Научная статья на тему 'ФАРҒОНА ВИЛОЯТИДА ДЕҲҚОНЧИЛИК МАДАНИЯТИНИНГ АҲОЛИ ТУРМУШ ТАРЗИДАГИ ЎРНИ'

ФАРҒОНА ВИЛОЯТИДА ДЕҲҚОНЧИЛИК МАДАНИЯТИНИНГ АҲОЛИ ТУРМУШ ТАРЗИДАГИ ЎРНИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
108
15
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
Деҳқончилик маданияти / аҳоли турмуш тарзи / қишлоқ хўжалиги / пахта якка ҳокимлиги / қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари / истеъмол товарлари.

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Акмал Абдурашидович Марозиқов

Фарғона вилоятида мустақиллик йилларида кўпгина турдаги озиқ-овқатлар истеъмолида ўсишга эришилди. Бунинг асосий сабаби пахта якка хокимлигига барҳам берилиши ва бошқа турдаги қишлоқ хўжалик маҳсулотларини етиштиришга эътиборнинг кучайиши бўлди. Ушбу мақолада Фарғона вилоятида деҳқончилик маданиятининг аҳоли турмуш тарзига таъсири ва ўрни таҳлил қилинган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ФАРҒОНА ВИЛОЯТИДА ДЕҲҚОНЧИЛИК МАДАНИЯТИНИНГ АҲОЛИ ТУРМУШ ТАРЗИДАГИ ЎРНИ»

ФАРГОНА ВИЛОЯТИДА ДЕХДОНЧИЛИК МАДАНИЯТИНИНГ АХОЛИ

ТУРМУШ ТАРЗИДАГИ УРНИ

Акмал Абдурашидович Марозиков

Кукон ДПИ

Аннотация: Фаргона вилоятида мустакиллик йилларида купгина турдаги озик-овкатлар истеъмолида усишга эришилди. Бунинг асосий сабаби пахта якка хокимлигига бархам берилиши ва бошка турдаги кишлок хужалик махсулотларини етиштиришга эътиборнинг кучайиши булди. Ушбу маколада Фаргона вилоятида дехкончилик маданиятининг ахоли турмуш тарзига таъсири ва урни тахлил килинган.

Калит сузлар: Дехкончилик маданияти, ахоли турмуш тарзи, кишлок хужалиги, пахта якка хокимлиги, кишлок хужалиги махсулотлари, истеъмол товарлари.

THE ROLE OF AGRICULTURAL CULTURE IN THE LIFESTYLE OF THE

PEOPLE IN FERGANA REGION

Akmal Abdurashidovich Maroziqov Kokand state pedagogical institute

Abstract: During the years of independence, Fergana region has seen an increase in the consumption of many types of food. The main reason for this was the abolition of cotton monopoly and increased attention to the cultivation of other types of agricultural products. This article analyzes the impact and role of agricultural culture in the lifestyle of the population in Fergana region.

Keywords: Farming culture, lifestyle, agriculture, cotton monopoly, agricultural products, consumer goods.

Фаргона вилоятининг туманларида дехкон хужаликларининг экин майдонлари бир-биридан фарк килган. Х,ар бир туман, ёки худуд маълум бир турдаги махсулот етиштиришга ихтисослашган. Масалан, Олтиарик тумани эртанги бодринг, кузда эса узум ва турп етиштиришга, Кува тумани анор ва нок етиштиришга, Тошлок тумани помидор, булгор калампири, Бувайда тумани анжир ва девзира гуруч етиштиришга, Фаргона, Риштон ва Бешарик туманлари урик етиштиришга ихтисослашган. Ихтисослаштиришнинг бундай булишига йиллар давомида бир неча омиллар сабаб булиб келган. Масалан, шу жойда яшаётган кишиларнинг менталитети, табиий иклими ва тупрок шароити

KaSunapHu Kupuram MyMKuH. ByHu Sup Hena M3 fiunnapgaH öepa TaKpopnaHuS KenaeTraH acocufi caSaSnapgaH geS xucoSnam MyMKHH, my Souc fiunnap gaBoMuga TaÖHHH hkhhm mapomugaH KenuS hukk^h xonga MatnyM Sup Typgaru экнннн eramrapum Ta^puSacu Ba aHtaHanapu maKmaHuS, TapKuS TonuS KenraH.

