Научная статья на тему 'ФАРҒОНА ВОДИЙСИДА ЖАДИДЛИК: МИЛЛИЙ МАДАНИЯТ МУАММОЛАРИ'

ФАРҒОНА ВОДИЙСИДА ЖАДИДЛИК: МИЛЛИЙ МАДАНИЯТ МУАММОЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Гуманитарные науки»

48
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Жадидлар маърифати / миллий озодлик йўли / Исхоқхон тўра Ибрат таълимоти / алломанинг маданият концепцияси. / Просвещение джадидов / путь к национальной независимости / учение Исхак-хана Торы Ибрата / концепция культуры ученого.

Аннотация научной статьи по Гуманитарные науки, автор научной работы — Ғайратжон Мухторалиевич Холматов, Шариф Насимович Аминов

Туркистонда жадидлик маърифати атрофлича тарихий манбалар асосида ўрганилган бўлса-да, лекин фалсафий тахлиллар амалга оширилмаган. Шу билан бирга, Ўзбекистон ҳукумати Тараққиѐт стратегиясида миллий маданий меросга муносабатда жадид маърифатининг таълим ва тарбия ғояларига алоҳида эътибор қаратилмоқда. Маколада Исхоқхон тўра Ибрат ижоди мисолида ўлкадаги таълим ва тарбия соҳасидаги илғор инновацион педагогик қарашларни ижтимоий-фалсафий тахлиллари амалга оширилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Несмотря на основе исторических исследований источников просвещении джадидов в Туркестане, открытим остается их философский анализ. В то же время в Стратегии развития Правительства Узбекистана особое внимание уделяется идеям воспитания и образования джадидов в контексте отношении к национальному культурному наследию. В статье проводится социально-философский анализ инновационных педагогических взглядов в сфере образования и обучения в стране на примере творчества Исхакхана Торы Ибрата.

Текст научной работы на тему «ФАРҒОНА ВОДИЙСИДА ЖАДИДЛИК: МИЛЛИЙ МАДАНИЯТ МУАММОЛАРИ»

DOI: 10.24412/2181-1385-2023-2-848-856

ФАРГОНА ВОДИЙСИДА ЖАДИДЛИК: МИЛЛИЙ МАДАНИЯТ

МУАММОЛАРИ

Гайратжон Мухторалиевич Холматов Шариф Насимович Аминов

Наманган мухандислик-технология институти мустакил тадкикотчилари

sotsial. nauki@gmail .com

АННОТАЦИЯ

Туркистонда жадидлик маърифати атрофлича тарихий манбалар асосида урганилган булса-да, лекин фалсафий тахлиллар амалга оширилмаган. Шу билан бирга, Узбекистан хукумати Тараккиёт стратегиясида миллий маданий меросга муносабатда жадид маърифатининг таълим ва тарбия гояларига алохида эътибор каратилмокда. Маколада Исхокхон тура Ибрат ижоди мисолида улкадаги таълим ва тарбия сохасидаги илгор инновацион педагогик карашларни ижтимоий-фалсафий тахлиллари амалга оширилган.

Калит сузлар. Жадидлар маърифати, миллий озодлик йули, Исхокхон тура Ибрат таълимоти, алломанинг маданият концепцияси.

Несмотря на основе исторических исследований источников просвещении джадидов в Туркестане, открытим остается их философский анализ. В то же время в Стратегии развития Правительства Узбекистана особое внимание уделяется идеям воспитания и образования джадидов в контексте отношении к национальному культурному наследию. В статье проводится социально-философский анализ инновационных педагогических взглядов в сфере образования и обучения в стране на примере творчества Исхакхана Торы Ибрата.

Ключевые слова. Просвещение джадидов, путь к национальной независимости, учение Исхак-хана Торы Ибрата, концепция культуры ученого.

