Научная статья на тему 'Эволюционная структура и функции конкуренции'

Эволюционная структура и функции конкуренции Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
178
26
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Общество и инновации
ВАК
Область наук
Ключевые слова
Конкуренция / отношение / местный рынок / дикая и цивилизованная конкуренция / естественное земледелие. / Competition / attitude / local market / wild and civilized competition / natural farming

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Шохиста Ахунова

Данная статья дает подробную информацию об эволюционной структуре и функциях конкуренции. Рассмотрены этапы развития и его основные задачи.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Evolutionary structure and functions of competition

This article provides clear information on the evolutionary structure and functions of competition. The stages of development and its main tasks are discussed.

Текст научной работы на тему «Эволюционная структура и функции конкуренции»

Science Жамият ва инновациялар -

Общество и инновации -

Society and innovations

Journal home page:

https: //inscience.uz/index.php/socinov/index

through time and space

Evolutionary structure and functions of competition

Shoxista AXUNOVA!

Fergana polytechnic institute

ARTICLE INFO ABSTRACT

Article history: This article provides clear information on the evolutionary

Received February 2021 structure and functions of competition. The stages of

Received in revised form development and its main tasks are discussed.

20 February 2021

Accepted 15 March 2021 2181-1415/© 2021 in Science LLC.

Available online This is an open access article under the Attribution 4.0 International

5 April 2021 (CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)

Keywords:

Competition,

attitude,

local market,

wild and civilized

competition,

natural farming.

Ракобатнинг эволюцион тузилиши ва вазифалари

АННОТАЦИЯ

Калит сузлар: Ушбу маколада ракобатнинг эволюцион тузилиши ва

Ракобат, муносабат, вазифалари буйича аник маълумотлар берилган.

махаллий бозор, ёввойи ва >

Ривожланиш боскичларига ва унинг асосии вазифаларига

цивилизациялашган

ракобат, табиий тухталиб утилган.

дехкончилик.

Эволюционная структура и функции конкуренции

АННОТАЦИЯ

Ключевые слова; Данная статья дает подробную информацию об

Конкуренция, эволюционной структуре и функциях конкуренции.

отношение,

С Рассмотрены этапы развития и его основные задачи.

местный рынок,

дикая и цивилизованная

конкуренция,

естественное земледелие.

1 candidate of economic sciences, associate professor of Fergana polytechnic institute, Fergana, Uzbekistan

УП о

iu Science Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - 50 1еу ап4 шпоуаНоп$

PRES ai geen Issue - 2 Ne 02 (2021) / ISSN 2181-1415

КИРИШ

Узбекистон Республикасида баркарор ривожланиш, минтакалар

иктисодиётини изчил ривожлантириш, чукур Таркибий Узгаришлар асосида

ривожлантириш мамлакат корхоналари томонидан ишлаб чикарилаётган

махсулотлар ракобатбардошлигини оширишга хизмат килади. Ракобат - иктисодий

категория сифатида бозор иктисодиётининг ва умуман товар хужалигининг энг

мухим белгиси, уни ривожлантириш воситаси, бозор механизмининг асосий

таркибий кисмларидан бири хисобланади. «Ракобат (лотинча сопсигере -

тукнашув; инглизча сомпетитион) - бозорда иштирок этаётган корхоналар

Уртасидаги Уз махсулотларини сотишнинг энг кулай имкониятларини таъминлаш,

харидорларнинг турли-туман эхтиёжларини кондириш максадидаги Узаро таъсир,

Узаро алока ва кураш иктисодий жараёнидир [1].

ТАДКИКОТ МЕТОДОЛОГИЯСИ

Тадкикотлар натижасида шунга амин булиш мумкинки, бозор иктисодиёти

шароитида ракобатни ривожлантиришни самарали куллаб-кувватлаш, таникли

хориж корхоналари ва ташкилотлари маблатларини кенг жалб этиш, улардан

максадли ишлаб чикариш линияларни барпо этиш, субъектлар баркарорлигини

таъминлаш, сохага инновацион Узгаришларни олиб кириш ЙУуналишларини

Урганишда тахлил ва синтез, тизимли тахлил, кузатув-анкеталаш усулларидан

фойдаланилган.

