CC BY
47
• Nq1 -201 6 • КазНМУ • kaznmu.kz
A.A. KHOZHAEV
EORTC QLQ-CR29 QUESTIONNAIRE MODULE (COLORECTAL CANCER): LANGUAGE, CULTURAL ADAPTATION
AND VALIDATION
Resume: The modern data concerning research of colorectal cancer patients' quality of life with the help of the EORTC QLQ-CR29 special module is submitted in this work. According to international standards language and cultural adaptation of EORTC QLQ-CR29 questionnaire was made with taking into account ethno-linguistic features of population, tool validation and the russian lingual version of a questionnaire equivalent to the original was created. The created version is characterized by high psychometric properties. Keywords: colorectal cancer, quality of life, EORTC QLQ-CR29 questionnaire.
FACT-G - ОНКОЛОГИЯДАГЫ Ж¥МЫС ЖАСАУДЫ БАГАЛАУДЫН, САУАЛНАМАСЫ: Т1ЛД1К, МЭДЕНИ БЕЙ1МДЕЛУ ЖЭНЕ ВАЛИДАЦИЯ
А.А. ЦОЖАЕВ
С.ЖАсфендияров атындагы Казац улттыцмедицина университетi, Алматы онкологиялыц орталыгы
УДК 616-006-039.75:37
Берлген жумыста халыцаралыц FACT-G сауалнамасыныц квмегiмен онкологиялъщ аурумен ауыратын науцастардыц eMip суру сапасын зерттеуге байланысты заманауи мэлiметтер кврсетлген. Халыцаралыц стандарттарга сэйкес популяцияныц этно-лингвистикалыц ерекшелiктерiн, цуралдардыц валидациясын есепке ала отырып тiлдiк жэне мэдени бейiмделуi вткiзiлдi жэне тупнусцага тец FACT-G сауалнамасыныц цазацша тyрi жасалды. Берлген нусца жогары психометриялыц цурамдармен мiнезделедi. TYÜiHÖi свздер: онкология, вмiр суру сапасы, FACT-G сауалнамасы.
Kipicne. Онкологияльщ ;ызметтщ пайда болуынан кешн 6ipa3 жылдар мeлшерлi керсетгаштер (eмiршецдiк, eMip суру уза;тыгы) сол кездеpi eMip суру сапасын сипаттау ретшде ;ажетт назар аударылмаган, журпзшетш емдш шаралардыц жалгыз нэтижелш индикаторлары болды. К^рп тацда кшке ;арсы емдеудщ ма;саты оныц eмipiн са;тап ;алу гана емес, сонымен ;атар оныц сапасы болып табылады. ЖYpгiзiлетiн емдш шаралардыц нэтижелiгiн кешендi салыстырмалы талдаудыц бeлiнбес курамы K^ipri тацдагы ец мацызды, заманауи онкологияныц басым багыттары онкологиялы; нау;астардыц eмip CYPУ сапасын (9СС) багалау болып табылады. Осыган байланысты заманауи медицина осы пациенттерге 9СС-т ;иын медициналы; психологиялы; жандYHиелiк жэне элеуметтiк багдарламалар кешенiн ЖYзеге асырудыц соцгы ма;саты pетiнде ;арастырады [1,2].
1994 жылы элемнiц эpтYpлi елдеpiнiц сарапшылары кipетiн 9СС-тi зерттеудщ Халы;аралы; цогамы курылды. Когамныц жумыс багыттарыныц бipден-бip негiзгiсi онкологиялы; нау;астардыц 9СС-iн зерттеу жэне оны багалаудыц эдiстеpiн ецдеу мен жетiлдipу болып табылады [1].
Онкологиядагы функцияларды багалау сауалнамасы -Functional Assessment of Cancer Therapy-General (FACT-G) онкологиядагы 9СС-т багалау Yшiн кец тараган. Ол АКШ-тыц Емдеу нэтижелеpiн зерттеу орталыгында ецделген [2,3].
1998 жылы жасалган FACT редакциясы эpтYpлi халыцаралык; мультиорталыцтык; клиникалы;
зеpттеулеpдiц III фазасы аясында зеpттелетiн аурулардыц белек TYpлеpiнiц ерекше агымын ескерген елшеу ЖYЙесiн дамыту нэтижесi болып табылды.
