Научная статья на тему 'ФАРҒОНА-ТОШКЕНТ МАҚОМ ЙЎЛЛАРИ ҲУСУСИДА'

ФАРҒОНА-ТОШКЕНТ МАҚОМ ЙЎЛЛАРИ ҲУСУСИДА Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
61
9
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
Сақил / Ҳафиф / Рамал / Хазаж / Ду-як / Уфар / Фохтий / Турк / Мухаммас / Авсат / Чорзарб / Зарбул-Футҳ / Дурафшон / Самоий / Чанбар / Миатайн ритм / ўлчов баҳрлари / дойра-ноғора / усуллар

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Маъруфжон Мамиржон Ўғли Расулов

Фарғона-Тошкент мақом йўллари ҳақида бизнинг даврга қадар тадқиқотлар олиб борган мусиқашунос устозлар рисолаларидаги маълумотларга ва халқ мусиқа ижрочилигидаги амалиётда синалган услубларга, хулосаларга таяниб умумий ва керакли фикрларни қисқа ва лўнда баён этишга ҳаракат қилганмиз. Ушбу мақом йўлларининг 12 мақом таркиби билан боғлиқлиги ва тарихий назарий жихатларини қисман кўриб чиқилган, тахлил этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ФАРҒОНА-ТОШКЕНТ МАҚОМ ЙЎЛЛАРИ ҲУСУСИДА»

"Oriental Art and Culture" Scientific Methodical Journal / http://oac.dsmi-qf.uz Volume 4 Issue 3 / June 2023

ФАРГОНА-ТОШКЕНТ МАЦОМ ЙУЛЛАРИ ХУСУСИДА

Маъруфжон Мамиржон угли Расулов marufj onrasulov92@mail .ru Андижон давлат университети

Аннотация: Фаргона-Тошкент маком йуллари хакида бизнинг даврга кадар тадкикотлар олиб борган мусикашунос устозлар рисолаларидаги маълумотларга ва халк мусика ижрочилигидаги амалиётда синалган услубларга, хулосаларга таяниб умумий ва керакли фикрларни киска ва лунда баён этишга харакат килганмиз. Ушбу маком йулларининг 12 маком таркиби билан богликдиги ва тарихий назарий жихатларини кисман куриб чикилган, тахлил этилган.

Калит сузлар: Сакил, Хдфиф, Рамал, Хазаж, Ду-як, Уфар, Фохтий, Турк, Мухаммас, Авсат, Чорзарб, Зарбул-Футх, Дурафшон, Самоий, Чанбар, Миатайн ритм, улчов бахрлари, дойра-ногора, усуллар

REGARDING FERGANA-TASHKENT MAKOM ROADS

Marufjon Mamirjon oglu Rasulov marufj onrasulov92@mail .ru Andijan State University

Abstract: We have tried to briefly and concisely outline the general and necessary provisions, based on the information in the treatises of musicologists who have studied the Ferghana-Tashkent makom until our time, and the methods and conclusions tested in the practice of folklore performance. The connection of these status paths with the structure of 12 maqoms and historical theoretical aspects was partially considered and analyzed.

Keywords: Sakil, Khafif, Ramal, Khazaj, Du-yak, Ufar, Fokstiy, Turk, Mukhammas, Avsat, Chorzarb, Zarbul-Fut, Durafshan, Samoy, Chanbar, Miatayn rhythm, measurement of the seas, doira-nogora

Кириш

Фаргона ва Тошкент вохаларида юзага келган бир кисмли ва туркум шаклидаги чолгу ва ашула йуллари узбек макомлари тизимидан, узига хос таркиби билан алохида ажралиб туради. Айтиш жоизки, Фаргона - Тошкент маком йуллари Узбек мусикашунослигида нихоятда мунозарали ва бахс талаб этадиган мавзулардан биридир.

