CC BY
14
Вестник Ка^ЖМУ №3-2018
Г.А. Бимуратова1 , В.Л. Резник2, О.Т. Касымов3
1 «Когамдыц денсаулыц сацтау жогары MeKme6i» Казацстан медициналыцyHueepcumemi Казацстан, Республикасы Алматы ц
2Эл-Фараби атындагы Казац ¥лттыцyHueepcumemi, Казацстан Республикасы Алматы ц 3Кыргыз Республикасы Денсаулыц сацтау мuнucmpлiгi «Профилактикалыцмедицина» Fылымu-вндipicmiк бipлecmiгi, Кыргыз
Республикасы Бiшкeк ц
КАЗАХСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЬЩ САНИТАРИЯЛЬЩ-ЭПИДЕМИОЛОГИЯЛЬЩ САРАПТАМА ЦЫЗМЕТТЩ ¥ЙЫМДЬЩ-К¥КЬЩТЫК АСПЕКТ1ЛЕР1
ty^h: Когамдьщ eмiрдiц жэне элеуметтiк тэжiрибенiц экономикалы; ^рамдас бвлiгiнiц e3repyi, жеке к;ук;ык;тык; бастамалардыц KYшеюi, халы;тыц кэсiпкерлiк ;ызметш алга жылжыту жэне денсаулы; са;тау саласында жеке меншiк секторды ;алыптастыру мемлекеттiк санитарльщ-эпидемиологияльщ ;адагалауды зертханалы; ;амтамасыз ету ;ызметш реттейтiн зацнамалы; жэне нормативтiк-к;yк;ык;тык; актiлерге алуан тYрлi жацалы;тар экелдi [1].
Зерттеу ма;саты: Когамдьщ денсаулы; са;тау ЖYЙесiнде санитарльщ-эпидемиологияльщ сараптаманы уйымдастырудыц жэне ондай уйымдардыц ;ызметш реттейтiн нормативтiк-к;yк;ык;тык; базаныц ерекшелiктерiн зерттеу жэне аньщтау. Зерттеу материалдары жэне эд^тер^ А;паратты;-аналитикалы;, ЖYЙелi-к;yрылымдык; жэне салыстырмалы-к;yк;ык;тык; зерттеу эдiстерi ;олданылган.
Нэтижелер жэне тал;ылау: Ма;алада тиiстi зацнамалы; базаны жетiлдiру ;ажетапн кврсететiн 2012-2017 жж. санитариялы;-эпидемиологиялы; сараптаманы уйымдастырудыц жэне оныц ;ызметшщ yйымдастыру-к;yк;ык;тык; аспектiлерiн зерттеу нэтижелерi келтiрiлген.
Корытынды: Тиiстi зацнамалы; базаны жетiлдiру жэне дамыту ;ажетап, ;олданыстагы нормативтiк-к;yк;ык;тык; ;ужаттарга взгерiстер енпзу жэне жацаларын эзiрлеу туралы ;орытынды негiзгi болып табылады.
ТYЙiндi сездер: нормативтiк-к;yк;ык;тык; ^жаттар, санитарльщ-эпидемиологиялы; сараптама, зертханалы; ба;ылау, санитарлы;-эпидемиологиялы; салауаттылы; мемлекеттж санитарияльщ-эпидемиологиялы; ;адагалау.
га
G. Bimuratova1, V. Reznik2, O. Kassymov3
1Kazakhstan Medical University " Public Health Higher School", Almaty, Republic of Kazakhstan 2Al Farabi Kazakh National University, Almaty, Republic of Kazakhstan 3Scientific and Production Association "Preventive Medicine", Bishkek, Kyrgyz Republic
SANITARY- EPIDEMIOLOGICAL EXPERTISE SERVICE IN THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN ORGANIZATIONAL-LEGAL ASPECTS
Resume: The change in the economic component of social life and social practices, the strengthening of private law principles, the activation of the entrepreneurial activity of the population and the formation of a private sector in the health sector have led to a variety of innovations in legislative and regulatory acts regulating activities in the field of laboratory provision of state sanitary and epidemiological surveillance [1].