FACT-G -дщ заманауи нус;асы 27 сура;ты ;амтиды жэне пациенттеpдiц eмipлiк к эрекетшщ 4 негiзгi саласын багалайды (4 сэйкестендipiлген шкалалар): дененiц хал-жагдайы (Physical well-being, PWB), элеуметтш жэне
жануялы; жагдайы (Social/Family well-being, SWB), жан толганысы (Emotional well-being, EWB) жэне функционалды; жагдайы немесе eмiрдеri жагдайы (Functional well-being, FWB) [1,4].
FACT-G сауалнамасыныц непзше EORTC QLQ-C30 непзшде камтылган тужырымдама мен эдктеме орналастырылган [5,6]. FACT-G сауалнамасы сонымен катар EORTC QLQ-C30 секiлдi модульдi болып табылады, ягни, оныц непзше сауалнаманыц базасы бар (FACT-G-дщ e3i) ерекше немесе сол рактыц TYрiне немесе емдеу багдарламасына бiрнеше косымша сурактарды камтыган модульдiк тэйл орналастырылган. FACT-G Yшiн EORTC QLQ-C30 сегалд модульдардыц айтарлыктай саны eцделдi [4,5,6]. ЭСС-Ti багалаудыц кез келген сауалнамасын колдану ушш, соныц шшде FACT-G жэне оныц модульдерi, халыкаралы; стандарттарга сай сауалнаманыц ары карай валидациясымен тiлдiк жэне мэдени бешмделуш ЖYргiзу, ягни, ;уралдыц психометриялы; курамын тексеру ;ажет [7,8].
Сауалнамалардыц тшдш жэне мэдени бейiмделуi - бул мамандар мен пациенттердщ катысуын талап ететш популяцияныц этно-лингвистикалы; ерекшелiктерiн есепке ала отырып, куралдыц тупнускасына баска тшде баламасын кеп сатылы жасау процей [7,9,10].
Осы ма;сат;а жету ушш келесiдегiдей мiндеттердi орындау керек:
1) сауалнаманыц бiрiздiлiк аудармаларыныц рэймдерш халыкаралы; стандарттарга сай жузеге асыру;
2) сауалнаманыц туп нускасына сэйкестМмен жэне соцгы нускасынмен камтамасыз ету;
3) сауалнаманы популяцияныц этнолингвистикалы; ерекшелштерше бейiмдеу.
Материал жэне эдiстер. Сауалнаманыц тшдш нускасыныц пайда болу рэсiмi жалпы 3 багытка саяды:
• бiрiздiлiк аударма;
• аударманыц сараптамасы;
кагпти.кг • КазНМУ • N01-2016 •
• аударманы жетiлдiру.
лингвист, 1 медицина, психология жэне денсаулык сактау
Сауалнаманыц тiлдiк нускасы тек халыкаралык стандарттарга сай бейiмдеу рэсiмiн орындау барысында гана халыкаралык зерттеулерде колдануга кукык беретiнi белгiлi. Сауалнаманыц нускасы бейiмдеу мен валидацияныц нэтижелерiн керсеткеннен кейiн зацды болып мойындалады.
FACT-G сауалнамасыныц тiлдiк жэне мэдени бейiмделуi халыкаралы; стандарттарга сай бiрнеше бiрiздi кезецдерд ;амтыды.
1-шi кезец - сауалнаманыц тупнуска тiлiнен тiкелей аудармасы (тупнус;а-сынан 2 тэуелйз аудармасы жузеге асырылды). Осы кезецде аудармашыларга белгiлi талаптар койылды, олар (2 адам):
1) жогары медициналы; бiлiмнiц бар болуы;
2) бершген сауалнамамен таныс болмауы;
3) казак тшшде сейлейтiн адам.
Аудару барысында мацызды аспектiлер катары ескершда:
• сезбе сез аударудан аулак болу;
• сурактыц магынасын толык беруге ынталанды;
• карапайым жэне оцай тш колданылды.
2-шi кезец - келкшу. 2 тiкелей аударманыц негiзiнде Сарапшы комитетпен сауалнаманыц алдын ала нускасы жасалды. Осыныц барысында баламалы аударманыц эдiсiн колданумен барлык айырмашылыктар жойылды. Сарапшы комитетiне сонымен катар келейдегщей талаптар койылган аудармашы гард^
1) жогары медициналык бiлiмнiц бар болуы;
2) бершген сауалнамамен таныс болмауы жэне оныц тiкелей аударылуына катысыныц жок болуы;
3) казак тшшде сейлейтш адам.
3-шi кезец - керi аударма. Бул кезецдеп жумыс кужаты алдын ала нускасы, ал нэтижесi - алдын ала нускасыныц 2 керi аудармасыныц жасалуы болып табылды.
