CC BY
11MODERN THEORIES ON NATION CONSTRUCTION: IDEA OF THE FORMATION OF THE THEORY OF RECONSTRUCTION OF THE NATION IN TAJIKISTAN
This article is dedicated to the theoretical and methodical problems of the theory of nation. It investigates modern conceptual and methodological approaches, like primordialism, constructivism, instrumentalism and etc.
Keywords: nation, the modern concept of the nation, primordialism, constructivism, intrumentalizm, neo-Marxism, colonialism, modernism, postmodernism.
Cведения об авторе: Сарфарозова Н. Г., соикатель Института философии, политологии и права имени А. М. Баховаддинова Академии наук Республики Таджикистан, e-mail: [email protected]
About author: Sarfarozova N. G., applicant, Institute of Philosophy, Political Sciences and Law named after A. M. Bahovaddinov of the Academy of Sciences of the Republic of Tajikistan
ХУСУСИЯТ^ОИ ТАШАККУЛИ ЧОМЕАИ ША^РВАНДИ ДАР ТО^ИКИСТОН
Муродова Н. С.
Донишгоуи миллии Тоцикистон
Бунёди чомеаи шахрвандй маънои созиши чомеае мебошад, ки дар он хамохангии кулли муносибатхои сиёсй ва гайрисиёсй дар доираи амалишавии баробарии хукукхо, озодй ва ухдадории шахрвандон байни чомеа ва давлат пайдо мегардад. Давлат ба воситаи конунхо имконияти рушти чомеаро муайян намуда, бахри он талош дорад, ки сиёсати босуботро таъмин созад. Дар навбати худ чомеа ба чавоби чунин муносибати давлат масъул аст, вазифахои шахрвандии худро амалй созад. Давлат мухторияти шахсро эътироф менамояд ва чомеа бо таъсиррасонии худ, имконияти ташаббускориро бахри таъминсозии хукукхои шахрвандй мухайё месозад. Бинобар, агар давлат дар раванди идоракунй таркиботи амудии хокомиятдориро таъмин созад, пас чомеаи шахрвандй мавкеи уфукии онро сохиб гардида, муносибатхои чамъиятиро амалй менамояд. Дар он ракобат, таъминсозии манфиатхои ичтимой, моддй, фархангй, динй ва сиёсй инъикос мегардад.
Оид ба масъалаи кадоме аз холатхои чомеаро, ба чомеаи шахрвандй мансуб донистан дуруст аст, то айни хол дар илми муосир андешаи ягона баён нагаштааст. Баъзе аз тадкикотчиён мафхуми «шахрвандй»-ро ба чомеаи то давлатй мансуб медонанд, ки ин андеша ба хосияти чомеаи шахрвандй рост намеояд. Зеро дар чомеаи тодавлатй мухторияти шахс вучуд надошт ва у худ барандаи муносибатхои авлодй ва кабилавй буд. ^исми аз олимон ташаккули чомеаи шахрвандиро бо пайдоиши давлат алокаманд медонад. Ба кавли онхо давлат хамчун омили идоранамой, ки хамеша кушиши ба чомеа бор кардани манфиатхои худро дошт, боиси ташаккули чомеаи шахрвандй гардид. Чунин шакли чомеаи шахрвандй манфиатхои табакахои болоиро инъикос мекард. Гурухи сеюми тадкикотчиён пайдоиш ва ташаккули чомеаи шахрвандиро бо рушти чомеаи сармоядорй, иктисодиёт ва дигаргунгардии хусусиятхои муносибати байни хокимияти давлатй ва инфирод, ки дар натичаи тагйирпазирии муносибатхои чамъиятй ба амал омаданд, мансуб медонанд. Муносибатхои чомеа ва давлат дар ин маврид хусусияти мувозинати инъикоскунандаи рушди чамъиятиро дарбар гирифта, накши чомеа дар раванди халли масъалахои гуногун афзалият пайдо мекунад. Андешаи мазкур ба мазмуни аслии чомеаи шахрвандй рост меояд.