МАВЗУНИНГ УРГАНИЛГАНЛИК ДАРАЖАСИ

Мазкур тадкикот иши доирасида бажарилган мавзуга батишланган оммавий

назариялар хамда илмий тадкикот ишлари куплаб учрайди. Х1Х асрнинг охири ва

ХХ асрнинг бошларида Нидерландия ва Швейцария гуллаган даври, Япониянинг

куринмас Усиши ва гуллаши, Жанубий Кореянинг иктисодий муваффакиятлари ва

катор янги индустриал мамлакатларни жадал иктисодий ривожланиши эса

мамлакатда ишлаб чикарилаётган махуслотлар ракобатбардошлигига эътибор

каритила бошлади. ХУП асрнинг Урталарига келиб классик сиёсий иктисод

вакиллари саналган А. Смит ва Д. Рикардонинг хизматларида кузатилди. Кейинги

даврларда Ф. Перру, А. Маршалл, Дж.Кейнс, В. Леонтев, Й. Шумпетер, П. Сраффа,

М. Портер, Ф. Котлер ва бошкаларнинг мехнатлари туфайли ракобат назарияси

янада ривож топди.Ф. Перру ракобатни доимий тахдидли харакат сифатида

тушунтиради. Инсон Уз манфаатини кузлаб кимматрок сотиб, арзон харид килишга

интилади. Шунинг учун ракобат билан доимий тукнашишга тугри келади.

ТАХЛИЛ ВА НАТИЖАЛАР

Бозор иктисодиётининг илк белгилари пайдо булиши билан унга хос ракобат

хам юзага келади. Иктисодиёт ривожига мос холда ракобатчилик муносабатлари

хам такомиллашиб боради. Бозор ракобати тарихан 4 боскичдан утади.

Биринчи боскич - бу натурал хужаликдан бозор иктисодиётининг дастлабки

шаклларига утиш булиб, бу даврда ракобат майда товар ишлаб чикарувчилар

Уртасида боради. Бу боскичда ракобат махаллий бозорлар доирасида борасида, у

бир турдаги товар ишлаб чикарувчилар уртасида булади. Ракобатда гтолиб чикиш

воситаси тажриба туплаб, мехнат махоратини ошириш хисобланади.

88

2—1 о

Ш] 5‹епсе Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - 50 1еу ап4 шпоуаНоп$

рем Issue - 2 N° 02 (2021) / ISSN 2181-1415

Иккинчи боскич - бу капиталистик эркин ракобат боскичидир. Бу боскич товар

хужалигининг оммавий тус олиши билан, майда товар ишлаб чикариш Урнига йирик

машиналар тизимига ва ёлланган мехнатга таянган товар ишлаб чикаришнинг келиши

билан характерланади. Ракобатни чеклашлар булмайди, у эркин курашга айланади, бу

кураш махаллий бозорлар доирасидан чикиб, миллий бозор микёсида юз беради.

Ракобат шиддатли боради, унинг иштирокчилари купчиликдан иборат булади.

Ракобатда +голиб чикишнинг шарти янги техникани жорий этиб, мехнат

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

унумдорлигини устириш, янги товарларни ишлаб чикариш булади.

Учинчи боскич - бу монопол ракобат боскичи булиб, у якка хокимликка

интилувчи йирик корхоналарнинг курашидир. Ракобат иктисоднинг монополлашган

ва монополлашмаган сохаларида алохида боради, аммо бу сохалар Уртасидахам кураш

кетади. Ракобатда енгиб чикиш шартлари иккинчи боскичдагидек булади, аммо Узаро

курашда бозорни эгаллаб олиш, сиёсий хокимиятдан фойдаланиш кабилар кенг

кулланади. Бу боскичда монопол ракобат етакчи булса-да, эркин ракобат Йуколиб

кетмайди, у иккинчи каторга сурилади. Иктисодиётда монопол ракобат сохаси ва

эркин ракобат сохаларига ажралиш булади.

Туртинчи боскич - янгича эркин ракобат боскичи булиб, у аралаш

иктисодиётга хосдир. Бу боскичда ракобатчилар гоят купчилик булиб, улар йирик

корпорациялар, уртача, майда ва ута майда корхоналардан иборат булади. Ракобат

доираси кенгайиб, у ишлаб чикаришдан ташкари, хизмат курсатиш сохасида хам

фаоллашади, у молия бозорига шиддат билан кириб боради, хатто саёхат бизнеси,

шоу (томоша) бизнес, спорт бизнеси, харбий бизнес кабиларни хам Уз дамига

тортади. Ракобатлашув байналмилаллашиб, халкаро бозор доирасида хам юз

беради. Энг AHTU техника-технологияни куллаш, бошкаришни

компьютерлаштириш, товар таркибини зудлик билан янгилаш, энг малакали иш

кучига эга булиш, информациядан фойдаланиш ва, нихоят, замонавий маркетинг

хизматини уюштириш ракобатда енгиб чикиш шартига айланади.

Ракобатни унинг характерига караб хам бахолаш мумкин. Кайси боскичда юз

беришдан катъи назар, ракобат 2 типда булади, яъни у тартибсиз ёввойи

ракобатдан ва конун-коидалар билан тартибга солинувчи цивилизациялашган

ракобатдан иборат булади. Турли боскичларда хар иккала ракобат типининг

нисбати хар хил булади. Цивилизациялашган ракобат аралаш иктисодиётга хос

булади, аммоу бирдан эмас, балки секин аста ракобатнинг асосий типига айланади.

