Научная статья на тему 'On two types of compound sentences in English and Tajik'

On two types of compound sentences in English and Tajik Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
7577
167
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ПРОСТОЕ ПРЕДЛОЖЕНИЕ / ССП / СТРУКТУРА ПРЕДЛОЖЕНИЯ / СЕМАНТИКА ПРЕДЛОЖЕНИЯ / ПРЕДИКАТИВНЫЕ ГРУППЫ / СИНТАКСИЧЕСКИЕ ОТНОШЕНИЯ / СОЮЗЫ / SIMPLE SENTENCE / COMPOUND SENTENCE / STRUCTURE OF THE SENTENCE / SENTENCE SEMANTICS / PREDICATIVE GROUP / SYNTACTICAL / RELATIONS / CONJUNCTIONS

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Курбанов Абдугани Абдукаюмович

В статье анализируются ССП в английском и таджикском языках. Особое внимание уделено функционированию собственно сочинённых и соотносительно сложных предложений в английском языке и их сопоставлению в таджикском. Указывается, что первый тип сложного предложения характеризуется наличием отношения согласованности,противопоставленности выбора, обоснования и следствия между его предикативными группами. Подчёркивается, что эти типы отношений проявляются в зависимости от синтаксических отношений между компонентами каждой предикативной группы, а также под воздействием соответствующих союзов сопоставляемых языков. Автором исследуются также характерные признаки ССП второго типа сложного предложения. Делается вывод, что этот тип ССП состоит из двух предикативных групп и между ними имеется соотносительное отношение, т.е.каждая предикативная группа не может считаться полноценной ни в структурном,ни в содержательном планах, средства связи в таких предложениях носят прерывистый характер, то есть одна их часть располагается в первой, а вторая в другой части сложного предложения.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

О двух типах сложносочинённых предложений в английском и таджикском языках

The article deals with the analysis in regard to compound sentences in English and Tajik languages. The author of the article paid his own particular attention to the functioning of proper compound and correlative compound sentences in English in the aspect of their correlation with Tajik. It is indicated that the first type of compound sentence is characterized with the presence of following relations between predicative groups: agreement, contrast, choice, substantiation and consequence. An emphasis is laid upon the assertion that such relations are evinced respective of syntactical ratio between the components of each predicative group under the sway of corresponding conjunctions of the correlative languages as well.Into the bargain, the author canvasses the characteristic properties of compound sentences beset with the second type of compound complex one. The author of the article makes an inference that the relevant type of the former consists of two simple sentences as well, but as for the relation between predicative groups it is correlative. Here each predicative component can’t be considered as being of full value either from structural or semantic aspects. Means of connecting simple sentences being parts of compound ones bear a discontinuous character, id est, one of their components is placed in the first part of the compound sentence and the second one in another part of it.

Текст научной работы на тему «On two types of compound sentences in English and Tajik»

УДК 4И (а) А.А.ЦУРБОНОВ

ББК 81, 2 (Англ)

РОЧДЪ БА ДУ НАВЪИ ЧУМЛАХОИ МУРАККАБИ ПАЙВАСТ ДАР ЗАБОНХ,ОИ АНГЛИСИ ВА ТОНИКИ

Аз руи микдори гуруххои предикативй чумлахоро дар забонхои англисй ва точикй ба ду гурух чудо мекунанд:

1) Чумлахои содда,ки дар таркиби онхо танхо як гурухи предикативй мавчуд аст. Мисол: She was expecting me tonight (9, 223). У хамон шаб маро интизорй мекашид. Ман шонздахруз пеш дар ин цо будам (5,136).-I've been here sixteen days before.

2) Чумлахои мураккабе, ки ду ва ё зиёда гуруххои предикативй дорад. Мисол: Шаб торик, хаво вазнин ва борони сахт меборид (4,186).-The night was dark, the air was damp and it was raining hard. You know I am a common ignorant girl, and you are a book-learned gentlemen (11,77).-Шумо медонед, ман як духтари соддаю нодонам,вале Шумо як цаноби бомаърифат хастед.

Дар мисоли аввал се гурухи предикативй мавчуд аст: Шаб торик. Х,аво вазнин. Борони сахт меборид.-The night was dark.The air was damp.It was raining hard. Дар мисоли сонй бошад,ду гурухи предикативй ба назар мерасад.1 am a common ignorant girl. You are a book-learned gentlemen.