Адабиётлар тахлили ва методология

Мазкур улкан мусикий меросни илмий урганишда Исхок Ражабов, Виктор Беляев, Файзулла Кароматли, Илёс Акбаров, Тухтасин Гафурбеков, Отаназар Матёкубов, Равшан Юнусов, Окилхон Иброхимов сингари олимларнинг олиб борган тадкикотлари ахамиятли булмокда. Хусусан, номлари тилга олиган мусикашунос олимларимизнинг илмий ишларида Фаргона - Тошкент маком йулларига доир муайян маълумотларни куриш мумкин.

Атокли олим Исхок Ражабов узининг "Макомлар масаласига доир" монографиясида ушбу макомларни "Фаргона - Тошкент маком йуллари" деб номлашни илгари сурган эди. Олимнинг йирик илмий-тадкикот ишларида Фаргона - Тошкент маком йулларининг келиб чикиш манбалари хамда таркибий хусусиятлари хакида хам батафсил суз юритилади.1

Бунда урганилаётган макомлар Шашмакомнинг муайян вариант-куринишлари сифатида эътироф этилади: "Шашмаком яратилгандан кейинги даврларда Фаргона ва Тошкент водийсида бир неча музыка асарлари цикли -макомларнинг маълум вариантлари юзага келди. Бундай мусика асарлари орасида куй киёфаси ва куй принципидаги характерли белгилари нуктаи назаридан турт маком цикллари алохида ажралиб туради. Фаргона - Тошкен маком циклларига - Баёт, Дугохи Хусайний, Чоргох, Шахнози Гулёр киради уларнинг хар бири олтитагача шохобчаларга эга, хамда сонлар воситаси билан бир-биридан ажратилади"2.

И.Ражабов Урта Осиёнинг турли водийлари ва шахарларида Шашмакомнинг шубалари таъсири остида жуда куп куй ва ашула йуллари булганлигини таъкидлаб, Фаргона - Тошкентда бастакорлик ижодиётининг махсули булган маком йулларидаги куй ва ашулаларнинг куй ва усул вариацияси асосидаги туркум асарлар вужудга келганлигини хам уз мулохазаларида баён этади.

Шунингдек, И.Ражабов юкорида келтирилган фикрларни Шашмаком ва Фаргона - Тошкент маком йулларини узаро таккослаш усули билан уларнинг ухшаш ва фаркли жихатларини асослашга интилади. Яъни, Баёт, Дугохи Хусайний ва чоргох йуллари Шашмакомнинг шу номлар билан аталган шубалари асосида яратилган булиб, Шахнози Гулёр эса турли маком шуъбалари, айникса Сегох макоми шуъбалари асосида юзага келганлигига алохида ургу беради ва Тошкент, Фаргонада машхур булган Баёт номи бевосита Наво макомидаги Талкин, Наср шуъбаларида Талкини Баёт ва Насри Баёт тарзида кулланилишини маълум килиб, Фаргона - Тошкент маком йулларининг Шашмакомдан келиб чиккканлигини таъкидлайди.

1 Ражабов И. Макомлар масаласига доир. Тошкент, 1963, 255 бет; Ражабов И. Макомлар. Тошкент, 2006 й. 285 бет.

2 Ражабов И. Макомлар масаласига доир Тошкент, 1963 й. 255 бет

ПсЁШ^^н! 23 ISSN 2181-063Х/ Impact Factor 4.047 (SJIF 2021)

Шу уринда Шарк халклари касбий мусикасининг назарий жихатларини чукур тадкикотчиси профессор В.Беляевнинг карашлари хам нихоятда ахамиятлидир. Олим Гулёр-Шахноз мисолида Фаргона-Тошкент маком тизимлари Шашмакомдан бошкачарок тарзда, яъни купрок ижтимоий-маиший мухитда шаклланганлигини, савдогар ва ишчи-хизматчилар орасида карор топганлигини таъкидлайди.3 Бунда маком тизимларининг худудий таркалиши ва турли шахарларда кенг тарзда тармок ёйганлигига ишора килинади.