Дар илми муосир чомеаи шахрвандй хамчун категорияи илмхои чамъиятй ба худ нишонахои хосро сохиб аст. Нишонахои мазкур дар тобииш ва алокамандии он бо низом ва режими сиёсй, хусусияти идоракунии давлатй побанд буда, бо тагйирпазирии онхо хосиятхои чомеаи шахрвандй низ дигаргун мегардад. Аз нигохи илмй ва ташаккули вокеии чомеаи шахрвандй дар кишвархои мутамаддини олам, хосиятхо ё шароити мавчуд будани онро аз руи аломатхои зерин маълум сохтан мумкин аст:
Аввалан, мухторияти шахс ва таъмини хукукии он, ки хаёти шахсии инсон ва фаъолияти маънавию ичтимоии онро бе дахолати давлат комил месозад. Ва давлат вазифадор аст, ки бахри таъмини мухторияти шахс ва кафолати хукук ва озодихои он масъул бошад.
Баъдан, даp чомеа бояд баpандагони озоди муносибатхои сиёсй ба мисли шахpвандони озод, ки сyбъектони асосии pавандхои сиёсй хисобида мешаванд, вучуд дошта бошад.
Сеюм, заминаи вокеияти чомеаи шахpвандиpо сохтоpхои гуногуни институтсионалй ба мисли иттиходияхо ва институтхо ташкил медихад, ки хамчун воситаи баёни манфиатхои чамъиятй баpомад хоханд каpд.
Чоpyм, кобилияти дастачамъии чомеа бахpи фаъолияти мустакилона ва босалохият, ки он на танхо даp фаъолияти муташакилона даp вакти интихобот ва pайпypсихо амалй мешавад, балки даp иштиpоки ташаббyскоpонаи хаpакатхо, ассосиатхияхо ва иттиходияхои чамъиятй инъикос меёбад. Чунин шакли ташабyскоpии оммавй даp бештаpи мавpид аз чониби хизбхои сиёсй амалй мешавад. Дизбхо мавкеи аслии таъмини имкониятхои ташаккули чомеаи чамъиятиpо даp сиёсат доpанд ва бахpи амалигаpдии он pохнамой менамояд. Х,избхои сиёсй манфиатхои гуногуни чомеаpо ба инобат гиpифта, даp шакли баpномахои сиёсй талаботхои чомеаpо ба хокимияти давлатй пешкаш намуда, вазифадоpанд, ки бахpи амалй гаштани он баpои хокимият мyбоpиза баpанд.
Панчум, муносибати муташаккил ва якдилонаи ахолии кишваp нисбати халли масъалахои чамъиятй, ки таъмини pакобатпазии солим ва боиси баpтаpафкyнии заминахои пайдоиши низоъ ва зиддиятхои ичтимовию сиёсй байни гypyххои фишоpоваp ва дигаp субъектхо мегаpданд. Чунин нишонаи чомеаи шахpвандй даp бунёди фондхои хайpия ва чамъиятй, ки вобаста ба фаъолияти ичтимоии маpдyм ташаккул меёбад, амалй гаштааст. Масалан, ташкили иттиходияхои экологй яке аз мисоли онхо мебошад.
Шашум, заминаи вокеияти чомеаи шахpвандй даp махдyдгаpдонии доиpахои пайдоиш ва pyшди низохои чамъиятй ва баpтаpафсозии он дида мешавад.
Дафтум, аломати чомеаи шахpвандон- ин чой доштан ва pyшди муносибатхои гуногуни ичтимой-иктисодй, озодихои иктисодй, иктисоди бозоpгонй ва pyшди мустакили он бе дахолати давлатй мебошад.
Масъалаи дигаpе, ки даp тадкики чомеаи шахpвандй моpо ба худ чалб намудааст, ин макоми интишоpи он даp pежимхои гуногуни сиёсй мебошад. Вобаста ба pежимхои сиёсй муносибати чомеа бо давлат даp холатхои гуногун чой доpад. Агаp даp чомеаи демокpатй, давлат бо таъсиpи чомеаи шахpвандй, манфиатхои онpо ба душ гиpад ва комилан pасмй намояд. Пас даp чомеаи тоталитаpй кушишхои чомеа бахpи амалисозии манфиатхои худ бесамаp гаpдида он даp тобеъияти пyppаи давлат каpоp доpад. Ва он чомеа на чомеаи шахpвандй, балки чомеаи хизбй ё дохий мегаpдад ва манфиатхои умумй бо манфиатхои табакаи болой алокаманд аст. Ч,омеаи автоpитаpй бошад, ташаккули чомаеи шахpвандиpо ба инобат гиpифта, кушиши назоpат ва махдудсозии онpо доpад.
