Научная статья на тему 'Ф. НИЦШЕНИНГ ИНСОН ҲАҚИДАГИ ТАЪЛИМОТИДА АҲЛОҚИЙ МУАММОЛАР'

Ф. НИЦШЕНИНГ ИНСОН ҲАҚИДАГИ ТАЪЛИМОТИДА АҲЛОҚИЙ МУАММОЛАР Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

58
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инсон камолати / руҳий эволюция / унинг босқичлари / аҳлоқий қадриятларни қайта баҳолаш / аъло инсон / руҳий ирода / нафс. / совершенство человека / духовная эволюция / еѐ три этапа / переоценка нравственных ценностей / идея сверхчеловека / духовная воля / вожделение

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Г. Т. Кабулниязова

Мақоланинг асосий мақсади буюк немис файласуфи Ф. Ницшенинг ижодида инсон хаѐтининг аҳлоқий қадриятларини қайта кўриб чиқиш ва инсон руҳий камолатига етаклайдиган йўлларни очиб бериш. Ф. Ницше инсон руҳий эволюциясини уч босқичга ажратади ва уларнинг моҳиятини ѐритиб беради. Ушбу мақолада анализ, синтез ва қиѐсий таққослаш услублари ишлатилган. Ф. Ницшенинг пантеистик қарашлари шарқ фалсафаси билан солиштирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Главной целью написания данной статьи является анализ духовной природы человека и переоценка нравственных ценностей. В статье раскрываются идеи Ф. Ницше о духовном совершенствовании человека, о трѐх этапах его духовной эволюции. В статье использованы метод анализа, синтеза и сравнительный анализ. С помощью последнего, пантеистические взгляды Ф. Ницше сравниваются с аналогичными идеями в восточной философии

Текст научной работы на тему «Ф. НИЦШЕНИНГ ИНСОН ҲАҚИДАГИ ТАЪЛИМОТИДА АҲЛОҚИЙ МУАММОЛАР»

Ф. НИЦШЕНИНГ ИНСОН ХД^ИДАГИ ТАЪЛИМОТИДА А^ЛО^ИЙ

МУАММОЛАР

Г. Т. Кабулниязова

Узбекистан Миллий университета фалсафа ва мантиц кафедраси профессори в. б. ф.

ф. н.

gkabulniazova@gmail.com АННОТАЦИЯ

Мацоланинг асосий мацсади буюк немис файласуфи Ф. Ницшенинг ижодида инсон хаётининг адлоций цадриятларини цайта куриб чициш ва инсон рудий камолатига етаклайдиган йулларни очиб бериш. Ф. Ницше инсон рудий эволюциясини уч босцичга ажратади ва уларнинг модиятини ёритиб беради. Ушбу мацолада анализ, синтез ва циёсий таццослаш услублари ишлатилган. Ф. Ницшенинг пантеистик царашлари шарц фалсафаси билан солиштирилган.

Калит сузлар: инсон камолати, рудий эволюция, унинг босцичлари, адлоций цадриятларни цайта бадолаш, аъло инсон, рудий ирода, нафс.

АННОТАЦИЯ

Главной целью написания данной статьи является анализ духовной природы человека и переоценка нравственных ценностей. В статье раскрываются идеи Ф. Ницше о духовном совершенствовании человека, о трёх этапах его духовной эволюции. В статье использованы метод анализа, синтеза и сравнительный анализ. С помощью последнего, пантеистические взгляды Ф. Ницше сравниваются с аналогичными идеями в восточной философии.

Ключевые слова: совершенство человека, духовная эволюция, её три этапа, переоценка нравственных ценностей, идея сверхчеловека, духовная воля, вожделение.

ABSTRACT

The main purpose of the article is the great German philosopher f. Rethinking the moral values of human life in Nietzsche's works and revealing the ways leading to human spiritual perfection. F. Nietzsche divides human spiritual evolution into three stages and explains their essence. The methods of analysis, synthesis and comparative comparison were used in this article. F. Nietzsche's pantheistic views have been compared with Eastern philosophy.

