА^ЛИЛИ

Д.Б. Баракаева1, Н.И. Мукаррамов2

1Тошкент давлат аграр университети, e-mail: barakayevadildora70@gmail.com 2УзР ФА акад. С.Ю. Юнусов номидаги Усимлик моддалари кимёси институти Мирзо Улугбек куч. 77, Ташкент 100170, Узбекистан, e-mail: mnuriddin@rambler.ru https://doi.org/10.5281/zenodo.8007698 Аннотация. Мацолада Ferula tadshikorum смоласи таркибидаги углевод таркиби ва маданийлаштирилган холда усимлик усаётган жойдан олинган 5 хил тупроц таркибини та^лил натижалари келтирилган. Унга кура энг куп смола сацловчи усимлик тарцалган жой тупроги таркибида макро ва микроэлементлар, харакатчан фосфор, алмашинувчан калий цамда умумий азот мицдори юцори эканлиги аницланган. Маданийлаштирилган каврак плантацияларини йилига 2 марта угитлаш тавсия этилган.

Калит сузлар: Каврак, доривор усимликлар, та^лил, углеводлар, минерал угитлар, тупроц та^лили.

Кириш. Хозирги кунда кишлок хужалиги махсулотларига талаб кундан кунга ортиб бормокда, бу мах,сулотлар ичида доривор усимликларнинг урни бекиёс. Узбекистонда 4400 усимлик тури мавжуд булиб, шулардан, 750 тури доривор хисобланади, 112 тури илмий тиббиётда ишлатилади, шундан 70 тури фармасевтика саноатида кулланиб келинмокда. Доривор усимликларнинг асосий хусусиятларидан бири организмга салбий таъсири жуда камлиги билан ажралиб туради. Масалан, овкат хазм килиш системаси касалликларини даволашда 70%, жинсий касалликларни даволашда 88%, балгам ажратувчи препаратларнинг 70%, кон айланиш системаси касалликларини даволашда кулланиладиган гликозидлар хамда тиббиётда маълум максадларда кулланиладиган алкалоидлар, эфир мойлари ва бошка куплаб препаратлар айнан шу усимликлардан олинаётганлиги барчага маълум [1]. Сунги уч йилда президентимиз томонидан доривор усимликлар юзасидан катор фармон ва карорлар чикарилди, жумладан 2022 йил 20 майдаги "Доривор усимликлар хом ашё базасидан самарали фойдаланиш, кайта ишлашни куллаб кувватлаш оркали кушимча киймат занжирини яратиш чора тадбирлари тугрисидаги" ПФ-139-сонли фармонига асосан 2022 йил 1 июндан бошлаб доривор усимликларни маданий х,олда етиштиришни куллаб кувватлаш, чукур кайта ишлаш оркали кушимча киймат занжирини яратиш максадида, 2022-2026 йилларда худудларда 36 000 га. ер майдонида янги доривор усимликлар плантациялари ташкил этилиши ва кизилмия, заъфарон, каврак, лаванда, стевия, мойчечак, наъматак, равоч, маврак, далачой, тограйхон, буйимадарон, кийик ути, ковул, калампир, ялпиз усимликлари етиштирилиши таъкидланган. Каврак бу доривор усимликлар ичида дориворлиги, кам зарарлилиги ва экспорт хажмининг юкорлиги билан ажралиб туради, шу максадда объект сифатида Ferula L. туркумига мансуб Ferula tadshikorum тури танланди. Жорий 2023 йил 16 февральдаги ПФ-24 сонли "Яйловларни мух,офаза килиш, улардан окилона фойдаланишни таъминлашга доир кушимча чора тадбирлар тугрисида" номли фармонда Узбекистон Республикаси ^изил китобига киритилган тожик кавраги (Ferula tadshikorum) усимлигининг табиий популяцияси, такрор купайиши ва кайта тикланишини

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

таьминлаш максадида жорий йилдан бошлаб 3 йил муддатга мораторий жорий этилди. Юкоридаги фармон ва карорлар ижроси буйича сунгги йилда 7,6 млн А^Ш доллари микдорида экспорт килинган булиб, экспорт хажмининг 78 фойизи Х,индистон ва 22 фоизи Афгонистон давлатларига тугри келади.

Ferula tadshikorum Apiaceae оиласига Ferula L. туркумига мансуб, куп йиллик монокарп усимлик булиб, буйи 1,5-1,8 м, кучли саримсок хидига эга. Илдизи йугон, барглари юмшок, апрел-май ойларида гуллаб, июнь-июль ойларида мевалайди [2].

