Научная статья на тему 'ФАРМАКОМОНИТОРИНГ И ФАРМАКОНОСИТЕЛЬСТВО В ПОПУЛЯЦИИ КОРМЯЩИХ ЖЕНЩИН ОСНОВА ПРОФИЛАКТИКИ'

ФАРМАКОМОНИТОРИНГ И ФАРМАКОНОСИТЕЛЬСТВО В ПОПУЛЯЦИИ КОРМЯЩИХ ЖЕНЩИН ОСНОВА ПРОФИЛАКТИКИ Текст научной статьи по специальности «Фундаментальная медицина»

CC BY
90
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Re-health journal
Ключевые слова
фармакотерапия / побочные эффекты лекарственных средств / кормящие женщины / дети раннего возраста / метаболизм лекарственных средств.

Аннотация научной статьи по фундаментальной медицине, автор научной работы — Мамасолиев Неъматжон Солиевич, Қаландаров Дилмурод Мадаминович, Усмонов Бурхон Умарович, Қурбонова Раъно Рустамбековна

Статья адресована широкой общественности, специалистам в области клинической фармакологии. Описаны отдельные особенности медикаментозной фармакотерапии у кормящих женщин. Указаны пути обеспечения безопасности фармакотерапии кормящей женщины и растущего ребенка.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ФАРМАКОМОНИТОРИНГ И ФАРМАКОНОСИТЕЛЬСТВО В ПОПУЛЯЦИИ КОРМЯЩИХ ЖЕНЩИН ОСНОВА ПРОФИЛАКТИКИ»

ФАРМАКОМОНИТОРИНГ И ФАРМАКОНОСИТЕЛЬСТВО В ПОПУЛЯЦИИ КОРМЯЩИХ ЖЕНЩИН - ОСНОВА ПРОФИЛАКТИКИ

Мамасолиев Неъматжон Солиевич Каландаров Дилмурод Мадаминович Усмонов Бурхон Умарович Курбонова Раъно Рустамбековна

Андижанский государственный медицинский институт

Статья адресована широкой общественности, специалистам в области клинической фармакологии. Описаны отдельные особенности медикаментозной фармакотерапии у кормящих женщин. Указаны пути обеспечения безопасности фармакотерапии кормящей женщины и растущего ребенка.

Ключевые слова: фармакотерапия, побочные эффекты лекарственных средств, кормящие женщины, дети раннего возраста, метаболизм лекарственных средств.

ЭМИЗИКЛИ АЁЛЛАР ПОПУЛЯЦИЯСИДА ФАРМАКОМОНИТОРИНГ ВА ФАРМАКОНАЗОРАТ-ПРОФИЛАКТИКА НЕГИЗЛАРИ

Макола кенг шифокор оммасига,клиник фармакология буйича мутахассисларга йуналтирилган. Эмизикли аёлларда дори моддаларнинг фармакотерапиясини алохида хусусиятлари баён этилган. Эмизикли аёл ва усаётган чакалок учун фармакотерапияни хавфсизлигини таъминлаш йуллари курсатилган.

Калит сузлар: фармакотерапия, дориларни ножуя таъсирлари, эмизикли аёллар, чакалоклар, ёш болалар, дори моддаларни метаболизми.

PHARMACOMONITORING AND PHARMACOVIGILANCE IN THE POPULATION OF NURSING WOMEN - THE BASIS OF PREVENTION

The article is addressed to the general public, specialists in the field of clinical pharmacology. Some features of drug pharmacotherapy in lactating women are described. The ways of ensuring the safety of pharmacotherapy of a nursing woman and a growing child are indicated.

Key words: pharmacotherapy, drug side effects, breastfeeding women, young children, drug metabolism.