Keywords: human maturity, spiritual evolution, its stages, re-evaluation of moral values, ideal man, spiritual will, ego.

April, 2023

350

Машхур немис файласуфи Ф. Ницше уз карашларида инсон муаммосига, инсон хаётининг ахлокий кадриятларини кайта куриб чикишга биринчи даражали урин ажратади. Инсоннинг рухий ривожланиши, камолотга эришиши, инсон иродаси масалалари унинг фалсафаси марказида туради. "Фожианинг мусика рухидан тугилиши" асарида Ницше инсоният дастлабки даврдаги камолотини йукотиб, уз нафсига берилган ва бунинг натижасида инсон табиатида номукаммаллик ва иккиликлар, зиддиятлар вужудга келган деб хисоблайди. Бизнинг фикримизча, уз нафсига берилган инсон хохишларига богланиб колади, унинг иродаси заифлашиб боради ва инсон узининг эркин иродасини йукотиб куяди, у моддийликка богланиб шаблон фикр юритишга урганиб колади, лекин огир вазиятда бу шаблонлардан чикиб кетолмаган инсон фожиали холатга тушиб колади, у вазиятдан кандай чикиб кетишни билолмай колади.

"Бу асардаги дианиз образи инсон табиатига хос булган нафс ва хирсларга берилиш кучларини ифода килади"[1, 51]. Ницшенинг ушбу асарида Дионис маъбуди инсондаги хайвоний инстинтктив кучлар рамзи булиб, ёруглик, санъат, тафаккурга асосланган кучларга карши чикади, шу билан Ницше фикрича, инстинтк ва тафаккур инсон табиатида бир - бирига мутаносиблик холатида булолмайди, улар уртасида доимий кураш содир булади. Бу кураш, инсон табиатидаги хурсандчилик, оптимистик кайфиятларнинг хам емирилишига олиб келади.

Англо - америка аналитик фалсафасининг йирик вакили А.Данто, Ф.Коплстон хамда рус файласуфлари Д.Галеви, В.Вересаевлар Ницше ижодини тахлил килишар экан, мусика рухиятидан «Фожианинг тугилиши» асарига алохида эътибор ажратишади. Уларнинг фикрича, Ницшенинг бу йирик асари фалсафадаги анъанавий кадриятларни кайта куриб чикди ва янги бир узига хос усулда ёзилгани учун купчиликнинг диккат эътиборини узига тортди. А.Данто ва Галевининг ёзишича, "бу асарда Ницше инсон онги остида яширинган инстинктив холатларни мусика оркали юзага чикиши ва инсон ички дунёсини ларзага келтириши хакида мохирона баён этади"[2, 74].

Ницше каламига мансуб булган уткир танкидийлик рухияти, унинг лирик образлари билан коришиб кетган ва факат Ницшега хос булган фалсафий дунёкарашини юзага келтиради. Юкоридаги муаллифларнинг ёзишича, XIX асрнинг охирида яратилган ушбу асар XX асрнинг бошларида катта эътибор козонди, у айникса, З.Фрейд, К.Юнг каби психоаналитик олимларнинг ижодида чукур из колдирди.

April, 2023

351

Ницшенинг марказий асарларидан бири, «Зардушт таваллоси» ирроционал рудий кайфият таъсирида яратилади, бу асарда, зардушт пайгамбар тимсоли унинг пантестик карашларига монанд тушган.

