CC BY
03 о
УДК: 338-43 (575,3)
ФАЪОЛИЯТ ТАМОЮЛ ВА РУШДИ СО^ИБКОРЙ ДАР СО^АИ САЙЁХД
САФАРОВ ФИРУЗ ^УМЪАБОЕВИЧ
омузгори кафедраи назарияи ик;тисодии Донишгох,и давлатии Бохтар ба номи Носири Хусрав
Аннотатсия: Дар мацолаи мазкур муаллиф рушди фаъолияти со%ибкори дар со%аи сайё%ии мамлакатро мавриди та%лил царор дода чунин таъкид намудаанд, ки со%аи мазкур дар кишвар дар баробари дигар со%а%ои хоцагии халци мамлакат дар %олати рушд царор дошта дастгирщои давлати имконият фаро%ам меоварад, ки ин со%аи калидии Хукумат дар сол%ои наздик ба яке аз со%а%ои даромадноки кишвар тадбил дода шавад.
Калидвожахр; рушди ицтисоди, со%ибкори, со%аи сайё%и, накши со%ибкорон, сайё%ии ку^наварди, сайё%ии истиро%ативу табобати, сайё%ии экологи, инфрасохтори со%аи сайё%и.
ТЕНДЕНЦИИ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ И РАЗВИТИЕ БИЗНЕСА В СФЕРЕ ТУРИЗМА
САФАРОВ ФИРУЗ ДЖУМАБОЕВИЧ
преподаватель кафедры экономической теории ГУБ им. Насири Хусрава
Аннотация: В данной статье авторы проанализировали развитие предпринимательской деятельности в сфере туризма в стране и подчеркнули, что эта отрасль находится в состоянии развития в стране, наряду с другими отраслями народного хозяйства, а государственная поддержка дает возможности, которая является ключевым направлением Правительства в ближайшие годы, чтобы стать одной из самых прибыльных отраслей промышленности страны.
Ключевые слова; экономическое развитие, предпринимательство, туризм, роль предпринимателей, альпинистский туризм, рекреационно-лечебный туризм, экологический туризм, инфраструктура туризма.
ACTIVITY TRENDS AND BUSINESS DEVELOPMENT IN THE TOURISM SECTOR
SAFAROV FIRUZ JUM'ABOEVICH
teacher of the department of economic theory of - Bokhtar State University named after. Nasyra
Khusrava
Annotatsiya: In this article, the authors analyzed the development of entrepreneurial activity in the field of tourism in the country and emphasized that this industry is in a state of development in the country, along with other sectors of the national economy, and state support provides opportunities, which is a key direction of the Government in the coming years, to become one of the country's most profitable industries.
Keywords; economic development, entrepreneur ship, tourism, the role of entrepreneurs, climbing tourism, recreational and medical tourism, ecological tourism, tourism infrastructure.
Хукумати Чумхурии Точикистон фаъолияти худро ба самти ноил шудан ба х,адафх,ои дар Стратегияи миллии рушд пешбинигардида равона карда, баланд бардоштани сатху сифати зиндагии мардумро тавассути хдлли масъалах,ои пешрафти устувори иктисодй, таквияти неруи инсонй, такмили низоми идораи давлатй, тавсеаи имкониятх,ои содиротии мамлакат, бех,тар кардани фазои сармоягузорй, инкишофи бахши хусусй ва бех,буди вазъи бозори мех,натро хддафи олии худ эълон намудааст. ^айд кардан зарур аст, ки сох,ибкорй яке
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
аз роххои самаранок истифодабарии захирахои мавчудаи иктисодй, баланд бардоштани хосилнокии мехнат, конеъ гардонидани талаботи бозор ва неъматхои моддй ва хизматрасонй, халли масъалахои бекорй, камбизоатй ва шугли мехнат мебошад.
Дар низоми хочагидории бозорй рушди сохибкорй дар хамаи сохахо ва намудхои фаъолияти иктисодиёти миллии кишвар яке аз самтхои асосии ислохот мебошад, ки барои рушди ракобат, пур ва конеъ кардани бозори истеъмолй бо молу махсулот ва хизматрасонй, ташкили чойхои кории нав, ташаккули табакаи калони сохибмулкон ва сохибкорон мусоидат мекунад, махсусан рушди сохибкорй дар сохаи сайёй ахамияти аввалиндарача дорад.