Дар хар ду забони мукоисашаванда чумлахои мураккабро аз руи алокаи байни гуруххои предикативиашон ба ду гурух чудо мекунанд: 1) Чумлахои мураккаби пайваст; 2) Чумлахои мураккаби тобеъ. Чумлахои мураккаби тобеъ чунин чумлахоянд, ки дар онхо як гурухи предикативй истиклоли маъноиву грамматикй дошта, гурухи предикативии дигар ба он тобеъ аст, онро аз ягон лихоз шарх медихад.

1) Nobody notices me when I shave (11,109).-Вацте ки, ман ришамро мегирам, маро х,ец кас намебинад. 2) У ба сараш хамон руймолеро, ки Арслонали замоне хадя карда буд, баст (5,127).-She put on the kerchief, which Arslonali presented her once.

Дар мисоли якум чумлаи аввал мустакил буда, чумлаи сонй онро аз лихози замон шарх медихад. Дар мисоли дигарй чумлаи аввал мустакил, вале чумлаи дуюм ба он тобеъ буда, онро аз лихози аломат муайян месозад.

2) Дар чумлахои мураккаби пайваст муносибати байни гуруххои предикативй тамоман дигар аст. Х,ар як гурухи предикативй мустакил буда, онхо дар муносибати тарафайни маъноиву грамматикй карор доранд. Мисол: She went down the ladder, and the work proceeded (9,188).-У аз норбон фаромад ва кор сар шуд. Шоди оромона ба гапхои Юсуф гуш мекард, Цосимцон охиста-охиста асаби мешуд (4, 196).-Shodi was calmly listening to Yusuf's words,Kosimjon felt nervous little by little.

Дар ин мисолхо дутой гуруххои предикативй,яъне ду чумлаи сода мавчуд аст. Х,ар яке аз онхо мустакил буда, хамдигарро шарх медиханд, вале яке ба дигаре тобеъ нест. Онхоро метавон аз хам чудо намуд, ки аз ин хуч яке аз чумлахр осеби маъноие намебинад. Вале дарачаи истиклоли чумлахои содаи таркиби чумлаи мураккаби пайваст як хел нест. Л.С.Бархударов ва Д.АШтелинг вобаста ба тарзи алокаи байни чузъхои чумлахои мураккаби пайваст ду навъи онхоро чудо мекунанд: 1) Чумлаи мураккаби пайваст; 2) Чумлахои мураккаби пайвасти мутаносиб (1,388). Тадкикотхои анчомдодаи профессор Ф.К.Зикриёев нишон медиханд, ки дар забоншиносии точик чумлахои мураккаби пайвастро ба ду намуди зикршуда чудо намекунанд (2).

Дар ин макола мо тасмим гирифтем, ки бо таври мукоисавй ин намудхои чумлахои мураккаби забони англисй ва точикиро мавриди тахкик карор дихем.Тахлилро аз муносибатхои маъноие, ки дар байни чумлахои содаи таркиби худи чумлаи мураккаби пайваст зохир мешавад, огоз менамоем.

Маводи амалии забонхои англисй ва точикй шаходат медиханд, ки дар байни гуруххои предикативии чумлахои мураккаби пайваст чор хел муносибат ба назар мерасад.

I. Муносибати маъноии байни чузъхр. Дар ин холат дар байни гуруххои предикативй робитаи мантикй мавчуд аст. Маънои чумлаи содаи дуюм аз маънои чумлаи содаи якум бармеояд ва онро васеътар менамояд. Гуруххои предикативии ин навъ чумлаи мураккаб тавассути пайвандакхои «ва», «-у», «-ю» хиссача-пайвандакхои «хам», «низ» дар забони точикй (3,260) ва пайвандакхои «and», «niether», «nor» дар забони англисй алокаманд мешаванд. Мисол: Занцир дехаро ба ёд оварду дилаш гашнок шуд (6, 189). Дар ин мисол байни ду чумлаи сода муносибати кавии маъной

мушохида мешавад. Чумлаи якум сабаб ва чумлаи дуюм окибати онро ифода мекунад, яъне сарчашмаи гамнок шудани дили Занчир-ин дехаро ба ёд овардани у будааст. Ин ду чумлаи сода бо пайвандаки «-у» алокаманд шудааст.