Купгина дори моддалари эмизикли аёлларни сути оркали х,ам чикади. Лактация дори моддалари таъсирида узгаради. Сутли секрецияси кон томирларини торайишига олиб келувчи таъсирларга, стрессларга ва очликка х,ам боглик булади. Дори моддасини сутга утиши у сутдаги оксилларга бирикиши билан кечади. Она плазмасида дори моддасини сутга утиш механизми -диффузия, пиноцитоз ва апикал секрециядир.

Осон ионланувчи, плазма оксиллари билан махкам богланган дори моддалари сутка утмайди. Кучсиз ишкорлар кучсиз кислоталардан кура, сутда тупланади. Уларда рН камрок, кон плазмасидагига нисбатан. (Сутдан конга тескари диффузия руй беради). Дори моддасини юкори липофиллиги сутга осон киради. Чакалок организмига сут билан дори моддасининг 1-2% дозаси киради (она кабул килган). Куп дори препаратларни нисбий ножуя таъсирисиз, лекин аллергик реакция мавжуд. Айрим дори препаратлар эмизувчи аёлларга тавсия этилмайди. Ёки эмизиклик даврда дори кабул килмаган маькул.

Масалан, литий тузлари. Бунинг концентрацияси чакалокда 30-50%ни ташкил килиши мумкин (онадаги концентрацияга нисбатан) усмаларга карши, изониазид (гепатоксик) хлоромфеникол (суяк кумагида кон х,осил булиши сундирилади) радиоизотон

препаратлар, шунингдек липофиллиги юкори булган гексохлоран. Буларни эмизикли аёлларга тавсия килмаган маькул.

Эмизикли она кабул килган дорилар чакалокларда маьлум ножуя таъсирларни келтириб чикаради. (Масалан, лактацияни камайтиришни ёки бутунлай тухтатиш мумкин).

Жадвал 2

Эмизикли аёл кабул килган дори моддаларини чакалокларга салбий таъсири

Дори моддаси Чакалокдаги ножуя таъсири.

1 2

Метронидозол Иштахани йукотиш, кайд килиши

Алюминий сакловчи антацидлар Ривожланиши секинлаштиради.

Римантадин, амантадин Сийдикни тутилиши, кунгил айниши, терига тошма тошиши

Теофиллин Кузгатувчи таъсир, тахикардия

Эстерогенлар Феминация

Реобромин Тахикардия, диффирозни кучайтириш

Резерпин Бурун шиллик каватини шиши, нафас олишнинг бузилиши, уйкучанлик, бушашишлик

Изониазид Гиповитаминоз В6

Магний сульфат Диарея, мушакларни кучсизланиши, бушашиши, нафас механизм суниш

Атропин Нафас олишни суниши, уйкучанлик

Циметидин Пролактик секрециясини ортиши, сут безларини катталаши

Диазепам Нафасни, МПС сини суниши, танани озиш

Хлорамфеникол Кон х,осил булишини суниши, анемия, гипотродия, дисбактериаоз

Нотугри антикоагулянтлар Цефалогематома, кон кетгунча мойиллик

Триметоприм Аномия, ошкозон-ичак тизимини бузилиши

Аминогликозидлар Ототоксик таъсир, ошкозон ичакларнинг шиллик каватида яллигланиш

Сульфаниламидлар Билирубин энцефилопацияси булишига, метгемаглабин хосил булишига

Глюкокартикоидлар Буйрак усти бези гипоплазияси, модда алмашинуви бузилиши билирубин энцефалокатиясига мойиллик.

Усмаларга карши препаратлар Кон хосил булиши суниши, ошкозон-ичак тракти бузилиши, индекцияларга мойиллик.