Бу бозор муносабатининг ривожланишидан келиб чикади. Аралаш иктисодиёт

бозор ва нобозор муносабатининг яхлитлиги булганидан бу ерда ракобат билан

биргаликда партнёрлик алокалари хам амал килади.

Ракобатнинг тартибга солиш вазифаси ишлаб чикаришни талаб (истеъмол)га

мувофиклаштириш максадида таклифга таъсир Утказишдан иборат. Айнан шу

вазифа ёрдамида иктисодиётда таклифнинг талаб оркали, ишлаб чикариш таркиби

ва хажмининг якка тартибдаги ва ижтимоий эхтиёжлар оркали белгиланишига

эришилади, яъни иктисодиёт бозор конунлари асосида Тартибга солинади.

Ракобатнинг ресурсларни жойлаштириш вазифаси ишлаб чикариш омилларини

улар энг куп самара берадиган корхона, худуд ва минтакаларга окилона

жойлаштириш имконини беради. Ракобатнинг инновацион вазифаси фан-техника

тараккиёти ютукларига асосланувчи хамда бозор иктисодиёти субъектларининг

89

©

Ш Science Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - 50 1еу ап4 шпоуаНоп$

PRES ai geen Issue - 2 Ne 02 (2021) / ISSN 2181-1415

ривожланишини Такозо этувчи турли куринишдаги янгиликларнинг жорий

этилишини англатади.

Ракобатнинг мослаштириш вазифаси корхона (фирма)ларнинг ички ва ташки

мухит шароитларига рационал тарзда мослашишига Йуналтирилган булиб,

уларнинг шунчаки Узини-узи саклаб, иктисодий жихатдан яшаб колишидан

хужалик фаолияти сохаларининг экспансияси (кенгайиши)га утишини билдиради.

Ракобатнинг таксимлаш вазифаси ишлаб чикарилганнеъматларялпи хажми (ялпи

ички махсулот)нинг истеъмолчилар Уртасида таксимланишига бевосита ва

билвосита Таъсир Утказади. Нихоят, ракобатнинг назорат килиш вазифаси

бозордаги баъзи иштирокчиларнинг бошка бир иштирокчилар устидан

монополистик хукмронлик урнатишига йул куймасликка йуналтирилади.

МУХОКАМАЛАР

Тадкикот ишлари давомида урганилган ушбу мавзу доирасида ракобатнинг

эволюцион йулларини Уурганиш оркали куйидаги илмий Йуналишларни ишлаб

чикишга сабаб булди. Шу билан бирга мамлакат корхоналари томонидан ишлаб

чикилаётган махсулотлар ракобатбардошлигини ошириш, ракобатни ривожланиш

йулларини тадкик этиш жараёнидаги бир катор муаммолар учрайди. Юкоридаги

йуналишар ва муаммоларни гурухлаштириш мумкин булади.

Ишлаб чикилган махсулотларни ракобатбардошлигини ошириш бУуйича

Тадкикотлар. Бугунки кунда махсулотларни ракобатбардошлигини ошириш оркали

мамлакат экспорт салохиятини оширишга хизмат килади ва бозорга сифатли

махсулотлар билан тулдириш имконини беради. Бир катор хорижий олимлар

Тадкикотларига эътибор каратадиган булсак, мамлакат иктисодиётида ракобат

механизмларини куллаш, очик иктисодиёт механизмларини ташкил этишдан иборат.

Махсулотлар ракобатлашуви эволюцияси буйича тадкикотлар. Бозор

иктисодиёти шароитида ракобат эволюцияси турт боскичдан иборатдир. Бу

боскичлар Узига хос хусусиятларга эга булиб, хар бир боскичда бозордаги

иштирокчилар, бозор сигими,конъюктураси, сифат ва микдор жихатдан Узгаришлари,

мавсумий хусусиятлар, нархга таъсир этувчи омиллар хисобга олинган.

ТАКЛИФ ВА ТАВСИЯЛАР

Узбекстон Республикаси иктисодиётини туб таркибий Узгаришлар ва сифат

жихатдан кайта куриш, иктисодиётни модернизаиялаш, махсулотарни турларини

купайтириш максадида диверсификациялаш ишларини жадал олиб бориш

максадага мувофикдир. Мамлакатда ишлаб чикарилаётган махсулотлар

ракобатбардошлигини ошириш учун куйидаги бир катор ишларни амалга ошириш

максадга мувофикдир.

Биринчидан, барча корхона ва ташкилотлар фаолиятига янги техника ва

технологияларни жалб этиш;

Иккинчидан, хориж бозорларидаги Узгаришларни доимо кузатиш, янги ва

аник булган ахборотларга эга булиш ва уларни хамкорларга узатиш;

Учинчидан, Ташки ва ички бозордаги ракобат киришувчи корхоналар

тугрисидаги маълумотлар базасини яратиш, доимо бозордаги Узгаришларни

тахлил килиб бориш максадга мувофикдир.

