CC BY
26
98
Вестник КазНМУ №4-2016
А.А. ЦОЖАЕВ
С.Ж.Асфендияров атындагы Казац ¥лттыц медицина университету
Алматы онкологиялыц орталыгы
EORTC QLQ-C30 - КДТЕРЛ1 1С1КТ1 ЕМДЕУ ЖЭНЕ ЗЕРТТЕУ БОЙЫНША ЕУРОПАЛЬЩ ¥ЙЫМНЫН, САУАЛНАМАСЫ: Т1ЛД1К, МЭДЕНИЕТТ1
БЕЙ1МДЕЛУ ЖЭНЕ ВАЛИДТЕУ
УДК 616-052-006-039.75-036.8
Осы жумыста халыцаралыц EORTC QLQ-C30 сауалнамасыныц квмегiмен онкологиялыц науцастардыц eMip сапасын зерттеуге цатысты заманауи мэлiметтер кврсетшген. Халыцаралыц стандарттарга сай тыдж жэне популяцияныц этно-лингвистикалыц ерекшелктерт есепке ала отырып, EORTC QLQ-C30 сауалнамасыныц мэдениеттi бешмделуу цуралдыц валидациясы жэне тупнусцасына баламалы EORTC QLQ-C30 сауалнамасыныц цазац тiлiндегi нусцасы жасалды. Жасалган нусца жогары психо-метрикалыц цасиетiмен мазмундалады. Tyurndi свздер: онкология, вмiр сапасы, EORTC QLQ-C30 сауалнамасы.
Kipicne. K^ipri танда EORTC QLQ-C30 - катерл1 iciKTi емдеу жэне зерттеу бойынша Еуропалы; уйымнын сауалнамасы eMip сапасын (0С) багалау куралдарыньщ кен тараган турлершщ 6ipi болып табылады [1,2,3]. Ол 1986 жылы халыкэралы; клиникалы; сына;тарга ;атысушы пациенттеpдi 6С багалауына кешендi, модульдж тэсiлiн ендеуге зеpттеулiк багдарламаны бастамашылы; еткен ;атеpлi iсiктi (EORTC Quality of Life Study Group) емдеу жэне зерттеу бойынша Еуропалы; уйымнын 0С багалау тобымен енделген. Бупнп кунге дейiн клиникалы; сына;та бершген сауалнаманын II жэне III сатысында психометрикалы; ;асиетш зерттеу бойынша зерттеулер журпзшп жатыр [4,5,6]. EORTC QLQ-C30 мэш бойынша 36 сура;ты жэне дене, психологиялы; жэне элеуметтiк жумыс жасауы, жалпы 6С жэне ауруга, емделуге байланысты белгiлеp бойынша пациент денсаулыгын багалауды ;амтыган EORTC QLQ-C36 сауалнамасыныц 1 - шi жетiлдipiлген нус;асы болып табылады. EORTC QLQ-C30 заманауи 3-шi TYpi 30 сура;ты ;амтиды жэне мыналардан турады:
• 5 функционалды; шэкiлден - денелж жумыс жасау (ДЖЖ), релдж жумыс жасау (РЖЖ), когнитивтiк жумыс жасау (КЖЖ), эсершш жумыс жасау (ЭЖЖ) жэне элеуметтiк жумыс жасау (ЭЖЖ);
• Симптоматиканын, 3 шэкшнен - элсipеу (Э), ЖYpек айну/;усу (ЖА/K) жэне ауыру (А);
• 0мipдiн, жалпы сапасынын шэкiлдеpiнен (0ЖСШ);
• 6 дара пункттеpiнен - уй;ынын бузылуы (¥Б), тэбетсiздiк (Т), констипация (К), диарея (Д), демжпе (Д), кэржылы; ;иыншылы;тар (KK).
Сауалнаманын тшдж жэне мэдениеттiк бейiмделуi -бул халыкэралы; стандарттарга сай жэне мамандардыц, сонымен ;атар, пациенттердщ ;атысуымен популяцияныц этно-лингвистикалы; еpекшелiгiн есепке ала отырып, TYпнус;аFа балама куралдьщ бас;а тiлде курылу YДеpiсi [7,8]. Мэдениетт жэне тiлдiк бейiмделудi етюзудщ сапасы соцгы ;орытындыда ;уралдыц психометриялы; ;асиетш аны;тайды.
