Научная статья на тему 'ФАРҒОНА ВОДИЙСИДА ТАДБИРКОРЛИК ВА БАНК ИШЛАРИ ТАРИХИГА ДОИР'

ФАРҒОНА ВОДИЙСИДА ТАДБИРКОРЛИК ВА БАНК ИШЛАРИ ТАРИХИГА ДОИР Текст научной статьи по специальности «История и археология»

CC BY
35
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
Иқтисодиёт / тадбиркорлик / фонд биржаси / банк / хорижий капитал / инновация / акция / акционерлик жамияти / ширкат / синдикат. / economy / entrepreneurship / stock exchange / bank / foreign capital / innovation / foreign investment / joint-stock company / company / syndicate.

Аннотация научной статьи по истории и археологии, автор научной работы — A. Egamnazarov

Ушбу мақолада тарихий ва илмий манбааларга асосланиб, XIXаср охири XX аср бошларида Ўзбекистонда, хусусан Фарғона водийсида тадбиркорлик фаолиятининг эволюциясида хорижий ишбилармон ва тадбиркорларнинг фаолиятлари ўрганиб чиқилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ABOUT THE HISTORY OF ENTREPRENEURSHIP AND BANKING IN THE FERGANA VALLEY

Based on historical and scientific sources, this article examines the activities of foreign businessmen and entrepreneurs in the evolution of entrepreneurial activity in Uzbekistan, especially in the Ferghana Valley, in the late 19th-early 20th century.

Текст научной работы на тему «ФАРҒОНА ВОДИЙСИДА ТАДБИРКОРЛИК ВА БАНК ИШЛАРИ ТАРИХИГА ДОИР»

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ФАРГОНА ВОДИЙСИДА ТАДБИРКОРЛИК ВА БАНК ИШЛАРИ ТАРИХИГА

ДОИР

Эгамназаров Азамжон Имомназарович

Фаргона жамоатчилик саломатлиги тиббиёт институти "Ижтимоий фанлар" кафедраси

катта укитувчиси https://doi.org/10.5281/zenodo.7064063

Аннотация. Ушбу мацолада тарихий ва илмий манбааларга асосланиб, XIXacp охири XX аср бошларида Узбекистонда, хусусан Фаргона водийсида тадбиркорлик фаолиятининг эволюциясида хорижий ишбилармон ва тадбиркорларнинг фаолиятлари урганиб чицилган.

Калит сузлар: Ицтисодиёт, тадбиркорлик, фонд биржаси, банк, хорижий капитал, инновация, акция, акционерлик жамияти, ширкат, синдикат.

ОБ ИСТОРИИ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА И БАНКОВСКОГО ДЕЛА В

ФЕРГАНСКОЙ ДОЛИНЕ

Аннотация. В данной статье на основе исторических и научных источников изучена деятельность иностранных бизнесменов и предпринимателей в эволюции предпринимательской деятельности в Узбекистане, особенно в Ферганской долине, в конце 19-начале 20 века.

Ключевые слова: экономика, предпринимательство, фондовая биржа, банк, иностранный капитал, инновации, иностранные инвестиции, акционерное общество, компания, синдикат.

ABOUT THE HISTORY OF ENTREPRENEURSHIP AND BANKING IN THE

FERGANA VALLEY

Abstract. Based on historical and scientific sources, this article examines the activities of foreign businessmen and entrepreneurs in the evolution of entrepreneurial activity in Uzbekistan, especially in the Ferghana Valley, in the late 19th-early 20th century.

Keywords: economy, entrepreneurship, stock exchange, bank, foreign capital, innovation, foreign investment, joint-stock company, company, syndicate.

КИРИШ

Мамлакатимизнинг иктисодий ривожланишида тадбиркорлик ва банкларнинг фаолиятларида бозор муносабатларининг янада ривожланиши жараёнлари ахдмиятини чукуррок англаб борар эканмиз, бундан келиб чикиб, бу масаланинг XIX асрнинг охири -XX аср бошларида улкамизда кандай йулга куйилганлигини билишга булган эх,тиёжни беихтиёр х,ис киламиз. Шу максадда ушбу маколамизда Урта Осиё, хусусан Фаргона водийсида тадбиркорликнинг келиб чикиши, ривожланиши ва улка ижтимоий-иктисодий хдётига таъсири каби масалаларни ёритишга харакат килдик.