Литий турлари спорыналколондлари фенитион фенобарбитал этацол Наркотик анальгетиклар индометацин узок кабул килинган салицилатлар Цианоз, артериалгипертензия, гипотермия ич кетиш, кайд килиш, калтирокка, тери рангининг окариши метгемоглабинемия уйкучанлик МНС-ни суниш, нафасни суниши, гипогликемия, ивучанликни, сустлашиши нафас олишини суниш калтирок синдроми кон куйилиши, нафас олиш бузилиши, ацидоз

Бола организмига дорини камрок тушиши учун эмизикли аёл дори кабул килиши вакти ва эмизиш вактлари орасидаги паузани узокрок килишлари керак чакалок организмига сут билан она кабул килган дори моддасини 1 -2% дозаси утади. Шу боис куп холларда бу чакалокка жуда куп зарар етказмайди. Бирок, шундай дори мах,сулотлари борки, уларни эмизикли аёллар яхшиси кабул килмаганликлари маькул.

Жадал 2

Эмизикли аёлларда дори терапияси_

Мумкин эмас!! (мураккаб ножуя таъсирлар мавжуд ) Нисбий курсатмалар ^абул килиш мумкин

Тилла тузлари, литий, индометацин, Хлорамфеникол, тетрациклинлар, купгина нотугри анти коагулянтлар, йодидлар, эстерогенлар (катта дозаларда), усмага карши дорилар, атропин, эрготамин, витамин А ва Д (катта дозаларда) Салицилат (катта дозада) аминохинолиплар, котримоксазол, этамбутол, метронидозол (катта дозада) изониазид, левамизол, Сульфаниламидлар, прокаинамид, хинидип, клонидин, хинидин, клонидин, диуретиклар, антидепрессантлар, барбитуранлар (катта дозада) бензодиазепин, глюкокартикоидлар, галоперидол, фенотиазин, огиздаи кабул килинувчи анти диабетик препаратлар, теофилин, эргометрин, Н2-гистамин рецепторлари биокаторлари, сульфасалазин. Ибупрофен, напроксен, Парацетамол, салцилатлар Замбругга карши антибиотиклар, цекалосспоринглар, Макромидлар, метронида Пенцилинлар, линкомицин Рифампицин, нитро-фурантоин, дигоксин, гепарин, гидролазин, метилдопа, гуанетидин, Бензодиазенинлар, барбитуратлар, глюкокартикоидлар, эстерогенлар, тироксин, инсулин, гестагенлар, антацидлар кайд килишга карши препаратлар, бисокадил, сенаде, каолинлар, инголяцион бронходилятаторлар, балгам хайдовчи препаратлар (ушловчи) жумладан йод ушловчи кофеин, темир препаратлар, витаминлар ААВ ва С.

• Яна дори моддаларига чакалокларни индивидуал сезувчанлигини х,ам эьтиборга олиш керак. Масалан, айрим сульфаниламид препаратлар сут оркали оз микдорда чикади, лекин улар глюкоза 6 - фосфатдегидрогеназа дефицити бор чакалокларда гемонтик анемия чакириши мумкин. Агар онада жигар ва буйрак хасталиклари булса, дори моддалари она организмида тупланиб колгани боис она сутида х,ам унинг микдори ошиши мумкин. Буни х,ам эьтиборга олмок лозим. Масалан, сурункали буйрак етишмовчилиги стрептомицин асосий метаболитининг концентрацияси она сутида 25-марта купаяди.

Чакалок ва ёш болаларда фармакотерапия хусусиятлари

Дори моддасининг сурилиши. Чакалокларда, айникса эртарок тугилганларда ошкозонда кислота секрецияси пастлаган булади. Х,амда ошкозонни бушалиши сенкинлашади. Бу хол чакалоклар 6 - 8ой булгандагина меёрлашади. Перистальтикани интенсивлиги ва ичакдаги овкатни ичакдаги харакатланишни айрим холларда билиш кийин. Айрим чакалокларда уларни кандай овкатланишларига боглик.