Objective: to study and determine the features of the regulatory framework governing the organization and activities of organizations of sanitary and epidemiological expertise in the public health system.
Materials and methods: information-analytical, system-structural and comparative-legal methods of research applied.
Results of the research: the organization and activities of the Sanitary and Epidemiological Expertise Service in 2012-2017organizational and legal aspects study results are provided in the article, those indicate the need to improve the relevant legislative framework. Conclusions: The main conclusions are about the need to improve and develop the relevant legislative framework, to develop new ones and to amend existing regulatory legal documents.
Keywords: normative legal documents, sanitary-epidemiological examination, laboratory control, sanitary-epidemiological well-being, state sanitary-epidemiological supervision
yflK 616.351-006.6
А.С. Жабагина,Т.А. Адылханов, Ц.Т. Жабагин, О.Б. Андреева, Д.Т. Раисов, Г.Ц. Кумарова, Ц.А. Канатбекова
Семей цаласынъщ Мемлекеттж Медицина Университетi Клиникалыц жэне радиациондъц онкология кафедрасы
EORTC QLQ-CX24 САУАЛНАМА МОДУЛ1НЩ Т1ЛД1К ЖЭНЕ МЭДЕНИ БЕЙ1МДЕЛУ1
(ЖАТЫР МОЙЫН ОБЫРЫ)
TeMeHdeei жумыста EORTC QLQ-CX 24 сауалнама модулшц цазац mrniHdeai нусцасыныц кепбаспалдацты кезен кезешмен популяцияныц этно лингвистикалыц eрeкшeлiктeрдi ескере отырып жузеге асырылуыныц нэтижеа керсетыгенЖузеге асырылган цазац тiлiндeгi цурал арцылы, жатыр мойын обырына шалдыццан науцастардыц eMip суру сапасын зерттеуде, ем тагайындау, казацстан Республикасыныц гылыми зерттеу орындарында онкогинекология саласында пайдалануга цолданылыс табуына жолдары бар.
TyrnHÖi сездер: жатыр мойын обыры, емiр суру сапасы, тл бeйiмдeлуi, EORTC QLQ-CX24 сауалнамасы
Kipicne. Жатыр мойын обыры (ЖМО) репродуктивт системасы к;атерлi iсiктерiнiц арасында бесiншi орынды иеленген обырдыц бiрi. ЖМО Каза;стан Республикасымен (КР) ;атар, айма; арасында таралымыныц ^рт ескендИн баяндайды [1]. Осыпан орай жатыр мойын обырына шалдыадан адамдардыц eмiр CYPу сапасын (8СС) зерттеу мацызы зор екеш бYгiнгi тацда ете мацызды. ДYниежYзiлiк денсаулы; са;тау уйымы 8СС «жеке тул^ныц олар eмiр
суретш мэдениет контекстiнде жэне ;ундылык;тар жуйесшде жэне олардыц ма;саттарымен, KYтулерiмен, стандарттарымен жэне KYтiмдерiмен байланысты вмiрдегi орнын сезшуЬ ретiнде аны;тайды. Адамныц жеке денсаулыгына, психологиялы; жагдайына, жеке нанымдарына, элеуметтiк ;атынастарына жэне олардыц ;оршаган ортаныц тэн ерекшелiктерi бар езара байланыстарына байланысты тужырымдаманыц бул кец
ЮелЪик ХажМММ №3-2018