ТАДЦЩОТ МАТЕРИАЛЛАРИ ВА МЕТОДОЛОГИЯСИ

Мавзу оид адабиётларнинг урганилганлик даражаси. Мавзу буйича тадкикотчилардан Аминов А.М. Экономическое развитие Средней Азии (Колониальный период). Т., 1959., Аминов А., Бобоходжаев А. Экономические и политические последствия присоединения Средней Азии к России. Т.:«Узбекистан», 1966., Вексельман М.И. Российский монополистический и иностранный капитал в Средней Азии (конец XIX - начало XX века). Т.:«Фан», 1987 ва бошкаларнинг илмий ишларида рус молия

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

капиталининг йирик Европа мамлакатлари молия капитали билан узаро алокадорлиги курсатиб утишган: Россиядаги банкларнинг купчилиги француз молиясига; "Рус ташки савдо банки" ва "Сибирь савдо банки" немис капиталига; "Рус савдо ишлаб чикариш банки" эса инглиз молия капиталига карамликлари курсатилган.[1].

Тадкикотчи А.Хажимуратовнинг тадбиркорлик, унинг Узбекистонда келиб чикиши ва ривожланишига доир олиб борган ишлари х,ам диккатга сазовордир[2]. Шунингдек, алох,ида айтиб утиш лозимки, чет эл капиталининг Туркистонга, хусусан, Фаргона водийсига кириб келиши хдкида архив хужжатлари, аник маълумотлар, ракамлар ва катор муаллифларнинг фикрларига х,ам таяндик.

Тадкикот максади. Тадбиркорлик ва банк иши масалаларининг XIX асрнинг охири - XX аср бошларида улкамизда кандай йулга куйилганлиги, Урта Осиё, хусусан Фаргона водийсида тадбиркорликнинг келиб чикиши, ривожланиши ва улка ижтимоий -иктисодий хдётига таъсири каби масалаларни ёритиш х,исобланади.

Тадкикот методологияси. Маколада биз тадбиркорлик ва банк муносабатларини тарихий, иктисодий, мантикий тамойиллари, детерминистик ёндошув ва дискурс тахлил усулида куриб чикдик.

ТАДЦЩОТ НАТИЖАЛАРИ

Тадбиркорликнинг ривожланиши 1906 йилда Фаргона водийсига темир йулнинг кириб келишини такозо этди. Фаргонанинг Урта Осиё темир йули билан боглаши факатгина купрок мах,сулот ташиб кетишнигина эмас, балки олиб келиш имкониятларини х,ам купайтирди. Албатта, бу жараён катта маблаг эвазига амалга оширилар эди. Шунинг учун х,ам молия муассасалари, банкларсиз бу ишларни бажариб булмас эди. Бу уринда дастлабки Туркистон генерал - губернатори Фон К.П. Кауфманнинг рус - осиё савдо саноатини, кейинрок эса рус ва чет молия капиталининг улкамизга кириб келишига кулай имкониятлар яратиб берганлигига эътиборни каратамиз.

Уша даврда кишлок хужалиги, хусусан, пахтачилик, ипакчилик, коракул, курук ва хул меваларни экспорт килиш, нефть, газ, тошкумир ва бошка халк хужалигида зарур махсулотларни ишлаб чикариш, сотиш ва экспорт килиш факат банк муассасалар оркали амалга оширилар эди. ^укон бутун Туркистонда банклар сони жихдтидан биринчи уринда турар эди. Куп банклар русча номланишига карамасдан, Урта Осиёда пахта хужалигини уз кулига олган чет эл капиталига карам эди. 1915 йилда 47 та давлат банкларидан ташкари 15 та коммерция банки хам фаолият курсатган. Рус - Осиё банкининг 79 % капитали, Рус ташки савдо банки-немис капитали билан боглик кушма банкининг 40 % дан ортик капитали, инглиз капитали билан боглик барча банк операцияларини амалга оширувчи Москва савдо банки, француз капитали билан боглик Москва хисоб банки, Франко-герман капитали билан боглик Азов - Дон коммерсия банкининг 36,6 %, француз капитали билан богланган Волжск - Камск банки, Франко-герман капитали билан боглик булган Сибирь савдо банклари шулар жумласидандир.

Уз фаолиятини германиялик "Ака-Ука Шлосберг", "Кноп", ака-ука Степпун фирмалари ва Москва хисоб банки, Рус-Хитой банки, Рус-Осиё (бу банк хам Германия сармояси эвазига фаолият юритган) банклари билан хдмкорликда олиб борган катта мулкдорлардан бири Миркомил Мирмуминовнинг сармояси хам (XIX асрнинг охири -XX аср бошларидаёк 15 миллиондан ошган эди) чет эл банкларига куйилган эди [3].