Осы мацсатца жету Yшiн келесiдегiдей мiндeттepдi орындау керек: 1) халы;аралы; стандарттарга сай сауалнаманын ЖYЙелi аудармалы; pэсiмдеpiн орындау; 2) сауалнаманын TYпнус;асынын баламасымен жэне сонгы нус;асымен ;амту; 3) сауалнаманы популяциянын этнолингвистикалы; еpекшелiктеpiне бейiмдеу.
Материалдары жэне эдктерь Тiлдiк нус;асын жасау ма;сатында ат;арылатын барлы; жумыстар
мен iс-шаралар жалпы 3 багыт;а TYЙiстiрiлдi: ЖYЙелi аударма, аударманьщ сараптамасы жэне аударманы жетквдру.
Белгiлi болгандай, сауалнаманын тiлдiк нус;асы халыкэралы; стандарттарга сэйкес бейiмделу рэамшщ орындалган жагдайында гана халыкэралы; зерттеулерде ;олдануга алады. Сауалнаманын
нус;асы бейiмделу мен валидациянын ;орытындыларын керсеткеннен кейiн легитимдi болып мойындалады.
Халы;аралы; стандарттарга сай EORTC QLQ-C30 сауалнамасынын тiлдiк жэне мэдениеттiк бейiмделуi бiрнеше ЖYЙелiк кезендердi ;амтыды. 1-шi кезецде (сауалнаманын тшдж^пн¥с;асынан тiкелей аудармасы) TYпH¥с;анын 2 тэуелсiз аудармасы жасалды. 2-шi кезецде (келiсу) 2 тiкелей аударманын негiзiнде сарапшы комитетiмен сауалнаманын алгаш;ы н¥с;асы жасалды. Сонымен бiрге, альтернативтж аударманын эдiстерiн ;олданумен барлы; айырмашылы;тар жойылды. 3-шi кезец керiсiнше аударманы кер-сеттi. Б¥л кезенде ж¥мыс жасау нажаты алгаш;ы н¥с;асы, ал нэтижеа -алгаш;ы н¥с;анын 2 керiсiнше аудармасын жасау болып табылды. 4-шi кезец (сараптама) сарапшы комитетпен етл. 3 тэуелсiз сарапшы ;атысты (1 лингвист, 1 медицина, психология жэне денсаулы; саласындагы маман, 1 Yйлестiрушi). Сонымен бiрге, эрбiр сарапшы алдын ала жазылган хаттама бойынша тэуелаз багалауды орындады. Б¥л кезенде сонымен ;атар, орфографиялы; жэне грамматикалы; т¥жырымдар жасалды. Нэтижесiнде тест-н¥с;асы ;¥рылды. Ары ;арай пилотты; тестiлеу немесе претестинг етюзквд (5-шi кезец). Пилотты; зерттеу нэтижелерiнiн талдамасы сауалнама т¥жырым-дамасын тiлдiк жэне мэдениеттiк дэс^рлерге, популяциянын ерекшелiктерiне максималды жа;ындауга MYмкiндiк бередi.
Нэтижелерi. Пилотты; зерттеуге 55 адам ;атысты. Сонымен бiрге, тандаудын сапалы репрезентаттыгы са;талды. Пилотты; тестшеу онкологиялы; нау;астардын жэне сауалнаманын децентерингтщ с¥хбаттасу негiзiнде болды (оган с¥хбаттасу нэтижелерi бойынша езгерiстер енгiзу). С¥хбаттасуды - с¥ра;тар осындай TYсiнушiлiк, шынайылы; жэне тиiмдiлiк секiлдi керсеткiштерге ;аншалы;ты жауап беретiнiн аны;тау Yшiн ЖYргiзiлдi. Сухбаттасудан кейiн децентеринг ЖYргiзiлдi.