Боиси кайд аст, ки андешахо оид ба чомеа шахpвандй даp афкоpи Fаpбй pyшт ёфта баъдан, амалан даp он чо комёб гаштанд. Бинобаp масъалаи ташаккули чунин чомеа даp айни замон аз хусусиятхои хоси pyшди кишваpхои алохида вобаста буда бештаpи хол давлат кушиши «бедоpкyни»-и чомеаpо баp душ мегиpад. Зеpо даp шаpоити вазнини ичтимой ва иктисодй чой доштани баъзе кишваpхо, паст будани фаpханги сиёсии маpдyм, чомеа фаъолияти ташаббyскоpии хyдpо босамаp истифода намекунад. Даp ин холатхо давлат алокамандии хyдpо бо чомеа бо воситахои гуногуни хукукиву меъёpй амалй намуда, фаъолияти «фишоppасони»-и босyботpо таъмин месозад.
Вобаста ба андешахои изхоpгаpдида, баpои тахлил намудани масъалаи мазкyp моpо заpyp аст, ки ба баъзе чабхахои ташаккули чомеаи шахpвандй даp Точикистон назаp афканем. Зеpо Точикистон низ бо эълон доштани сохтоpи демокpатии бунёди чомеа вазифадоp аст, ташаккули чомеаи шахpвандиpо таъмин созад ва садди pохи инкишофи он нагаpдад.
Масъалаи бунёди чомеаи шахpвандй даp Точикистон, бо ташаккули низоми демо^атй OFOЗ мегаpдад, зеpо даp давpахои гуногуни таъpихй ташаккули чунин чомеа ба yнсypхои аслии он чавобгуй набудааст. Arap ба таъpихи то инкилобии халкамон назаp андозем, пас маълум мегаpдад, ки чомеаи точик даp низоми муносибатхои феодалй чой дошта, кушиш баpои таъмини муносибатхои ибтидоии саpмоягyзоpй намудааст ва даp он давpа, ташаккули чомеаи шахpвандй заминахои аслии хешpо наёфтааст. Баъдан, даp шаpоити чой доштани муносибатхо бо Руссияи подшохй, амалдоpони pyс ва табакахои боллоии махал, ки халки мехнаткашpо ба асоpат
гиpифтоp намуданд, созиши муносибатxои навини чомeадоpй имконнопазиp буд. Ба чомсаи точики охиpи асpи XIX таъсиpи Руссияи подшоxй ба назаp мepасид, ки баъзс аз унсуpxои муносибатxои чамъиятиpо фаpо гиpифта буд. Mуносибатxои xокимиятдоpии мавчуда, ки манфиатxои гуpyxxои идоpакунандаи чамъиятиpо таъмин мссохт, xамчун мазмуни аслии идоpакунии чомаа баpомад мeкаpд. Хусусияти давpаи мазкуp аз он ибоpат буд, ки чомаа аз ду табака ибоpат буда, якс идоpакунанда, ки xокимияти давлатиpо дошт ва дигаpe тобаъшаванда, ки даp xолати бexукукй, кашоккй ва нимкашоккй аpзи вучуд манамуд. Даp чунин вазъият муносибати давлат ва чомаа танxо зиддиятxои навpо тавлид м^охту халас.
Даp ибтидои асpи ХХ муносибатxои чамъиятй даp Точикистон ба таFЙиpотxо py ба py гашт. Бо воpид гаштани муносибатxои нави иктисодй, ичтимой ва фаpxангй даp он табакаxо ва синфxои нав пайдо гаштанд, ки ба pаванди ташаккули давлатдоpй таъсиpи худpо pасонидан хостанд, лскин низоми подшоxй садди pоxи таFЙиpпазиpии чомба гашт ва ба ташаккули манфиатxои гуногуни чамъиятй имконият надод.