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

^уконлик Миркомил Мирмуминов факатгина катта маблаг, ер мулк эгаси булибгина колмай, балки уз замонасининг асл фарзанди хам булган. Бинобарин, у уша даврнинг хал; химоячиси, ватанпарвари, жуда хам саховатли кишиси булиб танилиб, миллатнинг келажагини уйлаган ва махаллий ёшларнинг билимдон мутахассислар булиб етишишини хохлаган. Шундан келиб чикиб, у иктидорли ёшларни Германия ва Туркия мамлакатларида таълим олиши учун хомийлик килган.

Бундан ташкари, ^уконда ер участкалари савдо-сотиги билан шугулланувчи махсус 3 та банк: Заём-кредит банки, Нижегород-Самара ер банки, Полтава ер банки ва бошка катор майда кредит ширкатлари хизмат курсатган[4].

Банклар шахарнинг энг яхши жойларида ва марказий куча биноларида жойлашган булиб, улар учун архитектор М.Д.Мауэр лойихаси асосида дастлаб давлат банки, кейинрок Рус-Осиё банки курилди.

Туркистон улкасида, хусусан, Фаргона водийсига чет эл капиталининг кириб келиши билан боглик баъзи мунозарали масалаларга аниклик киритишни жоиз деб билдик.

Чоризмнинг расмий маъмурлари конун доирасида чет эл капиталининг Россия ва Урта Осиёга кириб келишига каршилик курсатганлар. Шунга карамасдан, чет эллик тадбиркорлар турли йуллар билан амалдаги Россия конунларини четлаб утиб, Россия марказий банкларига уз сармояларини куйиш масаласида рус фирмалари, ишлаб чикариш корхоналари хамда рус тадбиркорлари билан бирлашганлар. Император атрофидаги давлат расмий чиновникларига пора бериш оркали рухсат олишга эришилган. Чет эл капиталисиз Россияда саноатни ривожлантириш мумкин эмас, деб хисоблайдиган чет эл иктисодчилари, йирик ишбилармонлар ва Россиянинг барча вазирлари (Брант, Витте, Озеров ва бошк) Россияга ва улкага чет эл молия капиталининг тухтовсиз окиб келишини маъкуллаганлар, "Саноат ва савдо" булими оркали "Шундай килиш керакки, чет эл капитали саноатимизнинг барча соха ва тизимларига тухтовсиз ва куплаб окиб келсин", дея барча чора-тадбирларни куллаганлар. Масалан, 1900 йил февралида молия вазири С.Ю.Витте маълумотига кура, факатгина саноат акционерлик жамияти ва савдо фирмаларига 1 миллиард рубль чет эл капитали куйилган булиб, жами 5.5 миллиард рубль пул келиб тушган[5]. Россия хукуматининг маблаг ажрата олмаслиги туфайли чет эл капиталисиз Туркистонда, хусусан, Фаргона водийсида хам ишлаб чикариш саноатини ривожлантириш мумкин эмас эди.

Банклар уртасида Фаргона водийсида уз мавкеларини мустахкамлаш, купрок фойда олиш максадида кескин ракобат булган. Улар уз капиталларини ишлаб чикаришнинг асосий сохаларига киритганлар. Масалан, Рус Осиё банки уз капиталининг асосий кисмини пахта ва пахта ёги ишлаб чикаришга сарфлаган булиб, аста-секин бу сохани тула эгаллашга харакат килди. Шу максадда 1911 йил августида иккита йирик ёг ишлаб чикариш заводига эга булган Андреев ширкатини сотиб олиб, уни водийда ёг ишлаб чикариш, чигит уруги ва башка махсулотлар савдоси билан шугулланадиган концернга айлантирди. Ёг саноатида уз устунлигини мустахкамлаш учун уша йили ноябрь ойида чигитни сотиб олиш буйича синдикат (йирик монополистик бирлашма) ташкил этилди. Бу синдикатга учта йирик ёг ишлаб чикариш фирмалари: "К.М.Соловёв и К" ширкат уюшмаси, Наманган ёг ва пахта ишлаб чикариш савдо саноат уюшмаси ва

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

Андреев уюшмаси бирлаштирилди. Банкнинг синдикатдаги иштироки Андреев уюшмаси оркали банкнинг Наманган булимида амалга ошириларди [6].