Валидацияны орындау барысында (EORTC QLQ-C30 сауалнамасынын психометриялы; ;асиетiн тексеру)
6С багалау куралынын, сенiмдiлiгiне, валидностына жэне сезiмталдыFына талдама жасалды. Сауалнаманын, сенiмдiлiгiн тексеру ушш Кронбахтын, a-коэффициентiн аныктау эдiсiмен сауалнаманын, iшкi калыптылыгы есептелдi [9]. Бершген EORTC QLQ-C30 сауалнамасынын, барлык шэкшдершщ гарсетюштершщ кeлемi 0,77-ден 0,93-ке дейiн болып бекiтiлдi. Сауалнаманын, барлык; шэкiлдерi Yшiн Кронбахтын, а-коэффициентшщ келемшщ мэнi 0,7-ден кеп болды, бул сауалнаманын, шэкшнщ жэне куралдын, жалпы сенiмдiлiгi канагаттанушылык децгешнде екенш куэландырды. ЕООТС QLQ-C30 сауалнамасынын, валидностын багалау барысында (онын, кабiлеттерi ол елшеуге
тиiс негiзгi мiнездеменi елшеушщ дурыстылыгы) жэне сауалнаманын, (онын, респондент жагдайында eзгерiстерге сэйкес 6С баллдарынын, дурыс eзгерiстерiн беру кабшетГ) сезiмталдыFын (сенситивтшгГ) багалау барысында жасалган EORTC QLQ-C30 сауалнаманын, нускасы онкологиялык наукастардагы 6С-нi багалаудын, валидтiк жэне сезiмталдык куралы болып табылатыны бекiтiлдi. ЕОЯТС QLQ-C30 сауалнамасынын, тiлдiк жэне мэдениеттж бейiмделуiн eткiзгеннен кейiн, сонымен катар, куралдын, (валидациялар) психометриялык касиеттерш тексергеннен кешн берiлген сауалнаманын, TYпкiлiктi нускасы жасалды (Кесте).
Кесте 1 - ЕОЯТС QLQ-C30 сауалнамасы (казак тшндеп нускасы)
Бiзге Сiз туралы жэне Издщ денсаулыгыцыз туралы кейбiр нэрселердi бiлу кажет. 6тiнiш, Издщ жагдайыцызды на;ты суреттейтiн, ен, колайлы жауапты домалактай отырып сура;тарга жауап берщз. Бул сауалнамада «дурыс» жэне «дурыс емес» деген жауаптар жо;. Из гарсеткен акпараттар купия болып калады.
С1здщ аты-жeнiн,iз:_
Туылган ^тндз (кYнi, айы, жылы): _
Берыген кYнi (кYнi, айы, жылы):
№
Сурацтар
Жоц, ешцандай
Шамалы
Айтарльщтай кyштi
0те KYШтi
Денеге TYсетiн ауырлык барысында киындыктарды сезiнесiз бе (азык^лжке толы сeмкенi алып жYргенде жэне т.б.)?
3
4
Жалгастырып ЖYPУ барысында киындыктарды сезiнесiз бе ?
Yйден тыс жерге аз уакытка серуенге шыгу барысында киындыктарды сезшеаз бе ?
КYнi бойы тeсекте немесе креслода калуга тура келедi ме?_
Тамактану, жеке гигиена жэне дэретханага бару барысында Из гамекп кажет етесiз бе?
Со^ы аптада
Жоц, ешцандай
Шамалы
Айтарльщтай кYштi
0те KYштi
Yй жумыстарын немесе eзiцiздiц жумыстарыцызды толыгымен аяктай алмай калатын кез болды ма?_
1
3
4
Эуеслпщзбен, CYЙiктi гандзбен немесе демалумен толыкканды айналысу болмай калган кездер болды ма?_
Демжпелер болды ма?
Ауырулык устамалар болды ма?
10
Демалу Yшiн Yзiлiстер жасауга тура келдi ма?
11
Тус кeруде мэселелер туындады ма?
12
Элазджт сезшдщз бе?
13
Тэбетщз жогалган кYндер болды ма?
14
ЖYрек айну устамалары болды ма?
15
Кусу болды ма?
16
1ш кату болды ма?
17
Диарея (ш eту) устамалары болды ма?
18
Элареп калу сезiлдi ме?
19
Ауырудын, устамаларынын, салдарынан кандай да бiр сабакты токтату болды ма?
20
Газет окып немесе теледидар таре отырып, топтау киынга соккан кездер болды ма?
21
1шю KYШ салу сезiлдi ме?
22
Iшкi кобалжушылык сезквд ме?
23
8зiн.iздi ашушац сезшдщз бе?
24
Депрессиялык устамалар болды ма?