Despite the historical research on the sources of enlightenment of the Jadids in Turkestan, their philosophical analysis remains open. At the same time, in the Development Strategy of the Government of

АННОТАЦИЯ

ABSTRACT

Uzbekistan, special attention is paid to the ideas of upbringing and

April, 2023

DOI: 10.24412/2181-1385-2023-2-848-856

education of the Jadids in the context of their attitude to the national cultural heritage. The article provides a socio-philosophical analysis of innovative pedagogical views in the field of education and training in the country on the example of the work of Ishakhan Torah Ibrat.

Keywords. Enlightenment of the Jadids, the path to national independence, the teachings of Ishak Khan Torah Ibrat, the concept of culture of the scientist.

TypKHCTOH ^agugHunuK xapaKara h^THMOHH-CHCCHH, MagaHufi cox,a.apHuHr KeHr KaMpoBHH öy.ca-ga, neKHH x,apaKar h^thmohh $a.ca$a goupacuga TagKuK этнпмaгaн. Ma3Kyp x,apaKar y.Ka axonncHHHHr öapna TaöaKa Ba KaraaMnapuHu MHnnHH HCTHKgon Foacuga SupnamrapumraH cuecufi OHr Ba Ta^aKKypHHHr h^thmohh KypcaTKHHHgnp. ^agugnuK x,apaKarHHHHr MaKcag Ba Ma3MyHu MagaHufi Matpu^arra BaraHHu o3ognnrH, Maxarnufi xanKHH $ap0B0H xaera, MHnnHH-gHHHH yp$-ogar, aHtaHa, Munnufi tu. una y3HHKHH caKgaö Konnrn MyaMMo.apugup [9]. ffly MatHoga, aKcapu Tapuxufi $aKT Ba Mat.yMOT.apga TaKpop.aHum eKH TagKHKOTHHnap MaHÖanapHH y3 h.mhh KrouKumu goupacuga ^ofiganaHumu Ky3aTH.MOKga.

^agug Matpu^amapBapnapu MH..HH MaKTaö.apHuHr ucnoxu TapaKKHHnapBap.HK, xa.KHHHr 3aMoHaBufi u.M-$aH Ba MagaHHara öunaH 6OF.UK TymyHraH. TypKHCToH xanKgapHHHHr H.MHH canoxnaTHHH WKcanTHpnmHH "... öornKa MH..aT BaKunnapu 6h.hm epgaMuga KyHgaH-KyH WKopura KyTapu.MoKga, ocMoHra yHMoKga. Eu3 эca, h.mch3.hk Ba oHrcu3.HK coacuga epra Kupuö 6opMoKgaMH3", gea TatKug.araH [13]. Xa.KHHHr o3og.Hruga aHru ycy. guHufi-gyHeBHH MaKTaö.apHHHr TamKH.u MH..HH MagaHuaTHH puBo^naHTupum HMKOHH, geö xucoö.araH. BroHuHrna, Munnufi MagaHufi TapaKKufinapBapnuKHu ukku öocKu^ra ycnyöufi öynum MaKcagra MyBo^uKgup: nopu3M Ba mypo.ap gaBpu Matpu^arn. By gaBp.apHuHr xycycuaTu ^agugnapHuHr maxcufi Tamaööycu 6u.aH u.M-$aH, TatnuM-TapSua, MagaHufi aHtaHa.apHu WKcanTpumgup. OapFoHa Boguficu ^agugnuK xapaKaraga Hcxpkxoh Typa HöparauHr ^aonuaTu My^uM ypuHHu эгaмafigн. YHuHr u^ogu Muconuga Bogufi TapaKKufinapBapnuK (aTaMa Matpu^amapBapnuKKa cuHoHuM-Mya..) xapaKarnHuHr TagKuKuga YsSeKucTOH npe3ugeHTu ffl. Мнpзнeeвнннг "...Y.yF a^goguMro Höpar TaxamycuHu öe^ro TaH.aMaraH экaн. YHuHr BaTaH Ba ropT paBHaKu fiynugaru ^ugoKopoHa xaera ... öapnaMro ynyH xaKKKufi uöpar HaMyHacu

Kiipiiw

April, 2023

булиб хизмат килади десам янглишмайман", дея таърифига таяндик [7].