«Ницшенинг Зардушт таваллоси» асари бошка асарларидан бутунлай фарк килади. Бу асарда Шарк фалсафий фикрининг таъсири билиниб туради. Табиат жонли мавжудот сифатида намоён булади. Х,ар бир дарахт, дар бир харсанг тош, денгиз, тоглар, даво даёт чашмаси билан йугрилган. Улар Зардушт билан судбат куради, унинг оламини бир кисмини ташкил килади. Зардушт узини табиатдан ажратмайди, унинг узи табиатнинг бир кисмидир. "Денгиз унинг кайфиятини дис килади, унинг хафаконлигига шерик булади"[3, 191]. "Шу денгизда Зардушт орзу - умидлар содилини кидиради. Уз болаларини кидиради, зотан умид - бизнинг энг яхши болаларимиздир", - дейди Ницше[4, 234]. Бизнинг фикримизча, бу лавдадан куриниб турибдики, Ницше фалсафий карашларига пантеистик ёндошув хос булган, у табиатни бутун вужуди билан хис килган ва мана шу туйгу оркали табиат билан дамнафас булган, ундан бегоналашмаган. Айнан шу дис - туйгу аъло инсонга хос, у табиатдаги рудий кучни, дукмронликка интилиш иродасини бутун калби билан дис килади. Унинг Зардушти аъло инсон образига тугри келади. Сокинлик Зардушт билан сузлашади. Сокинлик унинг тайёр эмаслигини айтади. Унинг калбида дали хотиржамлик дукмрон эмас, фикр сокинлиги, калб сокинлиги йук. Ницше юксак руд дакида фикр юритади. Илодий руд дар бир инсон рудининг устозига айланиши зарурдир. Зардушт уз шогирдларини ташлаб кетади. Унинг шогирдлари уз йулини мустакил топиб олишлари зарур, узларининг юксак руди билан кушилишлари керак. Айнан илодий руд инсонни эзгулик ва ёвузликнинг нариги томонига олиб борувчи йулни топишда ёрдам беради. Бу олам худо маконидир. Зардушт худоси бу юкоридан туриб, назорат килиб турувчи ва инсонни хатолари ва гунодлари учун жазолайдиган худо эмас. Зардушт худоси бутунлай узгача худодир. "У дар бир инсоннинг рудий калбида яшайди. Инсоннинг рудий калби бу худо эхромидир"[3, 191].

Шунинг учун дам Зардушт сузлаганда халкка "чин калбимдан, - деб мурожаат килади. Зардушт далойикка карата бундай дейди: Мен сизларга аъло инсон дакида таълимот келтирдим. Одам шундайин бир хилкатдирки, ундан ошиб утмок керак. Сиз ундан утмок учун нима килдингиз? Мен шундай одамни севаманки, руди ва калби озоддир. Зотан, унинг акли калбининг ботинидир, калби эса, уни далокатга етаклайди. Мен шундай одамни севаманки, унинг калби лиммо -

April, 2023

352

лимдир, шу боис у уз - узини унутади ва бор мавжудотларни узига жо этади: ана шундай килиб, бор мавжудот унинг халокатига айланади"[5, 95]. Бизнинг фикримизча, Ницше бу ерда аъло инсонга хос булган жихатларни очиб берган, жумладан, унинг акли калбининг ботинидир деганда Ницше нимани тушунган? Бизнингча, Ницше интуиция хакида гапиряпти, чунки интуиция инсон калбида яшайди. Аъло инсоннинг калби рухий мухаббат туйгуси билан лимо лимдир. Демак, бизнинг хулоса шундайки, Ницше ижодидаги аъло инсонда интеллект, интуиция ва рухий мухаббат туйгуси бирликдадир.

