CC BY
52118-122.
15. Raczek J., Mynarski W., Liach W. Teoretyczno-empiryczne podstawy ksztaltowania i diagnozowania zdolnosci motorycznych. Katowice: AWF, 1998. - S.139-140
16. Starosta W. Motoryczne zdolnosci koordynacyjne. Znaczenie, struktura, uwarunkowania, ksztaltowanie. Warszawa: Instytut Sportu w Warszawie, 2003.
17. Szyper M., Kusmierczyk P., Szyper K., Boloban W. Agility and sensomotor coordination of Physical Education Students of Faculty in Biala Podlaska. Research Yearbook, 2005.-N.11.-P.49-54.
18. Talaga J. Sprawnosc fizyczna ogolna. Poznan: Zysk i S-ka Wydawnictwo, 2004.
Artykul postupil do redakcji 04.05.2007 r.
ETNOLOGIA SPORTU I REKREACJI JAKO ELEMENT KSZTA t CENIA I OBSZAR BADAN EMPIRY CZNY CH*
Igor Cieslinski, Ireneusz Chaliburda, Krzysztof Piech, Ryszard Cieslinski Zamiejscowy Wydzial Wychowania Fizycznego w Bialej Podlaskiej
Annotation. Cieslinski Igor, Chaliburda Ireneusz, Piech Krzysztof, Cieslinski Ryszard. Ethnology sports and recreation as an element of a subject in the field of empirical researches. The presented paper indicates the role of sport and recreation ethnology as a subject in physical education institutes along with modern scientific perspectives of this subject, which is considered to be within the domain of empirical sciences. Being university subject, sport and recreation ethnology could be complementary with other subjects taught at a university in order to enrich their essence. Such a matter combination of could be done, for example, by means of country camps, which would make it more attractive and, at the same time, improve cultural and methodological knowledge of the participants. From the scientific point of view those perspectives are also, according to the authors, quite promising. It has been assumed, that while researching a culture, which is not only the subject of the research but at the same time national culture of the scientists, it would be the most appropriate to use methodological strategy based on the reflexive approach, which seems the most appropriate while researching genesis and kinds of folk physical activity forms. Moreover, this scientific approach makes the basic for improved research logics, taking much from positivism and naturalism, but, at the same time, goes beyond those trends. Apart from researching traditional peasant culture, analysis of industrial and town sport culture with its traditional plays and games, considered to be a characteristic mixture of folk and town cultures, leave also much hopes. The 2005 research experiences were very promising. It turned out that memories connected with traditional elements of physical culture are still alive, and it is still possible to rediscover them and analyze.
Keywords: ethnology of sport and recreation, subject in physical education, methodology, culture, researches Анотація. Чеслінскі Ігор, Чалибурда Іреніуш, Пекти Кристоф, Чеслінскі Ричард. Етнологія спорту й рекреації як елемент навчального предмета в області емпіричних досліджень. У дійсному повідомленні показана роль етнології спорту й рекреації як навчального предмета в навчальних закладах фізичного виховання, а також зазначено на сучасні перспективи вивчення цієї дисципліни, трактуемої як область емпіричних досліджень. Як навчальний предмет етнологія спорту й рекреації
може досить повно комплексируватися зі змістом інших навчальних дисциплін, збагачуючи їхні форми й зміст. Такого роду взаємозв’язку змісту навчальних предметів, наприклад, у рамках проведення туристичних зборів і подорожей залучили б науково-практичний інтерес, розширили розмаїтість, зробили б їх захоплюючими й украй корисними. Однозначно був би підвищений рівень компетенції в області культури й методології пізнання. З іншого боку, як область наукової діяльності навчальний предмет має - на наш погляд - актуальні перспективи. Установлено, що при дослідженні культури, що є й культурою особистості, дослідники приймають таку стратегію, що носить методологічний характер і опирається на наукові підходи, які відбивають поход -ження й зміна форм рухової активності людей. Разом з тим, вона є основою для реконструкції логіки досліджень, черпаючи багато чого з накопиченого позитивного природного досвіду під різними точками зору, що виходять за межі вузького розуміння проблеми і має широке поширення. Крім досліджень традиційної культури - селянського здорового глузду - цікаві наукові факти розкриваються при аналізі колишньої індустріальної міської культури із традиційними іграми й забавами, як своєрідної конфронтації народної культури з масовою культурою. Досвід досліджень, проведених в 2005 році є підбадьорюючим. Виявилося, що згадані вище наукові факти, пов’язані із проявами традиційної культури ще живі в пам’яті народної й ще не пізно їх відкривати й аналізувати.