Р.Юнусовнинг карашларида хам шунга ухшаш ёки якин фикрларни курамиз: "Фаргона-Тошкент махаллий услублари муайян бир худудда ижодий марказлашмаган, Бухоро ва Хива сингари хукмдорлар саройида вужудга келмади. Балки шунинг учун хам мазкур мухит унинг яхлит тизим сифатида карор топишига тускинлик килгандир. Шунга кура Фаргона-Тошкент макомлари умумий яхлит тамойилларга буйсунмаган тарзда вужудга келган". Р.Юнусов Фаргона-Тошкент маком йулларини Бухоро ёки Хоразм макомлари синггари барча чолгу ва ашула кисмлари ила мантикан узаро яхлит мажмуага богланмаганлигига ургу беради. Шу билан бирга бу маком йулларининг шакллантирувчи конуниятлари, парда тузилишлари, куй-оханг мавзулари, вазн-усуллари Шашмакомнинг айрим номдош кисмлари билан муштарак эканлигини хам эслатиб утади4.

Отаназар Матёкубовнинг "Макомот" монографиясида Фаргона-Тошкент макомларининг тарихий илдизларига оид ишончли ёзма манбаларнинг танкислиги хамда ижродаги куй ва ашулаларнинг мукаммал танкидий матнларининг деярли йуклигини такидлар экан Гулом Зафарий тузган шажарага асосланган тарзда "Уз мохиятига кура Фаргона-Тошкент маком йуллари Шашмаком, Хоразм макомлари ёки бошка бир тизимнинг кучирмаси эмас, балки муштарак макомот негизида ерлик созанда ва бастакорлар томонидан ишланган шаклдир. Парда ва усул тамойилларининг ухшашлиги билан бир каторда куй ва ашулаларда Фаргона, Тошкент шевасига хослик яккол сезилиб туради"5, дейди ва мазкур тизимни таркок куй ва ашулалар мажмуаси эканлигини ва уларнинг тула сархисоб этилмаганлигини айтиб утар экан уз даврининг таникли мусика арбоби Гулом Зафарий томонидан 30-йилларнинг бошида Фаргона Тошкент классик мусика устозларининг махсус шажарасига алохида ургу беради.

Шунингдек, О.Матёкубов Бухоро Шашмакоми ва Хоразм макомларининг умумий куриниши ягона тартибдаги маком туркумлари сифатида тузилган булса, Фаргона Тошкентда улар бир ном остида икки учтадан еттитагача асар келишини хамда уларнинг бошдан охиригача чолгу ёки ашула йули тарзида

3 Беляев.В. Гулёр-Шахноз // Проблемы музыкального фольклора народов СССР. Москва, 1973, 357-358 бетлар.

4 Юнусов.Р Узбек халк мусикаси ижоди (Илмий-услубий тавсиялар) 2-кисм, Тошкент, 2000, 50 бет.

5 Матёкубов О. Макомот Тошкент 2004 й. 86 бет.

ПсЁШ^^н! 24 ISSN 2181-063Х/ Impact Factor 4.047 (SJIF 2021)

ижро этилишини, хамда Хоразм макомларининг Шашмакомдан ёки Шашмакомнинг бадиий ахамиятини Фаргона-Тошкент маком йулларидан афзал дейишга асос йуклигини ва уларнинг хар бири узига яраша кадр кийматга эга эканлигини таъкидлайди6.

Окилхон Иброхимовнинг Фаргона-Тошкент маком йулларига доир илмий-назарий карашлари унинг шу мавзуга багишланган номзодлик диссертациясида муфассал баён этилган. Хусусан, олим Фаргона-Тошкент маком йулларининг тарихий илдизлари Шашмакомга бевосита боглик эканлигига эътироз билдиради. Чунки, мазкур худудларда маком санъати Шашмаком шакллангунига кадар амалда булганлигини ёзма манбалар асосида эътироф этади. Бинобарин, О.Иброхимов Гулёр-Шахноз, Мискин ва Муножот каби туркумларнинг парда-оханг мукобилларини Шашмакомда топиш амри махоллигини хамда Фаргона-Тошкент мусика услуби билан йугрилган маком йулларига нисбатан Шашмаком вариантлари тушунчасини ишлатиш хар доим хам узини оклайвермаслигини уринли таъкидлаб утади7.

