CC BY
9
10 02 00 ЗАБОНШИНОСЙ 10 02 00 ЯЗЫКОЗНАНИЕ 10 02 00 LINGUISTICS
10 02 20 СРАВНИТЕЛЬНО-ИСТОРИЧЕСКОЕ, ТИПОЛОГИЧЕСКОЕ И СОПОСТАВИТЕЛЬНОЕ ЯЗЫКОЗНАНИЕ
10 02 20 COMPARATIVE, HISTORICAL AND TYPOLOGICAL LINGUISTICS
УДК 80 ББК 81.2-7
ВОСИТАХ^ОИ ЭКСПЛИСИТИИ ИФОДАИ МУНОСИБА ЩОИ САБАБУ НАТИЧА ДАР ЗАБОЩОИ АНГЛИСИ ВА ТОЧИКИ
ЭКСПЛИЦИТНЫЕ СРЕДСТВА ВЫРАЖЕНИЯ ПРИЧИННО-СЛЕДСТВЕННЫХ ОТНОШЕНИЙ В АНГЛИЙСКОМ И ТАДЖИКСКОМ
ЯЗЫКАХ
EXPLICIT MEANS OF EXPRESSIONS OF THE RELATION OF CAUSE AND SEQUENCE IN ENGLISH AND TAJIK
LANGUAGES
Юсупова Манзурацон Ибрагимцоновна,
н.и.филол., дотсенти кафедраи тарцума ва грамматикаи забони англист МДТ "ДДХ ба номи акад. Б. Fафуров " (Тоцикистон, Хуцанд)
Юсупова Манзураджон Ибрагимджановна,
к.филол.н., доцент кафедры перевода и грамматики факультета иностранных языков ГОУ «ХГУ имени академика Б. Гафурова» (Таджикистан, Худжанд)
Yusupova Manzurajon Ibragimjonovna,
Candidate of Philological sciences, Associate Professor of Translation and English Grammar Department under SEI "KhSU named after academician B.Gafurov" (Tajikistan, Khujand) E-MAIL: shahzodakhonum@mail.ru
Калидвожа^о: воситауои эксплисити, гурууи предикативы, муносибат, сабаб, натица, пайвандакуо, пешояндуо
Дар мацолаи мазкур таулили муцоисавии воситауои эксплиситии ифодаи сабабу натица дар забонуои англисЫ ва тоцики мавриди тадциц царор гирифтааст. Муно-сибати сабабу натица бо роуу воситауои гуногун ифода меёбанд. Дар уар ду забон он метавонад тавассути пайвандащо ва як цатор пешояндуо ифода ёбад, ки ощоро воси-таи эксплиситии ифодаи муносибат ба цалам додаанд. Таъкид шудааст, ки пайвандак-уое, ки ба сифати воситауои морфологии ифодаи муносибатуои сабабу натица истифо-да мешаванд, пайвандакуои тобеъкунанда ба шумор мераванд. Дар уар ду забони му-цоисашаванда муносибати сабабу натица ифодаи худро тавассути уам цумлауои сода ва уам цумлауои мураккаби тобеъ ба роу монда метавонад.
Ключевые слова: эксплицитные средства, предикативная группа, отношение, причина, следствие, союзы, предлоги.
Проведен сопоставительный анализ эксплицитных средств выражения причинно-следственных отношений в таджикском и английском языках. Причинно-следственные отношения могут выражаться при помощи различных средств. В обоих языках в качестве явных средств, которые называются эксплицитными, выступают союзы и предлоги. Утверждается, что союзы, используемые как морфологические средства выражения причинно-следственных отношений, являются подчинительными союзами. Кроме того, в сопоставляемых языках причинно-следственные отношения обнаруживаются в структуре простых и сложноподчинённых предложений.
Key words: explicit means, predicative group, relations, cause, sequence, conjunctions, prepositions
In her article the author canvasses the comparative analysis dealing with explicit means of expressions of cause-effect relations in Tajik and English languages. The formers can be expressed in different ways and by various means. In both languages, conjunctions and prepositions appear as explicit means, which are called explicit. It is emphasized that conjunctions used as morphological means of expressing cause-effect relations are subordinate ones. Into the bargain, in correlated languages the relation of cause and sequence reveals itself in simple and complex sentences.
