Научная статья на тему 'ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ЖАРАЁНИДА ИНТЕЛЛЕКТУАЛ РАҚАМЛИ ТИЗИМЛАРНИ ҚЎЛЛАШ'

ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ЖАРАЁНИДА ИНТЕЛЛЕКТУАЛ РАҚАМЛИ ТИЗИМЛАРНИ ҚЎЛЛАШ Текст научной статьи по специальности «Компьютерные и информационные науки»

CC BY
37
12
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қўллаш технологиялари

Аннотация научной статьи по компьютерным и информационным наукам, автор научной работы — Н.А.Муслимов, Ш.Н.Муслимов

Олий таьлим муассасаларида талабаларининг касбий ҳамда индивидуал ривожланиши жараёнини ташкил этишга нисбатан янгича ёндошув сифатида ихтисослик фанларини интеллектуал тизимлар асосида ўқитишнинг мақсади, таркиби ва қўллаш технологияларини ишлаб чиқиш ҳозирги куннинг долзарб муамоларидан бири ҳисобланади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ФАНЛАРИНИ ЎҚИТИШ ЖАРАЁНИДА ИНТЕЛЛЕКТУАЛ РАҚАМЛИ ТИЗИМЛАРНИ ҚЎЛЛАШ»

"RAQAMLI TA'LШNШG ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI УА ^АИШ TA'LIM-TARBIYA

JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARI" MAVZUSIDAGI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI

25-oktabr 2023-yil

ФАНЛАРИНИ УЦИТИШ ЖАРАЁНИДА ИНТЕЛЛЕКТУАЛ РАЦАМЛИ

ТИЗИМЛАРНИ ЦУЛЛАШ 1Н.А.Муслимов, 2Ш.Н.Муслимов

1П.ф.д., проф.

2РЬё, доцент, докторант https://doi.org/10.5281/zenodo.10036038

Олий таьлим муассасаларида талабаларининг касбий хамда индивидуал ривожланиши жараёнини ташкил этишга нисбатан янгича ёндошув сифатида ихтисослик фанларини интеллектуал тизимлар асосида укитишнинг максади, таркиби ва куллаш технологияларини ишлаб чикиш хозирги куннинг долзарб муамоларидан бири хисобланади.

Укитишнинг интеллектуал тизими сунъий интеллект методлари ва воситаларининг автоматлаштирилган укитиш сохасида кулланишининг амалий натижаси булиб, таълим тизимларининг янги авлоди хисобланади. Таълим жараёнида талабаларнинг билим, куникма, малака ва компетенцияларини шакллантиришнинг юкори курсаткичларига эришиш учун, фан укитувчиси уч асосий типдаги билимлардан фойдаланади: укитилаётган фанлар буйича академик билимлар, укитиш методлари тугрисидаги билимлар ва таълим олувчининг индивидуал психологик хусусиятлари хакидаги билимлар. Укитишнинг анъанавий автоматлаштирилган тизимларида бу билимларнинг купгина кисмлари танланган укитиш методикасига мос равишда укув фанининг алохида булимларига катъий равишда киритилган. Укитишнинг интеллектуал тизимида зарур булган билимлар ажратиб олинади ва сунъий интеллектнинг турли методлари ва технологияларидан фойдаланган холда курсатилади. Укитишнинг интеллектуал тизимида укув материалини такдим этишда, бу билимлардан фойдаланиб ва талабанинг интеллектуал имкониятларидан келиб чиккан холда энг самарали укитиш методлари, усуллари ва суръатларини, фаннинг мазмуни, хажми ва топширикларнинг мураккаблик даражасини аниклаш ва тартибга солиш мумкин булади.

Фанларини укитишнинг интеллектуал тизими билимлар базаси, бошкариш тизимчаси, укитиш тизимчаси ва мулокат тизимчасидан иборат.

Фанларини укитишнинг интеллектуал тизимининг асоси булиб билимлар базаси хисобланади. Х,ар бир фан буйича билимлар базаси уз навбатида узаро богланган бир неча маълумотлар базасидан иборат булади ва хар бири укитилаётган фаннинг маълум бир кисмларини ташкил этади: "Атамалар ва асосий тушунчалар", "Назария", "Амалий-лаборатория ишлари", "Мустакил ишлар".

Укитиш методлари хакидаги билимлар "Топшириклар" маълумотлар базасида йигилиб боради, бу базада укув фанининг барча булимлари буйича дидактик материаллар таснифланган ва тартибли тарзда, укитиш методларига мос равишда намоён булади.

Таълим олувчи хдкидаги билимлар "Укитиш натижалари" маълумотлар базасида йигилади. Бунда хар бир талабанинг индивидуал картаси тузилиб, унда укитилаётган фан буйича талаба эга булган билимлар даражаси ва сифати хакида, унинг психофизиологик ривожланиш хусусиятлари хакидаги маълумотлар акс эттирилади.