Ницшенинг зардушт худоси кадимги халкларникидек котиб колган, узгармас, тухтаб колган худо эмас. «Янги ва эски битиклар» номли булимида Зардушт айтадики, "худо амри абадий, узгармас сузлар эмас, балки улар инсон харакати учун, ишлари учун калбида илох алангаси ёниб турувчилар учун даватдир"[4, 234]. Шундай килиб, Зардушт худоси аста - секин у билан бирга кушилади. Лекин бу кушилиш охиригача тугамайди, чунки хали Зардушт калбида мутлок хотиржамлик хукмрон эмас. "Бу ходиса сокинлик билан унинг сухбатида яккол намоён булади. «Зардушт олимлар уйидан кетди», - деб ёзади Ницше. Улар оламга хеч кандай янгилик бермайдилар. Хдкдкатни очмайдилар. Ана шу хакикатни Зардушт хам излайди"[5, 95]. Уни уз калбидан топади. Хдкдкат йулида учраган ёлгон тусикларни бузиб ташлайди. Кибру хавога айланган ахлок, иккиюзламачилик, лаганбардорлик, магрурлик, гердайганлик, худбинлик хакикатга тусик буладиган хилкатлардир. Нима учун Зардушт олимлар уйидан кетди? Биз уйлаймизки, Хдкдкат деб Ницше инсон калбида яширинган интуиция хакида гапиряпти. Интуиция рухий куч булиб исбот талаб килмайди, у хеч кандай мантикий мулохазаларга мухтож эмас. Биз Ницшенинг фикрларига кушиламиз.

Жумладан, котиб колган диний акидалар хам бу йулдаги туганокдир. Яхши ва иймонли одамларга карангиз! Улар хаммадан купрок кимни ёмон куради? Улар узларининг тош лавхаларини синдирувчиларни, вайронагарчилик келтирувчиларни, жиноятчиларни ёмон куради. Лекин яратувчи шулар эмасми? Яратувчи мурдаларни эмас, шунингдек, туда ва муминларни эмас, муридларни ахтаради. "Яратувчи худди узига монанд яратувчиларни ахтаради, янги тошбитикларда янги нарсаларни ёзадиганларни излайди"[5, 95]. Ницше бу ерда кандай янги битиклар хакида гапиряпти? Биз биламизки, христиан динида догматик акидалар хукмронлик килган, улар инсонга узини англашга ва атрофини хис килишга халакит килганлар. Диний акидапарастлар эркин рухни узларининг тош

April, 2023

353

битикларини синдирувчи куч деб дисоблайдилар. Ницшенинг бу фикрига дам биз кушиламиз.

Лекин энг катта тусик бари бир енгилмайди. Бу - имконий акддир. Бу хилкат мисоли лабиринтдаги Минатаврга ухшайди. Лабиринт бу инсон фикрларидир. Улар гумон - шубдалардан, адашишлардан иборат. Улар мисоли ургимчак инига ухшайди. Улар задарли кора курт каби калбни кибрлар билан задарлайди. Угри ойга ухшаб узга хонадонларга назар ташлайди, узгаларнинг фикрини угирлайди" - дейди Ф.Ницше[(4, 234]. Бизнинг фикримизча, Ницше мана шу ранг - баранг образлар оркали узининг ирроционал карашларини рационал фалсафага карама - карши куяди ва бу фалсафанинг абстракт жидатларини танкид килади, унинг асосий услубларидан бири, фикрни бадиий образ оркали ифода этиш ва тафаккурнинг котиб колган колипларини механистик дунёкарашини танкид килиш. Бизнинг бу масаладаги ёндошувимиз Ницшенинг позициясига тугри келади. Биз хам аъло инсон дунёкраши заминида интуицияга асосланган ёркин образлар ётиши керак деб дисоблаймиз.

Лекин Ницшенинг узи дам изотерик фалсафада марказий урин эгаллаган фикрлар сокинлигига эриша олмади. У узининг оташин бадиий образларини янги ирроционал услубига асос килди.