ау;ымы[2].¥йым мынадай негiзгi салаларды ;амтитын 8СС багалау Yшiн халы;аралык; салыстыру ;уралдарын эзiрледi, олар: тэн саулыгы; психологиялы; денсаулы;; тэуелсiздiк децгеш; элеуметтж ;атынастар; ;оршаган орта; руханият жеке нанымдар. [3]. 8СС зерртеуде ;олданылатын анкеталардыц квбi жоспарлану барысында эр зерттеудщ ережесi мен ма;саттарына байланысты ЖYзеге асырылатыны белгiлi. Онкологиялы; ауруларга шалдыадан азаматтардыц 8СС зерттеуде кец ;олданыс;а ие болган iсiкке ;арсы терапиясыныц бага беруiне багытталган американды; сауалнама FACT-G жэне де ;атерл1 iсiктердi зерттеу жэне емдеу Европалы; уйымыныц (ЦЗЕЕ¥) QLQ-C30 жалпы сауалнамасы.ЭСС зерттеуге арналган EORTC QLQ-C30 сауалнамасы N.K. Aaronson басшылыгымен ;олданыс;а енпзшдЦ4]. EORTC QLQ-C30 рандоминизiрлi зерттеу шарасында ЖYргiзiлетiн берiк жэне айгак;ты ;уралдардыц бiрi болып табылады[5-8]. EORTC QLQ-CX24 сауалнама модулiн жатыр мойын обырына шалдыадан нау;астардыц вмiр CYPу сапасын зерттеуге арналган барлы; халы;аралы; талаптарга сай модулдi сура; жинагы шыгарган болатын [910]. Элемдiк денгейде жатыр мойын обырымен нау;астарыныц 8СС зерттеудегi жумыстарыныц кец таралгандыгына ;арамастан ЦР элi де кец ау;ымда таралмау себептерi бар. Сонды;тан жатыр мойын обырына шалдыадан адамдардын eмiр децгейiн багалау ма;сатында сауалнама модулшщ тiл жэне мэдени бейiмделуiне этно лингвистикалы; ерекшелiктердi ескере отырып ;аза; тiлiнде ЖYзеге асырылганы жен. Ол хальщаралы; талаптарга сай болуымен ;атар мамандар мен нау;астардыц араласуы ар;асында жасалуда. Зерттеу жумысыныц ма^саты.К^азак;стан
Республикасындагы жатыр мойныныц ;атерлi iсiгi бар нау;астардыц емiр CYPу сапасын зерттеуге арналган EORTC QLQ-CX24 сауалнаманыц тiлдiк жэне мэдени бейiмделуiн ЖYргiзу.
Материалдары мен эдiстерi. 1. ЖМО шалдыадан нау;астардыц 8СС зерттеудегi QLQ-CX24 сауалнамасыныц тYпнус;асы агылшын тiлiнен ;аза; тiлiне аударылды.2. Цаза; тiлiне аударылган EORTC QLQ-CX24 сауалнамысыныц ар;асында ЖYргiзiлген анкеталы; талдау жинамалар. EORTC QLQ-CX24 модулi 24 сура;тан ;уралган, соныц iшiнде 4 функционалды шкала мен 5 симптоматикалы; шкала (симптомдар, лимфостаз,перифериялы; нейропатия, менопаузалды симптомдар,сексуалды ауыткулар). Эр сура; нау;аспен шкаламен 1 пен 4 аралыгында багаланды. Функционалды шкаланыц жогары керсеткiштерi денсаулы; децгейiнiц жогары екенiц керсетсе, симптоматикалы; шкаланыц улкен керсеткiштерi симптомдар мен кедергiлердiц керсеткiшi болып табылган. Нэтижелер. EORTC QLQ -СХ24 сауалнама модулiнiц ;аза;ша нус;асы ;аза; тiлiне аударма мен бешмделу процесстерiнiц
нэтижесi болып табылады.Сауалнаманыц ;аза; тiлiне бейiмделу процессi келесi кезендерден турды:
- Бiрiншi кезец. Бул кезенде ЦЗЕЕ¥ арнайы EORTC QLQ -СХ24 модулiнiц ;аза; тiлiне аударылуына деген келiсiмiн бердi жэне де проект координаторы ЭСС ережелерiнiц аударымга тYсiру шарттарын бердi.