Исхокхон тура Ибратнинг ижодида маданий тараккиёт FOяси

Исхокхон тура Ибрат миллатнинг маданий тараккиётини халкнинг тарихи билан диалектик алокадорликда тушунишиб миллий Ренессанс дастурини ишлаб чиккан. У йирик тарихий пойтахт шахри Ахсикет хакида манбалар асосида маълумотлар туплаш, газета оркали одамларга ахборот бериш мурожаати билан чиккан. Сайхун буйидаги касаба хакида З. М. Бобурнинг "Бобирнома"си асосида атрофлича таъриф ва тафсирлар билан Ахси маданияти миллий тарихий маданият деган хулосага келган[12] .

Исхокхон тура Ибратнинг ижодининг иккинчи мухим маданий жихати дунё буйлаб саёхатлари, онаси билан хаж ибодати, сунгра Истамбул, София, Афина, Рим, ^обул, Жидда Лондон, Париж, Вашингтон, Бомбай ва Калькутта шахарларида бир муддат яшаши, уларнинг турмуш тарзи одат ва аънаналари билан якиндан танишиши миллий маданий тараккиёт гояларини шаклланишига таъсир этмай колмади. У дунё маданиятига эришмок оркали жамият тараккиётини инсон хаётидаги ижтимоий кимматини мисраларда тафсир этган: "Маданийлар узига шох улгай,

Баъдавийларки бир гадо булгай, Баъдавий мисли хулки дарранда, Маданийлар гуёки созанда..." каби киёсий мисраларда дунё маданиятига эришмокни куйлаган [5, 69 б]. Унинг мисраларидан Туркистонда миллий адолатли мустакил давлат курилишининг ижтимоий-иктисодий ва маънавий жихатлари поэтик тарзда асослаб берилган. Чунки, аллома дунёнинг бир катор давлатларига саёхатида илмий дунёкарашини шакллантириб, миллий-сиёсий фукаролик позициясини жадид гоя ва карашларида такомиллаштирган, деб уйлаймиз. Исхокхон тура Ибратнинг маънавий-маърифий меросини икки жихатга гурухлаштириш мумкин. У омманинг маънавий-маърифий даражасини муайян укув-услубий тайёргарлик, яъни укув дарслик, кулланма ва таълим шахобчаларини тайёрлашга эътибор каратган: "Лугати ситати алсина", "Жомеъ ул-хутут", "Тарихи Фаргона", "Мезон уз-замон", "Санъати Ибрат, калами Мирражаб бандий" каби асарлар мориф, таълим тизими ривожида мухим маърифий замин булган. Унинг шахс сифатида сиёсий карашлари Кукон таълим жараёнида мустакил равишда Шарк аллома ва мутафаккирларининг асарларини мутолаа килиб, матбуот сахифалари билан якиндан танишиб борган. Унинг маърифий

April, 2023

850

дунёкараши араб, форс ва рус тилларини мукаммал эгаллаш чогида янада мукаммаллашган. Олим юксак хат саводи, тил билиши: турк, форс, араб, армани, рус тилларида ёзишга мохир эканлигини манбалар тасдиклайди [11]. Европа шахарларининг хаёти фан-техника сохасида илгарилаб кетиши одамлар турмушининг узгариши туфайли Осиё халкларининг колониал ортда колишини тушунди. Унинг тирикчилиги бу вактда хаттотлик билан утарди.