Тажриба кисми. Тадкикот давомида Ferula tadshikorum смоласи таркибидаги углевод таркиби ва маданийлаштирилган холда усимлик усаётган жойдан олинган 5 хил тупрок таркиби тах,лил килинди. Тах,лил учун усимлик смоласидан 0.5 гр тортиб олиниб, 1н ли сульфат кислота эритмасида 8 соат давомида гидролиз килинди, сунг ВаСОз билан нейтраллаб олинган фильтратга катионит солинди ва 2 соат давомида тиндирилди. Кейин яна фильтрлаб олиниб, роторли буглатгичда куригунча хдйдалди. Олинган намунага бир томчи сув томизилди ва F12 когозига 12-14 соат давомида хроматография куйилди. Система: бутанол : пуридин : сув - 6:4:3. Хроматограмма когози куритилди ва анилинфталат пуркаб яна куритилди, сунгра куритиш шкафида бир неча дакика киздирилди. Гуво^ намуналаар билан таккослаш натижаларига кура смола таркибида галактоза, глюкоза, арабиноза, ксилоза ва ранноза углеводлари мавжуд эканлиги аникланди (1-расм).

9

1-Расм. Смола таркибидаги углеводларни когоз хроматографияси тах,лили Ferula tadshikorum маданийлаштирилган худуддан олинган 5 хил тупрок тах,лиллари амалга оширилди ва тупрок таркибидан 43 хил элемент микдорий тах,лил килинди [3]. Бунинг учун 2 гр намуна улчаб олинди, устига 10 мл хлорид кислота ва 7 мл нитрат кислота куйилиб 3 соат давомида экстракция килинди сунгра фильтрланди, олинган филтратдан 1 мл олинди ва 10 мл дистилланган сув билан суюлтирилди, тайёр булган ишчи эритмалар ISP-MS приборида (Nexion 2000 Perkin Elmer) тах,лил килинди, натижалар кг/мг микдорда 1-жадвалда келтирилган.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

2-PacM. Tynpo; HaMyHanapHHH Taxman ynyH HmHH эpнтмa.пapннн TanepnaHMmH

1-^agBan

TynpoK TapKHGugarH MaKpo- Ba MHKpo- эnементnap MHKflopu

Sample Acquisition Time Li 7 Be 9 B 11 Na 23 (PPm ) Mg 24 Al 27

Id (ppm) (ppm) (PPm) (PPm) (PPm)

2-HaMyHa 6/21/2022 2:37:06 7.975 0.222 1.691 33.23 6863.814 5930.

1 351

3-HaMyHa 6/21/2022 2:40:51 5.505 0.167 1.239 20.82 5005.423 4315.

9 468

4-HaMyHa 6/21/2022 2:44:37 7.044 0.187 1.713 18.43 6870.370 5616.

0 815

5-HaMyHa 6/21/2022 2:48:22 7.659 0.192 1.439 22.76 6148.243 5873.

0 634

6-HaMyHa 6/21/2022 2:52:07 7.406 0.197 1.647 40.01 7688.641 6351.

5 289

Sample Acquisition Time Si 28 P 31 K 39 Ca 40 Ti 48 V 51

Id (PPm) (PPm) (PPm) (PPm) (PPm) (PP m)

2-HaMyHa 6/21/2022 2:37:06 80.361 51.178 850.1 62828.098 90.568 5.55

67 6

3-HaMyHa 6/21/2022 2:40:51 81.383 21.901 586.0 76356.469 77.531 4.92

90 8

4-HaMyHa 6/21/2022 2:44:37 110.990 37.957 1163. 55052.893 96.723 5.25

899 2

5-HaMyHa 6/21/2022 2:48:22 84.021 14.405 784.6 69548.837 109.353 5.18

82 6

6-HaMyHa 6/21/2022 2:52:07 94.720 12.153 980.5 68357.007 99.661 5.14

97 5

SamPle Id Acquisition Time Cr 52 (PPm) Mn 55 (PPm) Fe 57 (PPm) Co 59 (PPm) Ni 60 (PPm) Cu 63 (PPm)

2-HaMyHa 6/21/2022 2:37:06 2.217 292.874 19538.478 0.698 2.288 0.971

3-HaMyHa 6/21/2022 1.456 299.923 17596.410 0.522 1.815 0.681

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

_JUNE 6-7, 2023_

2:40:51

4-HaMyHa 6/21/2022 2:44:37 1.795 285.734 18604.084 0.578 2.107 0.814

5-HaMyHa 6/21/2022 2:48:22 1.703 243.109 19493.889 0.563 1.803 0.694

6-HaMyHa 6/21/2022 2:52:07 1.782 293.732 20674.488 0.558 1.915 0.727

Sample Id Acquisition Time Zn 66 (ppm) Ga 69 (ppm) Ge 74 (ppm) As 75 (ppm) Se 82 (ppm) Rb 85 (ppm)

2-HaMyHa 6/21/2022 2:37:06 1.749 0.515 -0.024 3.117 -0.303 0.449

3-HaMyHa 6/21/2022 2:40:51 1.268 0.359 -0.034 3.524 -0.237 0.254

4-HaMyHa 6/21/2022 2:44:37 1.474 0.389 -0.024 2.798 -0.141 0.386

5-HaMyHa 6/21/2022 2:48:22 1.233 0.529 -0.031 3.254 -0.163 0.284

6-HaMyHa 6/21/2022 2:52:07 1.299 0.381 -0.029 3.066 -0.139 0.362

Sample Id Acquisition Time Sr 88 (ppm) Zr 90 (ppm) Nb 93 (ppm) Mo 98 (ppm) Ag 107 (ppm) Cd 111 (ppm)