Муаммои муносибатдои сабабу натича яке аз зудуроти бисёрчабдаи фалсафа ва забоншиносй ба шумор меравад. Дар ин зудурот асосдои онтологй, мантикй ва забонй ба назар мерасанд. Ч,анбаи онтологй бо он асоснок карда мешавад, ки муносибати мазкур бо дамгироии ду предмет ё долат, ё ин ки ду гуруди субеъкте, ки дар ладзадои гуногуни дакикати объективй ба дам алокаманд мегардад, ифода меёбад. Як предмет (падида) ё гуруди предметдо (падидадо) бо предмет ё предметдои дигар ба дам алокаманд гардида, сабабгори пайдоиши додисаи дигар мегарданд. Дар натича субъекти дуюм ба объект табдил меёбад, ки ягон долат ва шароитеро ба даст овардааст. Ин нишон медидад, ки падидаи мазкур ду тараф дорад: яке сабаб, дигар вачди сабаб аст.
Аз нуктаи назари мантикй падидаи мазкур ташкилёбии ду тасдик (пешнидод)-ро дар таффакури инсон дар назар дорад, ки дар зери таъсири ду предмет ё дакикати объективй ба миён меояд. Яке аз он сабабро ва дигар натичаро дар бар мегирад.
Дар забон ин муносибатдо роддои гуногуни ифодаро доранд. Ондо метавонанд аз созмондои гуногун огоз ёфта, то ба чумладои мураккаб расанд.
Дар маколаи мазкур сухан дар бораи воситадои эксплиситии ифодаи муносибатдои сабабу натича дар забондои англисй ва точикй меравад.
Муносибати сабабу натичаро дар забон наметавон тавассути ду ё се чумла ифода кард, зеро ин муносибат бадамоии ду додиса - сабаб ва натичаро дар назар дорад. Роду воситадои ифода ва мазмуни ин муносибатро ба назар гирифта метавон ба хулоса омад, ки гуфтор аз ду муносибат иборат аст, ки яке бояд ба сабаб ва дигар ба натичаи он ишора кунад. Мисолдои забонй ба он далолат мекунад, ки дар бисёр долатдо ин ду мафдум (сабаб, натича) бо ду сохтори предикативй пешбарй карда мешаванд. Хдмрадиф бо ин созмондои забоние ба назар мерасанд, ки аз водиди ягонаи предикативй иборат дастанд ва дар як вакт дам аз сабаб ва дам аз натича хабар медидад.
Дар долати сохтори полипредикативй ва монопредикативй воситадои махсуси забонй мавчуд дастанд, ки муносибатдои сабабу натичаро кайд мекунанд, яъне
тавассути ондо таркиби лексикии сохтори гуногуни предикативй ба як сохтори ягона, ки муносибати зикршударо ифода мекунанд, муттадид мегарданд. Ин воситадо, ки воситаи эксплиситй унвон гирифтаанд, метавонанд тавассути водиддои гуногуни забон ифода ёбанд:
1) Воситадои морфологй: сифати феълии 1 чун пайвандак ва як катор пешоянддо, ки дар чараёни тадилшавй ба пайвандак мебошанд.
2) Воситадои лексикй, ки ба он коннектордои зарфй ва субстантивй дохил мешаванд.
Воситадои ифодаи морфологии муносибатдои сабабу натича дар забондои мукоисашаванда пеш аз дама пайвандакдо ба шумор мераванд. Ба сифати воситадои ифодаи морфологии муносибатдои сабабу натича асосан пайвандакдои тобеъкунанда хизмат мекунанд. Яке аз пайвандаки сермадсули забони англисй, ки бо максади ифодаи муносибатдои сабабу натича истифода бурда мешавад ин «because» ба шумор меравад.