BnnoaTHHHr OaproHa, kykoh, MaprnnoH KaSu maxapnapura akuh ^ofinamraH TyMaHnapHHHr gexKoH xy^anuKnapuga acocaH эpтaнгн caÖ3aBOTnap, pe3aBop Ba KapTomKa eTHmTupuö KenraH, MycTa^H^nHK fiunnapuga xaM OnTuapuK TyMaHuga gexKoH xy®;anHKnapHHHHr yMyMufi экнн MafigoHnapHHHHr KapufiuS 85 ^orou, OaproHa TyMaHugaru xaMga Y36eKHCTOH TyMaHugaru gexKoH xy^anuKnapu Ba экнн MafigoHnapuHuHr 66 $ou3u, OxyHÖoSoeB Ba TomnoK TyMaHugaru gexKoH xy^anuKnapu экмнн MafigoHnapuHuHr 55 ^oroura caÖ3aBOT экннпapн экн6 Kenagunap. Cyx TyMaHugaru gexKoH xy^anuKnapu y3 TOMop^a epnapura acocaH KapTomKa Ba monu экagнпap. KyBacofi maxpugaru gexKoH xy^anuKnapu эca y3napura a^parnnraH экнн MafigoHnapuHuHr 80-90 ^orouHu onMa, Sexu, onxypu, hok, ma^Tnonu Ba SomKa MeBanu gapaxTgap SunaH SaHg Kunagunap. ^aHrapa Ba E3eBoH TyMaHugaru gexKoH xy^anuKnapu KoByH, TapBy3, monu, epeHFoK Ba SomKa caÖ3aBoT экннпapн, EyBafiga, BoFgog, PumToH TyMaHugaru gexKoH xy^anuKnapu monu eramrapum, KaHgaK ypuK, aH^up MypaSSocuHu Tafiepnam, epeHFoK, cynypru eTumTupum Kaöu gexKoHnunuK SunaH myFynnaHuö Kenagunap. ^xkoh xy^anuKnapu KumnoK xy^anuK экннпapн xocungopnuruHuHr MyHTa3aM paBumga WKopu Synumura MycTaKunnuK fiunnapu ynapHuHr epra Ba eTumTupuraH MaxcynoTura эгaпнк xuccuHuHr omuS Sopumu Ba my acocga fiungaH-fiunra MaB^yg epnapgaH yHyMnupoK ^ofiganaHumra uHTunum xaM caSaS SynraHnuruHu anoxuga TatKugnaS yTum no3uM.

BunoaTga KefiuHru fiunnapga KynruHa Typgaru o3uK-oBKaraap ucTetMonuga ycumra эpнmнпgн. ByHuHr acocufi caSaSu naxTa aKKa xoKuMnurura SapxaM Sepunumu Ba SomKa Typgaru KumnoK xy^anuK MaxcynoTnapuHu eramrapumra эtтн6opнннг Kynafiumu Syngu. 1998 fiunra KenuS pecnySnuKaga umnaS nuKapunraH KumnoK xy^anuK MaxcynoTnapuHuHr 60,3 $ou3u gexKoH xy^anuKnapu 3uMMacura TyFpu Kengu, KumnoK xy^anuK MaxcynoTnapuHuHr 35,7 ^epMep xy^anuKnapu ToMoHugaH umnaS nuKapungu. AfiHu nafiTga 19912004 fiunnapga KumnoK xy^anuruga acocufi o3uK-oBKar MaxcynoTnapuHu eTumTupumgaru SapKapopnuru gexKoH xy^anuKnapuga MaxcynoT Kynafiumu xucoSura caK^aS KonuHgu. ^yMnagaH, 1991-2004 fiu^napga KapTomKaHuHr xocungopnuru geapnu 2 MapTa, caB3aBoT экaнпapн 117 $ou3, nonu3 экннпapн эca 135 ^ou3 omraH. ByHgafi xocungopnuK gexKoH xy^anuKnapuHuHr MynKKa, epra Ba eTumTupraH MaxcynoTura эгaпнк xuccu Ba umoHnuHu omuS Sopumura Ba my acocga MexHarra SynraH MyHocaSaTugaru y3rapumnapra caSaS Syngu. fflyHuHrgeK, BunoaTHuHr Sat3u TyMaHnapuga gexKoHnap Sup Hena W3 fiunnuK Ta^puSanapHu

куллаган холда ерга ишлов бериш ва ундан фойдалана билиш имконига эга булдилар1.