Фаргона водийси жадидлик харакатининг биринчи боскичи чор Россияси колониал сиёсати остида булганидан уз-узидан рус тилини махаллий ахоли томонидан эгалланиши, "лисоний маданият" шахснинг дунёкарашига таъсирини яхши тушунган Исхокхон тура Ибрат "Лугати ситати алсина" асарини нашр килди. Асарнинг илмий киммати олти тилли изохли лугат булиб, укувчига фойдаланишда мутолаа кулайлиги яратилган. Улканинг рус миллатига мансуб ахли билан хамкорлик, махаллий миллат ёшларининг дунё хамжамиятига чикиш имкони, улкада очилган "усули савтия" мактабларида таълим олиш, айникса рус тилини мустакил урганишда асар бекиёс ижтимоий ахамият касб этарди. Луготи ситати алсина олти тилни урганиш имконияти билан ёшларда геополитик дунёкараш, жахон халклари маданиятига кенг йул очарди. Зеро, миллий маданият умуминсоний маданият ила уйгун шаклланиши учун шахснинг рухий-психологик кайфият ва мулжалларида ижтимоий усишга олиб келган. Махаллий ахолининг рус мактаби ва таълимига кизикиши ортса-да, лекин тил урганиш учун манбага булган эхтиёжни кондириши билан хам маънавий-маданий ходиса, деб хисоблаш мумкин. Ерли сарт ахолисининг тил урганишга кизикиши ва кобилияти юкорилигидан Тошкентдаги китоб дуконларида бу китоб тез сотилиб кетган [2].

Ибратнинг таълим ва тарбия муаммолари

"Луготи ситати алсина" асарининг махаллий ахоли учун кулайлиги унинг маърифий жихати муаллифнинг олти тиллиги, хорижий тилларни араб алфавитидаги таржималари билан мукаммал холга келтирилган. Чунки, рус ёки Европа халклари тилларини араб тилидаги трансляцияси ута мураккаб булиб, Исхокхон Ибрат укувчининг узлаштириши учун атрофлича лисоний тахлил ва тушунтиришлар берган. Шу маънода китоб омма орасида кенг таркалар, дуконларда колиб кетмасди. ОАВда муаллифнинг ишига "... мазкур "Ситати алсина" деган жаноби козининг ихтиро килган лугат китоблари, гарчанд кичик булса хам бизнинг Туркистон вилоятимизда сартиялардан шунча тил билиб, бу тарика

April, 2023

851

DOI: 10.24412/2181-1385-2023-2-848-856

китоб ва лугот тасниф килгон одам йук", дея эътироф этилган [10]. Ёшларнинг тил урганиши, дунёнинг ахборот майдонига кириши, вокеалардан хабардор булиши илмий-дунёвий дунёкарашнинг шакллантиради. Бу хол ахолининг умуминсоний ва миллий тафаккурида уйгунлашув асосида ижтимоий илгор фикр ва карашларга маданий омил булиши табиий жараёндир. Чунки, чор хукумати истибдоди шароитида миллий давлатчилик тараккиётининг эволюцион йулидаги мухим омил, деб хисоблаймиз.

Адабиётшунос У. Долимов жадидликнинг биринчи боскичида мазкур асар Исхокхон тура Ибратнинг матбуот нозирининг цензурасидан утмаганлиги буйича хужжатларни аниклаган. Шу боис асар 1901 йилдан таълимда фаол кулланилганидан мустамлакачилар куркувда колиб, миллий маданий уйгониш, ёшларнинг илм-маърифатидан хавотирга тушган. Ибрат хорижий маданий марказларда илмий маълумот олиш чогида у миллатга лисон сохасида "бир нишон колдирмок фикрила... икки жилд ила тартиб этдим", деб баён этган [3,

Исокхон тура Ибратнинг асари олти тиллиги, уни араб ёзувида махаллий ахоли учун кулай булиб, тил урганишда самарали эди. Чунки луготда арабчага турк, хинд, форс, сартча ва русча сузларнинг маъно ва мазмуни берилган. Шу билан бирга турли туман муомаладан чиккан сузлар киритилмай, муомаладаги лисон усули ахли толибга фойдали эди. Н. Наливкин ва М. Наливкинанинг тайёрлаган "Словарь" ининг услубий жихати махаллий укувчига нокулайлик тугдирарди. Шу маънода миллатнинг тил урганиш оркали маърифий-маданий тараккиёти жадидликнинг маданий тараккиёт дастури, деган хулосага келишга имкон беради. ХХ асрнинг бошларида жадидлик харакати тула шаклланиб зиёлилар маънавий-маданий ривожланишнинг ягона миллий максад сари бирлигини янада теран сиёсий англаш тугарак, ташкилот ва жамиятлар ташкил этилди. Маърифат ахолининг миллат ва Ватан озодлигида маданий усишининг объектив ва субъектив омили, деб хисоблаймиз.