Физиологик омиллардан ташкари, дори моддаларнинг сурилишига хдрхил патологик жараёнлар х,ам сабаб булади. Агар дори моддалари парентал мускул орасига жунатилганда. У коннинг харакат тезлигига боглик булади. Бу хдмма мускулларда хдрхил булади. Янги тугилган чакалокни 15 - кунлигида фенитоин, рифампицин, ампицилин, цефалексинларни суришида тутилиш бор. Дигоксин ва диазепамларни суришига ёшни ахдмияти йук.

• Диареяда ампицилинни сурилиши бузилади, стеатореяда ёгда эрувчи витаминлар суриши бузилади. Дориларни мускул ичига юборилганда унинг сурилиши мушакларнинг кон билан кай даражада таьминланганлигига, унда шиш борми ёки йуклигига х,ам боглик булади.

• Дориларни чакалокларга трансфермал килинганида уларда катталарга нисбатан суриш тез кетади. Шу боис, гармонларни махдлий кулланиши керак булса, унда бу

препарати токсиклик даражаси камрогини танланади. Бор кислотаси тери оркали сурилиб, диарея чакиради. Х,амда айрим тери касалликларини кечишини узгартириши мумкин.

Дори моддаларни булиниши. Дори моддаларининг х,ар хил ёшларда х,ар хил булиши уларнинг танасидаги сувнинг нисбий х,омилага (х,омилада 95% сув эрта тугилган чакалокда - 86%, вактида тугилганларда - 75%, 1 ёшда эса 65% булади. Бу курсаткич тана огирлигига нисбатан олинган). Дори моддасининг оксиллар ва тукима рецепторлари билан бирика олишига, кон айланишини холатига, гистогематик тусикни утказувчанлигига боглик булади. Чакалокларда хужайра ташкарисида суюклиги хажми 45% ни ташкил килади. Яна чакалокларда суткали (кунлар) модда алмашинуви кескин кечади. Бу хол гидрофил дори воситаларни хужайра ташкарисида суюкликка тез кушилишига ва тез чикишига олиб келади. Чакалокларда ёг микдори кам булади яни тана огирлигини 3%ни (чала тугилганларда) ташкил килади. Дори моддаларини булиниши (хужайра ташкарисидаги суюклик ва ёг захираси уртасида) липодиллик ва гидродилликка боглик булади. Дориларнинг шу хусусияти уларни булишини тугри таьминлайди юкори гидрофилли ва оксиллар билан оз богланган дори моддалари хужайра ташкарисидаги суюклик тез булинади ва уларни концентрацияси конда камаяди. Шу боис, сульфаниламид, бензилпеницилин, амоксициллин каби дорилар дозасини х,исобланганда чакалокни тана вазнига эмас, балки хужайра ташкарисида суюкликка нисбатан олиш керак. Дегидратацияда ёки шок х,олатида хужайра ташкарисида суюклик хажми камаяди, кон плазмасида эса сувда эрувчи дори препаратини концентрацияси ортади, натижада ножуя таъсири келиб чикариш мумкин.

Дори моддасини оцсиллар билан бирикиши. Чакалокларда дори моддасини плазмадаги оксиллар билан бирикиши катталарникига нисбатан кам. Бунга сабаб, чакалокларда плазма оксиллари, айникса альбумин кам, шу билан бирга богланиш кобиляти х,ам х,ар х,ил чакалокларда конда эркин ёг кислоталарни концентрацияси юкори, яна билирубин, гармонлар концентрацияси х,ам юкори. Булар богланишига таъсир килади. Альбумин концентрациясини, унинг богланиши кобилятига чакалок 1-ёшга тулганида стабиллашади. Дориларнинг оксиллар билан богланишни бузилиши ацидозда, уремияда, нефротик синдромида, овкат билан организмга оксилларни кам тушганида кузатилади. Дори моддаларининг узлари х,ам чакалокларда эндоген моддаларни богланишини бузади.