Шунингдек, ёг сотиш буйича х,ам икки банк уртасида, Рус - Осиё банки ва чет эл билан савдо килиш Рус банки уртасида синдикат тузилиши бошка кичик фирма ва банкларни ташвишга солди. Улар х,ам уз навбатида х,имояланиш максадида синдикатга карши контрсиндикат тузишга киришишди. Бу синдикатга 1913 йил апрель ойида катта пахта тозалаш ва ёг ишлаб чикариш заводларининг хужайини М.Г.Флаксман х,ам кушилди.

1912 йилнинг охирларида хдмкор банклар "Сололин" Вольжск акционерлик жамияти пайларини, 1913 йил июнь ойида Андреев уюшмасининг 1800 та пайини хдмда ^укондаги Вадьяевнинг ёг заводини 2 миллион рублга сотиб олиш оркали Фаргона вилоятидаги ёг ишлаб чикариш саноатининг катта кисмини эгаллаб олди. Синдикат бошкаруви жамият асосий капиталини 3,5 миллиондан 7 миллионга ошириш максадида кушимча 35 минг акция ишлаб чикариш зарурлиги масаласини куриб чикди. 1915 йилда Рус - Осиё банки "Салолин" жамияти акцияларини катта фойда билан рус фирмаларига, немис фирмаларига эса 2423 та акция утказди.

"Туркистонда капиталистик ишлаб чикариш муносабатлари йирик банк магнатларининг молиявий ёрдамисиз ривожланмайди,- деб таъкидлайди В.Суворов. Ана шулар капитализмни молиявий куллаб-кувватлайдилар. Буларни янги курилган ва очилган банклар, омонат кассалар, курилиш компаниялари, транспорт идоралари ва агентликлари мисолида куришимиз мумкин" [7].

Улкамиздаги омонат кассаларининг ривожланишини куйидаги маълумотлардан билиб олиш мумкин: 1881 йилда улкамизда олтита омонат касса очилган булиб, 1200 та омонатчилардан иборат 8 минг рубль омонат куйилган, 1910 йилда эса 117 та омонат кассалари фаолият курсатган булиб, 74 минг омонатчилар 13,3 млн. рубль пулларини омонат кассаларида саклашган.

Шунингдек, темир йул курилиши, нефть ва кумир ишлаб чикарувчи Челикан ва Чимён конлари х,ам рус ва чет эл банклари учун катта фойда келтирар эди [8].

Туркистонда пахта савдо-сотик ва пахта тозалаш саноати Лев Герасимович Кноп фаолияти билан боглик. У 1841 йилда Москвага келиб, рус фукаролигини кабул килган ва 1852 йилдан "Л. Кноп" савдо уйига асос солган. Аввал бошида савдо уйи пахта ва шакар савдоси, когоз, машина ва механизмлар билан шугулланган. Кейинчалик фирма банк ишлари ва саноат билан х,ам шугуллана бошлади. Банк фаолиятини йулга куйгач Л.Кноп Германияга кайтиб кетган. Унинг ишларини угиллари баронлар А.Л.Кноп, Ф.Л.Кноплар давом эттирганлар. Улардан ташкари фирмада Р.И.Прове, Р.Р.Ферстер, кейинрок эса энг кичик барон Ф.А.Кноп х,ам фаолият курсатган.

XIX асрнинг 90 йилларида Фаргона водийсида ерга эгалик килиш ва кучмас мулклар сотиб олиб пахта иши билан кенг хджмда шугуллана бошлади. Фирма пахта сотиб олиш билан чекланиб колмасдан пахта етиштирувчи ва савдо фирмалари билан бевосита алока урнатди. ^укон уездидаги 2 та пахта тозалаш заводини сотиб олди. Уларнинг ишлаб чикариш куввати бир йилда 355 минг пуд пахта толасини ташкил килар эди. 1902 йилда фирма бир канча банкларнинг акцияларини сотиб олиш билан уларнинг бошкарув аъзолари ва хдтто Ф.Л.Кноп - Рус-Хитой банки Кенгаши раиси, А.Л.Кноп -Москва х,исоб банки раиси х,ам булди[9]. Банкларнинг куллаб-кувватлаши билан "Л.Кноп"

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

фирмаси Марказий Осиёда бир неча савдо - саноат акционерлик ширкатларини тузишга киришди. 1905 йилда "Андреев савдо-саноат" ширкати ташкил килинди. Унинг асосий маблаги 750 минг рублни ташкил этарди. Ширкатнинг 1906 йилдаги асосий маблаги 2 млн рублга етиб, таркибида пахта тозалаш, ёг заводи, ёг тозаловчи, совун ишлаб чикарувчи заводлар булган, уларнинг ишлаб чикариш хажми йиллик 3 млн рублни ташкил этарди.