Бу орзу - умидлар нима дакида? Бу умид янги инсоннинг тугилиши дакидадир. Ницше уни комил инсон деб атайди:» ...эй биродарларим, айтингиз: сизнинг вужудингиз дилингиз дакида нималар дейди? Ахир, сизнинг дилингизнинг бойлиги кашшоклик, лойка сел ва манманликдан узга нимадир? Чиндан дам одам лойка селдир. Уни узига ютиб яна тоза килмок учун факат денгиз булмок керак. Кдранг, мен сизга забармард одам тугрисида суйлаяпман: у - уша денгиз, унда сизнинг улуг нафратингиз чукиб кетгай. Сиз бошдан кечиришингиз эдтимоли булган энг олий нарса нимадир? У Улуг нафрат соатидир. Уша соатда сизнинг бахт - икболингиз кузингизга манфур булиб курингай, сизнинг аклингиз ва сизнинг яхшилигингиз дам манфур булиб курингай. Уша соатда сиз айтурсиз: "Менинг бахтим нимадир. У кашшоклик, ифлослик ва уз - узидан ожизона мамнунликдир. Менинг бахтим менинг борлигимни окламоги керак эди"[5, 95].

Биз ушбу Ницшенинг «Зардушт таволлоси» асаридан келтирилган лавдани тадкик килар эканмиз, куйидаги фикримизни айтиб кетамиз. Бу лавдада Ницше томонидан аъло инсонга берилган таъриф Румий асаридаги вали ва наби шахсларга берилган таърифга жуда ухшайди, Румий дам рудий устозларни улкан тоза

April, 2023

354

сувларга ухшатади, "уларнинг рухий куввати оддий одамларникидан 100 - 150 баробар кучлидир"[7, 197]. Аъло инсонда рухий кувват шаклланиб уни рухий эволюциянинг энг юкори боскичига кутаради, оддий одамлар эса бу эволюцион ривожланишнинг пастки боскичида коладилар. Мана шу оддий одамлар хам эволюцион зинапоядан юкорига кутарилишлари зарурдир, лекин одамнинг бир хаёти бунга етмаслиги мумкин, шунинг учун инсон рухи кайта - кайта ер юзига келаверади,у танадан танага утиб хаётий тажрибани ортириши зарур, биз Ницшенинг абадий кайтиш гоясини хинд фалсафасидаги инкарнация ва реинкарнация гоясига тугри келади деб хисоблаймиз. Бу масаладаги бизнинг позициямиз хам Ницшенинг карашларига монанддир.

"Хрзирги замон одамлари майдалашиб кетишган, дейди Ницше. «Ер кичкина булиб колди ва унинг юзасида хамма нарсани кичрайтиб куювчи митти одам сакраб - сакраб юрибди. Унинг уруги суварак каби кирилиб битмагай: охирги одам хаммадан купрок яшайди"[5, 95].

Нима учун бу ерда Ницше одамларни майдалашиб кетган деб хисоблайди? Бу саволга биз куйидагича жавоб берамиз. Хрзирги замон одамлари моддийликка жуда кучли богланган, натижада уларнинг рухлари узининг эркинлигини йукотиб куйган ва узининг фикрларини, хохишларини ва туйгуларини назорат кила олмайди, мантикий фикр юритиш яратган схема ва шаблонлардан чикиб кетолмайди. Замондошларимизнинг аксариятида акл калбдан устун чиккан, шунинг учун уларнинг калблари ёпилиб колган. Бу эса уз навбатида инсонни хар хил хохишлар окимига чукишига, моддийлик гирдобида айланишига олиб келади. ^албнинг ёпилиши туфайли инсондаги сабр - токат хам камайиб боради, феъл тораяди, бу эса рухий кувватнинг камайиб кетишига, инсоннинг майдалашиб боришига олиб келади. Биз Ницшенинг юкоридаги фикрларига кушиламиз.