2-HaMyHa 6/21/2022 2:37:06 94.948 0.045 0.015 0.012 0.003 0.004

3-HaMyHa 6/21/2022 2:40:51 81.867 0.025 0.010 0.010 0.001 0.003

4-HaMyHa 6/21/2022 2:44:37 63.294 0.039 0.012 0.005 0.001 0.003

5-HaMyHa 6/21/2022 2:48:22 92.395 0.026 0.013 0.005 0.001 0.003

6-HaMyHa 6/21/2022 2:52:07 80.776 0.031 0.012 0.001 0.001 0.003

Sample Id Acquisition Time In 115 (ppm) Sn 118 (ppm) Sb 121 (ppm) Cs 133 (ppm) Ba 138 (ppm) Ta 181 (ppm)

2-HaMyHa 6/21/2022 2:37:06 0.000 0.010 0.013 0.020 42.289 -0.001

3-HaMyHa 6/21/2022 2:40:51 0.000 -0.011 0.008 0.012 2.193 -0.001

4-HaMyHa 6/21/2022 2:44:37 0.000 -0.009 0.009 0.014 2.086 -0.001

5-HaMyHa 6/21/2022 2:48:22 0.000 -0.009 0.009 0.014 52.279 -0.001

6-HaMyHa 6/21/2022 2:52:07 0.000 -0.012 0.008 0.014 37.293 -0.001

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

_JUNE 6-7, 2023_

Sample Acquisition Time W 184 Re 187 Hg 202 Tl 205 Pb 208 Bi 209 U 238

Id (ppm) (ppm) (ppm) (ppm) (ppm) (ppm) (ppm)

2-намуна 6/21/2022 2:37:06 0.003 0.000 0.044 0.001 0.191 0.003 0.011

3-намуна 6/21/2022 2:40:51 0.002 0.000 0.000 0.000 0.136 0.001 0.015

4-намуна 6/21/2022 2:44:37 0.002 0.000 -0.002 0.001 0.136 0.001 0.005

5-намуна 6/21/2022 2:48:22 0.002 0.000 -0.002 0.000 0.116 0.001 0.009

6-намуна 6/21/2022 2:52:07 0.002 0.000 -0.001 0.000 0.130 0.001 0.006

2-жадвал

Тупрок намуналарига агрокимёвий тахлил хулосалари

Кимёвий тахлил

№ Намуна тУпР Гуму Таъмин- Харака Таъминл Алмаши Таъми Умум

номи ок с (%) ланган- тчан анганли нувчан н- ий

калин лик фосфо к калий ланган азот

-лиги даражас р даражас (K2O -лик

(см) и и мг/кг) дараж ( N2

(P2O5 аси %)

мг/кг)

1. 2- 25 0,69 Жуда 6,98 Жуда 134 Кам 0,016

намуна кам кам

2. 3- 25 0,67 Жуда 13,17 Жуда 158 Кам 0,019

намуна кам кам

3. 4- 30 0,92 Кам 8,77 Жуда 136 Кам 0,022

намуна кам

4. 5- 30 1,20 Кам 19,08 Жуда 168 Кам 0,056

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

намуна кам

5. 6- 25 0.35 Жуда 13,43 Жуда 114 Кам 0.047

намуна кам кам

Хулоса. Намуналарнинг агрокимёвий тахлилига кура энг куп смола сакловчи усимлик таркалган жой тупроги таркибида макро ва микроэлементлар, харакатчан фосфор, алмашинувчан калий хамда умумий азот микдори юкори эканлиги маълум булди. Бу маълумотлар шуни курсатадики, маданийлаштирилган каврак плантацияларини йилига 2 марта угитлаш максадга мувофик, чунки бу махсулот микдорига бевосита таъсир килади.

REFERENCES

1. Авалбоев О.Н. Еарбий Помир-Олой тизмаси Ferula L. турларининг биоэкологияси ва улардан окилона фойдаланиш усулларини такомиллаштириш. Дисс. б.ф.ф.д. (PhD). Самарканд. 2020. 120 с

2. Узбекистон Республикаси ^изил китоби. 1 T. Тошкент. 2019. - 95

INTERNATIONAL SCIENTIFIC-PRACTICAL CONFERENCE ACTUAL ISSUES OF AGRICULTURAL DEVELOPMENT: PROBLEMS AND

SOLUTIONS

JUNE 6-7, 2023

3. H.^.CynaHMOHOB, A.P.EaTOmoB, M.X3raM6epgHeB, HK.OgH.noB . TynpoKmyHoenHK Ba arpoKHMe. 58-6eT

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.