Ба мисоли англисй таваччух кунед: I pulled the trigger and the gun went off (6,816).-Ман куланги ярокро зер кардам ва ярок, парронид. Дар мисоли англисй низ,чун мисоли точикй, дар байни ду чумлаи содаи таркиби чумлаи мураккаб муносибати асосу окибат мушохида мешавад, яъне субъект (I) кулангро зер мекунад ва дар натича ярок ба кор медарояд. Он ду чумлаи сода дар забони англисй бо воситаи пайвандаки «and» алокаманд гардидааст.

Барои пайвандакхои «neither» ва «nor» ва муодили точикии онхо «хам», «низ» метавон мисолхои зеринро тахлил намуд: 1) I haven't been to New York before, neither has my sister (10,617). - Ман каблан дар Ню Йорк набудам, уоуарам уам ба он цо нарафтааст (дар ин цо набудааст). 2) He can't see, nor could he hear until a month ago (10,818).-Чашми у нобино аст, як моу кабл аз ин гушаш уам намешунавид.

Дар мисоли аввал дар байни чумлаи содаи якум ва дуюм муносибати маъноии монандии ду ходиса - «дар Ню Йорк набудани хам субъект ва хам хохари у» зикр шудааст. Дар мисоли дуюм бошад, дар ду чумлаи сода холатхои гуногуни як субъект ифода гардидааст.

П.Муносибати хилофй дар байни маънои гуруддои предикативии таркиби чумлаи мураккаби пайваст.Дар ин навъи муносибат гуруххои предикативии таркиби чумлаи мураккаб тавассути пайвандакхои «but»,«yet»^ забони англисй ва «аммо», «вале»,«лекин», «бо вучуди ин (он)»-и забони точикй алокаманд мешаванд: 1)A factitious reply had been again upon his lips, but it was again suspended (9,211 ).-Цавоби дуруге дар нуги забонаш буд,вале он боз мавкуф гузошта шуд. 2)Dew fell, but they paid no heed to it (8,199).-Дю афтид, аммо онуо ба ин эътибор надоданд. 3) She trained hard all year yet still failed to reach her best form (10,616).-У тамоми сол хеле машк кард, бо вуцуди он то уол ба дарацаи зарури расида натавонистааст.

Дар мисоли якум ду фикри ба хам алокаманд зикр шудааст, вале онхо хилофи хамдигаранд, яъне субъект чизеро гуфтанй буд, вале он фикрро нагуфта, мавкуф гузошт: Ин ду фикр тавассути пайвандаки хилофии «but» васл шудааст, ки он дар забони точикй ба воситаи пайвандаки «вале» ифода гардидааст. Дар чумлаи дуюм низ ду фикр зикр шудааст, ки онхо аз лихози мантикй ба хам таззоданд, яъне Дю ном бача меафтад ва мебоист ба у ёри диханд, вале касе ба ин эътибор надод. Ин чумлаи мураккаби забони англисй низ тавассути хамон пайвандаки «but» шакл гирифтааст, вале дар забони точикй на пайвандаки «вале», балки «аммо» истифода шудааст.

Дар чумлаи сеюм низ дар байни маънои ду гурухи предикативй муносибати хилофй ба назар мерасад ва ин ду фикр ба воситаи пайвандаки «yet» алокаманд гардидаанд.Муодили точикии ин пайвандак таркиби «бо вучуди он» мебошад. Ду чумлаи сода аз он лихоз маънои хилофй доранд, ки субъект машки бисёре кардааст, вале ба максади худ нарасидаааст.

Аз тахлили мисолхо маълум мешавад, ки барои ифодаи маънои хилоф дар забони англисй ду пайвандак, вале дар забони точикй чор пайвандак истифода мешавад: Ъш-аммо,вале,лекин;уег -бо вуцуди он.