Сохибкорй дар шароити кунунй аз дарачаи конеъгардонии талаботи он дар истехсолот, аз чорй намудани навигарихои илмй - техникй, ташкилию технологй ва рушди устувори иктисодй вобаста аст. Х,амин аст, ки фаъолияти сохибкорйдар сохаи сайёхй дар Точикистон яке аз сохахои мухими рушди иктисоди кишвар ба хисоб меравад. Солхои охир дар Чумхурии Точикистон сохаи сайёхй бо суръат рушд карда истодааст. Точикистон дорои мероси гании таърихиву фархангй ва захирахои табий буда, барои чалби теъдоди зиёди сайёхони хоричй ба кишвар иктидори вокей дорад. Бо дарназардошти омилхои зикршуда Хукумати Чумхурии Точикистон сохаи сайёхйро самти афзалиятноки сиёсати иктисодии кишвар эълон намудааст.
Сохди сайёхй яке аз сохахои мухими бо шугл фаро гирифтани ахолии кобили мехнат, баланд бардоштани сатхи зиндагии мардум, рушди дигар сохахои хизматрасониву истехсолй, инчунин муаррифии таъриху фарханг, табиат ва анъанахои миллй ба хисоб меравад. [1.14,15,].
Кишвари азизи мо бо фархангу тамаддуни ниёгони бойи худ, табиати нотакрор, чашмахои шифобахш ва куллахои осмонбус диккати зиёди сайёхону мехмононро бахри шиносой ба урфу одат, анъанахои миллй, расму оини мардумй чалб намудааст.
Аз инру солхои охир таваччухи махсуси Хукумати кишвар ба сохаи сайёхй имкон дод, ки дар баробари афзун гардидани шумораи сайёхон ширкатхои сайёхии ватанй низ зиёд гарданд.
Тибки маълумотхои омори дар панчсоли охир ба кишвари мо беш аз 3,9 миллион нафар, аз чумла соли 2022 - юм 1 миллион нафар сайёхон ворид гардидаанд.
Дар ин давра барои пешниходи хизматрасонй ба онхо беш аз 600 намуд соли 2022 -юм 100 иншооти инфрасохтори сайёхй сохта, мавриди истифода карордода шудааст.
^айд кардан зарур аст, ки Точикистон аз 1 - уми январи соли 2022 чихати чалби бештари сайёхон ва сармоягузорони хоричй барои шахрвандони 52 кишвари хоричй икдоми яктарафаи воридшавии бидуни раводид чорй намуд ва зарур аст, ки ин раванд ба таври самаранок амалй карда шавад.
Инчунин, бо ин максадбароишахрвандони 126
давлатихоричйпешниходираводидиЧумхурииТочикистонботартибисоддакардашудачорйгард идаст. [2.12,].
Дарин радиф кайд кардан зарур аст, ки накши сохибкорон дар рушди сохаи сайёхи назаррас буда, сол то сол аз чониби сохибкорони ватани мавзеъхои барои сайёхон чолиб обод карда шуда, биною иншоотхои муосири чавобгуй ба стандартхои байналмилали сохта мавриди истифода карор дода шуда истодаанд, ки ин шаходатаз таваччухи сохибкорон ба ин сохаи даромадннок дар мамлакат аст. Яке фаъолиятхои пурсамар дар шароити имруз ин рушди фаъолияти сохиб-кории сайёхй дар бахшхое мебошад, ки дар рушди иктисодиёт, ташак-кули сармояи хоричй ва некуахволии мардумон накши калидй дорад. Ин бахш табиат ва зебоии кишварро инъикос мекунад. Он ба мардуми мано-тики дурдаст дар таблиги фарханг ва урфу одатхои онхо кумак мера-сонад, инчунин ба бехбуд бахшидани некуахволии кишвар ва баланд бардоштани сатхи зиндагии ахолй имконият фарохам меорад.
Хусусияти мухимтарини фаъолияти иктисодии марбут ба бахши сохибкории сайёхй дар он аст, ки онхо ба се афзалияти баландтарини кишвархои ру ба тараккй сахм мегузоранд:
- бадастоварданидаромад,
ОФ "Международный научно-исследовательский центр "Endless Light in Science"
- шугл ва даромади асъор,
- дар ин робита бахши сайёхй метавонад хамчун омили рушди иктисодиётнакши мухим бозад.
Дар шароити тезу тунд шудани муносибатхои бозорй ва раванди чахонишавии иктисодиёт хар як мамлакат, танхо дар шароите ракобат-пазир буда метавонад, ки вобаста ба ташкил ва рушди иктисодиёти худ устувор бошад ва ё тахкурсии устувори ичтимоии иктисодй ва маъна-виро доро бошад. Дар робита ба ин солхои рушди сайёхй, дехот ва ху-нархои мардумй эълон гардидани солхои 2019-2021 яке аз масъалахо ва заминахои асосии расидан ба иктисодиёти ичтимоии устувор ва рако-батпазир ба хисоб меравад. Барои таъмини ин соха ва рушди устувори сайёхй хамчун манбаи ичтимоии иктисодй ва маънавй, тамоми мардуми точикро зарураст, ки аз ахамият ва накши сайёхй дар чахони муосир, тачрибаи давлатхои пешкадам, имкониятхои пешрафти соха ва дурна-мои ончихати истифодаи самараноки захирахо дар кишвар бахраманд бошанд.