Дар забони точикй пайвандакдои зерин барои ифодаи маънои сабабу натича корбаст карда мешаванд: -зеро, зеро ки, чунки, бинобар он (ин) ки, аз он (ин) сабаб ки, ба сабаби он (ин) ки, барои он ки, азбаски ва г. [3, с. 17].
Бевосита ба мисолдо руй меорем.
It would be a great chance for him, because he's very proud (12, р.82) - Ин барои у имконияти бузурге ходад буд, зеро вай аз он хеле мефахрад.
I learned English, because Cyprus belongs to the English (9, р.20) - Ман забони англисиро омухтам, чунки Кипр ба англисдо тааллук дорад.
Чй хеле ки аз мисолдо бармеояд, пайвандаки because ва муодилдои точикии он байни ду водиддои предикативй чойгир шудаанд ва мутаносибан гуруди предикативии якум натича ва дуюм сабабро ифода карда истодааст. Бояд кайд кард, ки аз руи мавкеи чойгиршавиашон байни пайвандакдои номбаршуда дар байни ин ду забон долатдои изоморфй ба назар мерасанд. Дар ин чо ин пайвандакдои зерин сабаби бевоситаро ифода мекунад, ки билохир натичаи амал ба вучуд омаддаст Ба гайр аз ин пайвандакдои мазкур боз ду вазифаи дигарро адо менамоянд. Вазифаи якум асосоноккунй ва дуюм фадмондадидй мебошад. Барои исботи гуфтадо мисолдои зеринро меорем:
We will need to do it twice, because we are without man (9, р.65). - Ба мо зарур меояд, ки ин корро ду бор ичро намоем, зеро мо ёвар надорем. (вазифаи асосноккунй)
Аз дамон вакт инчониб гандум ба хубй ва хушмазагй машдур шуд, зеро ки тухмаш аз бидишт омада буд (7, с.44). - From that day on the wheat became famous by its taste, because its seed was brought from the paradise, (вазифаи фадмондадидй)
Бояд кайд кард, ки дар забони англисй чавоб ба саволи махсус, ки бо why ифода ёфтааст, тавассути пайвандаки because амалй мегардад. Ин гуна чумладо низ муносибати мазкурро нишон медиданд. Мисол:
1. Why exclaimed June? Because he's the only man who's giving us the old values he's re-discovered them (12, р.29). - Чаро хитоб кард Ч,юн? Барои он ки у ягона одамест, ки ба мо арзишдои кудани дарёфт кардаашро дадя намуда истодааст.
2. "Why can't they come to an agreement?""Because they've got to save face" (12, р.33). - Чаро ондо бо мувофика омада наметавонанд? - Барои он ки ондо бояд обрую эътиборашонро нигод доранд.
Чи хеле ки аз тарчумаи чумладои англисй дида мешавад муодили why дар забони точикй «чаро» аст, вале because ба забони точикй «барои он ки» тарчума
мешавад. Дар долати иваз кардани «барои он ки» ба «зеро ё чунки» тобиши гуфтории тавсиф гум мешавад.
Дар чумладои муракаби тобеъ, ки муносибати сабабу натичаро ифода мекунанд, тартиби чаппаи чойгиршавии чузъдои предикативй ба назар мерасанд. Дар ин долат чумлаи муракаби тобеъ бо чумлаи пайрав бо пайвандаки because огоз меёбад:
And because their moods were so brisk and passionate, they were often prone to risk on the nearest object (11, р.82). - Азбаски табъашон хеле болидаву самимй буд, ондо доимо бо дар чизи майда-чуйда бочурьатона муносибат мекарданд.
Пайвандаки since дар чумладои мураккаб вазифадои гуногунро ичро менамоянд. Дар вакти истифодаи он ба сифати пайвандаки ифодакунандаи сабаб байни сарчумла ва чумлаи пайрав маънои тазоддй зудур мегардад. Мукоиса байни ду водиди предикативй характери муваккатй дорад, яъне як амал, ки сабаби ба вукуъ пайвастани амали дигар мегардад, пештар ба вукуъ пайвастааст ва он натичаи амали аввала аст. Ч,умлаи пайрав, ки тавассути пайвандаки since ифода меёбад, мустакилияти муайяни худро дорад.
