FACT-B+4 модуль-сауалнама – лимфалық ісікпен сүт безі рагымен ауыратын науқастардың өмір сүру сапасын бағалау әдісі Текст научной статьи по специальности «Науки о здоровье»

kaznmu.kz • КазНМУ • №1-201 6*

FACT-B+4 МОДУЛЬ-САУАЛНАМА - ЛИМФАЛЬЩ 1С1КПЕН CYT БЕЗ1 РАГЫМЕН АУЫРАТЫН НАУ^АСТАРДЫН, 0М1Р CYPy САПАСЫН БАГАЛАУ ЭД1С1

Е.С. ТАНЖАРЬЩОВ1, А.А. ЦОЖАЕВ2

1 «Керуен-Medicus»медицина орталыгы 2 С.ЖАсфендияров атындагы К,азац улттыцмедицина yHueepcumemi

ЭОК 616.19-006.6:616-005.98-039.75

Берлген мацалада лимфалъщ !с!к сеалдi жиi жэне цатам циындыцтарды цоса алганда FACT-B+4 ерекше модулын цолдану арцылы сут 6e3i рагымен ауыратын науцастардыц eMip суру сапасын зерттеуге цатысты заманауи M3MiMemmep берлген. Халыцаралыц стандарттарга сзйкес популяцияныц этно-лингвистикалыц ерекшелiктерiн, цуралдардыц валидациясын есепке ала отырып тлдк жэне мэдени бейiмделуi вткiзiлдi жэне тупнусцага тец FACT-B+4 сауалнамасыныц цазацша тyрi жасалды. Берлген нусца жогары психометриялыц цурамдармен мiнезделедi.

Tyttmdi свздер: сут безi рагы, лимфалыц idк, вмiр суру сапасы, FACT-B+4 сауалнамасы.

Kipicne. Сут 6e3i рагымен (СБР) ауыратын нау;астардагы аяк;тардыц жогары жагыныц лимфалы; icyi немесе лимфалы; iciK осы патологияны хирургиялы; кешендi жэне ;урама емдеудщ жанама эсерi болып табылады. Бул цаhарлы ас;ынулар кебшесе постмастэктомикалы; синдромды ;ураушы болып табылады. Лимфалы; iсiктi емдеу - ;иын мiндет. Емдеудi жоспарлау барысында (жедел араласу, лимфалы; коллекторлардыц айма;тарына сэулелi терапиялар, дэрi-дэрмектi терапиялар) лимфалы; кшудщ алдыцгы кезецiн аньщтауга жэне уа;ытылы емдш-профилактикалы; к-шараларды мiндеттi турде ба;;ылауга ;ажет. Берiлген алгоритм лимфаныц ауыр TYрiнiц дамуына кедергi жасауга жэне ая;-;олд^1ц ;алыпты жумысын са;тауга MYMкiндiк бередi. Емделмеген жагдайда

лимфалы; iсiк жаймендеп KYшеюге бейiмделе отырып емiр CYPУ сапасын (9СС) темендетедь соцында MYгедектiкке экелiп согады [1,2,3].

FACT-G (Functional Assessment of Cancer Therapy-General) онкологиялы; нау;астардыц 9СС-iн багалау сауалнамасыныц негiзiнде СБР-мен ауыратын нау;астардыц 9СС-iн кешендi ба;ылауда лимфалы; кштщ керiнуiн багалау ма;сатында жалпы 9СС-т^ сонымен ;атар лимфалы; iсiктiц кер^ш ;оса алганда СБР-мен ауыратын нау;астардыц 9СС жеке керсеткiштерiн багалауга MYMкiндiк беретiн FACT-B+4 ерекше модульi ецделд [4,5]. Хальщаральщ стандарттардыц ;агидаттары бойынша 9СС-тiц эрбiр сауалнамасын дурыс ;олдану ма;сатында 9СС-тi багалау ;уралын ;олдану жоспарланган популяцияныц этно-лингвистикалы; ерекшелiктерi ескерiлген оныц тiлдiк жэне мэдени бейiмделуi ;ажет. Ары ;арай сауалнаманыц валидациясы ЖYргiзiледi (сенiмдiлiктiц, валидациялы; жэне сезiмталдылыцтыц талдамасы), ягни, алынган нэтижелердщ дурыстыгын шарттайтын оныц психометриялы; ;урамдарын тексеру [6,7,8,9]. Мэдениеттi жэне тшдш бейiмделудi еткiзудiц сапасы соцгы цорытындыда ;уралд^1ц психометриялы; ;асиетш аны;тайды.