90

УП о

iu Science Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - 50 1еу ап4 шпоуаНоп$

PRES ai geen Issue - 2 Ne 02 (2021) / ISSN 2181-1415

Хулоса килиб шуни айтиш мумкинки, бозор иктисодиёти шароитида ракобат

эволюцияси буйича аник боскичларини урганиш, барча боскичлардаги жиддий

таркибий Узгаришларни аник Урганиш эса Уз навбатида бозор иктисодиётидаги

ракобатбардошликни оширишга хизмат килади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ:

1. боПуеу 1.41. (2020).Мепод$ ог З@есип; шпоуайуе Ргодес5 for Implementation.

International Journal of Progressive Sciences and Technologies, 23(2), 263-266.

2. Солиев И.И. &Сирожиддинов, К. (2020). Вопросы поддержания

конкурентоспособности аграрных производителей. Экономика и социум, (6-2), 317-

322.

3. Abduazizova V.V., &Soliev, I. I. (2020). Methods of development of creative

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

abilities of students. JxoHomMuKa H collHY™M, (6), 3-6.

4. Солиев И.И. (2020). Основные факторы развития инновационной

деятельности. Экономикаи социум, (4), 884-887.

5. Soliyev I. (2020). Formation of innovative activities in the educational system:

technological approach. BecrHuKnegarorHKH: HayKanmpaKktTuya, (51), 150-151.

6. Soliev [.I. (2019). Innovative strategies in the economy and their practical

significance. JKOHOMHKaHCOLHY™M, (6), 68-69.

7. Ismatullaevich S.I., &Yakubovich Y.A. (2019).The role of innovative activity in the

Socio-Economic development of society. ACADEMICIA; An International Multidisciplinary

Research Journal, 94), 93-98.

8. Soliyev LI, & Shokirov A. (2018). The main features of innovation

15К$. Теорияипрактикасовременнойнауки, (1), 773-775.

9. Soliev IL, & Dadamirzaev M. (2017).Corporate governance as the way of

шуе5(тепе аИгасНоп. Современные научные исследования и разработки, (4), 11-13.

10. Sarfraz M., Ran J., &Soliev I. (2014). Restructuring and Performance Evaluation

of Chinese Local Government: Problem, Reason, and Options of Change. Journal of

Management Policies and Practices, 2(1), 1-15.

11. Z.T.Abdulxakimov, U.S.Saydalieva (2020).Establishment and use of small

ecozones in the development of recreational activities// International Multidisciplinary

Journal, vol.5, no. Special Issue, p.7, oct. 2020.

12. Usmanova Z.I, Alimova M.T. (2020). Development of the tourism and recreation

complex as an effective lever for the rectoretion of the tourism sector in Uzbekistan after

the pandemic.Solid State Technology.vol/63 No.4 (2020)

13. Madrahimovich R. N., &Bulturbayevich M. B. (2019). Advantages of vertical

integrated enterprises (under light industry enterprises). Test Engineering and

Management, 81(11-12), 1596-1606.

14. Bulturbayevich M.B., &Sharipdjanovna S.G. (2020). Improving the efficiency of

management of vertical integrated industrial enterprises. Test Engineering and

Management, 83, 5429-5440.

15. Makhmudov Bakhriddinkhon Jo’rayevich; Ismoilov Ravshanjon Baxritdinovich;

Mullabayev Baxtiyarjon Bulturbayevich. "The Role Of Regional Governance In The

Development Of Small Business And Private Entrepreneurship". European Journal of

Molecular & Clinical Medicine, 7, 7, 2020, 705-711.

91

©

Ш] 5‹епсе Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - 50 1еу ап4 шпоуаНоп$

ee inna spor Issue - 2 N° 02 (2021) / ISSN 2181-1415

16. Mullabayev Baxtiyarjon Bulturbayevich.; Axunova Shoxista Nomanjanovna;

Abdulkhakimov Zuhrali Tursunalievich; Tuxtasinova Dildora Rakhmonberdievna.

“Problems And Prospects Of Development Of Agrologistics In The Republic Of Uzbekistan".

European Journal of Molecular & Clinical Medicine, 7, 7, 2020, 763-768.

17. Khurramov Azizbek, Abdulkhakimov Zuhrali Tursunalievich, Ibragimov Gayrat,

Mullabayev Baxtiyarjon Bulturbayevich, Nasrullaev Azamkhon. (2020). Use of gravity

models in the development of recreation and balneology. Pa/Arch’s Journal of Archaeology

of Egypt / Egyptology, 17(6), 13908-13920. Retrievedfrom

92

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.