Мисол: I could trust him in one point, since in that our interests jumped together (8, с.126). - Ман факат дар як хусус ба Гендс бовар карда метавонистам, чунки дар ин бора ниятдои мо ба дам мувофик меомаданд. They could not ask him to attend any meetings save on Sunday, and not even then, since he was supposed to work Sunday afternoons and evenings (8, р. 143). - Ондо наметавонистанд уро барои иштирок дар вохуридо таклиф намоянд ба истиснои рузи якшанбе ва датто он руз дам, зеро у мебоист баъди нимирузй ва бегодидои рузи якшанбе кор кунад.
Дар ин чо пайвандаки since мазмуни сабаби датмй ва заруриро нишон дода истодааст. Ба гайр аз ин дар чумладои боло маънои пайдарпайии муваккатии ду амал дис карда мешавад, яъне амали дуюм пеш аз аз амали якум меояд. Чй хеле ки аз тарчумаи чумлаи мураккаби тобеи забони англисй ба забони точикй аён гашт пайвандаки since ба забони точикй тавассути ду пайвандак тарчума карда мешавад: чунки ва зеро.
Пайвандакдои точикии чунки ва зеро дар ин чумладо ба сабабдои муайян ишора мекунанд.
И.В.Кузнетсова тобиши иловагии маъноии пайвандаки since -ро мушодида карда гуфтааст: «Барои тасвири сохтори семантикии пайвандаки since бояд мафдуми «сабаби шартй»-ро ворид кард, яъне шарти иловагие, ки сабабгори бавучудории сабаби асосй мегардад, вале худ сабабгори натича нест. Ин дар чумладои мураккаби тобеъ, ки чумлаи пайрав пеш аз сарчумла чойгир шудааст, рух медидад» [2, c. 152].
Мисолдои забонй собит карданд, ки дар аввали чумладои мураккаби тобеъ, ки бо пайвандаки since ифода ёфтаанд, пайвандакдои пайвасткунандаи but ё and меистанд.
Мисол: But, since this at that time did not seem to interfere with his meeting Roberta Christmas night at night, he merely gave himself over to extreme rejoicing in regard to it all now, and at last he was (11, р.201).
Дар ин долатдо чумлаи пайрав аз сабаби муайян хабар медидад, ки он аз пайвандаки пайвасткунандаи хилофии but аён мегардад.
М.Бунге рочеъ ба пайвандаки for чунин навиштааст: "Пайвандаки for ба катори пайвандакдои кудантарини забони англисй дохил мешавад. Он дамроди чонишиндои that дар шакли for that истифода бурда шуда, ба забони точикй «барои он» тарчума карда мешавад ва ба сифати пайвандак хизмат мекунад. Пайвандаки мазкур, ки бо
мурури вакт шакли for- ро мегирад, дам чун пайвандаки пайвасткунанда ва дам пайвандаки тобеъкунанда ифода меёбад" [1, c.243].
Чумлаи мураккабе, ки бо пайвандаки for ифода ёфтааст на барои кушода додан ё асосноккунии фикри аввал, балки чун сабабгори аслии амал баромад мекунад, ки ба воситаи хабари сарчумла ифода ёфтааст.
Мисол: "... I cannot call him Josish for the name is insupportable to me..." (10, р.76) -Ман наметавонам уро Ч,озиш гуям, зеро ин ном ба ман маъкул нест.
Дар ин долат for ба забони точикй тавассути пайвандакдои зеро ё барои он ки тарчума мешавад.
Бояд зикр карда, ки боз як катор пайвандакдое дастанд, ки ба сифати воситаи алока камтар истифода бурда мешаванд. Ба ин гурух пайвандакдои зерин дохил мешаванд: as much as, where as, now (that) ва г.
Яке аз пайвандакдое, ки сабабро ифода мекунанд дар забони точикй калимаи «чун» ба шумор меравад. Ин пайвандак бештар дар назм истифода мешавад ва он шакли кутоди «чу»-ро низ дорад. Он пеш аз сарчумла меистад.