"Ницше инсонларни уз кобикларига кириб жойлашган шиллик куртга ухшатади. Уларнинг калблари хам, таналари хам, хатто яшайдиган уйлари хам майдалашиб кетган. Улар уз кобигларидан бошларини чикаришга куркадилар. «Янги эсган шабададан нафас олгилари келмайди. Бу эсган шабада янгилик шабадасидир. Умидлар шабадасидир. Узгартиришлар шабадасидир». Лекин Ницше инсоният бундай узгаришларга тайёрми?, деб савол куяди. Инсоният бу узгаришдан куркади, чунки энг катта узгариш уларнинг узларида содир булиши керак. Инсон узини софлаши, поклаши зарур. Узини кибрли, худбин, иккиюзламачи ахлок рухидан, ундан бутунлай воз кечиши лозим. Унинг узи ахлокий дурдонага айланиши

April, 2023

355

зарур"[3, 191]. Бизнинг фикримизча, бу ерда Ницше инсонларнинг калбидаги покланиш жараёнлари хакида гапирган, унинг учун рудий ирода инсон калбида, яъни онг остида яширинган. Мана шу калб инсоннинг ички оламида олий дакамдир, лекин инсонлар уз калбларини эшитишдан куркадилар, чунки уларнинг нафслари барча нарсадан устун келган, инсонда саховат, муруват, адолат каби ахлокий туйгулар камайиб бормокда. Бу фикрларни Ницше узининг оташин бадиий образлари оркали ифода этган, ахлокий кадриятларни Ницше файласуф сифатида эмас, балки рудий устозга ухшаб, Зардуштнинг образли сузлари ёрдамида очиб берган. Фалсафани бадиий адабиёт ва ахлок билан кушиш Ницшенинг буюк мадорати эди, шунинг учун Ницше асарлари инсон калбини ларзага келтирган, чегарадош вазиятда одамларнинг онги юксалган дамларда улар Ницшенинг пайгамбарона таволлосини эшитишга кодир булишган, чунки чегарадош вазиятда инсон кузларидан парда тушади, жон кулоклари эса очилади.

Калбнинг узи инсон даракатини назорат килиши керак, чунки инсон калби, виждони «энг олий дакамдир, худо овозидир». Шундагина калб янги ахлок меъёри, улчами була олади, дейди Ницше. Мисол килиб Исо пайгамбарни, Буддани олайлик. Улар сокинлик ва хотиржамлик дунёсидан буладилар. Бизнинг фикримизча нирвана долати улар учун табиий долатдир. Инсоннинг рудий камолоти уч даврни - туя, шер ва болалик даврларини босиб утади. Биринчи давр - туя даври, у кийинчиликлар олдидаги сабр - каноатни, чидамлилик, итоаткорликни белгилайди. Инсон камолотининг иккинчи боскичи, бу рудий эркинликка эришиш боскичидир, уни Ницше садродаги шер тимсоли ёрдамида ифодалайди. Рудий эркинликка эришган шахсни ахлокнинг дамма учун кабул килинган нормалари куркита олмайди. Эркинликка эришган инсон даёт окимига карши сузади ва бошкаларнинг фикри билан эмас, балки, узининг иродасига асосланиб даракат килади.

"Инсониятнинг одатий окимига факат эркин рудга эга булган инсонларгина карши тура олиши мумкин. «... руд дастлаб туя эди, кейин шерга айланди, шер болага айланди... Кучли рудият олдида купгина кийинчиликлар учрайди, енгиб утувчи, кучли рудга таклид килса булади: унинг кучи энг огир кийинчиликларга каратилгандир. ...Чидамкор руд энг огир кийинчиликларни узига олади: урганган туя мисоли, уз садросига шошилади. Лекин ана шу садрода иккинчи айланиш содир булади. Бу ерда руд шерга айланади, эркин рудга айланади. Эркин руд уз садросида дукмрондир. Лекин янги кадриятларни шер рудияти ярата

April, 2023

356

DOI: 10.24412/2181-1385-2023-2-350-358

олмайди. Гудаклик покликнинг узидир"[3, 191]. Учинчи давр - бу болалик, гудаклик даври. Бу даврда шерга хос ёлгизлик рухи урнини илохий шодонлик рухи эгаллайди. Инсон уз ички оламида худо эхромини очади, комил инсонга айланади. Унда самовий хислатлар билан заминий хислатлар бирлашади.