- Екiншi кезец. Аударма. Ец алгашк;ы сауалнама аудармасы агылшын тiлiнен ;аза; тшше еркiн агылшын тiлiн мецгерген ей аудармашымен ЖYзеге асырылды. Екi аударманыц нус;алары iзденушiнiц ;атысуымен салыстыру мен тал;ылауга тYCтi. Сонын барысында ;аза; тiлiндегi нус;асы бекiтiлiп кейiннен ;айта агылшын тiлiне бiрiне бiрi таныс емес аудармашылармен аударылып ;айта бектлдь Барлы; ;адамдар дерек ар;ылы бектлт проект жетекшiсiне жiберiлiп, тексерiс барысында тал;ыланып ;айтадан iзденушiге сура;тар жiберiлдi. Барлы; ескертулер ескерiлiп арнайы тYзетулер ецгiзiлiп алдын ала сауалнаманыц тесглк нус;асы дайындалып, жетекшiсiнен сауалнаманы толтырудыц формасы алынып, нау;астыц ;андай да бiр сура;, ;иынды; туындаган жагдайда сура;тыц номерi мен ;иынды; тудырган сура;тыц мазмунын сурастырып пiкiр ;алдыратын формасын жiбердi.
- Yшiншi кезец. Сынамалы тест. Сауалнаманыц жарамдылыгын растау ма;сатында ЖМО шалдыадан ;аза; тшн бiлетiн 20 нау;аспен сауалнама ЖYргiзiлдi. Сауалнама нау;астардыц жазба келiсiм шарты ар;ылы Семей ;аласыныц ядролы; медицина жэне онкология орталыгында респонденттердiц кемепмен жасалды. Эр респонденттен зерттеудiц ма;саты мен эдiсi туралы тYсiнiктеме алганнан кейiн гана ЖYзеге асырылды. Сауалнамалар нау;астардыц тек ;ана ез ;олымен толтырылганы KYтiлдi. Сауалнамага жиналган нау;астардыц жасы он сегiзден ас;аны, ;аза; тышде еркiн сейлейтiн, гистологиялы; ЖМО дэлелденген, соматикалы; жэне де психикалы; аурулары болмаган нау;астар гана ;атыстырылды. Барлы; нау;астармен комплекстi турде ем ;абылданган едi. Сауалнаманыц эр кезецi еткен жагдайда, аны; тYPде тYсiнiктеме жазылып ЦЗЕЕ¥ жетекшiсiне жiберiлiп отырды. Сынамалы сауалнаманыц табысты жетiстiгiнiц нэтижесi ретшде нау;астардыц уялша;ты; танытпауы мен ;андай да бiр кедергiлердiц пайда болуыныц жо;тыгы. Сауалнаманыц жоспарлау, ЖYзеге асыру кезенiцде ;аза; тiлiндегi EORTC QLQ- СХ24 сауалнамасы тYп нус;асы бектлт [http://groups.eortc.be/qol/eortc-qlq-c30] сайтында зертеушi галымдар мен дэртерлер жария етiлдi. EORTC QLQ-CX24 сауалнамасыныц тiлдiк жэне мэдени бейiмделуi нэтижесiнде ЦЗЕЕ¥ жетекшiсiнiц ЭСС зерттеуге арналган сауалнамыныц дурыс екендiгiн бекггл (Кесте 1).