1.Bau, чун писар надошт, маро писарам мегуфт (6, с.19) - As he had no son, he called me his son.
2. Чун ту дар гурбат наяфтодй, чй донй уоли мо (Сайдои Насафй) - As you haven't come into grief yet, how can you feel our state?
Дар мисоли аввал "чун" дар байни аъзои сарчумла чой гирифтааст, яъне баъд аз мубтадо ва дар мисоли дуюм бошад он дар аввали чумлаи пайрав истодааст. Дар чумлаи якум чумлаи пайрав аломати тавсифй дорад, вале дар долати дуюм «чун» вазифаи рематикиро адо карда истодааст.
Чй хеле ки аз тарчумадо бармеояд пайвандаки «чун» - и забони точикй ба забони англисй дамчун пайвандаки «as» тарчума мешавад. Дар долати тарчумаи «чун» дамчун «as» чумлаи пайрав функсияи тематикиро адо мекунад. Х,олатдое низ ба назар мерасанд, ки «чун» тавассути пайвандаки because тарчума мешавад ва, дар ин маврид, чумлаи пайрав вазифаи рематикиро дорад.
Дар забони точикй ба сифати пайвандаки сабаб метавонад «модом ки» ё ин ки муодили он «модоме ки» хизмат кунад.
Мисол: ...модом ки шумо меходед дакикатро донед, ман ба шумо дакикатро мегуям (4, с. 78). - As you want to know the real situation, I shall tell you the truth.
Дар мисоли мазкур гуяндаро шароити муайян водор кардааст, ки дакикатро издор кунад. Дар ин вакт чумлаи пайрав пеш аз сарчумла чойгир мешавад ва пайвандаки точикии «модом ки» ба забони англисй тавассути пайвандаки сабаб «as» тарчума карда мешавад. Дар ин долат дар тарчумаи англисй тобиши семантики вазъияти муайян, ки сабабгори амали дигар аст, ба назар мерасад.
Ба сифати пайвандаки сабаб созмони «аз он ки» ё муодили он «аз ин ки» низ баромад карда, ба сарчашмаи сабаб ишора менамояд. Он метавонад ё дар аввали чумлаи мураккаби тобеъ ё баъд аз сарчумла истифода бурда шавад.
Мисол: Аз он ки нусхадои хаттии рисола («Си фасл»- и Насриддини Тусй) дар олам, махсусан дар Осиёи Марказй ва Эрон, хеле зиёд аст, он дар байни даводорони ин илм (илми дакик) мадбубияти хосе доштааст (5, с. 9). - For the reason that written copies of the work (Nasriddin Tusy's «Si fasl») are spread all over the world, especially in Central Asia and Persia, it is very popular among the specialists of this branch of science.
Дар ин мисол пайвандаки «аз он ки» ба сарчашмаи сабаб ишора дорад. Ба забони англисй бо ёрии калимаи пайвасткунанда for the reason that, ки низ ба сарчашмаи сабаби амали ичрошуда ишора мекунад, тарчума шудааст.
Воситадои дигари морфологии муносибати сабабу натича метавонанд як катор пешоянддо бошанд. Чй хеле ки ба дамагон маълум аст, пешоянд дамчун диссаи номустакили нутк барои ифодаи муносибатдои гуногун байни ду ашё, байни ашё ва додиса, ашё ва амал хизмат мекунад. Пешоянд алокаи дутарафа, яъне алокаи маъной дам бо калимаи то худаш ва дам баъд аз худашро дорад.
Пешоянддо дам дар забони англисй ва дам точикй дар катори муносибатдои гайрифаъол, темпоралй ва максаднок метавонад барои ифодаи муносибати сабабу натича хизмат кунад. Дар ин долат пешоянд на алокаи байни предметдо, мафдум ё амалро, балки байни тасдик (пешнидод), ки инъикоси ду додисаро дар тафаккури инсон дар назар дорад, мукарар мекунад. Ондо сабаб ва натица дастанд.