Жамият ахборотлашуви ёзув билан бевосита боглик булиб, жадидлар ахборотни саклаш, кайта ишлаш ва оммага етказишда ёзувга маданиятнинг мухим таркибий кисми сифатида караганлар. Тилшунослик бобида иккинчи мухим маданий мерос "Жомъе ул-хутут" асари булиб антик давр ёзувларидан тортиб замонавий ёзувларнинг тараккиёт боскичи ва тенденцияларининг илмий-лисоний тахлилидир. Исхокхон тура Ибрат мазкур асарни ёзишдан максад муддаоси миллатнинг миллий-

3б].

маданий тараккиёти эканлигини эътироф этган холда "..

April, 2023

миллатимизга ягона тарих колдирмок касдинда ва олама бир асар колдирмок ният этиб" узининг номини тарихга мухрлаб кетишга эришган [4, 7 б]. Чунки, миллий озодлик маърифати тил ва ёзув билан бевосита боглик булиб, муаллиф тилшунослик сохасида етук олим эканлигини намойиш этган. "Жомеъ ул-хутут" асари уз мохиятига кура энг кадимий ёзувлар тарихини янада ривожлантириш учун финикия, яхудий, сурия, араб, хинд, форс, славьян, лотин, армани, грузин, уйгур каби киркдан ортик тилларнинг ёзувини атрофлча тахлилларига оид мукаммал илмий асардир. У кадимий даврлар ёзувини тарихий урганиб, уларнинг ривожланиш эволюциясини батафсил тадкик этган. У куфий ва насх ёзувларини атрофлича тадкики асосида "сульс" нисбатан соддарок ёзувни илова килган. Бу хол миллий маданиятни шаклланишида кулайлик билан бирга киркдан ортик ёзувларни тил оиласига караб гурухлаштириб, араб тилидаги сульс, тавкеъ, райхон, зулф, хумоюн, турра каби ёзувларни хуснихат макомида ишлаб чиккан. Асар алломанинг лисоний салохияти етуклиги билан бирга миллий маънавиятни шакллантиришдаги улкан хизматининг бахоси юкорилигини тасдиклайди.

Исхокхон тура Ибратнинг илмий меросидаги яна бир мухим маданий омил миллий озодлик йулини дунё маданиятга эришмок учун ёшларни хорижий тилларни урганишга даъвати билан далиллаш мумкин. У чет тилларини эгаллаш миллатнинг маданий тараккиётини таъминловчи мухим восита сифатида ёшларга мурожаат этади. Унинг мурожаатида одам дорихонага борса, лотинча керакдир. Жумладан, у: "...Х,индистонга хат килинса, инглизча булмаса олмайдир. Эронга франсавий. Биз туркистонликларга биринчи заруримиз русия хатидирки, муни кози ва мударрислар инкор килмаслар. Ахборотнома, рапурт ёзсалар, мударрислар булса, урусча бладургон кишига акча бериб рапурт ёздирадилар, аларга жуда зарур", дея тушунтирган. Дархакикат, олим тил билмак бир кулфга бир неча калитга эга булмок, дея рагбатлантирган.