Кесте 1 - EORTC QLQ-CX24 сауалнамасыныц ;аза;ша цус;асы
№ Эткен аптада: Ешбiр Аздап Бiрталай Эте ;атты
31 Оздщ ш^з тYЙiлiп ауырды ма? 1 2 3 4
32 Озге iшек ;ызметш ба;ылау ;иын болды ма? 1 2 3 4
33 Сiздiц Yлкен дэрет^зде ;ан болды ма? 1 2 3 4
34 Сiз кМ дэретке жиi бардыцыз ба? 1 2 3 4
35 Кiшi дэретке отырган кезде ауырсыну немесе ашу сезiмi болды ма? 1 2 3 4
36 Озде зэрдi устай алмау болды ма? 1 2 3 4
37 Озге куыгыцызды босату ;иын болды ма? 1 2 3 4
38 Озде бiр немесе ей ая;тыц iсiнуi болды ма? 1 2 3 4
39 Озде белiцiзде ауырсыну болды ма? 1 2 3 4
40 Озде;олнемесеаяк;тыцсаусак;тарында шаншу немесе ую болды ма? 1 2 3 4
41 С1зде ;ынап немесе эуретте тшркену немесе жайсызды; болды ма? 1 2 3 4
42 Озде ;ынаптан белiнiс болды ма? 1 2 3 4
43 Озде ;ынаптан ;алыптан тыс ;ан кету болды ма? 1 2 3 4
44 Озде ысыну жэне/немесе терлеу болды ма? 1 2 3 4
45 Оз ауру немесе емдеу нэтижесшде физикалы; тартымдылыгыцыздыц темендегенiн сездiцiз бе? 1 2 3 4
46 Сiз ауру немесе емдеу нэтижесшде эйелдж 1 2 3 4
Вестник Ка^ЖЖУ №3-2018
нэзжтИ^здщ темендегенш сезд^з бе?
47 8з дене^зге кецы^з толмайтын кездер болды ма? 1 2 3 4
Эткен соцгы 4 аптада: Ешбiр Аздап Бiрталай Эте ;атты
48 Ауыртатын жынысты; ;атынас болады деп уайымдадыцыз ба? 1 2 3 4
49 Оз сексуалды белсендi болдыцыз ба? 1 2 3 4
Егер Ci3 соцгы 4 апта шшде сексуалды белсендi болтан болсацыз гана осы сураада жауап бер^з: Ешбiр Аздап Бiрталай Эте ;атты
50 Сексуалды белсендшж кезшде ;ынабыцыз ;урга; болды ма? 1 2 3 4
51 Цынабыцыз ;ыс;а болды ма? 1 2 3 4
52 Цынабыцыз тар болды ма? 1 2 3 4
53 Оздежыныстык;актшемесебаск;асексуалды белсендыж кезшде ауырсыну болды ма? 1 2 3 4
54 Сексуалды белсендшж лэззат экелдi ме? 1 2 3 4
Цорытынды. Соцгы жылдары 8СС емдеу тэсiлдерiнiц ец кернект кврсеткiштерiнiц бiрi болып табылады. Онкологиялы; нау;астарды емдеу барысында 8СС багалау ете тиiмдi тэсiлдердiц бiрi болып табылады, алайда практикалы; тургыда кец пайдалыныс;а ецгiзiлген жо;. EORTC QLQ-CX24 бойындагы ецгiзiлген сауалнама емдеу
тэсшдершщ тиiмдi жэне тиiмсiз а;ауларын, ЖМО емдеудегi керсеткiштердi ба;ылау Yшiн ете пайдалы екенi керiнiп тур. ЖМО емдеу ЖYЙесiнде ;олданылатын сауалнама онкогинекологиялы; ауруларды емдеуде жэне де ;алыпты жумыс барысында кец пайдаланыс;а енеиш сезсiз.
BflEBHETTEP TI3IMI
1 Serikov S., Kaidarova D., Kairbaev M., Bolatbekova R. Annals of Oncology. - Almaty: 2001. - 1093 p.
2 WHO URL: http://www.who.int/healthinfo/survey/whoqol-qualityoflife/en/
3 Scoring and Coding for the WHOQOL-HIV Instruments. Users Manual. - Geneva: 2002. - P. 6-12.
4 Aaronson N.K., Ahmedzai S., Bergman B. et al. The European Organisation for Research and Treatment of Cancer QLQ-C30: A quality of life instrument for use in international clinical trilas in oncology // J. Nat. Cancer lnst. - 1993. - Vol.85. - P.365-375.