Мисол: No one would make a move because of their faces (11, р.17).
Дар забони англисй созмони «because of their face» сабабро ифода карда истодааст ва водиди предикативии «No one would make a move» бошад мазмуни натичаро дорад. Созмони «because of their face» дар намуди кушод бояд ин хел мешуд: «their faces were strange ё their faces were frightful».
Дар натича чумлаи мазкур шакли зеринро дошта метавонист: "No one would make a move because their faces were frightful".
Чумлаи додашударо ба забони точикй метавон бо ду род тарчума кард:
1. Аз сабаби афту андомашон касе ба чунбидан чуръат намекард.
2. Азбаски афту андомашон вадмангез буд, касе ба чунбидан чуръат намекард.
Аз тарчумаи точикй бармеояд, ки дар варианти якуми тарчума сабаб тавассути
созмони таркибй «аз сабаби афту андомашон» пушида ифода ёфтааст ва натича тавассути созмони предикативияти (хабарияти) комил амалй гардидааст.
Дар варианти дуюми тарчума дам сабаб ва дам натича тавассути водиддои мустакили предикативй дарк карда мешавад.
Хулоса, дар дар ду забони мукоисашаванда муносибати сабабу натича ифодаи худро тавассути дам чумладои сода ва дам чумладои мураккаби тобеъ ба род монда метавонад. Барои тасдики ин фикр ба мисоли забони точикй ру меорем:
1. Хама аз рацсу суруду санъати у ба шавц, омада буданд (6, с. 218).
Чумлаи мазкур ду фикрро тасдик мекунад: 1) уама ба шавц омада буданд ва 2) у лаёцати худро тавассути рацсу суруд нишон дод.
Тасдики дуюм дар забон ифодаи пушидаи предикативии худро ёфтааст. Агар чумлаи мазкурро ба созмони комили предикативй табдил дидем, он бояд сохти зеринро дошта бошад:
2. Азбаски у санъати худро бо раксу сурудаш намоиш дод, аз ин дама ба шавк омаданд.
Дар чумлаи мураккаби тобеи мазкур гуруди предикативии якум сабаб ва гуруди предикативии дуюм натичаро ифода менамояд. Ин чумлаи забони точикиро ба забони англисй метавон чунин тарчума кард:
1. Everybody was astonished of her singing and dancing.
2. As she displayed a good art of singing and dancing, everybody was astonished.
Чй хеле ки мебинем дар шакли пушида «of her singing and dancing» сабаб ва «everybody was astonished» натичаро ифода карда истодааст. Дар гунаи кушода аввал
водиди предикативй омадааст, ки сабабро ифода мекунад ва баъд аз он чумлаи сода, ки натичаро мефадмонад.
Дар забони англисй ба сифати пешоянддое, ки барои ифодаи муносибатдои сабабу натича хизмат мекунанд пешоянддои зерин кор фармуда мешаванд: for, because of, with, by ва г. Дар забони точикй бошад вазифаи мазкурро пешоянддои барои, аз, аз сабаби, бо ва f. ичро мекунанд.
Ба мисолдои забонй ру меорем:
1. For the life of him he could not tell (9, р. 50).
2. The girl had been left an orphan, by the death of parents (9, р. 244).
3. 1 got on my feet and nearly fail again with the pain (9, р.15).
4. Take it again, I grant it of my grace (7, р. 125).
Дар мисоли якум муносибаи сабабу натича ба воситаи пешоянди for ифода ёфта, созмони таркибй-номии «for the life of him» сабаб, вале «he could not tell» - натичаро мефадмонад. Ба забони точикй чумлаи мазкур чунин тарчума карда мешавад:
1. Барои (бадри) зиндагии у вай наметавонист инро гуяд.
Дар забони точикй низ предикатсияи пушида (бадри зиндагии у) сабабро ифода мекунад ва «вай наметавонист» инро гуяд» ба натича ишора дорад.