Ключові слова: етнологія спорту й рекреації, навчальний предмет, культура, методологія, дослідження. Аннотация. Чеслински Игорь, Чалибурда Ирениуш, Печь Кристоф, Чеслински Ричард. Этнология спорта и рекреации как элемент учебного предмета в области эмпирических исследований. В настоящем сообщении показана роль этнологии спорта и рекреации как учебного предмета в учебных заведениях физического воспитания, а также указано на современные перспективы изучения этой дисциплины, трактуемой как область эмпирических исследований. Как учебный предмет этнология спорта и рекреации может достаточно полно ком-плексироваться с содержанием других учебных дисциплин, обогащая их формы и содержание. Такого рода взаимосвязи содержания учебных предметов, например, в рамках проведения туристических сборов и путешествий привлекли бы научно-практический интерес, расширили разнообразие, сделали бы их увлекательными и крайне полезными. Однозначно был бы повышен уровень компетенции в области культуры и методологии познания. С другой стороны, как область научной деятельности учебный предмет имеет - с нашей точки зрения - актуальные перспективы. Установлено, что при исследовании культуры, являющейся и культурой личности, исследователи принимают такую стратегию, которая носит методологический характер и опирается на научные подходы, которые отражают происхождение и изменение форм двигательной активности людей. Вместе с тем, она является основой для реконструкции логики исследований, черпая многое с накопленного позитивного природного опыта под различными точками зрения, выходящими за пределы узкого понимания проблемы и имеющими широкое распространение. Помимо исследований традиционной культуры - крестьянского здравого смысла - интересные научные факты раскрываются при анализе прежней индустриальной городской культуры с традиционными играми и забавами, как своеобразной конфронтации народной культуры с массовой культурой. Опыт исследований, проведенных в 2005 году, является обнадёжива-
*Prac$ wykonano w ramach badan statutowych, symbol tematu DS. 84
ющим. Оказалось, что упомянутые выше научные факты, связанные с проявлениями традиционной культуры ещё живы в памяти народной и ещё не поздно их открывать и анализировать.
Ключевые слова: этнология спорта и рекреации, учебный предмет, культура, методология, исследования.
Wprowadzenie
Zainteresowania grami i zabawami si?gaj^. w Europie zachodniej odleglej przeszlosci, pierwsze opracowania o charakterze inwentarzowym pojawiaj^ si? juz pod koniec XVIII stulecia. Natomiast w Polsce brak jest opracowan, w ktorych zaj?to by si? w sposob systematyczny tradycyjnymi grami i zabawami. Brak zrodel jest duzym problemem, utrudniaj^cym analizy historyczno por ownawcze, poniewaz „...brak w naszej literaturze prac naukowych starszych, dotycz^cych problemow historii i teorii gier dzieci polskich, z drugiej strony - mala ilosc prac typu materialowego i rejestruj^cego, prac ponadto daleko niepelnych, przy czym najstarsze si?gajj zaledwie polowy XIX stulecia i obejmuj^. stan stosunkowo niedawny” [4, s. 9-10]. Prace Lukasza Gol?biowskiego czy Oskara Kolberga zawieraj^ opisy albo niepelne lub tez na tyle niedokladne, ze odtworzenie scenariusza danej gry jest cz?sto bardzo trudne lub wr?cz niemozliwe. Lakoniczne wzmianki o grach i sportach mozna odnalezc chaotycznie porozrzucane w pracach innych etnografow czy tez dawnych czasopismach etnograficznych takich, jak „Wisla” czy „Lud”. Okres mi?dzywojenny to wzrost zainteresowania problematyk^ tradycyjnych zabaw i gier, bez w^tpienia najbardziej zasluzyl si? na tym polu Eugeniusz Piasecki, ktory zaplanowal i przeprowadzil zakrojone na bardzo szerok^. skal? badania, niestety nie zd^zyl opracowac zebranego materialu. Okres teoretycznej pustki, jaki nast^pil w okresie powojennym zostal na krotk^. chwil? przerwany publikaj rozprawy doktorskiej Zofii Dowgird, w ktorej analizowano w sposob systematyczny jeden z elementow spuscizny kultury polskiej tj. gr? od wiekow uprawian^. w Polsce w ponad 70 regionalnych odmianach. Praca ta zostala upubliczniona, niestety w sensie negatywnym - prac? skrajnie skrytykowano w prasie ogolnopolskiej [6]. Oczywiscie charakterystyczne jest, ze zajmowanie