III. Муносибати интихобй.Дар ин намуди чумлаи мураккаб чумлахои содаи таркиби он тавассути пайвандакхои «or» ё «else»,«otherwise»,«either...or» алокаманд мешаванд. Дар забони точикй бо ин максад пайвандакхои «ё», «ё ин ки», «ва ё ин ки», «ё.. .ё» истифода мегарданд (2,98). Ин хел чумлаи мураккаб талаб мекунад, ки аз ду имкони мавчуда якеаш интихоб карда шавад. You must fasten the boat to that pole, otherwise the current will carry it away (9,216).-Шумо бояд завракро ба_он чуб ё баста монед, ё онро мавц гирифта меравад. He must be joking or else he's mad (10,918).- У шояд уазл карда истода бошад, ё ин ки у девона аст.Don't let me hear your giving this gentlemen any of it either, or you'll hear from me about it (12, 182). -Магузор, ки ман ягонтои онро ба ин цаноб доданашро нашунавам, ё дар ин бора ту аз ман гап мешунави.

Дар ин мисолхо гуянда ба мусохиб мурочиат мекунад, ки аз ду ходисаи тавсияшаванда якеро интихоб кунад.

IV. Муносибати асосу оцибат. Ин навъи муносибат дар забони англисй тавассути се пайвандак ифода мешавад: for-зеро, чунки, so-бинобар он, аз ин ру, hence - аз ин ру (сабаб), бинобар ин. Дар ин гуна чумлахо гурухи предикативии дуюм окибат, ё худ асоси ходисаи дигарро ифода мекунад: 1) During a week he and Presley had been much together, for the two were devoted friends (7, 282).-Тули як уафта у ва Присли бештар уамроу буданд, зеро онуо дустони бовафоянд. 2) The air inside was stuffy, so he left the door ajar and opened the window (9, 881).-Х,авои дарун дам буд, бинобар он у дарро нимрог кард ва тирезаро кушод. 3) I fell off my bike yesterday hence I have the bruises (10, 216). - Ман дина аз дучархаам афтидам, бинобар ин догуоро гирифтам.

Дар мисоли аввал пайвандаки «for» ду чумлаи содаро ба хам пайвастааст. Дар забони точикй бошад, пайвандаки «зеро» ин вазифаро ба ухда мегирад. Гурухи предикативии дуюм дар хар ду

забон асос ё худ вукуи окибатеро ифода мекунад, ки дар гурухи предикативии якум зикр шудааст. Бояд кайд кард, ки дар сатхи чумлахои мураккаби тобеъ низ гурухи предикативие амал мекунад, ки он низ натича ё окибати амали дигарро нишон медихад. Фарки байни чумлаи пайрави натичаи таркиби чумлаи мураккаби тобеъ ва натичае, ки яке аз гуруххои предикативии дохили чумлаи мураккаби пайваст ифода мекунад,чунин аст: Дар чумлаи мураккаби тобеъ дар байни гуруххои предикативй муносибати сабабу натича ба назар мерасад,вале дар байни чумлахои содаи таркиби чумлаи мураккаби пайваст муносибати асосу (сарчашмаву) натича (окибат) мавчуд аст. Дар мисоли якум махз хамин гуна муносибат ба назар мерасад.Фарки дигар дар он аст, ки дар чунин чумлахои мураккаби пайваст алокаи байни чумлахои содаи таркиби он суст аст, вале дар чумлахои мураккаби тобеъ ин робита зич мебошад, зеро чумлаи пайрави натича хабари сарчумларо шарх медихад. Дар чумлаи мураккаби тобеи зерин муносибати сабабу натича (окибат) мавчуд аст: The book-seller had never heard of the author so that I got the book cheap (8, 211). - Китобфуруш дар бораи муаллиф хец чиз нашунида будааст, бинобар он ман китобхоро бо нархи арзон гирифтам.

Дар ин мисол чумлаи соддаи аввал ба сабаби арзон гирифтани китоб аз чониби субъект далолат мекунад, вале чумлаи соддаи дуюм натичаи ин ходисаро ифода менамояд.

Вакте ки чумлаи содаи дуюми таркиби чумлаи мураккаби пайваст бо чумлаи якум тавассути пайвандаки «so» ё «hence» алокаманд мегардад, он маънои натичаро зохир мекунад: The shops were closed so I didn't get any milk (10, 716).-Магозахо руст буданд, бинобар он ман шир гирифта натавонистам. Дар чумлаи аввал асоси ходиса зикр шудааст, ки натичаи онро чумлаи дуюм ифода мекунад.