Бул кезецде аудармашыларга (2 адам) келесiдегiдей талаптар койылды:
1) жогары медициналык бiлiмнiц бар болуы;
2) агылшын тiлiнде сейлейтiн адам, казак тшшде тез сейлейтш адам;
3) алдыцгы кезецдерде жумыска катыспаган жэне бершген сауалнамадан хабары жок.
Аудармашыларга тэжiрибелiк нускаулыктар ретiнде мынадай кажеттШктер ескертiлдi:
• сурактыц мазмунын беруге;
• сурактыц барлык мэнш атап ету;
• карапайым тiлдi колдану.
4-шi кезец - сараптама. 3 тэуелйз сарапшы катысты (1
саласындагы маман, 1 Yйлестiрушi). Эрбiр сарапшы буйырылган хаттама бойынша тэуелйз багалауды iске асырды. Бул кезецде сонымен катар орфографиялык жэне грамматикалык жендеулер жасалды. Нэтижесiнде тест-нускасы жасалды.
Ары карай пилоттык тестiлеу немесе претестинг (5^ кезец) еткзiлдi. Пилоттык зерттеудщ нэтижелерiн талдау сауалнама тужырымдамасын популяцияныц
ерекшелiктерiне, мэдени жэне тшдш дэстYрлерiне барынша жакындатуга MYMкiндiк бередi.
Нэтижелерi. Пилоттык зерттеуде 56 емделушi катысты. Сонымен бiрге тацдаудыц сапалы репрезентаттылыгы сакталды. Пилоттык зерттеу сауалнаманыц децентеринп мен онкологиялык наукастардыц сухбаттасуымен корытындыланды. Сухбаттасуды - сурактар аныктылык, шайылык жэне тшмдшш секiлдi керсеткiштерге каншалыкты жауап беретшдшн аныктау Yшiн ЖYргiздi. Сухбаттасудан кешн децентеринг ЖYргiзiлдi. Валидацияны орындау барысында бершген 9СС-Ш багалау куралыныц сез!мталдыгына, шынайылыгына жэне сенiмдiлiгiне талдау жасалды. Сауалнаманыц сешмдшМн тексеру Yшiн Кронбахтыц a-коэффициентiн аныктау эдiсiмен сауалнаманыц шга калыптылыгы есептелдi [11]. FACT-G сауалнамасыныц барлык шкалалары бойынша берiлген керсетгаштердщ мелшерi 0,81-тен 0,92-ке дейiн курайтыны бекiтiлдi. Сауалнаманыц барлык шкалалары Yшiн Кронбахтыц а-коэффициент мелшерiнiц мэнi 0,7-ден жогары екенiн ескерсек, бул сауалнама шкалаларыныц жэне куралдыц толыгымен сешмдшш децгейiне канагаттанушылык туралы куэландырды. FACT-G сауалнамасыныц сезiмталдыFын (респондент жагдайындагы езгерктерге сэйкес 9СС баллдарыныц дурыс езгерктерш беру кабiлетi) жэне шынайылылыгын (елшеуге мшдетп негiзгi мiнездеменi дурыс елшеу кабшетс) кешендi багалау барысында бершген сауалнаманыц жасалган нускасы онкологиялык наукастардыц 9СС-iн багалаудыц шынайы жэне сезiмтал куралы болып табылады. FACT-G сауалнамасыныц тшдш жэне мэдени бейiмделуiн, сонымен катар куралдыц (валидациялар) психометриялык курамын тексерiстен еткiзгеннен кейiн берiлген сауалнаманыц акыргы нускасы жасалды (кесте 1). Оздщ ауруыцызбен ауыратын наукастардыц айтуымен мацызды болып табылатын симптомдар мен жагдайлардыц тiзiмi теменде керсетiлген. бтмш, соцгы 7 KYHде осы симптомды немесе жагдайды калай еткергенiцiз туралы накты керсететiн эрбiр тармактагы немiрдi децгелектецiз:
Кесте 1 - FACT-G сауалнамасы (казак тiлiндегi нускасы) ДЕНЕН1Н, ХАЛ-ЖАF ДАЙЫ:_
№ Симптом Жок Юшкене (элйз) Уакыт еткен сайын (кYШтi емес) ^айта-кайта (жетерлiк KYШтi) Жш (ете щштЦ
GP1 КYшiмнiц жеткiлiксiз болуы 0 1 2 3 4
GP2 Менiц ЖYрегiм айниды 0 1 2 3 4
GP3 Менiц денемнщ хал-жагдайы нашарлауына байланысты жануяма кемектесу киынга согады 0 1 2 3 4
GP4 Ауыруды сеземiн 0 1 2 3 4
GP5 Меш емделуден кейiнгi жанама эсерлер мазалайды 0 1 2 3 4
GP6 Мен езiмдi ауру сезiнемiн 0 1 2 3 4
ВЕСТНИК
N21-2016 • КазНМУ • кагппли.кг
1 GP7 1 Мен ез уакытымды тесекте етгазуге 1 0 1 2 3 4
мэжбYрмiн
ЭЛЕУМЕТТ1К/ЖАН¥ЯЛЫК САУЛЫК:
GS1 Мен достарыммен жакын катынастамын 0 1 2 3 4
GS2 Менiц жануям менi эмоциялды колдайды 0 1 2 3 4
GS3 Менщ достарым менi колдайды 0 1 2 3 4
GS4 Менiц жануям ауруымды кабылдады 0 1 2 3 4
GS5 Мен жануямда менщ ауруым туралы сейлескенге канагаттанамын 0 1 2 3 4
GS6 Бiз жарымыз екеумiз жакынбыз (немесе менщ непзп тiрегiм болып табылатын адаммен) 0 1 2 3 4
С!зд!ц сексуалды белсенд!л!к децгешщзге царамастан келес! сурацца жауап бер!ц!з. Егер элдецалай жеке себептер!ц!зге байланысты сурацца жауап берг!ц!з келмесе, мына терезеге □ крест цойыцыз жэне келес1 сурацтар секциясына вт!ц!з.
GS7 Мен езiмнiц жыныстык емiрiме канагаттанамын 0 1 2 3 4
эмодиялы^КУЙ:
GE1 Кецiл-KYЙiм TYсiп кетедi 0 1 2 3 4
GE2 Мен езiмнiц ауруымды емдеудеп шамама ризамын 0 1 2 3 4
GE3 Ауруыммен алысуга Yмiтiмдi Yзiп жатырмын 0 1 2 3 4
GE4 Мен KYЙгелектенемiн 0 1 2 3 4
GE5 Элуден коркамын 0 1 2 3 4
GE6 Жагдайым нашарлап кетедi ме деп коркамын 0 1 2 3 4
ФУНКЦИОНАЛДЫ КYЙ:
GF1 Жумыс iстеу халiндемiн (соныц iшiнде YЙ бойынша) 0 1 2 3 4
GF2 Жумысымд^1 толыгымен аткарып жатырмын (соныц Мнде YЙ бойынша) 0 1 2 3 4
GF3 9мiрден нэр алу жагдайындамын 0 1 2 3 4
GF4 Ауруымд^1 кабылдадым 0 1 2 3 4
GF5 Жаксы уйыктаймын 0 1 2 3 4
GF6 9зiмнiц KYHделiктi сауыктарымнан лэззат аламын 0 1 2 3 4
GF7 Казiр емiрiме ризамын 0 1 2 3 4
Цорытынды. Онкологиялык наукастардагы 9СС-тi багалау эдiсiн колдану тэжiрибесiн жэне онкологиялык гылымды
kaznmu.kz • КазНМУ • №1-201 6*
заманауи кезецде дамыту а^аратты; сенiмдi, сонымен
Fылымныц негiзгi ;^идаты пациенттердiц 9СС-Ш баFалау
бiрге аурудыц денсаулыFын баFалаудыц Yнемдi эдiсi болып табылады. 9СС-т баFалауды онкологиялы; зерттеуге кiргiзу сол зерттеудщ сапасын жак;сартуFа MYMкiндiк беретш мацызды элемент болып табылады. Альютан мэлiметтердiц негiзiнде адамныц емiрлiк к эрекетшщ барлы; ;ырларын ;амтитын онкологиялы; нау;астарды оцтайландыруFа жэне емдеудiц толы; кешенд баFдарламасын жасауаFа MYMкiндiк бередъ БYгiнгi тацда 9СС талдамасы жасалмаса, онда ;андайда бiр емдеудiц жаца эдiсi тэжiрибеге ене алмайды. «Ауруды емес нау;асты емдеу» медициналы;
ар;ылы тiкелей ЖYзеге асуы MYMкiн.