Дар чумлаи дуюм «by the death of parents» ба сабаб, вале «the girl had been left in orphan» ба натича ишора дорад. Муносибати сабабу натича дар ин чо тавассути пешоянди by дарк карда мешавад. Ба забони точикй ин чумла чунин тарчума карда мешавад:
2. Бинобар фавти волидонаш духтар ятим монд.
Созмони пешнидодшуда «бинобар фавти волидонаш» сабабро ифода карда, «духтар ятим монд» ифодагари натича аст.
Дар чумлаи сеюм низ муносибати сабабу натича ба туфайли истифодаи пайвандаки with ба назар мерасад. Тарчумаи чумлаи мазкурро ба забони точикй мебинем:
3. Аз дард ман ба по хестам ва аз нав кариб фуру афтодам.
Агар дар забони англисй ба сифтаи водиди пайвасткунанда пешоянди with мавкеи асосй бозад, дар забони точикй ин вазифаро пайвандаки аз ба худ кабул мекунад.
Дар мисоли чорум агар созмони таркибии «of my grace» сабабро ифода кунад, «I grant it» ба натича ишора дорад. Муносибати сабабу натича дар инчо бо ёрии пешоянди of дарк карда мешавад
Дар забондои англисй ва точикии муосир баъзе пешоянддо бо вожадои муайяни субстантивй дамрод омада, ба пайвандакдо мубаддал гаштаанд. Ба ин мисол шуда метавонад таркибдои англисии «for the reason that» бо сабаби он ки, «on account that» -аз дисоби он ки, «on the ground that» - аз дисоби он ки, «due to the fact that» - аз он сабаб ки, «from the necessity that» аз зарурати он ки, «on the principle that» - бо он асос ки, «owing to the fact that» - аз дамон сабаб ки, «for fear that»- аз тарси он ки ва г.
Ин таркибдои забондои англисй ва точикй мазмуни созмонии худро гум карда, раванди нави функсионалии муносибати сабабу натичаро кабул мекунанд. Ин хел созмонёбиро наметавон пайвандак номид, зеро зери мафдуми пайвандак калимаи ёридиданда дар назар дошта мешавад. Дар долати мазкур ин созмонёбидо калима арзёбй карда намешаванд. Ондо аз якчанд калимадо иборат мебошанд ва бинобар ин ондоро созмондои пайвасткунанда номидан максаднок аст. Ба сифати мисол чумладои зерини ду забон оварда мешавад:
1. We spoke in whispers for the fear that we might wake the baby (7, р. 43). - Аз тарси он ки кудак бедор нашавад, мо пичиросзанон судбат мекардем.
2. On this occasion the preparations were of a more elaborate nature than usual, owing to the fact that for the past four days Mr. Samuel Griffiths, the husband and father, had been absent... (8, р.157). - Алокамандона ба он додиса, ки дар тули чор рузи охир чаноби Самуел Грифитс, шавдару падар, хозир набуд, бо ин муносибат тайёридо аз дарвакта дида бештар авч гирифта буд.
Дар чумлаи якум созмони пайвасткунанда for the fear that барои таъсиси алока байни ду чумладо, ки муносибати сабабу натичаро ифода мекунад, хизмат мекунад. Созмони мазкур ба забони точикй «аз тарси он ки», тарчума мешавад . Дар чумлаи дуюм созмони англисии «owing to the fact that» чумлаи пайрави сабабро бо сарчумла пайваст карда истодааст.
Чи хеле, ки дар боло кайд гардида буд, дар забони точикй низ таркибдои пайвасткунанда мавчуданд, ки барои ифодаи муносибатдои сабабу натича хизмат мекунанд:
Аз сабаби он ки ин чуй дар замони серобиаш Тезгузар ном дедаро об медодааст, ба вай «чуи Тезгузар» ном додаанд (4, с. 52). - For the reason that this brook in its times supplied a settlement under the name Tezguzar with water it was called «the Tezguzar brook».
Х,оло аз сабаби он ки ба козихона чег задашудани худро намедонистанд, аз тарсу водима дар ду дам дер-дер ларзида, ба ру ба руи тирезаи козй нишастанд. (6, с.81). -As they did not know the reason of their being called to the Judge, they were now shivering of the fear and sitting opposite the window of Judge's office.