Натижалар. Айни пайтда О.Иброхимов уз изланишларида Фаргона-Тошкент маком йулларининг тарихий илдизлари Ун икки маком тизимига бориб такалишига эътиборини каратиб, бунга катор далилларни хам келтириб утади.

Жумладан, олим Гулёр-Шахнознинг парда хамда куй асосларини кузатар экан, унинг Ун икки макомдаги олти овозалардан бири билан (гарчи уларнинг боскичларининг центлардаги ифодаси айнан мос тушмаса-да), мувофик келишини, куй харакати ва охангларининг мутаносиблигини алохида таъкидлаб утади.

Шунингдек, олим Ун икки макомдаги Зангуланинг товуш пардаларини Фаргона-Тошкент макомларидан Чоргохда хам мавжудлигини бир катор мисоллар келтириб исботлайди8. Мисол № 1.

Зангула:

Мисол № 2. Чоргох:

6 Матёкубов О. Макомот Тошкент 2004 й. 86 бет.

7 О.Иброхимов "Фергана-Ташкентские макомы" Ташкент - 2006г, 13бет.

8 О.Иброхимов "Фергана-Ташкентские макомы" Ташкент - 2006г, 68-69бетлар.

Чоргох I C. 98-105; 17}

» ___Üüütüä_

$ TJ-*-—"- " --■ ---I

1----;-!_I

iilMI V i ,1

Млшки Чоргох {5, с. 432-436}

Jwiyjia

О.Иброхимов уз тадк;ик;отларида мaзкyp тизимнинг хусусиятларини нафакат Ун икки маком, бaдки Шашмаком, Хоpaзм макомлари хамда хад; ижодининг турли кecимидa хам тахлил килар экaн yлapнинг лaд, усул, мeтpо-ритм Ba тapихий жихатларини киёсий-таккослама ycyлдa такдим этиб хyлоcaлap чи;аради.

Мухокама. Мyaдлиф ФapFOнa-Тошкeнт мак;ом йулларини изчил киёсий урганар экaн, yлapни нафакат Ун икки маком тизими, бaдки вохада карор топгaн яллa, aшyлa, кaттa aшyлaлap билaн хам yЙFyн жихатларини уз излaнишлapидa aкc эттиpaди9. ФapFOнa-Тошкeнт мак;ом йулларининг узига хос турку млaниш хycycиятлapи Гулёр-Шахноз, Чоргох, Дугохи-Хусайний, Бaёт каби тypкyмлapдa як;ол нaмоён булади. ФapFOнa-Тошкeнт мак;ом йулларидан Дугохи хycaйний эca Шашмак;ом тypкyмидaги Дугох мак;омининг шуъбадаридан Хусайний Дугох acоcидa юзaгa кeлгaн.

ФapFOнa-Тошкeнт мак;ом йулларининг янa бири Гулёри Шaxноздиp. Бyндaй ном муси;а нaзapияcигa оид эски pиcолaдapидa yчpacaдa, Шашмакомда бyндaй ибоpa билан атадган шуъба йук;. Лeкин, Шахнози Гулёр Шашмак;омдаги Сeгоx мак;ом йулларини эслатади. Шундай килиб, ФapFOнa-Тошкeнт мак;ом йулларидаги Баёт, Дугохи Хусайний ва Чоргох намуналари Шашмакомнинг шу номлари билан аталадиган шуъбадари асосида яратилган. Шахнози Гулёрни эса, турли макомлар шуъбадари, хусусан, Сeгоx ма;оми шуъбадари асосида юзага кeлгaн.10 Шундай килиб, ФapFOнa-Тошкeнт мак;ом йулидаги ашуладар асосан Шашмак;омнинг Наср кисмларига жуда ухшаб ^тади. Шу билан бирга хар икки макомлар орасида узаро фар; килувчи томонлар хам бор. Жумладан, ФapFOнa-Тошкeнт мак;ом йулларида Шашмак;ом сингари тизимлаштирилган шуъбадар мавжуд эмас, уларни Наср ва Мушкулот кимсларига булинганлигини хам курмаймиз. Яна бир хусусияти уларнинг таркибий кимслари рак;амлар воситасида ("Дугох I", "Дугох II", "Дугох III", Баёт I", "Баёт II", "Баёт III" ва х.з) бeлгилaнaди.