si? tak „trywialn^” problematyk^. nie znalazlo zrozumienia, nie tyle u antropologow kultury, co u tych, ktorzy nie zadali sobie trudu by zastanowic si?, dlaczego problematyka tradycyjnych przejawow aktywnosci fizycznej jest od dawna przedmiotem zainteresowan duzej grupy specjalistow roznych dziedzin, w tym antropologow z kr?gu kultury zachodniej. Jako przyklad mog^. tu posluzyc syntetyczne opracowania: Kendala Blancharda [1,2] oraz Roberta P. Sandsa [11], w ktorych znajdziemy wyjasnienie fenomenu sportu z punktu widzenia klasycznych jak tez aktualnych teorii antropologicznych. Na swiecie organizowane s^. takze konferencje i sympozja poswi ?cone problematyce tradycyjnych gier i zabaw. Jednymi z wi?kszych cyklicznych imprez odbywjcych si? regularnie m.in. w Niemczech pod znamiennym haslem „Games of the
Past - Sports for the Future” s ц. konferencje towarzysz^ce Swiatowemu Festiwalowi Sportow i Gier Tradycyjnych. Konferencje odbywj si? pod auspicjami ISHPES tj. Mi ? dzynarodowego Stowarzyszenia Historii Wychowania Fizycznego i Sportu. Rowniez UNESCO podejmuje dzialania na rzecz promocji i zachowania gier tradycyjnych w kazdym kraju.
W Polsce poprawa sytuacji w sferze naukowych zainteresowa n tradycyjnymi formami aktywnosci fizycznej zmienila si? na lepsze po opublikowaniu opracowania Wojciecha Liponskiego „Rochwist i Palant. Studium etnologiczne dawnych polskich sportow i gier ruchowych na tle tradycji europejskiej” [6]. Autor uzasadnia tu koniecznosc podj?cia badan nad problematyka dawnych polskich gier oraz wskazuje na skutki zaniedban w tej dziedzinie, postuluj^c jednoczesnie analiz? tradycyjnych form aktywnosci fizycznej z perspektywy antropologii kulturowej. Dzialalnosc i publikacje W. Liponskiego staly si? punktem zwrotnym w sferze badan nad tradycyjnymi grami i zabawami, powoduj^c wzrost aktywnosci badawczej na tym polu oraz wzbogacaj^c tresci ksztalcenia w niektorych uczelniach wychowania fizycznego (AWF w Poznaniu i Zamiejscowy Wydzial Wychowania Fizycznego w Bialej Podlaskiej).
W niniejszym artykule zechcemy wskazac na rol? etnologii sportu jako przedmiotu nauczania w uczelniach wychowania fizycznego oraz wskazac wspolczesne perspektywy poznawcze tej dyscypliny traktowanej jako obszar badan empirycznych.
Etnologia sportu i rekreacji jako przedmiot nauczania
Wprowadzenie przedmiotu „etnologia sportu i rekreacji” , wi^zalo si? z opracowaniem zalozen programowych. Starano si? to zrobic w ten sposob, by jednoczesnie zapewnic studentom odpowiednie przygotowanie teoretyczne jak i przeslanki do ich dzialan praktycznych wi^z^cych si? z wykorzystaniem nabytej wiedzy. Przyj?to nast?puj^.ce zalozenia. Przedmiot potraktowano jako subdyscyplin? etnologii przyjmuj^c jej definicj? w postaci zaproponowanej przez W. Liponskiego Etnologia sportu jest to:”...dzial etnologii ogolnej zajmuj^cej si? badaniem sportu rozumianego jednoczesnie jako jeden z mozliwych wyrazow ludycznego charakteru i tozsamosci kulturowej danej spolecznosci, takze wielosci spoleczenstw lub tworz^cych je jednostek ludzkich, ktory funkcjonuje jako sposob doskonalenia sprawnosci cielesnej, najcz?sciej w formie wspolzawodnictwa lub spektaklu, opieraj^c si? na regulowanych zwyczajowo lub spisanych zasadach, i ktoremu towarzysz^. okreslone tradyj formy rytualne lub obyczaje i nawyki kulturowe” [6]. Uj?cie to przyjmujemy z pewnymi zastrzezeniami, uwazamy bowiem, ze dawne formy aktywnosci fizycznej, takie jak np. rozne gry i zabawy nie funkcjonowaly jako intencjonalne formy doskonalenia sprawnosci cielesnej, mialy raczej charakter czysto ludyczny. Nieco dyskusyjne jest tez
zalozenie, ze przebieg gier mial charakter regulowany zwyczajowo, lub spisany, wydaje si?, ze zasady byly raczej plynne i dynamicznie modyfkowane w zaleznosci od sytuacji. Bez w^tpienia zasady istnialy, ale w jakim stopniu byly regulowane zwyczajowo - tego juz cz?sto nie sposob sprawdzic. Rowniez obecne w zrodlach zastanych, spisane zasady mogly stanowic tylko jeden z mozliwych wariantow. Z kolei obyczaje i nawyki stanowily raczej swoisty regulator przebiegu danej gry wyznaczaj^c niekiedy pewne „tabu”, czyli zachowania nie akceptowane i jednoczesnie ramy zachowan mozliwych do przyj?cia.