Масалан, дехконлар 10 сотих экин экиладиган майдонга 15-20 тонна махаллий угитни 15-30 см. чукурликда кумиб, эрта бахорда ер хайдайдилар. Орасини 2 м. килиб арик олиб, унинг икки бетига гумусли тувакчаларда бодринг экадилар. Дасатлабки даврларда полиэтиленли пленкалар уралади. Плёнкалар кучатлардан 25-30 см. юкорида булади. Агротехник тадбирлар ва сугориш тизимини об хаво шароити ва кучатларнинг навларига караб олиб борадилар. Апрель ойининг охирларига бориб биринчи хосилни оладилар. Х,ар 2-3 кунда хосил олиб туришга эришиб, хосилдорликни 6-7 тоннага етказадилар. Дехконлар бодринг кучатлари гуллаган вактда, 5 майдан кечиктирмасдан, катор ораларига маккажухори экадилар. Бошлангич даврларда маккажухорининг усиши 20-30 кунда 25-30 см.ни ташкил килади ва анча катта булиб колган бодринг кучатларини усишига халакит бермайди. Маккажухори хосили июль ойининг охирларида йигиштириб олинади. Август ойининг униничи кунига кадар маккажухори поясидан бушатилган майдонларни хайдалиб, жуяклар олинади, сунгра сугорилади. Жуякларни хар икки бетига турп экилади. Униб чиккан кучатларнинг оралиги 15-20 см.ни ташкил килади, ноябрь ойига келиб хосил етилади. Турп кучатлари чикиши билан дехконлар жуякларнинг тепа кисмига икки катор сабзи уруг экиб чикадилар. Сабзи билан турп бир вактда етилади. Шунингдек, дехконлар уз уйлари атрофлари ва томорка ерларига турли мевали дарахтлар хам экадилар. Шу боис хам Фаргона вилоятида мева-сабзавот етиштиришда уз урнини топди. Буни куйидаги маълумотлардан куриш мумкин.

Умуман, Фаргона водийси дехконлари уз миришкорликлари билан донг таратганларини алохида таъкидлаш лозим. Масалан, Фаргона вилояти Олтиарик туманидан А.Мирзажонов бир туп гайноли дарахтига АКШ, Европа, Узок Шарк, Хитой, Корея давлатларидан келтирилган 18 хил дуккакли меваларни улаган. 5 сотихли томоркасидаги турли хил мева кучатлари утказган2. Фаргона вилоятининг Дангара туманидаги "Дангара агро томат" МЧЖдаги иссикхонада Голландия, Германиядан келтирилган кизил, сарик ва кора рангдаги жахон бозорида харидоргир булган помидорлар етириштириш йулга куйилди. Натижада 2019 йилнинг февраль ойини узида 110 минг долларлик помидор хорижга экспорт килинган3. Фаргона вилоятидан

1 Байманова М.Ж., Исроилова Х..М. Иктисодиётни эркинлаштириш шароитида мева-сабзавотчилик махсулотлари ишлаб чиквришнинг жорий холати ва унинг узгариши // Иктисод ва молия. -№7, 2011. - Б. 25.

2 Олтиарикдв бир дарахтдан 18 хил мева олинмокда // Халк сузи 2018 йил 11 июнь.

3 Дангарадан -жахон бозорига // Фаргона хакикати 2019 йил, 4 апрель.

Россиянинг Поволжье, Урал худудларига кишлок хужалик махсулотлари

" 4

жунатилди4.

2019 йил январь-марть ойларида Фаргона вилоятидаги шахар ва туманлар томонидан амалга оширилган импорт хажмлари (худуди аникланмаган ва жисмоний шахслар томонидан амалга оширилган импорт хажмларидан

ташкари), млн. АКШ долларида5

2019 йил январь-марть ойларида Фаргона вилоятидаги шахар ва туманлар томонидан амалга оширилган экспорт хажмлари (худуди аникланмаган ва жисмоний шахслар томонидан амалга оширилган экспорт хажмларидан

ташкари), млн. АКШ долларида

4 Бош^ирдистон делегацияси - Фаргонада // Фаргона хадщати 2019 йил 14 апрель.

5 Фаргона вилояти Бешарик; туман статистика бош^армаси.

Вилоятнинг Бешарик тумани эса богдорчиликка ихтисослашган булиб, бу сохада бир катор илгарилаганлигини куйидаги диаграммадан куриш мумкин. Фаргона вилояти Бешарик туманида фаолият курсатаётган фермер хужаликларининг йуналишлар буйича таркибий булиниши6. (сони)

85

■ Богдорчилик

■ Пахта-Fалла

■ сабзавот ва полиз

■ Чорва (парранда, йилки)

■ Баликчилик

■ Бошкалар

Вилоятнинг биргина Бешарик туманида 2018 йил январь-декабрь ойларида барча тоифадаги хужаликлар томонидан 48.802 тонна сабзавотлар ишлаб чикарилди, Мевалар ва резаворлар, жами барча тоифадаги хужаликларда 18.896 тонна ташкил этди, картошка жами барча тоифадаги хужаликларда 18.883 тонна ташкил этди, полиз жами барча тоифадаги хужаликларда 4472 тонна ташкил этди, узум жами барча тоифадаги хужаликларда 1.495 тонна ташкил этди7. 2019 йил январь-март холатига туманда фаолият курсатаётган фермер хужаликлари сони 1345 тани ташкил этади. Жумладан, пахта ва галлачилик йуналишида 422 та, богдорчилик ва узумчилик йуналишида 730 та, чорвачилик йуналишида 22 та, баликчилик йуналишида 58 та, сабзавот ва полиз 27 та бошка йуналишда 85 тани ташкил этди.