Ба тахлили мукоисавии навъи дуюми чумлахои мураккаби пайваст мегузарем. Ин навъи чумлаи мураккаб, чунон ки зикраш рафт,чумлаи мураккаби пайвасти мутаносиб мебошад. Дар чунин чумлаи мураккаб ду гурухи предикативие амал мекунад, ки онхо бо хам вобаста, хамнисбат мебошанд. Ин гуруххои предикативй бо хам тавассути пайвандакхои нисбй ё таркибхои махсус алокаманд мешаванд.Чунон ки Л.С.Бархударов ва Д.АШтерлинг кайд мекунанд, дар кисми якуми чумлахои мураккаби мутаносиб таркибхои зерин истифода мешаванд ва дар сохтори он инверсияи нопурра вокеъ мегардад.

not only

. , ... but

not merely

Scarcely ,

Hardly* - when

no sooner . than (1,390)

Дар чунин чумлахо вохидхои «either ... or» ва «the ... the» низ чун воситаи алокаи байни чумлахои содаи таркиби онхо ба кор меравад, вале дар сохтори ин вохиди синтаксисй инверсия ба назар намерасад.

Мисол: Not only did he read the book, but also he remembered what he read (10, 316).-У китобро на танхо хонд, балки маънои он чиро, ки у хонд, дар хотир мононд. Чунон ки аён мегардад, таркиби «not only . but» ба забони точикй тавассути вохиди «на танхо ... балки» ифода карда мешавад. Scarcely had she entered the room, when the phone rang (10, 709).- Хамин ки у ба хона даромада буд, телефон занг зад. Дар ин мисол таркиби «scarcely.'when» ба забони точикй ба воситаи таркиби «хамин ки» тарчума карда мешавад. No sooner had he arrived than he was asked to leave again (10, 709).-Хамин ки у баргашта омад, аз нав рафтанашро хохиш карданд. Маълум мешавад, ки таркиби «no sooner.. .than» низ ба забони точикй ба воситаи таркиби «хамин ки» ифода мегардад.

Бояд зикр кард, ки «the» на танхо чун нишонаи маънои муайянии исми забони англисй хизмат мекунад, он инчунин вазифаи ба хам алокаманд кардани чумлахои содаи таркиби чумлаи мураккабро адо карда метавонад. Алахусус «the» барои сохтани чумлаи мураккаби пайвасти мутаносиб истифода мегардад. Мисол: The more she thought about it, the more depressed she became (10, 912). -Дар ин бора харчи бештар фикр мекард,у харчи бештар гамгин мешуд. Бо вучуди чумлаи мураккаби пайваст буданаш, наметавон дар хар ду забон чумлахои соддаи таркиби онро аз хам чудо кард, зеро онхо хамнисбат мебошанд, яъне яке бе дигаре истиклоли маъной надорад.

Аз тарчумаи точикии ин чумлаи англисй маълум мешавад, ки вохиди «the ... the»^ забони англисй ба точикй тавассути таркиби «харчи .харчи» ифода мешавад.

Х,амин тавр, дар забонхои англисй ва точикй ду навъи чумлаи мураккаби пайваст амал мекунад, ки онхо аз лихози сохтор ва муносибати маъновии байни чумлахои содаи таркибашон аз хам фарк мекунанд. Навъи якуми чунин чумлахо, хакикатан, дар худ тамоми вижагихои чумлахои мураккаби пайвастро тачассум мекунад, яъне хар як гурухи предикативй истиклоли

маъной дорад, онхоро метавон аз хамдигар чудо намуд. Вале дар навъи дуюми чунин чумлахо чумлахои сода хам аз лихози сохтор ва хам аз лихози маъно вобастаи хамдигаранд. Як чузъи воситаи алока дар кисми якум ва чузъи дигари он дар таркиби чумлаи дуюм мавкеъ мегирад (not only ... but - на тануо ... балки). Х,ангоми партофтани яке аз чумлахои содаи таркиби чунин чумлаи мураккаб маънои чумлаи дуюм нотамом мемонад. Аз ин лихоз чунин чумлахо аз руи муносибати мутаносубй ташаккул меёбанд. Х,ар яке аз ин чумлахои мураккаб дар забонхои мукоисашаванда пайвандак ва таркибхои хоси алокаро дороянд.