Жадид маърифатида фалсафий дунёкараш

Исхокхон тура Ибратнинг илмий меросида оламни бир бутун яхлитлик, узаро алокадорликдаги узгаришлар диалектикасини хам кузатиш мумкин. Унинг фалсафасида предметлар дунёси оддийдан мураккабга караб инкорни инкори эканлиги курсатилган. Фикримизни унинг маданиятни доимий янгиланиш тамойиллари концепцияси билан изохлаш мумкин. Унинг фикрларидаги инновация "...Уйингизда хозир... чирок колди - ламфа (чикди), чакмок колди -гугурт

April, 2023

853

DOI: 10.24412/2181-1385-2023-2-848-856

(чикди), чойжуш колди - чойнак (чикди), кумгон колди - самовар (чикди) ва хоказо нимарсалар янги куб жорий булиб колган"да узини мужассамини топган [4, 48 б]. У ижтимоий тараккиёт улкамизга дунё фани ва маданияти, илмий техника ютукларини кириб келиши узига хос конуният эканлигини яхши тушунган ва маданий тараккиётни хуш каршилаган. Унинг карашларида анъанавий улкада кенг таркалган асосий фалсафий масалада дуалистик ёндашув устувор эди. Бу хол унинг махаллий ахоли орасида илм-фан маданиятни таргиботида ислом дини талаблари ва арконларини илм-фан билан уйгун холда оммага етказиши билан мухим ижтимоий ахамият касб этарди [8].

Адиб Улугбек Долимов алломанинг мазкур асарини атрофлича бадиий жихатларини лисоний ютукларини миллий маданиятимизнинг ноёб ёдгорлиги сифатида Хусаин Макаевнинг "Фозил Исхокхон тура хазратларининг куб ижтиходлар сарф этиб, вужудга келтиргон бу хат нусхаларининг шархиндаги китобати... санойи нафисадин булган энг эски ёзувларни бизга умрликка колдирувчи бу китобнинг Туркистонда нашр килинуви бизнинг учун узи бир шараф деб билам" фикрлари билан далиллаган [1, 20 б].

Фаргона водийси жадидлигида кози Исхокхон тура Ибратнинг роли хаттотлик санъатида бекиёслиги хуснихат нафосати ун етти тилда хат битиши билан даврининг каллиграфия маданиятини юксакликка кутариб, губернаторнинг "почутной халат"и билан такдирланган. Биз алломанинг илмий меросини тахлилларига таяниб, унинг ижодида шаркшунослик омили устувор эканлигини аникладик. Зеро, Европада "Ориентализм" йуналишида Г. Вамбери, В. В. Бартольд, Н. В. Радлов, Н. Остроумов каби олимлар мий тадкикотлар утказган. Исокхон тура Ибратнинг илмий-фалсафий меросида хорижий олимларнинг лугатлари, тарих ва фалсафага оид асарлари, журнал ва газеталар жилд килиб жамланган. Шу боис унинг "Тарихи маданият", "Луготи ситати алсина", "Жомеъ ул-хутут" асарларида Шарк халкларининг тили ва унинг товуши, урф-одат ва анъаналари, ижтимоий хаётига оид бой маълумотлар тадкик этилган.

Туркистон халклари фалсафий тафаккурининг нозик жихат ва хусусиятлари жадидлар томонидан миллий хаётни умуминсоний тамаддун тошига диалектик уйгунлиги ишлаб чикилган. Натижада, уларнинг фалсафий

Хулоса

гоялари Европа олмларининг фалсафий-тарихий методологиясига мослиги билан илмий жамоатчиликнинг кизикишини уйготади. Фалсафий меросида тарихий фактлар

April, 20231 ©

DOI: 10.24412/2181-1385-2023-2-848-856

аниклиги, хон ва бекларнинг зулмининг мадхиясидан воз кечиб, тахлилларда объективлик билан узга янгича ёндашув кузатилади. Шу билан бирга даврнинг узгаришларини тарихий-киёсий таърифлаганлар. Айникса, Исхокхон тура Ибрат шаркшуносликда гарб олимларининг асарларини чукур урганиб, тарихнинг адолатини фалсафий ёритишга эришган деб хисоблаймиз.