Ницше фалсафасида буддизм дунёкарашининг таъсирини яккол сезиш мумкин. «Дажжол» асарида Ницше буддизмни энг мукаммал дин сафига кушади. Бу дин котиб колган догма ва акидалардан мустаснодир. Христианликдаги буйсунувчанлик рухияти хам бу динда учрамайди. Будда комилликка эришишни таргиб килади, ички сукунатга эга булишни ургатади. У изтироб чекишга ундамайди. Буддизм фалсафаси, Ницшенинг фикрича, изтироб фалсафаси эмас, аксинча, бу дунёкараш инсон калбида шодлик оламини, сокинлик дунёсини, рухий хотиржамлик хислатини кашф этади.

Учинчи боскичда инсон рухий камолотга эришади ва хаётий хурсандчилик уммонига кириб боради, бу уммонда унинг барча хохиш ва эхтиёжлари йуколади.

Гудак онги фикрлар окими билан тулмаган. Бола дунёни кандай булса, шундайлигича покиза хис этади, кабул этади. Гудак дунёнинг хар бир ходисасидан шодланади.

Учинчи боскич, гудаклик боскичида инсон калбидаги пардалар кутарилади ва комилликка эришган нигохи олдида оламнинг гузаллиги ундаги муъжизавий сир - синоатлар очилади, чунки бу сирларнинг барчасининг калити инсон калбида яширинган. Бундай покланиш инсон хаётини шодонлик билан лиммо - лим килади.

Болалик даври Ницше учун энг гузал етукликка эга даврдир, чунки бу даврда инсон фикрларида хотиржамлик ва сокинлик мавжуддир, бу эса инсонга кайнок энергия окимини беради ва уни харакатчан инсонга айлантиради. Бу жараёнга фикр юритиш, тафаккур килиш халакит бера бошлайди, у инсон онгини аклнинг котиб колган колиплари билан тулдиради, биз буни фикр юритишдаги шаблонлар деймиз ва инсон бу шаблонлар таъсири натижасида эркин фикр юритолмайди. Тафаккурни ривожлантирар экан, инсон уз рухиятидаги сокинлик билан алокани узиб боради, илохий хиссиётдан махрум булиб боради, болалик дунёсидан узоклашиб боради. Аста - секин рухий хислар утмаслашиб, инсон фикрловчи роботларга айланади.

Юкорида келтирилган фикрлардан келиб чикиб куйдаги хулосаларга келдик:

April, 2023

1. Ф.Ницше «Зардушт таваллоси» асарида иррационал таълимотининг асосий гояларини шакллантирди.

2. Ф.Ницше инсоннинг рудий ривожланиш боскичларини ажратиб уларга уз таърифини беради. Ижтимоий тараккиётни тушунишда Ф.Ницше Европанинг рационалистик фалсафий таълимотларидан тубдан фарк килади.

3. Ф. Ницше даёт фалсафаси пантеистик табиатга эга булиб куп жидатдан шарк фалсафаси гояларига муштарак булган.

REFERENCES

1. Галеви Д. Жизнь Фридриха Ницше. - СПб.: 1911. - С. 51.

2. Данто А.Ницше как философ. - М.: Идея пресс Дом интеллектуальной книги, 2000. - С. 74.

3. Йулдошев С.А. ва бошкалар. Янги ва Энг Янги Гарбий Европа фалсафаси. - Тошкент: Шарк, 2002. - Б. 191.

4. Ницше Ф. Так говорил Заратустра. Соч. В 2 т. Т. 2. - М.: 1990. - С. 234.

5. Ницше Ф. Зардушт таваллоси // Тафаккур, 1995. №1. - Б. 95.

6. Философия Индия С. Радхакришнан. М. 1956. - Б. 124.

7. Ж. Руми. Ичиндаги ичиндадур», «Янги аср авлоди», 2003. - 197 б.

® о

April, 20231

International Scientific and Practical Conference

©

О

358

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.