Билимлар базасини бошкариш тизимчаси янги билимларни киритиш ва туплаш учун мулжалланган. Биринчи боскич тизимни урганишдан иборат булади, фан буйича барча билимлар янги хисобланади ва бу билимларни йигиш тизим ва эксперт уртасидаги мулокат

"RAQAMLI TA'LШNШG ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI УА ^АИШ TA'LIM-TARBIYA

JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARI" MAVZUSIDAGI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI

25-oktabr 2023-yil

(диалог) жараёнида амалга оширилади. Кейинги боскичларда янги билимларни излаш автоматик тарзда амалга оширилади: барча кабул килинаётган ахборотлар мавжуд булган ахборотлар билан солиштирилади, мавжуд булган билимларга таянган холда янги ахборотлар сараланади, тахлил килинади ва уларнинг таснифи бир ёки бир неча вариантда такдим этилади. Масалан, бирор обьектга ишлов беришнинг янги усули топилганда, уни бажариш йуллари, керак буладиган асбоб-ускуналар ва мосламалар, фойдаланиладиган материаллар, кулланиладиган сохалар хакидаги маълумотлар урганиш учун такдим этилади.

Укитиш тизимчаси аник максадга йуналтирилган таълим жараёнини ташкил этиш ва куллаб-кувватлашга мулжалланган ва бу тизимча уч модулдан иборат булади: укитишни бошкариш, топширикларни шакллантириш ва натижаларни тахлил килиш. Укитишнинг хар бир боскичида, талабанинг индивидуал картасини тахлил килиш натижаларига асосланган холда укитишнинг максади аникланади, укитиш вазифалари танланади ёки ишлаб чикилади. Агар талаба мустакил равишда ишлайдиган булса, унинг харакатлари кузатиб борилади, хатоликлари, дуч келган кийинчиликлари кайд килиб борилади, качон укув жараёнига аралашиш, ёрдам курсатиш, талабанинг индивидуал картасига узгартиришлар киритиш лозимлиги аникланади. Ёрдам талаб килинганда, уни курсатишнинг оптимал шакллари танланади (хатони курсатиш, талабанинг узи хатоларини тузатиши ёки билмаганларини тулдириши учун информацион материаллар таклиф этиш ва хк.). Барча карорлар талабанинг индивидуал хусусиятларидан келиб чиккан холда кабул килиниши боис, интеллектуал тизим таълим жараёнининг талаба учун оптимал тарзда кечишини таъминлайди.

Мулокат тизимчаси илм олувчи билан индивидуал тарзда ва тармок режимида ишлашда, масофадан туриб укитиш жараёнида узаро мулокатни таъминлаш учун хизмат килади. Бу тизим талабанинг шахсини аниклашга, унинг укитиш тизимчасидан билимлар базасидан, маълумотлар ва укув-ахборот материалларидан фойдалана олишини таъминлашга каратилган. Талаба ва тизим уртасидаги мулокат тушуниш учун кулай булган шаклларда ва содда тилда амалга оширилиши лозим.

Фанларни укитишнинг интеллектуал тизимини амалга ошириш жараёнининг умумий куринишини куйидаги алгоритмда ифодалаш мумкин: фойдаланувчининг шахси тасдиклангандан кейин, унинг тизимга кириш хукуки аникланади, укитишни бошкариш тизимчасининг модули талабанинг индивидуал картасининг холатини тахлил килади, навбатдаги укитишнинг максади, методикаси ва вазифаларини белгилайди. Топширикларини шакллантириш модули танланган методика ва билимлар базаси маълумотларига асосланиб, укитиш вазифасини ишлаб чикади. Талаба куйилган вазифани бажаради (назарий материални урганиш, амалий ишни бажариш, тест, саволларга жавоб ёзиш ва хк.), бунда тизим билан мулокат таъминланиб турилади, яъни талабанинг иши назорат килиниб, керак булса, ёрдам курсатиб турилади. Натижаларни тахлил килиш модули йул куйилган хатоликларни, содир булган кийинчиликларни аниклайди ва талабанинг индивидуал картасига узгартиришлар киритади. Шу билан укитиш цикли якунланади ва тизим кейинги жараён учун тайёрлик холатига утади. Фойдаланувчининг узи вазифани аниклаши мумкин (экранга назарий материалнинг керакли кисмини ёки топширикни чикариш, мавжуд булган лугатлар ва манбаларга мурожат этиш, индивидуал картани куриб чикиш ва хк.).

"RAQAMLI TA'LIMNING ZAMONAVIY TENDENTSIYALARI VA ULARNI TA'LIM-TARBIYA

JARAYONIGA TADBIQ QILISH YO'LLARI" MAVZUSIDAGI RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY KONFERENSIYASI

25-oktabr 2023-yil

Фанларини укитишнинг интеллектуал тизими талабанинг индивидуал хусусиятларини х,исобга олган холда, ёпи; тизимда, автоматлаштирилган бошкарув воситасида, мустакил, индивидуал, жамоавий ва масофавий шаклларда шахснинг камолотига йуналтирилган, ани; максадларга каратилган таълим жараёнини амалга ошириш имконони беради.

REFERENCES

1. А.И. Башмаков, И.А. Башмаков. Интеллектуальные информационные технологии. -М.: Издательство МГТУ им. Н.Э. Баумана, 2015.

2. Анализ современных требований к оптимальному проектированию автоматизированных обучающих систем и новые методы их создания. [http://www.ci.vstu.edu.ru/docum/2.htm].

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.