Дори моддаларининг метоболизми. Чакалокларда конъюгация реакцияси ва оксидланиш реакциялар кучли кетади. Конъюгация жараёнини хлорамфеникол, налидекс кислота, салцилатлар, индометацин бузиши мумкин. Чала тугилган чакалокда фенобарбитал, лидокайн, фенитоин ва диазепамларни экскрецияси сусайган булади. Чакалокларда эфирни гидролизи сусайган булади, эстераз фаоллиги ёшга боглик. Шу боис, тугрук пайтида огриксизлантириш учун кулланиладиган махдллий дорилар бродикардия ва нафасни сунишига олиб келади.

Чакалокларда дори моддаларининг биотрансфармацияси бошка омилларга х,ам боглик. Дори моддаларнинг узок таъсири жигар ферментлари индукциясига олиб келиши мумкин. Масалан, чакалоклардаги Гипербилирубинемияда фенобарбитал глюкуронил трансферазни фаоллигини ошириш учун берилади. Фенобарбитал хомиладорда куллаш ва тугрукдан кейинок чакалокда куллаш гипербирубинемияни ривожланиши камайтиради, диазепамни чикишини тезлаштиради, самцилатларни х,ам.

• Дори моддаларнинг метоболизми тезлиги яна уларни плазма оксиллари билан бирикишига х,ам боглик. Масалан, фенитоинни суст богланиши метоболизмини тезлиги оширади.

Чицарилиши. Чакалокларда буйракларни чикариш функцияси етарли ривожланмаган. Тана огирлаги бирлигига нисбатан коптокча фильтрацияси 30-40% ни, капалчалар (секрецияси 17% ни ташкил килади.)

Чакалокларда неопатал даврда сувни ва электромитларни чикиш хусусиятларни диуретик препаратларни юборилаётганда, инфузион терапия утказилаётганда хисобга олиш керак. Масалан, гидрокарбонат натрийни кам куллаш керак, чунки чакалокларда натрий экскрецияси сусайган. Айникса чакалок тугилгандан кейин 3-кун, ичи бермаган маькул. Чакалокларда буйракларни транспорт тизими яхши такомиллашмаганлиги ва дори моддасини буйрак каналчаларига етарли тушаолмаслиги туфайли тиазидлар дозасини катталар дозасига етказиб бериш керак. Фурасемид самараси капалчалар хужайраларида дори препаратини тупланишига боглик эмас. Чакалокларда филтрацияни ва каналчалар секрециясини пасайгани туфайли Т1/2 фурасемид куп, катталарга нисбатан ва у 4 - 9 соатни (катталарда 30-70 минут) ташкил этади.

Буйрак функциясининг ёшга богликлиги - чала тугилган ва уз вактида тугилган чакалокларга бериладиган антибиотикларни фармакокинетикаси-даги фаркни келтириб чикаради.

АДАБИЁТЛАР

1. Белоусов Ю.Б., Леонова М.В. - Клиник фармакология асослари ва рационал фармокотерапия., М., 1999 й.

2. Белоусов Ю.Б., Леонова М.В. - Клиник фармакологияга кириш., М., 2002 й.

3. Гусель В.А, Маркова Н.В. Клиник фармакологиядан педиатрлар учун билдиргич.- М., 1989 й.

4. Гусель В.А., Маркова И.В. - Клиник фармакология буйича педиатр билдиргиси., М., 1989 й.

5. Зиганшин Н.Г., - Фармакология ва клиник фармакология буйича терма маърузалар. Укув кулланма., Казань, 2002 й.

6. Кукес В.Г., Стародубуева М. - Клиник фармакология ва фармокотерапия., М., "Гэотор-Медиа"., 2013 й.

7. Страчунский Л.-С, Белоусов Ю.Б.Козлова С.Н. Антиинфекцион химиотерапия буйича амалий кулланма. М, 2002 й.

8. Страчунский Л.С., Козлов С.Н. Дехнич А.В. Антибиотикларнинг клиник фармакологияси. Талабалар учун услубий кулланма.Смоленск 2004 й.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.