Керсетiлген ма;саттарды орындау Yшiн келесiдегiдей мiндеттердi шешу ;ажет:

1) сауалнаманыц бiрiздiлiк аудармаларыныц рэсiмдерiн хальщаральщ стандарттарга сай ЖYзеге асыру;

2) сауалнаманыц туп нус;асына сэйкестiгiмен жэне соцгы нус;асынмен ;амтамасыз ету;

3) сауалнаманы популяцияныц этнолингвистикалы; ерекшелiктерiне бейiмдеу.

Материал жэне эдйтер. Сауалнаманыц тiлдiк нус;асыныц пайда болу рэсiмi жалпы 3 багытца саяды:

• бiрiздiлiк аударма;

• аударманыц сараптамасы;

• аударманы жетiлдiру.

Сауалнаманыц тшдш нус;асы тек хальщаральщ стандарттарга сай бетмдеу рэсiмiн орындау барысында гана хальщаральщ зерттеулерде цолдануга ^^щ беретМ белгiлi. Сауалнаманыц нус;асы бейiмдеу мен валидацияныц нэтижелерiн керсеткеннен кейiн зацды болып

мойындалады.

РАСТ-В+4 сауалнамасыныц тщщк жэне мэдени бейiмделуi халыцаралыц стандарттарга сай бiрнеше бiрiздi кезецдерд цамтыды.

1-шi кезец - сауалнаманыц тупнусца тiлiнен тiкелей аудармасы (тупнусца-сынан 2 тэуелйз аудармасы жузеге асырылды). Осы кезецде аудармашыларга белгiлi талаптар цойылды, олар (2 адам):

1) жогары медициналыц бiлiмнiц бар болуы;

2) бершген сауалнамамен таныс болмауы;

3) цазац ттнде с0йлейтiн адам.

Аудару барысында мацызды аспектiлер цатары ескершд^

• сезбе сез аударудан аулац болу;

• сурацтыц магынасын толыц беруге ынталанды;

• царапайым жэне оцай тш цолданылды.

2-шi кезец - келкшу. 2 тiкелей аударманыц негiзiнде Сарапшы комитетпен сауалнаманыц алдын ала нусцасы жасалды. Осыныц барысында баламалы аударманыц эдiсiн цолданумен барлыц айырмашылыцтар жойылды. Сарапшы комитетiне сонымен цатар келейдепдей талаптар цойылган аудармашы кiрдi:

1) жогары медициналыц бШмнщ бар болуы;

2) берiлген сауалнамамен таныс болмауы жэне оныц тшелей аударылуына цатысыныц жоц болуы;

3) цазац тшнде C0йлейтiн адам.

3-шi кезец - керi аударма. Бул кезецдеп жумыс цужаты алдын ала нусцасы, ал нэтижей - алдын ала нусцасыныц 2 керi аудармасыныц жасалуы болып табылды.

Бул кезецде аудармашыларга (2 адам) келейдепдей талаптар цойылды:

1) жогары медициналыц бШмнщ бар болуы;

2) агылшын тшшде C0йлейтiн адам, цазац тшшде тез C0йлейтiн адам;

3) алдыцгы кезецдерде жумысца цатыспаган жэне берiлген сауалнамадан хабары жоц.

Аудармашыларга тэжiрибелiк нусцаулыцтар ретiнде мынадай цажеттiлiктер ескертiлдi:

• сурацтыц мазмунын беруге;

• сурацтыц барлыц мэшн атап ету;

• царапайым тшд цолдану.

4-шi кезец - сараптама. 3 тэуелйз сарапшы цатысты (1 лингвист, 1 медицина, психология жэне денсаулыц сацтау саласындагы маман, 1 уйлес^рушЦ. Эрбiр сарапшы буйырылган хаттама бойынша тэуелйз багалауды iске асырды. Бул кезецде сонымен цатар орфографиялыц жэне грамматикалыц жендеулер жасалды. Нэтижейнде тест-нусцасы жасалды.

Ары царай пилоттыц тестшеу немесе претестинг (5-шi кезец) еткзшдь Пилоттыц зерттеудiц нэтижелерiн талдау сауалнама тужырымдамасын популяцияныц

ерекшелштерше, мэдени жэне тiлдiк дэстYрлерiне барынша жацындатуга MYMкiндiк бередi.