5 Awad MA, Denic S, El Taji H. Validation of the European Organization for Research and Treatment of Cancer Quality of Life Questionnaires for Arabic-speaking populations // Ann N Y Acad Sci. - 2008. - №2. - P. 146-154.
6 Guzelant A, Goksel T, Ozkok S. The European Organization for Research and Treatment of Cancer QLQ-C30: an examination into the cultural validity and reliability of the Turkish version of the EORTC QLQ-C30 // Eur J Cancer Care. - 2004. - №13. - P. 135-144.
7 Groenvold M, Klee MC, Sprangers MA. Validation of the EORTC QLQ-C30 quality of life questionnaire through combined qualitative and quantitative assessment of patient-observer agreement // J Clin Epidemiol. - 1997. - № 50. - P. 441-450.
8 Luo N, Fones CS, Lim SE. The European Organization for Research and Treatment of Cancer Quality of Life Questionnaire (EORTC QLQ-c30): validation of English version in Singapore // Qual Life Res. - 2005. - №14. - P. 1181-1186.
9 Shin DW, Ahn E, Kim YM, et al. Cross-cultural application of the Korean version of the European Organization for Research and Treatment of cancer Quality of Life questionnaire cervical cancer module // Oncology. - 2009. - №76. - P.190-198.
10 Jayasekara H, Rajapaksa LC, Greimel ER. The EORTC QLQCX24 cervical camcer-specific quality of life questionnaire: psyhometric properties in a South Asian sample of cervical camcer patients // Psychooncology. - 2008. - №17. - P. 1053-1057.
А.С. Жабагина,Т.А. Адылханов, Ц.Т. Жабагин, О.Б. Андреева, Д.Т. Раисов, Г.Ц. Кумарова, Ц.А. Канатбекова
Государственный медицинский университет города Семей, Кафедра клинической и радиационной онкологии
ЯЗЫКОВАЯ И КУЛЬТУРНАЯ АДАПТАЦИЯ МОДУЛЯ-ОПРОСНИКА EORTC QLQ-CX24
(РАК ШЕЙКИ МАТКИ)
Резюме: В работе представлен многоступенчатый процесс лингвистической валидации создания казахоязычной версии опросника-модуля EORTC QLQ- CX24 эквивалентного оригиналу согласно международных стандартов с учетом этнолингвистических особенностей популяции.Разработанный инструмент оценки качества жизни у больных с раком шейки матки на казахском языке может быть использован в рутинной практике врачей, а также в научно-исследовательской деятельности лечебных учреждений онкогинекологического профиля Республики Казахстан.
Ключевые слова: рак шейки матки, качество жизни, языковая адаптация,опросник EORTC QLQ-CX24.
A.S.Zhabagina, T.A. Adylkhanov,K.T.Zhabagin, O.B.Andreeva,D.T.Raissov, G.K.Kumarova, A.K.Kanatbekova
Semey State Medical University Department of clinical and radiation oncology
LANGUAGE AND CULTURAL ADAPTATION OF THE QUESTIONNAIRE MODULE EORTC QLQ- CX24
(CERVICAL CANCER)
Resume: The paper presents a multistage process of linguistic validation of the creation of a kazakh version of the questionnaire-module EORTC QLQ-CX24 equivalent to the original according to international standards, taking into account the ethno-linguistic features of the population. A developed tool for assessing the quality of life in patients with cervical cancer in the Kazakh language can be used in routine practice doctors, as well as in the research activities of medical institutions of the oncogynecological profile of the Republic of Kazakhstan. Keywords: cervix cancer, quality of life,language adaptation, questionnaire EORTC QLQ- CX24.