1913 йил февралда булиб утган Москвадаги I пайчилар ширкатининг йигилишида "Л.Кноп" фирмаси ва унинг аъзолари баронлар А.Л.Кноп, Ф.Л.Кноп, А.Ф.Кноп ва Р.Р.Ферстерлар, жами 8000 пайдан 6200 тасини - 1 млн 550 минг рубллик пайни савдога куйдилар. Ширкатдаги 4 директордан иккитаси (А.Ф.Кноп, А.Г.Штейнер) фирма вакиллари эди. Ширкат узида 7 та пахта тозалаш, ёг-совун ишлаб чикариш заводларига эга булиб, бу корхоналар водийнинг ^укон, Андижон, Скобелов, Наманган, Хужанд, Маргилон шахарларида жойлашган эди.

1916 йил март ойида "Л.Кноп» фирмасининг барча фирма-корхоналари бирлаштирилиб, "Волокно» савдо-саноат ширкатига айлантирилди. Шундан кейин хам баронлар Ф.Л.Кноп, А.Л.Кноп, А.Ф.Кноплар бошкарув директорлари булиб колдилар. Янги ширкат ташкил этилган даврда унинг мол-мулки 19,6 млн рубль эди.

Улкамизга кириб келган монополистик капиталнинг 90% и пахта савдосини камраб олиб, пахта ишлаб чикариш билан боглик булган Урта Осиё банк ва фирмаларини уз назоратига олди. Рус ташки савдо банки 1917 йилда Потеляхов савдо ишлаб чикариш ширкати билан пахта савдо учун 6 млн. рубл кредит олиш учун шартнома имзолади. Ширкат олинган пахтанинг ярмини банкка сотиш хамда кредит учун % %, вексел учун 6,5 % туловларни амалга ошириш мажбуриятини олди. 1917 йилнинг май ойида банк ширкатга кредит бериш микдорини оширди. Фаргона харбий губернаторининг маълумотига кура 1914 йилнинг ёзида "Мейеркорт" ширкати пахта савдоси буйича банк назоратига олинган эди.

Волга-Камск банкининг ^укон филиали 1914 йилда Р.В.Мейеркорт учун 200 минг рублга, Ярославль Катта манифактурасига 4 млн рублга, "Ака-ука Крафт" савдо уйига 5 млн рублга кредит очган эди. Банклар уз манфаатларидан келиб чикиб, кредит фоизлари билан чекланиб колмасдан, аксарият холларда пахта операцияси билан хам шугулланишган. 1916 йилда банк 5 та йирик фирмаларга: «Ака-ука Крафт", Андреев, Вадьяев, Потеляхов савдо уйлари ва Ярославль Катта манифактураси ширкатларига пахта савдоси учун 65,48 млн. рубл кредит ажратган. 1917 йилнинг августида уларнинг банкдан карзи 15,139 млн. рублни ташкил этган эди. Банкларнинг пахта савдоси буйича саноат капитали билан кушилиши натижасида Туркистонга молия капитали шаклланди [10].

Шунингдек, ахолининг банкдан карздорлиги хам 1912 йил ноябрь ойида давлат банкларига 27 млн. 500 минг рубль, хусусий банкларга 129 млн. 200 минг рубль булиб, Фаргона водийси буйича 80 млн. 300 минг рубль ёки бутун карздорликнинг 51 % ини ташкил этган [11].

МУ^ОКАМА

Шундай килиб, биз XIX асрнинг охири - XX аср бошларида бутун Туркистон, хусусан Фаргона водийсига Гарб капиталини - хусусий сармоя, кучмас мулк, завод ва фабрика, савдо бирлашмаларининг акцияси сифатида ва бошка шаклларда кириб келишини куриб утдик. Юкоридаги маълумотларга асосланиб айтишимиз мумкинки, биз куриб чиккан куплаб муаллифларнинг илмий тадкикотлари - монографиялар. Маколалар