Нэтижелерi. Пилоттыц зерттеуде 51 емделушi цатысты. Сонымен бiрге тацдаудыц сапалы репрезентаттылыгы сацталды. Пилоттыц зерттеу сауалнаманыц децентерингi

• N01 -201 6 • КазНМУ • кагпти.кг

мен онкологиялык наукастардыц сухбаттасуымен

РАСТ-В+4 сауалнамасыныц сезiмталдыFын (респондент

корытындыланды. Сухбаттасуды - сурактар аныктылык, шайылык жэне тиiмдiлiк секiлдi керсетгаштерге каншалы;ты жауап беретiндiгiн аныктау ушш ЖYргiздi. Сухбаттасудан кейiн децентеринг ЖYргiзiлдi. Валидацияны орындау барысында берiлген 9СС-Ш багалау куралыныц сезiмталдыFына, шынайылыгына жэне сешмдШпне талдау жасалды. Сауалнаманыц сешмдШпн тексеру Yшiн Кронбахтыц a-коэффициентiн аныктау эдгамен сауалнаманыц iшкi калыптылыгы есептелд [10]. РАСТ-В+4 сауалнамасыныц барлык шкалалары бойынша берiлген керсеткiштердiц мелшерi 0,84-тен 0,94-ке дейiн курайтыны бекiтiлдi. Сауалнаманыц барлык шкалалары Yшiн Кронбахтыц а-коэффициент мелшерiнiц мэнi 0,7-ден жогары екешн ескерсек, бул сауалнама шкалаларыныц жэне куралдыц толыгымен сенiмдiлiк децгейiне канагаттанушылык туралы куэландырды.

Кесте 1 - РАСТ-В+4 сауалнамасы (казак тiлiндегi нускасы) ДЕНЕН1Н, ХАЛ-ЖАF ДАЙЫ:_

№ Симптом Жок Юшкене (элйз) Уакыт еткен сайын емес) Кайта-кайта (жетерлiк щштЦ Жш (ете щштЦ

СР1 КYшiмнiц жеткiлiксiз болуы 0 1 2 3 4

СР2 Менiц ЖYрегiм айниды 0 1 2 3 4

СР3 Менiц денемнiц хал-жагдайы нашарлауына байланысты жануяма кемектесу киынга согады 0 1 2 3 4

СР4 Ауыруды сеземiн 0 1 2 3 4

ОРБ Менi емделуден кейiнгi жанама эсерлер мазалайды 0 1 2 3 4

СР6 Мен езiмдi ауру сезшемш 0 1 2 3 4

ОР7 Мен ез уакытымды тесекте етгазуге мэжбYрмiн 0 1 2 3 4

ЭЛЕУМЕТТ!К/ЖАН¥ЯЛЫК; САУЛЫК:

GS1 Мен достарыммен жакын катынастамын 0 1 2 3 4

GS2 Менiц жануям меш эмоциялды колдайды 0 1 2 3 4

GS3 Менiц достарым меш колдайды 0 1 2 3 4

GS4 Менщ жануям ауруымды кабылдады 0 1 2 3 4

GS5 Мен жануямда менiц ауруым туралы сейлескенге канагаттанамын 0 1 2 3 4

GS6 Бiз жарымыз екеумiз жакынбыз (немесе менiц негiзгi ^репм болып табылатын адаммен) 0 1 2 3 4

Q1 С!зд!ц сексуалды белсенд!л!к децгешщзге царамастан келес! сурацца жауап бер!ц!з. Егер элдецалай жеке себептер!ц!зге байланысты сурацца жауап берг!ц!з келмесе, мына терезеге □ крест цойыцыз жэне келес1 сурацтар секциясына вт!ц!з.