Сохибкории сайёхй дар сатхи чахон дар солхои охир ахамият ва мавкеи хоси худро пайдо карда, бо самтхои гуногун ва шаклу намудхои васеъихизматрасонйдаврабадавраварузбарузрушдёфтаистодааст.
Дар бораи таъсири сохибкории сайёхй ба рушди иктисодиёти миллй акидаи мустаким мавчуд аст. Яъне, ки сохибкории сайёхй ба таъсиси чойхои нави корй, кохиши касри пардохтхои асъорй дар киш-вар, таквияти иктисодиёт, рушди истехсоли молу хидматрасонй, ки мус-такиман ё гайримустаким ниёзхо ва хохишхои сайёхонро конеъ мекунад, яъне таксимоти даромадро ичро мекунад. Зарураст, ки оиди рушд ва сайкал додани сохаи сайёхй дар баробари дигар сохахо чорахо андешида шуда, аз тачрибаи кишвархои мутараккй ва технологияи чадид бо диди навкор бояд гирифт [3. 87,89,].
Таъсири назарраси ин соха ба ташаккули Мачмуи Махсулоти Дохилии мамлакат, кам шудани сатхи бекорй ва тавозуни пардохтхои асъорй ба он оварда мерасонад, ки иктисодиёти сохаи сайёхй хангоми банакшагирии рушди иктисодиёти кишвар ба назар гирифта мешавад.
Рушди сохибкории сайёхиро дармуддати тулонй ба накша гириф-тан ва пешгуй кардан душвор аст, зеро падидахои зиёди номатлуби аср ба монанди пандемияи COVГО-19, ифротгарой ва терроризм ба он таъ-сири манфй мерасонанд.
Новобаста аз таъсири харгунаомилхобарушди сохибкории сайёхй аз чониби Хукумати Чумхурии Точикистон бо максади дастгирии фаъо-лияти сохибкорон тадбирхои судманд андешида мешавад. Тавре мута-хассисон иброз медоранд, дар шароити имруза ва бухронхои иктисодии чахонй хар гуна омилхои беруна ба рушди сохибкории сайёхй таъсири манфй расонида метавонанд. Бо максади пешгирй аз ин гуна омилхо Фармони Президенти Чумхурии Точикистон" Дар бораи пешгирии таъсири бемории сироятии коронавирус ба сохахои иктисодию ичтимоии Точикистон" ба имзо расида аст, ки мувофики он дар баробари даст-гирихои ичтимоии кишрхои осебпазири чомеа барои дастгирии сохиб-кории ватанй як катор чорабинихои маъмурй, аз чумла пешниходи андо-зй, мавкуф гузоштани баланд бардории нархи хизматрасонихои пулй ба субъектхои сохибкорй ва монанди инхо рохандозй гардидааст. Хамчунин Бонки миллй вазифадор гардид, ки чихати ба таъхир андохтани пардохти фоизхои карз ва худи карзхо ба сохибкорони ватанй шароитхо фарохам оварда шуд. Тавре дар фармон таъкид шуд, бо дарназардошти он ки холати чойдошта ба сохаи сохибкории сайёхй таъсир расонад, ба субъектхои сохибкории хурду миёна таътилхои андозй пешниход шуд, аз пардохти андози амволи давлатй озод карда шуданд. Албатта, хамаи ин имкон дод, ки фаъолияти сохибкории сайёхй дар сатхи зарурй ба рох-монда шавад.
Аммо ба хамаи ин нигох накарда, хизматрасонй ва инфрасохтори онро тавре ташкил кардан мумкин аст, ки ба зудй ба дигаргунихои мухталифи иктисодиву сиёсй, эхтиёчот ва гайра мутобик карда шавад. Дар ин сурат, сайёхй омили асосй баъди сохаи энергетика яке аз омили мухими пешрафти иктисодии кишвар буда метавонад.
Бояд кайд кард, ки барои ворид намудани сайёхон ба раванди рушди иктисодиётикишвар, банакшагирй ва назорати он зарур буда, пеш аз хама, барои сайкал додани ин соха муайян кардани микдори захира-хои объектх,ои сайёхй ба роирушди сохаи мазкур, камбудй ва костагихо дар рушди соха ва натичагирй аз тачрибаи солхои гузашта бо назар-дошти камбудихо зарур мебошад.
Аз тарафи Хукумати мамлакат оид ба рушди сохибкории сайёхй низ якчанд имтиёзхо ва пешниходхои назаррас ба миён гузошта шуд. Аз чумла кайд карда шуд, ки рушди сохаи сайёхй яке аз самти афзалиятноки сиёсати давлати ба хисоб рафта, чихати боз хам тараккй гардидаанд.