9 О.Иброхимов "Фepгaнa-Тaшкeнтcкиe макомы" Таш^ых - 2006г, 85 бeт.

10 Ражабов И. Макомлар Тошкeнт, 2006 й. 293 б.

Дархакикат, Фаргога-Тошкент маком йуллари, Шашмаком ва Хоразм макомларидан фаркли уларок, кисмлари бир-бирларига уйгун куй йуллари тарзида намоён булади. Ашула йулларининг ички шаклий асослари маком шуъбалари учун хос булган мукаддима, даромад, миёнхад, дунаср, авж ва фуровард каби ички тузилмалалардан таркиб топади. Шу билан бирга уларга Фаргона-Тошкент хофизлик мактаблари анъанлари пайваста булишни хам курамиз.

Дугох Хусайнийнинг дойра усули Шашмакомнинг Сарахбор услига тушурилгандир. Унинг иккинчиси Савт (бузилган), кейинги шахобчалари Кашкарча дойра усулида ижро этилади. Дугохи Хусайнийнинг Уфари булса, Наво макомининг Уфари Баётига ва унинг Тошкент-Фаргона вариантидаги Баёт йулларига ухшайди. Фаргона-Тошкент маком йулларидан Чоргох йуллари хам маълум тартибда сонлар воситаси билан ифодаланади. Чоргох Сарахбори Дугохнинг куй шаклида келиб, унинг дойра усули, суръати ва унга мос келадиган улчови асосида яратилгандир. Сарахбори Дугохнинг куй йуналиши ва харакати Чоргохда охирригача давом этади, деб айтиш мумкин. Унинг Миён парда, Дунаср ва Намуди, Чоргохда хам мавжуд . Чоргох II эса тароналарнинг такт-ритм улчови 3\4 ва дойра услига тушурилган. Савти Чоргох вариантининг шохобчаларидир. Унда факат Намуд тушуриб колдирилган. Чоргох III ашула йулини Савти Чоргох таркибида учратиш мумкин. Чоргох III да Савти Чоргох дойра усули узгартирилиб соддалаштирилган. Чоргохнинг IV-V-VI шохобчалари куй тузилиши жихатидан бир-бирининг ритмик вариацияси хисобланади. Унинг VI шохобчаси Кашарча дойра усулида ижро этилиб, унинг катта авжида эса, Чоргохнинг маълум куринишидан фойдаланилган.

Фаргона-Тошентда машхур булган Баёт туркумлари асосан ашула йулларидан иборат булиб, уларда Шашмакомдаги каби чолгу йуллари учрамайди.

Лекин, созандалар бу ашула йулларини чолгу асарлари сифатида хам ижро этиб келганлар. Ушбу анъана бугунги кунда хам давом этиб келмокда. Булар жумласига куйидаги машхур чолгу асарлари киради: Насруллои (беш кисмдан иборат), Чули Ирок, Муножат туркуми, Навонинг бир нечта чолгу намуналари, Наврузи Ажам ва унинг тароналари, Илгор, Мискин, Адойининг беш кисмли туркуми, Дутор Баёти, уйин Дугохи, Дилхирож, Кари Наво, сурнай йулларидан Бузрук, Наво, Ирок, Дугох, Дугох Хусайний, Насруллойи, Чоргох, Мустазохзод, Мушкулоти Дугох, Дашти Наво, Сурнай Навоси каби ва хоказо асарлар шулар жумласидандир.