GS7 Мен езiмнiц жыныстык емiрiме канагаттанамын 0 1 2 3 4

жагдайындагы езгерiстерге сэйкес 9СС баллдарыныц дурыс езгерiстерiн беру кабшетЦ жэне шынайылылыгын (елшеуге мiндеттi непзп мiнездеменi дурыс елшеу кабшетс) кешенд багалау барысында берiлген сауалнаманыц жасалган нускасы онкологиялык наукастардыц 9СС-iн багалаудыц шынайы жэне сезiмтал куралы болып табылады. РАСТ-В+4 сауалнамасыныц тiлдiк жэне мэдени бешмделуш, сонымен катар куралдыц (валидациялар) психометриялык курамын тексерiстен етгазгеннен кейiн берiлген сауалнаманыц акыргы нускасы жасалды (кесте 1). Оздщ ауруыцызбен ауыратын наукастардыц айтуымен мацызды болып табылатын симптомдар мен жагдайлардыц тiзiмi теменде керсетiлген. 9тiнiш, соцгы 7 щнде осы симптомды немесе жагдайды калай еткергенiцiз туралы накты керсететш эрбiр тармактагы немiрдi децгелектецiз:

кагпти.кг • КазНМУ • N01-2016

эмоциялыкКХЙ.

•ВЕСТНИК

GE1 Кецiл-KYЙiм TYсiп кетедi 0 1 2 3 4

GE2 Мен езiмнiц ауруымды емдеудеп шамама ризамын 0 1 2 3 4

GE3 Ауруыммен алысуга Yмiтiмдi Yзiп жатырмын 0 1 2 3 4

GE4 Мен KYЙгелектенемiн 0 1 2 3 4

GEБ Элуден коркамын 0 1 2 3 4

GE6 Жагдайым нашарлап кетедi ме деп коркамын 0 1 2 3 4

ФУНКЦИОНАЛДЫ КYЙ:

GF1 Жумыс iстеу халiндемiн (соныц iшiнде YЙ бойынша) 0 1 2 3 4

GF2 Жумысымды толыгымен аткарып жатырмын (соныц Мнде YЙ бойынша) 0 1 2 3 4

GF3 9мiрден нэр алу жагдайындамын 0 1 2 3 4

GF4 Ауруымды кабылдадым 0 1 2 3 4

GРБ Жаксы уйыктаймын 0 1 2 3 4

GР6 9зiмнiц KYHделiктi сауыктарымнан лэззат аламын 0 1 2 3 4

GР7 Казiр емiрiме ризамын 0 1 2 3 4

БАСКА ДА СИМПТОМДАР:

В1 Меш демшпе азаптайды 0 1 2 3 4

В2 Киген киiмiмнен уяламын 0 1 2 3 4

В3 Бiр немесе екi колым iсiп кеттi немесе сезiмтал болып кета 0 1 2 3 4

В4 9зiмдi сексуалды тартымды сезшемш 0 1 2 3 4

ВБ Шашымныц TYCкенi мазалайды 0 1 2 3 4

В6 Бiр куш жануямдагы бiреу менiц ауруыммен ауырып калады ма деп коркамын 0 1 2 3 4

В7 Куйзелк ауруыма эсер ететiнi мазалайды 0 1 2 3 4

В8 Салмагымдагы езгерiстер мазалайды 0 1 2 3 4

В9 9зiмдi толыкканды эйел ретшде сезiнемiн 0 1 2 3 4

Р2 Денемнiц кейбiр белшнде ауруды сеземiн 0 1 2 3 4

ВЕСТНИК

Nq1 -2016 • КазНМУ • kaznmu.kz

Q6 Оздщ ;айсы емшепщзге ота жасалды? (етшш, бiр жауапты децгелектещз) Сол жагындагы Оц жагындагы

B10 Ота жасалган жа;тагы к;олымды ;озгалту ауыр согады 0 1 2 3 4

B11 Осы ;олымды толыгымен еркш ;озгалта алмаймын 0 1 2 3 4

B12 Осы ;олым уйып ;алады 0 1 2 3 4

B13 Осы ;олымды ;озгалта алмаймын 0 1 2 3 4

Цорытынды. СБР-мен ауыратын нау;астардыц элеуметтiк ахуалы жэне 9СС-тщ шарасыз 03repicTepi пациенттердiц 0мiрлiк кушне ЖYргiзiлген емдiк шараларыныц эсерш мшездейтш параметрлердi объективтi багалау ;ажетттне мэжбурлейдъ ^a3ipri тацда ЭСС-tî ерекше куралдардыц комепмен багалау нау;астыц халiн багалауга, ауруды болжауга жэне ба;ылаудыц, емдеудщ жеке тэсiлiн жасауга MYMкiндiк беретш онкологиялы; нау;астарды кешендi оцтайландырудыц мацызды компоненттерi болып табылады. СБР нау;астары Yшiн тек ;ана жалпы ЭСС-tî, FACT-B модуль-сауалнамасына мiнезделетiн ерекше сурак;тарды багалауга, сонымен ;атар лимфалы; кштщ ;абынуыныц салдарынан болатын MYгедектiкке жш экелетiн децгейiн сипаттауга MYMкiндiк беретш FACT-B+4 сауалнамасы болып табылады. Зерттеу популяцияныц этно-лингвистикалы; ерекшелiктерiн, оныц психометриялы; кдаамдарын багалауды ескере отырып FACT-B+4 модулiнiц тiлдiк жэне мэдени бетмделуш 0ткiзумен жэне TYПH¥Cк;аFа пара-пар келетш сауалнаманыц ;аза; тiлiндегi нуск;асын жасаумен байланысты болып табылады.

СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ

1 Andrea L. Pusic, Yeliz Cemal, Claudia Albornoz et al. Quality of life among breast cancer patients with lymphedema: a systematic review of patient-reported outcome instruments and outcomes // Journal of Cancer Survivorship. - 2013. - Vol. 7, Issue 1. - P. 83-92.

2 Sibel Eyigor, Ece Cinar, Ismail Caramat et al. Factors influencing response to lymphedema treatment in patients with breast cancer-related lymphedema // Supportive Care in Cancer. - 2015. - Vol. 23, Issue 9. - P. 2705-2710.

3 Michelle Coriddi, Ibrahim Khansa, Julie Stephens et al. Analysis of factors contributing to severity of breast cancer related lymphedema // Ann. Plast. Surg. - 2015. - Vol. 74, Issue 1. - P. 22-25.

4 Bulley C., Coutts F., Blyth C. et al. A morbidity screening tool for identifying fatigue, pain, upper limb dysfunction and lymphedema after breast cancer treatment: a validity study // Eur. J. Oncol. Nurs. - 2014. - Vol. 18, Issue 2. - P. 218-227.

5 Belmonte R., Tejero M., Ferrer M. et al. Efficacy of low-frequency low-intensity electrotherapy in the treatment of breast cancer-related lymphoedema: a cross-over randomized trial // Clin. Rehabil. - 2012. - Vol. 26, Issue 7. - P. 607-618.

6 Oliveira I.S., Costa L.C., Manzoni A.C. et al. Assessment of the measurement properties of quality of life questionnaires in Brazilian women with breast cancer // Braz. J. Phys. Ther. - 2014. - Vol. 18, Issue 4. - P. 372-383.

7 Belmonte Martinez R., Garin Boronat O., Segura Badia M. et al. Functional Assessment of Cancer Therapy Questionnaire for Breast Cancer (FACT-B+4). Spanish version validation // Med. Clin. (Barc). - 2011. - Vol. 137. - P. 685-688.

8 DiSipio T., Hayes S., Battistutta D. et al. Patterns, correlates, and prognostic significance of quality of life following breast cancer // Psychooncology. - 2011. - Vol. 20, Issue 10. - P. 1084-1091.

9 Mak S.S., Mo K.F., Suen J.J. et al. Lymphedema and quality of life in Chinese women after treatment for breast cancer // Eur. J. Oncol. Nurs. - 2009. - Vol. 13, Issue 2. - P. 110-115.

10 Cronbach L.J. Coefficient alpha and the internal structure of tests // Psychometrica. - 1951. - Vol. 16, N 3. - P. 297-334.

Е.С. ТАНЖАРЬЩОВ, А.А. ЦОЖАЕВ

МОДУЛЬ-ОПРОСНИК FACT-B+4 - МЕТОД ОЦЕНКИ КАЧЕСТВА ЖИЗНИ БОЛЬНЫХ РАКОМ МОЛОЧНОЙ ЖЕЛЕЗЫ С ЛИМФЕДЕМОЙ

Резюме: В данной статье представлены современные данные, касающиеся исследования качества жизни у больных раком молочной железы с использованием специфического модуля-опросника FACT-B+4, позволяющего оценить как общее качество жизни, так и специфические характеристики, включая выраженность такого частого и грозного осложнения, как лимфедема. Согласно требованиям международных стандартов проведена языковая и культурная адаптация опросника-модуля FACT-B+4 с учетом этно-лингвисти-ческих особенностей популяции, его валидация с созданием казахско-язычного варианта опросника, эквивалентного оригинальной версии. Полученная версия характеризуется высокими психометрическими свойствами. Ключевые слова: рак молочной железы, лимфедема, качество жизни, опросник FACT-B+4.