25
Акпараттарды есте сактауда мэселелер туындады ма?_
1
2
2
2
3
4
3
2
3
4
4
2
3
4
5
2
3
4
6
2
7
1
2
3
4
8
1
2
3
4
9
1
2
3
4
1
2
3
4
1
2
3
4
1
2
3
4
1
2
3
4
1
2
3
4
1
2
3
4
1
2
3
4
1
2
3
4
1
2
3
4
1
2
3
4
1
2
3
4
1
2
3
4
1
2
3
4
1
2
3
4
1
2
3
4
1
2
3
4
100
BecTHUK Ka3HMy №4-2016
26 Ci3giH, waFgaHbiH,bi3 HeMece eM Ka6bngaybH,b3 KYHgeniKTi eMipiH,i3 6eH TypMbicbH,bi3Fa acepiH rari3gi Me? 1 2 3 4
27 Ci3giH, waFgaHbiH,bi3 HeMece eM Ka6bngaybH,b3 6ac;a agaMgapMeH ceñnecyre acepiH rari3giMe? 1 2 3 4
28 Ci3giH, waFgaHbiH,bi3 HeMece eM Ka6bngaybH,b3 Ci3giH, Kapwbnb; waFgaHbiH,bi3Fa acepiH rari3gi Me? 1 2 3 4
Ke.neci cypa^TapFa »ayan 6epy YmiH, eTÍHÍm, Ci3giH ®aFgaHbiH,bi3gbi Ha;Tbi cyperreHTiH «8Te Hawap» ®3He «8Te %a;cbi» maKini 6oHbmma 1-geH 7-re gernH caHgapgbiH imiHeH 6ip caHgbi goMana; 6e^riciMeH 6e^ri^eHÍ3.
29 ^eHcaynbFb^b3gb^ waFgañbH KaHmanbKTb 6aFanañcbi3 waHe coH,Fbi anTaga opTama KepceTKimneH 6aFanaH,bi3?
1 2 3 4 5 6 7 0Te Hamap eTe wa;cb
30 CoH,Fbi anTaga opTama KepceTKimneH e3 eMipiH,i3giH, canacbH KaHmanbiKTbi 6aFanañcb3?
1 2 3 4 5 6 7 0Te Hamap eTe wa;cb
K^opbiTbmgbi. OHKO.norafl.nbiK; HayKacrapga 6C 6aFanay agiciH KongaHy HayKacTbiH, geHcaynbiFbiH 6aFanaygbiH, ceHiMgi, xa6apnaHgbipaTbiH waHe YHeMgi agici 6onbm Ta6binagb. OHKonorannbiK; 3epTTeynepge 6C 6aranay TuiMgi eMgeygiH, MaH,bi3gbi KepceTKÍmi waHe 6onwaManbK MaH,bi3Fa ue 6onbin Ta6binagb. CoHbMeH 6ipre, 6C OHKonoruflnb; Hay;acTapgb eMgey waHe caybKTbpy 6aFgapnaManapbi eH,geneTiH «MaTpu^» 6onbin Ta6binagb. ^eTenge 6C TangaMacb wacanMaFaH 6onca, OHga eMgeygiH, waH,a agiciH ;ongaHyFa 6onMañgbi. 6C 6aranay KnHHHKanbK 3epTTeynepge 3epTTey canacbiHbiH, e3iH waK;capTagb. Мegнцннaнbн,
Heri3ri KaFugaTb «aybipygbi eMec, Hay;acTb eMgey» 6C KeMeriMeH wy3ere acyb mymkíh.
Xanb;apanbK craHgapTTapFa cañ EORTC QLQ-C30 caya.HaMacbHb^ TingiK waHe MageHHerriK 6eñiMgenyiH eTKi3reHHeH KeñiH nonyn^HHHbiH, этнo-.HHrBHCTHKanb; KaraeTTepiH ecenKe ana OTbpbn, TYnHyc;acbHa 6anaMa Kypanb, EORTC QLQ-C30 cayanHaMacbHb^ ;a3a;ma Hyc;acb mb;Tb. CoHbMeH 6ipre, wacanFaH EORTC QLQ-C30 cayanHaMacbiHbiH, Hyc;acb KnHHHKanb; 3epTTeynepgeri OHKonoruflnb; HayKacrapga KeH,iHeH ;ongaHyFa MYMKiHgiK 6epeTiH woFapb ncuxoMeTpuflnb; epeKmeniKTepiH
Ma3MyHgañgb.