Улкадаги жадидлик маърифати хонликларнинг узаро уруш ва адоватлари хам улкашуносликнинг мухим жихати булиб, Бухоро хонининг Куконга боскини хакида Ибратнинг "Тарихи Фаргона" асарида батафсил маълумотлар колдирилган. Асарда Насруллохоннинг Кукондаги ёвузликлари, халкни талаши, ахолига зуравонликлари фалсафий гуманизм рухи билан тахлил этилган. Олим Нодирабегимнинг хаёти, поэтик дунёсини юксак бахолаб "шеърият маликаси" унвонига лойик куриши ибратона зиёлиликнинг намунаси, деб хисоблаймиз. Айни вактда Насруллохоннинг киргинбароти, Нодирабегимнинг фарзандларига нисбатан катли омини коралаган. Бир суз билан айтганда, башариятга уруш ва киргинлар бахт-саодат келтирмай, голибга хам харобалик келтириши хакида фикр билдирган.

Исхокхон тура Ибрат йирик тилшунос ва етук педагог ва шариат пешвоси сифатида ислом фикх илмини олий юриспруденцияси амалиёти учун козилик вазифасида шухрат козонган. Чунки, мусулмоннинг хаётини тартибга солиш, хукукий муаммони юридик процессуал жараёнга куллашда нафакат фикхий билим, балки маънавий-ахлокий тайёргарлик даражаси талаб этилган. Чунки, ислом дини турли хукукий мазхаблари мулкий ва номулкий муносабатларининг мураккаблиги козилик ишида Куръон ва Хддис илмини чукур эгаллашни талаб этади. Исхокхон тура Ибратнинг 37 ёшида козиликни бошлаб, 30 йиллик тажрибасида "...хам ухровий, хам куплаб дунёвий илмлардан хабардор булган бу зот Чуст ва Косонсой худудларига хам козиликни бажарган.... энг одил тараккийпарвар, факирпарвар кози эди. У бойни хам факирни хам бир хил тинглаб, адолатли хукм чикарган"[6, 61 б]. Аллома козилик вактида мол-дунё ва пулга харис булиб, камбагални хукукий химоя килган. Натижада у эл-халк орасида катта обру козониб, демократик тафаккури, халол поклиги, ижтимоий адолат, яъни коррупциядан холи инсон сифатида авлодларга суд-хукук тизимида намуна булиши мумкин.

REFERNCES

1. Долимов У. Жомъе ул-хутут // Ибрат И. Танланган асарлар.

Тошкент: Маънавият. 2020. - Б. 20 -32.

April, 2023

DOI: 10.24412/2181-1385-2023-2-848-856

2. Дукондор шикояти// Туркестанские ведомости. -1900. -№ 98. 7 декабрь.

3. Исхокхон Ибрат. Лугати ситати алсина. -Тошкент: Ильин нашри. 1901. -36 б.

4. Исхокхон Ибрат. Жомеъ ул-хутут. -Наманган: Матбаи Исхокия нашри. 1912.

5. Ибрат И. Ж. Танланган асарлар / мас. мух. М. Мирзо. -Тошкент: Маънавият. 2020. -69 б.

6. Махмудов Л. Ибрат яратган бог. -Наманган. Наманган нашр. 2018. -161 б.

7. Мирзиёев Ш. М. Буюк келажагимизни мард ва олижаноб халкимиз билан бирга курамиз. -Тошкент: Узбекистон. 2017. -122 б.

8. Mirzahmedov A. The problem of religion in the modern system of sekulyar education // International Journal of Early Childhood Special Education. -2022. № 14 (05). -Р. 6147-6152.

9. Мирзахмедов А. Философия как просвещение// Вестник Российского философского общества -М.: 2019. № 1-2. -156-159 с.

10. Туркистон вилоятининг газети. - 1901. - 4 авуст. 60-сон.

11. Туркистон вилояининг газети. - 1908. - 56 сон.

12. Туркестанская туземная газета. -1913. (№ 48). -23 июнь

13. Убайдулла. Максад ва маслак // Садойи Туркистон. -1914. -4 апрель

14. Мухамеджанова, Л. (2021). XIX асрнинг охири XX аср бошларида жадидчиликни вужудга келиши ва унинг миллий уйгониш харакати сифатидаги мохияти. ВЗГЛЯД В ПРОШЛОЕ, (SI-3).

48 б.

April, 2023

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.