FACT-G сауалнамасыныц халыкаралы; стандарттарFа сай тшдш жэне мэдени бейiмделуiн ЖYргiзгеннен кешн популяцияныц этно-лингвистикалы; ерекшелiктерiн есепке ала отырып, TYПH¥Cк;асына балама сауалнаманыц ;аза; тiлiндегi нус;асы жасалды. Сонымен бiрге жасалFан FACT-G сауалнамасыныц нус;асы клиникалы; зерттеулердегi онкологиялы; наук;астарFа кецiнен к;олдануFа MYMкiндiк беретiн жоFары психометриялы; ;урамдармен сипатталады.
СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ
1 Alex C. Michalos Encyclopedia of Quality of Life and Well-Being Research. - 2014. - 7347 p.
2 Cella D.F. Quality of life outcomes: measurement and validation // Oncology. - 1996. - Vol. 11. - P. 233-246.
3 Bonomi A.E., Cella D.F., Hahn E.A. et al. Multilingual translation of the Functional Assessment of Cancer Therapy (FACT) Quality of Life Measurement System // Qual. Life Res. - 1996. - Vol. 5. - P. 1-12.
4 Adam B. Smith Functional Assessment of Cancer Therapy (FACT) / / Encyclopedia of Quality of Life and Well-Being Research. - 2014. - P. 2367-2370.
5 Adam B. Smith, Kim Cocks, David Parry et al. Reporting of health-related quality of life (HRQOL) data in oncology trials: a comparison of the European Organization for Research and Treatment of Cancer Quality of Life (EORTC QLQ-C30) and the Functional Assessment of Cancer Therapy-General (FACT-G) // Quality of Life Research. - 2014. - Vol. 23, Issue 3. - P. 971-976.
6 Kazuki Sato, Megumi Shimizu, Mitsunori Miyashita Which quality of life instruments are preferred by cancer patients in Japan? Comparison of the European Organization for Research and Treatment of Cancer Quality of Life Questionnaire-C30 and the Functional Assessment of Cancer Therapy-General // Supportive Care in Cancer. - 2014. - Vol. 22, Issue 12. - P. 3135-3141.
7 Ricardo Sánchez, Monica Ballesteros, Benjamin J. Arnold Validation of the FACT-G scale for evaluating quality of life in cancer patients in Colombia // Quality of Life Research. - 2011. - Vol. 20, Issue 1. - P. 19-29.
8 K. Ashing-Giwa, M. Rosales A cross-cultural validation of patient-reported outcomes measures: a study of breast cancers survivors // Quality of Life Research. - 2013. - Vol. 22, Issue 2. - P. 295-308.
9 Yixin Wang, Jie Shen, Yan Xu Symptoms and quality of life of advanced cancer patients at home: a cross-sectional study in Shanghai, China // Supportive Care in Cancer. - 2011. - Vol. 19, Issue 6. - P. 789-797.
10 Marko Popovic, Nicholas Lao, Liang Zeng et al. The impact of clinical and sociodemographic features on quality of life in patients with early stage cancers using the Functional Assessment of Cancer Therapy-General assessment tool // Supportive Care in Cancer. - 2013. -Vol. 21, Issue 8. - P. 2267-2277.
11 Cronbach L.J. Coefficient alpha and the internal structure of tests / / Psychometrica. - 1951. - Vol. 16, N 3. - P. 297-334.
А.А. КОЖАЕВ
ОПРОСНИК ОЦЕНКИ ФУНКЦИЙ В ОНКОЛОГИИ - FACT-G: ЯЗЫКОВАЯ, КУЛЬТУРНАЯ АДАПТАЦИЯ И ВАЛИДАЦИЯ
Резюме: В работе представлены современные данные, касающиеся исследования качества жизни у онкологических больных при помощи международного опросника FACT-G. Согласно международных стандартов проведена языковая и культурная адаптация опросника FACT-G с учетом этно-лингвистических особенностей популяции, валидация инструмента и создана казахско-язычная версия опросника FACT-G, эквивалентная оригиналу. Созданная версия характеризуется высокими психометрическими свойствами.
Ключевые слова: онкология, качество жизни, опросник FACT-G.
A.A. KHOZHAEV
QUESTIONNAIRE EVALUATION FUNCTIONS IN ONCOLOGY - FACT-G: LINGUISTIC, CULTURAL ADAPTATION AND VALIDATION
Resume: The paper presents the current data relating to the study of quality of life in cancer patients with the assistance of the international questionnaire FACT-G. According to international standards conducted linguistic and cultural adaptation of the FACT-G questionnaire based on ethno-linguistic features of the population, validation tools and created kazakh-language version of the FACT-G questionnaire, equivalent to the original. Established version is characterized by high psychometric properties. Keywords: oncology, quality of life, questionnaire FACT-G.