9AEBHETTEP TI3IMI
1 1 Chad M. Gundy, Peter M. Fayers, Mogens Groenvold et al. Comparing higher order models for the EORTC QLQ-C30 // Quality of Life Research. - 2012. - Vol. 21. - № 9. - P. 1607-1617.
2 J. Jason Lundy, Stephen Joel Coons, Neil K. Aaronson Testing the measurement equivalence of paper and interactive voice response system versions of the EORTC QLQ-C30 // Quality of Life Research. - 2014. - Vol. 23.- № 1. - P. 229-237.
3 Chad M Gundy, Neil K Aaronson Effects of mode of administration (MOA) on the measurement properties of the EORTC QLQ-C30: a randomized study// Health and Quality of Life Outcomes. - 2010. - Vol. 8. - P. 35.
4 Claire F. Snyder, Amanda L. Blackford, Toru Okuyama et al. Using the EORTC-QLQ-C30 in clinical practice for patient management: identifying scores requiring a clinician's attention // Quality of Life Research. - 2013. - Vol. 22. - №10. - P. 2685-2691.
5 M. Angeles Pérez-San-Gregorio, Eduardo Fernández-Jiménez, Agustín Martín-Rodríguez et al. Quality of Life in Women Following Various Surgeries of Body Manipulation: Organ Transplantation, Mastectomy, and Breast Reconstruction // Journal of Clinical Psychology in Medical Settings. - 2013. - Vol. 20. - №3. - P. 373-382.
6 John T. Maringwa, Chantal Quinten, Madeleine King et al. Minimal important differences for interpreting health-related quality of life scores from the EORTC QLQ-C30 in lung cancer patients participating in randomized controlled trials // Supportive Care in Cancer. - 2011. - Vol. 19. - №11. - P. 1753-1760.
7 Neil W. Scott, Josephine A. Etta, Neil K. Aaronson et al. An evaluation of the response category translations of the EORTC QLQ-C30 questionnaire // Psycho-Oncology. Recent Results in Cancer Research. - 2014. - Vol. 197. - P.137-152.
8 G. Tóth, M. Tsukuda The Japanese Version of the EORTC Quality of Life Questionnaire //Handbook of Disease Burdens and Quality of Life Measures. - 2010. - №3. - P. 285-309.
9 Cronbach L.J. Coefficient alpha and the internal structure of tests // Psychometrica. - 1951. - Vol. 16. - №3. - P. 297-334.
А. А. ХОЖАЕВ
ОПРОСНИК ЕВРОПЕЙСКОЙ ОРГАНИЗАЦИИ ИССЛЕДОВАНИЯ И ЛЕЧЕНИЯ РАКА - EORTC QLQ-C30: ЯЗЫКОВАЯ, КУЛЬТУРНАЯ АДАПТАЦИЯ И ВАЛИДАЦИЯ
Резюме: в работе представлены современные данные, касающиеся исследования качества жизни у онкологических больных при помощи международного опросника EORTC QLQ-C30. Согласно международных стандартов проведена языковая и культурная адаптация опросника EORTC QLQ-C30 с учетом этно-лингвистических особенностей популяции, валидация инструмента и создана казахско-язычная версия опросника EORTC QLQ-C30, эквивалентная оригиналу. Созданная версия характеризуется высокими психометрическими свойствами. Ключевые слова: онкология, качество жизни, опросник EORTC QLQ-C30.
A.A. KHOZHAYEV
QUESTIONNAIRE EUROPEAN ORGANISATION FOR RESEARCH AND TREATMENT OF CANCER - EORTC QLQ-C30: LINGUISTIC, CULTURAL ADAPTATION AND VALIDATION
Resume: The paper presents the current data relating to the study of quality of life in cancer patients with the assistance of the international questionnaire EORTC QLQ-C30. According to international standards conducted linguistic and cultural adaptation of the questionnaire EORTC QLQ-C30 based on ethno-linguistic characteristics of the population, and validation tool created Kazakh-language version of the questionnaire EORTC QLQ-C30, equivalent to the original. Established version is characterized by high psycho-metric properties. Keywords: oncology, quality of life, questionnaire EORTC QLQ-C30.