Боиси кайдаст, ки дар зарфи соли якуми эълон гардидани "Солхои рушди дехот, сайёхй ва хунархои мардумй" дар дехоти мамлакат як катор пешравихо ба назар расида, рушди сайёх,й ва омузиши хунархои мардумй идома ёфта истодааст. Бо ташаббус ва дастгирии Хукумати мамклакат то имруз дар кишвар зиёда аз 200 ширкати сайёхй фаъолият намуда истодаанд ва 15 лоихаи инфрасохтори сайёхй аз имтиёзхои пеш-бинишуда бархурдор гардидаанд. Ин чунин сайёхони хоричй дар кишвар то замони пахншудани бемории сироятии COVID 19 сол аз сол хело зиёд шуда, дар соли 2019 беш аз 1,2 миллион нафар сайёхон аз мавзеъхои нодири кишвар дидан кардаанд, ки нисбат ба соли 2018 - 21,5 фоиз зиёд мебошад [4.47,49].
Вобаста ба ин бо вучуди ин падидаи номатлуб ва кохиш ёфтани сафи сайёхон ва кухнавардони хоричй ташкил ва сайкал додани намуди сайёхии дохилй аз манфиат холй набуда, ин икдом муаррифи кунандаи ёдгорихои табииву таърихй ва обектхои табобативу тамошобоби ин ё он гушаи Точикистон ба насли наврас ва ахолии минтакахои гуногуни кишварамон мебошад.
Бинобарин бо ташаббуси Кумитаи рушди сайёхии назди Хукумати Чумхурии Точикистон намуди сайёхии дохилй ва сайёхии информатсионй якчанд маротиба ба хатсайрхои гуногун ба рохмонда шуд.
Албатта хар як сайёхе, ки вориди Точикистон мегардад, аз харо-чотхои у тамоми мардуми мо бахра мегирад ва инчунин боиси ганй гаштани бучаи давлатй мегардад. Боиси зикр аст, ки мувофики тахки-коти олимон аз як долларе, ки сайёх дар кишвар харч менамояд хафтод сенти он ба бучаи давлат ворид мегардад.
Вобаста ба ин солхои минбаъда шароити инфрасохтори сайёхй дар хамаи мавзеъхои сайёхй бехтаршуда, сатху сифати хизматрасонй бо максади ракобатпазир гардонидани ин соха дар бозори чахонии сайёхй зарураст, ки мутахассисони забондон, донандаи фархангу таърих, тамад-дуни миллй ва технологияхои муосир омода карда шуда, кормандони ширкатхои сайёхй, рохбаладхо, тарчумонхо ва дигар мутахассисони соха мутобик ба талаботи бозори сайёхй ба воярасонида шавад. Зеродар шароити имруз сохаи сайёхии кишвар ба кардрхои баландихтисос ва донандагони забонхои хоричй ниёз дорад. [5. 2,].
Хулоса; кайд кардан зарур аст, ки накши сохаи сайёхй дар пеш- рафти иктисоди миллй бенихоят бузург арзёбй кардашуда, барои рушди ин сохаи мухим тамоми сохторхои давлатй, сохибкорон, чомеаи шах-рвандй ва ташкилоту созмонхои гайрихукуматй дар хамчоягй фаъолият намуда, чихати муаррифии фарханги бойю гании кишварамон бо мак-сади таргиби бештари омилхои таърихиву фархангй, кухнавардй, исти-рохативу табобатй ва экологии Точикистон барои чалби сайёхони дохи-ливу хоричй бо истифода аз тачрибаи кишвархои дар ин самт муваффак пешниходхои мушаххас ва чорахои заруриро андеша намоем.
АДАБИЁТ
1. Паёми Президента Чумхурии Точикистон, Пешвоимиллат, мухтарам Эмомалй Рахмонба Мачлиси Олй. 26.12.2019
2. Паёми Асосгузори Сулау Ваадати Милли Пешвои миллат, Президенти Чумхурии Точикистон мухтарам Эмомалй Рахмон ба Мачлиси Олии Чумхурии Точикистон шахри Душанбе, аз 23 декабри соли 2022
3. Диловаров Р.Д., Ёров Ч,.Н., СайфуллоевН.Н. Асосхои туризм Китоби дарсй. —Душанбе: 2013. —244 сах.
4. Мачаллаи академии илмию оммавй "ИлмваЧомеа"-№1 (28), 2022
5. Гушаи зебои дунё, кишварам // А. Чураев, Ш. Чураева. -Х,афтаномаи «Омузгор» аз 01. 03. 2018. - № 9.