ПАЙНАВИШТ:

1. Бархударов, Л.С.Грамматика английского языка/Л.С.Бархударов,Д.А.Штерлинг.-М.:Высшая школа,1973.- 424с.

2. Зикриёев, Ф.К.Структурно-семантические особенности таджикского паратаксиса/ Ф.К.Зикриёев .-Душанбе: Дониш ,1986.-190 с.

3. Маъсумй, Н.Очеркхо оид ба инкишофи забони адабии хозираи точик/Н.Маъсумй.-Сталинобод,1959.-265 с.

Маводи амалй:

4. Икромй,Ч,.Шодй/Ч,.Икромй.-Душанбе,Адиб,1989.-384с.

5. Чалил,Р.Асархои мунтахаб/Р.Ч,алил.-Душанбе:АдибД988.-464 с.-2 ч,.

6. Фируз,Б.Агар вай мард мебуд.. ./Б.Фируз.-Душанбе,Адиб,1989-384 с.

7. Cusack,D.Say no to Death/D.Cusack.-Kiev,Dnipro Publishers,1976.-382 р.

8. Galsworthy,J.A.Modern Comedy/J.Galsworthy.-Moscow,Progress,1976.-280p.

9. Hardy,T.Far from the Madding Crowd/T.Hardy.-London, Pan Book LTD,1967.-400 p.

10.Hornby,A.Oxford Advanced Leaner's Dictionary/A.Hornby.-Oxford University Press,1989.-1578 p. 11.Shaw,B.Pygmalion/B.Shaw.-Moscow,Higher school Publishing House,1972.-140 p. 12.Twain,M.The Adventures of Tom Sawyer/M.Twain.-M.,1948.-492 p.

REFERENCES:

1. Barkhudarov, L.S, Shterling D.A. English grammar/L.S.Barkhudarov, D.A. Shterling.- M.: Higher School, 1973.-424 p.

2. Zikriyoev,F.K.Structural-Semantic Features of the Tajik Parataxis/F.K.Zikriyoev.-Dushanbe: Knowledge, 1986.-190 p.

3. Masumi,N.Essays on the Development of Modern Tajik Literary Language/ N.Masumi.- Stalinabad, 1959. - 265p.

Illustrative Sources:

4. Ikromi, J. Shodi / J.Ikromi. - Dushanbe: Man-of-Letters, 1989. -384p.

5. Jalil, R. Selected Works, - V.2 /R.Jalil.- Dushanbe: Man-of-Letters, 1988. - 464p.

6. Firuz, B. If she Were Man ... / B.Firuz. - Dushanbe: Man-of-Letters, 1987.- 384p.

7. Cusack, D. Say No to Death / D.Cusack.- Kiev, Dnipro Publishers, 1976. - 382p.

8. Galsworthy, J.A Modern Comedy/J.Galsworthy. - Moscow: Progress, 1976. - 280p.

9. Hardy, T. Far from the Madding Crowd/T.Hardy.-London, Pan Book LTD, 1967. - 400p.

10.Hornby, A. Oxford Advanced Leaner's Dictionary/A.Hornby.-Oxford University Press, 1989. - 1578p. 11.Shaw, B. Pygmalion /B.Shaw. - Moscow: Higher School publishing-house, 1972. - 140p. 12.Twain, M. The Adventures of Tom Sawyer/ M.Twain.-M., 1948. - 492p.

Роцеъ ба ду навъи чумлахои мураккаби пайваст дар забонхои англиси ва точики

Вожа^ои калиди: цумлаи сода, цумлаи мураккаби пайваст, сохтори цумла, маънои цумла,

гуруууои предикативы, муносибати синтаксисы, пайвандакуо Дар макола цумлауои мураккаби пайваст дар забонуои англисы ва тоцикы таулил ва ба цам муцоиса карда шудаанд.

Таваццуци асосй, ба вазифацои цумлаи мураккаби пайваст ва цумлаи мураккаби пайвасти мутаносиб дар забони англисы ва мукоисаи он дар забони тоцикы равона карда шудааст.