Дар мисоли якуми точикй созмони пайвасткунанда бо калимаи «аз» алокаи байни чумлаи пайрави сабаб ва дигар чумлаи соддаро, ки натичаро ифода мекунад, муайян месозад. Воситаи алокаи морфологии зерини забони точикй ба забони англисй ба воситаи каломи «for the reason that» тарчума карда мешавад.
Дар чумлаи дуюм созмон тавассути вожаи «аз», ки барои алокаи чумлаи пайрав бо сарчумла хизмат мекунад ба забони англисй бо пайвандаки тобеъкунандаи «as» тарчума карда мешавад.
Х,амин тавр, дар забондои мукоисашаванда як катор пайвандакдо ва пешоянддо мавчуданд, ки барои ифодаи муносибати сабабу натича хизмат мекунанд. Пайвандакдое, ки ба сифати воситадои морфологии ифодаи муносибатдои мазкур истифода бурда мешаванд, ин пайвандакдои тобеъкунанда ба шумор мераванд. Пешоянддо дар дар ду забон дар радифи муносибатдои гайрифаъол, темпоралй ва максаднок инъикоси ду додисаро дар тафаккури инсон дар назар доранд. Ба гайр аз ин, дар забондои англисй ва точикй муносибати сабабу натича тавассути чумладои сода ва мураккаби тобеъ низ ба род монда мешавад.
Пайнавишт:
1. Бунге М. Причинность. -М.: Издательство иностранной литературы, 1962. -511 с.
2. Кузнецова И. В. Семантика причинно - следственных союзов в современном английском языке. канд. дисс. - Уфа, 2003. -176 с.
3. Тоциев Д. Т. Воистауои алоцаи цумлауои мураккаби тобеъ дар забони уозираи тоцик. -Душанбе: Ирфон, 1971. -184 с.
4. АйнЫ С. Асаруои мунтахаб. -Сталинобод, 1949. -423 с.
5. Дунёи китоб, №2, январи 2013, с.9.
6. Икромй Ц. Духтари оташ. -Душанбе: Ирфон, 1968. -527с.
7. Уяугзода С. Субуи цавонии мо. -Душанбе, 1967. - 378 с.
8. Ч,аяия Р. Асаруои мунтахаб. ц.1. Душанбе, 1988. - 447с.
9. Aldrige J. The hunter. -Moscow. 1958. -221 р.
10.Dickens Ch. Hard Times. -Moscow, 1954. -300 р.
11.Dreiser T. An American Tragedy. -Moscow, 1951. -401 p.
12.Galsworthy J. A modern comedy. -Moscow, 1976. -367р.
Referance Literature:
1. Bunghe M. Reasonability. - M. : Foreign Languages Publishing-House, 1962. - 511 pp.
2. Kuznetsova I.V. Semantics of Cause-Effect Conjunctions in Modern English. Candidate dissertation in philology. - Ufa, 2003. - 176 pp.
3. Todjiyev D.T. Means of Connections in Complex Sentences in Modern Tajik. - Dushanbe: Cognition, 1971. - 184pp.
4. Aini, Sadriddin. Selected Works. - Stalinabad, 1949. - 423 pp.
5. The World of Books. - 2013, January, #2. - p. 9.
6. Ikromi, Djalil. - The Daughter of Fire. - Dushanbe: Cognition, 1968. - 527pp.
7. Ulugzoda S. The Morning of our Adolescence. - Dushanbe, 1967. - 378 pp.
8. Djalil, Ikromi. Selected Works. V.1. - Dushanbe, 1988. - 447pp.
9. Aldrige J. The Hunter. -Moscow. 1958. - 221 pp.
10.Dickens Ch. Hard Times. -Moscow, 1954. - 300 pp.
11.Dreiser T. An American Tragedy. -Moscow, 1951. - 401 pp.
12.Galsworthy J. A Modern Comedy. -Moscow, 1976. - 367pp.