Пас аз инкилоби Октябp xам бунёд ва ташаккули чомбаи шаxpвандй даp Осиёи Mmm имконнопазиp гашт. Зepо низоми сиёсии табакавй ба низоми синфй иваз гаpдида даp чомба накши давлат ва амалдоpони он, бо номи xизбият бокй монд. ^исми идоpакунандаи чомба, xизби коммунист ва кисми тоббъшавандаи он синфи мexнаткаш Xисобида мсшуд. Ярмбаи шаxpвандй, ки худ то ин мавpид вучуд надошт ва ташаккули минбаъдаи он аз чониби peжими тоталитаpии шypавй боздошт шуд. ^шида нсст, ки муносибатxои чамъиятй даp замони Ш^авй аз чониби x^6 ба накша гиpифта шуда амалй мбгашт, даp он макоми шиоpи xизбй «Халк ва x^6 ягонаанд» дида мсшуд. Пас аз эълони pаванди таFЙиpпазиpии сиёсй даp шакли бозсозй, ки аз чониби xизби Xукмpон дастгиpй ёфтааст, баpои бунёд ва ташаккули чомбаи шаxpвандй заминаxои аслй пайдо нагаштанд. Зepо кушиши давлат баpои амалй сохтани муносибатxои иктисодй, Fайpидавлатй гаpдонидани воситаxои истexсолот ва ташаккули синфи миёна даp чомба, ки pаванди он нуксонxои зиёд дошт, ба нокомщо дучоp гаpдида чомeаpо ба фазои бeмаxдуди идсологй табдил дод. Даp ин мавpид боз xамон табакаи болой соxиби молу мулки давлатй гашт, ва ба он номи моликияти хусусиpо дод. Баpъакс, сиёсати иктисодии xизби коммунист баpои ташаккули чомбаи шаxpвандй заминаpо муxаё накаpда, балки онpо ба гиpдоби нокомиxои иктисодй дучоp сохт, зepо кисми зиёди маблаFxои моддии аxолй, ки даp банкxо вучуд дошт даp натичаи инфилятсия бeкуpб гаpдида, шаpоити зиндагии онxоpо паст намуд. Сиёсати иктисодии кишваpи Ш^авй такозои ташаккули синфи миёнаpо муxаё накаpда, даp чомба даp заминаxои бунёди озодии иктисодй зиддиятxо ва нобаpобаpии ичтимоиpо афзун намуд. Mавчуд набудани моликияти хусусй даp замони шypавй ва имкони ташаккули он даp муддати ^tox масъалаxои нави xалнаёфтаpо тавлид намуд ва ба ташаккули чомбаи шаxpвандй халалдоp гашт.
Дамин таpик, ташаккули чомбаи шаxpвандй даp замони бозсозии муносибатxои чамъиятй, ки аз чониби xизби идоpакунанда, ба накша гиpифта шудааст, аслан ба нокомщо дучоp гаpдид ва зиддиятxои зиёдpо ба миён оваpд.
Даp айни замон даp pоxи ташаккули чомбаи шаxpвандй даp Ч,умxуpии Точикистон мушкилотxои зиёд чой доpанд. Псш аз xама мушкилотxои мазкуp бо мавчуд будани усулxои мустаxками pафтоp, низоми аpзишxои мавчуда, ки даp муддати солxои зиёд аз чониби peжими коммунистй бунёд гашта, майли таFЙиpпазиpиpо надоpанд, ба назаp мepасанд. Hуксонxои мавчуда даp соxаи сиёсат, иктисодиёт, ичтимоиёт ва фаpxанг чой доpанд. Аxолии кишваp ба масъалаxои ташаккули чомбаи шаxpвандй саpфаxм наpафта мавкeи худpо даp xалли масъалаxои на танxо сиёсй, балки масъалаxои pyзмаpаи худ заpуp намбдонад. ^омба ташаббускоp нсст ва танxо таъсиppасонии давлатй ypо ба фаъолияти пуpсамаpи ичтимой xувайдо м^озад. Баpои бeштаpи аxолй аpзишxои чомбаи шаxpвандй ба мисли моликияти хусусй, соxибкоpии озод, pакобат ва Fайpа то XOл ббгона мббошад. Ва даp ин мавpид заpуpияти ташаккули насли нави ичтимой ба миён мсояд, ки баxpи фаpоxамоваpии шаpоити бунёди чомбаи шаxpвандй саxмгузоp бошад.