Миллий мусика меросимизда юкорида куриб утилган Баёт туркумнинг яна бир куриниши - Баёти-Шерозий I -V хам мавжуд. Мазкур туркумнинг асоси

булган бошлангич (I) кисм Х,офиз Шерозий11 газалига асосланганлиги туфайли хам унинг номи Баёт-Шерозий деб аталади. Беш кисмдан иборат бу туркум хам Баёт (I -V) сингари тартиб ракамлари билан (Баёти-Шерозий I, Баёти-Шерозий II, Баёти-Шерозий III каби) ажратилади. Лекин ушбу туркум ХХ асрга кадар "нотулик" булиб, унинг асосан I, II, ва III- кисмлари мавжуд эди. Макомдон устоз, академик Юнус Ражабий Баёти-Шерозий I асосида унинг Талкинча (IV) ва Сокийнома (V) кимсларини ижод килган хамда шу асосида мазкур туркумни тулик холга келтирилган эди.

Бу хакда Ю.Ражабий "Музика меросимизга бир назар" китобида куйидагиларни маълум килади: "Тошент ва Фаргонад машхур булиб келган ва "Баёт" деб аталган Баёт цикли беш кисмдан иборат булиб, машхур Мулла Туйчи Х,офиз томонидан мохирона ижро этилиб келган. Яна бир кекса хофиз-Мирзакосим хофиз буларни "Баёти-Шерозий" деб атаб ижро этарди. Бунга сабаб шуки, бу циклдаги "Баёт I " Х,офизи Шерозийнинг куйидаги газали билан айтиларди.

Расид муждаки айёми гам нахохад монд,

Чунон намонад чунин низ хам нахохад монд.

Аслида бу "Баёт" йулларининг куй тузилиши бир хил. "Баёти Шерозий I" нинг ашула жумлалари шеър улчовида кискарок булгани учун унга мос холда бир оз ихчамлаштирилган, дойра усули суръати эса жонлирок чалинади. "Баёт" цикллари юкорида айтганимиздек, беш кисмдан иборат булиб келган. Авваллари "Баётнинг "Шерозий" вариантининг факат учтаси айтилиб келинарди. Мен унга Талкинча ("Баёти Шерозий IV") ва Сокийнома дойра усулида бешинчи ("Баёти Шерозий V- Сокийнома") кисмларини басталадим"12.

Хулоса. Шуни таъкидлаш керакки, гарчанд Баёти-Шерозий (I -V) юкорида курибД утилган Баёт (I -V) туркумнинг бир варианти сифатида юзага келган булса-да, лекин уларнинг орасида куп ухшашликлар билан бирга фарклар хам талайгина. Шу каби холатларни янада анирок тасаввур килиш учун бу намуналарни усул тизимини тахлил килишга уриниб курамиз. Мазкур туркумлрнинг ухшашлик жихатлари асосан дастлабки кисмларнинг умумий парда, куй-оханг, усул ва шаклий тузулмаларида кузга ташаланади. Жумладан, Баёти-Шерозий I, Баёт I каби "фа" таянч пардаси, дойра усули эса 2\4 - улчови зарбул кадим усулига асосланади.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Marufjon, R. (2022). A Matter of Rhythm in Oriental Classical Music. Pioneer: Journal of Advanced Research and Scientific Progress, 1(6), 80-84.

11 Хожа Х,офиз Шерозий XIV асрда Эроннинг Шерозида (1326) таваллуд топган.

12 Ражабий Юнус. Мусика меросимизга бир назар. Тошкент, 1978, 109-110-бетлар.

ПсЁТ^^^В! 28 ISSN 2181-063Х/ Impact Factor 4.047 (SJIF 2021)

2. Маъруфжон Мамиржон Угли Расулов, & С.М.Бегматов (2022). МАКРМЛАРДА УСУЛЛАР УРНИ ВА АДАМИЯТИ (ФАРГОНА ТОШКЕНТ МАВДМ ЙУЛЛАРИ УСУЛЛАРИ МИСОЛИДА). Oriental Art and Culture, 3 (2), 810-821.