Фаргона вилоятида уругчиликда хам талаб катта булган туманлар хам бор. 2010 йилда сабзавот етиштиришда уругликка булган энг юкори эхтиёж Олтиарик туманида 19,8 фоиз, Риштон туманида 12,1 фоиз, Тошлок туманларида 8,5 фоиз кузатилган. Полиз экинлари буйича асосан Ёзёвон туманида 30,1 фоиз, Кува шахрида 28,4 фоиз булган. Мева кучатларга Кувасой 6,4 фоиз, Бешарик туманида 6,4 фоиз, Охунбобоев туманида 6,4 фоиз, Риштон туманида 6,4 фоиз, Тошлок туманида 7,5 фоиз, Учкуприк туманида 7,5 фоиз, Фаргона туманида 8,6 фоиз талаб катта булган. Узумчилик ерларини кенгайтириш ва янги навларни етиштиришга Охунбобоев туманида 14,8 фоизни, Олтиарик туманида 12,0 фоизни, Фаргона туманида 10,2 фоизни

6 Узбекистан Республикаси Давлат Статистика Бошкармаси Бешарик тумани статистика булими. 2019.-16 бет.

72018 йил Фаргона вилояти Бешарик тумани хокимиятида ижтимоий-иктисодий ривожланиш ва иктисодий исло^отлар бориши якунлари тахлили. Фаргона вилояти хокимияти жорий архиви.

ташкил этган. 2010 йилда Фаргона вилоятида мева-сабзавот махсулотлари етиштириш учун заруррий уруглик, кучат, минерал шгит, ва бошка ресуррсларни туман ва шахарлардаги мавжуд 72 та савдо дуконлари оркали етказиб берувчи ташкилотлар олинди. Умуман дехкончиликнинг узок тарихий тараккиёти давомида тажрибани махкам эгаллаган Фаргона вилоятида 20072010 йилларда ахоли жон бошига 40,8 кг. картошка (республика курсаткичидан 0,3 кг.куп), 114,6 кг. сабзавот (Республика курсаткичларидан 48,7 кг.га кам), 55,7 кг. мевалар (Республика курсаткичидан 12,5 кг.га куп), 16,0 кг.узум (Республика курсаткичидан 15,3 фоизга кам) етиштирилди. Бу Фаргона водийси вилоятларига караганда анча кам булиб, картошка (Андижон вилоятидан 0,5 кг. куп) ва мевалар буйича (Наманган вилоятидан 18,6 кг.куп) юкори урин тутди, узум буйича уртача холатни эгаллади8. Юкорида такидлаб утилганидек, фермер хужаликлари кишлок хужалигида етакчи бугин сифатида самарали хужалик шакли эканлигини тобор намоён этиб борди. Фермер хужаликлари сонини купайиши уларга уз вактида моддий-техника ресурслари таъминоти буйича хизмат курсатишнинг холатига хам боглик булди.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Байманова М.Ж., Исроилова Х,.М. Иктисодиётни эркинлаштириш шароитида мева-сабзавотчилик махсулотлари ишлаб чиквришнинг жорий холати ва унинг узгариши // Иктисод ва молия. -№7, 2011. - Б. 25.

2. Олтиарикдв бир дарахтдан 18 хил мева олинмокда // Халк сузи 2018 йил 11 июнь.

3. Дангарадан -жахон бозорига // Фаргона хакикати 2019 йил, 4 апрель.

4. Узбекистон Республикаси Давлат Статистика Бошкармаси Бешарик тумани статистика булими. 2019.-16 бет.

5. 2018 йил Фаргона вилояти Бешарик тумани хокимиятида ижтимоий-иктисодий ривожланиш ва иктисодий ислохотлар бориши якунлари тахлили. Фаргона вилояти хокимияти жорий архиви.

8 Байманова М.Ж., Исроилова Х..М. Иктисодиётни эркинлаштириш шароитида мева-сабзавотчилик махсулотлари ишлаб чиквришнинг жорий холати ва унинг узгариши // Иктисод ва молия. -№7, 2011. - Б. 24.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.