Даp натичаи pаванди ислоxотсозии xукумат, ки даp замони истиклолияи давлатй амалй гаштааст, масъалаxои зиёди иктисодиву ичтимой xалли худpо наёфтанд. Шаpоити пасти зиндагии аксаpияти аxолй, чой доштани табакаxои камбизоат даp чомба баpои чоpишавии аpзишxо ва институтxои чомбаи шаxpвандй халалдоp гашта, маxсули ташаккули он бeсамаp хоxад монд. Зepо чой доштани чунин xолат бeштаp ба
масъалахои тавлидёфтаи чомеаи шахрвандй мук;обил аст. На хама вак;т, демократия, рак;обатпазирй, муносибатхои бозоргонй ва гайра аз чониби мардум дастгирй меёбанд, зеро дар хаёти мукдррарии одамон масъалахои дигаре вучуд доранд, ки халли онхо зарурияти бештарро талаб мекунанд. Ва масъалахои созиши демократияи комил ва таваччух ба арзишхои чомеаи шахрвандй начандон ахамияти рузмараро дар чомеа пайдо намудааст. Махсусан, дар раванди ташаккули чомеаи шахрвандй дар Ч,ухмурии Точикистон нак;ши босуръати тагйирпазирии чомеа ба назар мерасад, ки на хамеша бо итмоми масъалахои халталаб ба сомон мерасад. Дигаргун гаштани вазъияти моддии ахолй ба так;симоти табакдхои чамъиятй замина мухаё намуна, зиддиятхои гуногунро ба миён меорад. Масъалахои мухторияти шахс низ дар бештари маврид ба худ хусусияти умумиро касб карда, мак;оми фардият аз назар дур гашта, халли масъалахои чамъиятй хусусияти ташаббускории шахрвандиро ба худ ихтиёр накардааст.
Дар чунин холатхо давлат бояд бахри таъмини чомеаи шахрвандй вазифахои муайянро ба сомон расонида, барои рушти он заминахои лозимиро таъмин созад. Пеш аз хама вазифахои танзимкунандаи давлат ба масъалаи аз байн бурдани дарачаи мувофик;наоии даромади табакдхои болой ва поёнии ахолй нигаронида шавад. Давлат бахри таъмини хаёти арзанда, ташаккули фарханги сиёсии мардум ва таъмини имконияти ташаббускории ахолй ва озодихои он сахмгузор бошад.
Дар айни замон ба давлати Точикистон зарур аст, ки бахри созиши чомеаи шахрвандй ва рушду такомули он кафил бошад. Барои худамалигардии муносибатхои и^тисодй, сиёсй, фaрхангй ва ичтимой заминаи моддй ва хук;ук;иро мустахкам намуда, дар амалия хосиятхои хукукбунёдиву демократиро ихтиёр намояд. Маълум аст, раванди ташаккули чомеаи шахрвандй ба худ хосиятхои мукдрариро сохиб буда, ба таври сунъи чорй намудани он амри махол аст. Танхо шахсони босавод, дорандаи шуури сиёсй метавонанд, ки ташаббускори дигаргунсозандаи муносибатхои чамъиятй бошанд ва давлат бояд манфиатхои онро ба инобат гирифта, идоранамоии чамъиятиро ба манфиатхои умумй так;озо намояд.
Адабиёт:
1. Зокиров Г. Н. Чомеаи шахрвандй. - Душанбе, 2001.
2. Мухаев Р. Т. Политология //Социальные основы политики. -М., 2011.
3. Слезнев Л. И. Политические системы современности: сравнительный анализ. - СПб., 1995.
4. Тагаев Д. С., Аитов Н. А. Пути развития Таджикистана.- Душанбе, 1994.
ОСОБЕННОСТИ ФОРМИРОВАНИЯ ГРАЖДАНСКОГО ОБЩЕСТВА В ТАДЖИКИСТАНЕ
В данной статье излагаются выводы относительно проблемам формирования гражданского общества в РТ. Автором рассматриваются различные подходы к исследуемой проблемы. Проблема формирования гражданского общества вступают как основная функция государства, обеспечения которых зависит от создания условий для реализации гражданских прав. Автор перечислят основные признаки, и исследует структурные элементы гражданского общества. Излагая выводы, автор отмечает, что в процессе формирования гражданского общества, также велика роль государства и общественных организацией.
Ключевые слова: гражданское общества, демократия, автономия личности, права человека, партия, средней класс.
FEATURES OF FORMATION OF CIVIL SOCIETY IN TAJIKISTAN
This article presents findings on the issues of formation of civil society in Tajikistan. The author discusses various approaches to the problem under investigation. The problem of formation of civil society come as the main function of the state, ensuring that depend on the creation of conditions for the realization of civil rights. The author lists the main features, and examines the structural elements of civil society. In presenting the findings, the author notes that in the process of formation of civil society also plays an important role of the state and public organizations.
Key words: civil society, democracy, autonomy, identity, human rights, the party of the middle
class.
Сведения об авторе: Муродова Нигина Сулаймоновна, дотсент кафедры политологии Таджикского национального университета, e-mail: [email protected]
About the author: Murodova Nigina Sulaymonovna, docent at Department of Political Science, Tajik National University