3. Marufjon, R., & Begmatov, S. M. (2023). Music by Uzbek Mumtaz Shashmaqom. CENTRAL ASIAN JOURNAL OF ARTS AND DESIGN, 4(1), 33-36.

4. Акбаров И. Мусика лугати. Тшкент. 1997 й.

5. Абдуллаев Р. Узбек мумтоз мусикаси Тошкент: 2008 й.

6. Виноградов В.С. Классические традиции Иранской музыки.

7. Гафурбеков Т. Фолклорные истоки узбекского профессионального творчества. Тошкент: "Укитувчи",1984 й.

8. Джами Абдурахман. Трактат о музыке. /Пер. С перс. А.Н.Болдырева. коммент. В.М.Беляева. Тошкент. 1960 й.

9. Жабборов А. Узбекистон бастакорлари ва мусикашунослари. Тошкент: "Янги аср авлоди", 2004 й.

10. Ибн Сино Абу Али. Жавомиъ ил мул-мусикий. ^охдра , 1956 г.

11. Ибрагимов О.А. Фергано-ташкентские макомы. Ташкент 2006 г.

12. Иброхимов О. Маком ва макон. Тошкент: 1996 й.

13. Икромов И. Дойра дарслиги. Тошкент: 1997 й.

14. Икромов И. Лутфуллаев А. Дойра. Тошкент: 2012 й.

15. Йулдошев А. Дойра жилолари. Тошкент: 2010 й.

16. Коваль Г.Л. Интонирование Узбекской традиционной музыки. Ташкент: "фан", 1990 г.

17. Кароматов Ф.М. О локальных стилях Узбекской традиционной музыки. М., 1964 г.

18. Камолхужаев А. Ливиев А. Дойра дарслиги. Тошкент: 1985 й.

19. Матёкубов О. Макомот. Тошкент: "Мусика", 2004 й.

20. Матёкубов О. Огзаки профессионал мусика асосларига кириш. Тошкент: "Укитувчи", 1983 й.

21. Мамадалиев Фаттоххон. Миллий мусика ижрочилиги масалалари. Тошкент: "Янги аср авлоди", 2001 й.

22. Мулла Бекжон Рахмон угли, Мухаммад Юсуф Девонзода. Хоразм мусикий тарихчаси. Тошкент: 1998.

23. Назаров А. Фаробий ва Ибн Сино мусикий ритмика хусусида. Тошкент: 'Тафур Гулом номидаги адабиёт ва санъат нашриёти", 1995 й.

24. Ойхужаева Ш. Маком тароналари. Тошкент. 2011 й.

25. Ражабий Юнус. Музика меросимизга бир назар. Тошкент: "Г.Гулом номидаги Адабиёт ва санъат нашриёти", 1978 й.

26. Ражабий Юнус. Шашмаком. Тошкент. 2007 й.

27. Ражабий Юнус. Узбек халк мусикаси. (V) Тошкент: 1962 й.

28. Ражабов И. Маком масалаларига доир. Тошкент: "узадабийнашр". 1963.

29. Ражабов И. Макомлар. Тошкент: "Санъат". 2006 й.

30. Ражабов И. Маком асослари (Урта ва олий укув юртлари учун укув кулланма). Тошкент. 1992 й.

31. Семенов А.А. Среднеазиацкий трактат по музике Дарвиш Али (XVII век). Тошкент. 1946 й.

32. Самадов Р. Анъанавий доира ижрочилиги. Тошкент. 2004 й.

33. Самадов Р. Зарблар хазинаси. (укув методик кулланма). "Мусика нашрёти" Тошкент. 2012 й.

34. Фитрат Абдурауф. Узбек классик мусикаси ва унинг тарихи. Тошкент: "Фан" 1993 й.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.