Кайд карда мешавад, ки намуди аввали цумлаи мураккаб бо мавцуд будани муносибати маъноии байни цузъуо,муносибати хилофы дар байни маънои гуруууои предикативии таркиби цумлаи мураккаби пайваст тавсиф карда мешавад. Таъкид мешавад, ки ин навъи муносибат дар вобастаги ба бархурди синтаксисы байни ацзои уар як гурууи предикативы зоуир мегардад ва цамчунин зери таъсири мутобикати пайвандакуо дар забонуои мукоисашаванда сурат мегирад.

Хамчунин вижагщои хоси намуди дуюми цумлауои мураккаби пайваст аз цониби муаллиф баррасй карда шудааст. Хулоса мешавад, ки цумлауои мураккаби пайвасти мазкур аз ду гурууи предикативы иборат буда, байни онуо муносибати мутаносибы вуцуд дорад. Хар як гурууи

предикативы на дар нацши таркиби ва на дар нацши маънои пурра хисобида шуда,балки воситаи алоца дар ин навъи цумлахо хусусияти номураттабро доро аст, яъне як цисми он дар аввали цумла ва цисми дигари он дар давоми цумлаи мураккаб цой гирифтааст.

О двух типах сложносочинённых предложений в английском и таджикском языках

Ключевые слова: простое предложение, ССП, структура предложения, семантика предложения, предикативные группы, синтаксические отношения, союзы

В статье анализируются ССП в английском и таджикском языках. Особое внимание уделено функционированию собственно сочинённых и соотносительно сложных предложений в английском языке и их сопоставлению в таджикском.

Указывается, что первый тип сложного предложения характеризуется наличием отношения согласованности,противопоставленности выбора, обоснования и следствия между его предикативными группами. Подчёркивается, что эти типы отношений проявляются в зависимости от синтаксических отношений между компонентами каждой предикативной группы, а также под воздействием соответствующих союзов сопоставляемых языков.

Автором исследуются также характерные признаки ССП второго типа сложного предложения. Делается вывод, что этот тип ССП состоит из двух предикативных групп и между ними имеется соотносительное отношение, т.е.каждая предикативная группа не может считаться полноценной ни в структурном,ни в содержательном планах, средства связи в таких предложениях носят прерывистый характер, то есть одна их часть располагается в первой, а вторая - в другой части сложного предложения.

On two Types of Compound Sentences in English and Tajik

Key words: simple sentence, compound sentence, structure of the sentence, sentence semantics, predicative group, syntactical, relations, conjunctions

The article deals with the analysis in regard to compound sentences in English and Tajik languages. The author of the article paid his own particular attention to the functioning of proper compound and correlative compound sentences in English in the aspect of their correlation with Tajik.

It is indicated that the first type of compound sentence is characterized with the presence of following relations between predicative groups: agreement, contrast, choice, substantiation and consequence. An emphasis is laid upon the assertion that such relations are evinced respective of syntactical ratio between the components of each predicative group under the sway of corresponding conjunctions of the correlative languages as well.Into the bargain, the author canvasses the characteristic properties of compound sentences beset with the second type of compound complex one. The author of the article makes an inference that the relevant type of the former consists of two simple sentences as well, but as for the relation between predicative groups it is correlative. Here each predicative component can't be considered as being of full value either from structural or semantic aspects. Means of connecting simple sentences being parts of compound ones bear a discontinuous character, id est, one of their components is placed in the first part of the compound sentence and the second one in another part of it.

Маълумот дар бораи муаллиф:

Курбонов Абдуганй Абдуцаюмович, магистранти кафедраи фонетика ва лексикологияи забони англисии факултети забощои хориции Донишгохи давлатии Хуцанд ба номи академик Б.Гафуров (Чумхурии Тоцикистон. Хуцанд), E-mail: [email protected]

Сведения об авторе:

Курбонов Абдугани Абдукаюмович,магистрант кафедры фонетики и лексикологии английского языка факультета иностранных языков Худжандского государственного университета имени академика Б.Гафурова (Республика Таджикистан, Худжанд) ,E-mail: [email protected]

Information about the author:

Qurbonov Abdugani Abduqayumovich, teacher, a postgraduate student of the chair of the phonetics and lexicology of the faculty of foreign languages at the Khujand state University named after academician B.Gafurov (Tajikistan, Khujand), E-mail: [email protected]

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.