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

ва бошкалар, собик иттифок даврида чоп этилган булиб, баъзи масалаларга шу давр сиёсати нуктаи назаридан ёндашганлар. Баъзилари масалага обьектив ёндашган, аксарият олимлар эса, прогрессив ахдмиятини, х,ар кандай боскинчилик дастлабки даврда киргин, бахтсизлик келтирса-да, маълум даврдан кейин ижобий таъсир этиши мумкинлигини айтиб утишган. Бошкаларида эса, вакт нуктаи назаридан, уша даврни факат ёмонлаш, рус капитализми улкага факат кулфат ва ёмонликлар келтирганлигини таъкидлаганлар.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтиш мумкинки, муаллифлар томонидан айтилган фикрлар маълум сохдлар учун тугри булган. Аникроги, Туркистонга чет эл капитали очикчасига эмас, балки рус банкларининг улкамиздаги булимлари, чет эл фирмалари ва бирлашмалари оркали кириб келганлиги тадкикот жараёнларида маълум булди. Демак, чор маъмурлари, бир томондан, чет эл капитали олиб келинишини хох,ламаса-да, улкадаги жуда катта табиий ресурслардан чет эл сармоясисиз фойдаланиб булмаслигини яхши тушунганликлари туфайли чет эл, хусусан, Еарбий Европа капиталининг Туркистонга кириб келишига монелик килмаганлар.

Х,озирги даврда иктисодий ислохотларнинг чукурлашиб боришида, Банк ва унга оид муассасалар, ишбилармонлик, тадбиркорлик фаолиятларининг тарихи масалалари бозор муносабатларининг ривожланиб боришида уз ахдмиятини саклаб колмокда. Шунингдек, урганилган XIX асрнинг охири - XX аср бошларида рус ва чет эл тадбиркорлари томонидан кандай амалга оширилганлиги масаласига х,олисона бах,о берилиши, мамлакатимизга бугунги кунда чет эл инвестициясини жалб этилишида катта ахдмиятга эга булса максадга мувофик булар эди.

REFERENCES

1. Аминов А.М. Экономическое развитие Средней Азии (Колониальный период). Т., 1959., Аминов А., Бобоходжаев А. Экономические и политические последствия присоединения Средней Азии к России. Т., «Узбекистан», 1966., Вексельман М.И. Российский монополистический и иностранный капитал в Средней Азии (конец XIX -начало XX века). Т., «Фан», 1987

2. Khadzhimuratov Abdukakhkhor Abdumutalovich. FORMATION AND ORIGINS OF THE DEVELOPMENT OF ENTREPRENEURIAL ACTIVITI IN UZBEKISTAN. EPRA-International Journal of Research & Development(IJRD). Volume: 6 | Issue: 7| July2021/ p.122-130.|| Journal DOI: 10.36713/epra2016 || SJIF Impact Factor 2021: 8.013|| ISI I.F.Value: 1.241 ; Хаджимуратов А.А. ИСТОРИЧЕСКИЙ АСПЕКТИ ВОЗНИКНОВЕНИЯ И РАЗВИТИЯ АЗИАТСКОГО ТИПА ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА. БЮЛЛЕТЕНЬ НАУКИ и ПРАКТИКИ/Россия. 2021.Т.7.№8 С. 385-394. https://doi.org/10.33619/2414-2948/69

3. Круковская С.М. Встречи с Кокандом. - Т.: Узбекистан, 1977. - С. 67-68.

4. Круковская С.М. Встречи с Кокандом. - Т.: Узбекистан, 1977. - С. 67-68.

5. Вексельман. М.И. Российский монополистический и иностранный капитал в Средний Азии.-Т.: Фан. - С. 26.

6. Вексельман М.И. Российский монополистический и иностранный капитал в Средний Азии. - Т.: Фан. - С 63.

7. Суворов В. Историко-экономический очерк развития Туркистана. - Т., 1962. - С. 100.

INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL VOLUME 1 ISSUE 5 UIF-2022: 8.2 | ISSN: 2181-3337

8. Аминов А., Бобоходжаев А. Экономические и политические последствия присоединения Средней Азии к России. Т., «Узбекистан», 1966.- С. 87.

9. Вексельман М.И. Российский монополистический и иностранный капитал в Средний Азии.-Т.:Фан. - С. 35.

10. Вексельман М.И. Российский монополистический и иностранный капитал в Средний Азии.-Т.:Фан. - С. 37,57-58

11. Аминов А., Бобоходжаев А. Экономические и политические последствия присоединения Средней Азии к России. Т., «Узбекистан», 1966.- С. 159.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.