Gl ownym celem tego przedmiotu jest wprowadzenie studentow w problemy etnologii sportu i rekreacji w Polsce i na swiecie. Chodzi takze o ukazanie zmian zachodz^cych w obszarze szeroko poj?tego sportu przez pryzmat zderzenia sportow miejskich epoki industrialnej z tradycyjnymi formami aktywnosci ruchowej jak rowniez zapoznanie z problematyk^ zanikania i powstawania nowych gier i zabaw w obr?bie roznych spolecznosci oraz ich wplyw na wspolczesny proces wychowania fizycznego.
Ze wzgl?du na to, ze etnologia sportu i rekreacji uznana zostala za jeden z dzialow etnologii ogolnej, w przygotowaniu teoretycznym w ramach wykladow przyblizone wi?c zostan^. zarowno klasyczne jak i wspolczesne teorie antropologiczne, ze szczegolnym uwzgl?dnieniem tych szkol i kierunkow, ktore uwazamy za najlepsz^. pl aszczyzn? teoretycznych rozwazan nad aktywnosci^. ruchow^. czlowieka. Naszym zdaniem s^. to: funkcjonalizm w klasycznym uj?ciu B. Malinowskiego oraz neoewolucjonizm i ekologia kulturowa. Cwiczenia z przedmiotu b? d^. mialy charakter teoretyczno - praktyczny. W spolecznosciach tradycyjnych czas nie mial charakteru linearnego, a rytm zycia zwi^zany byl scisle z rytmem przyrody, byl zamkni?tym kolem, przerywanym swi?tami. St^d tez poszczegolne formy aktywnosci fizycznej powi^zane zostaly z porami roku oraz kalendarzem obrz?dowym. Po krotkim omowieniu form charakterystycznych dla danych p or roku i swi ц-t, ktore w nich wyst?puj^ studenci b?d^. praktycznie uczestniczyc, odtwarzac i organizowac tradycyjne formy gier i zabaw. Wydaje si?, ze przyj?ta koncepcja niesie ze sob^. wiele korzysci - niektore z nich to:
• Podniesienie kompetencji teoretycznych studentow poprzez wl ^czenie do tresci ksztalcenia elementow antropologii spolecznej i kulturowej, co naszym zdaniem stanowi niezb?dny skladnik ich humanistycznego wyksztalcenia;
• Zrozumienie relacji zachodz^cych pomi?dzy czlowiekiem i jego naturalnym srodowiskiem w aspekcie mozliwosci organizowania roznych form aktywnosci fizycznej;
• Zdobycie umiej?tnosci wykorzystania naturalnych elementow uksztaltowania terenu do organizowania aktywnosci ruchowej i co za tym idzie udoskonalenie umiej?tnosci organizowania lekcji wychowania fizycznego w trudnych warunkach;
• Zdobycie umiej?tnosci wykonywania przyborow i
przyrz^dow z naturalnych elementow;
• Podniesienie kompetencji kulturowych poprzez zrozumienie stylu zycia i sposobu organizowania gier i zabaw w dalekiej przeszlosci;
• Wzbogacenie warsztatu metodycznego o tradycyjne formy i odmiany ludowych gier i zabaw;
• ksztaltowanie umiej?tnosci tworczego i kreatywnego myslenia, szczegolnie gdy zajdzie koniecznosc odtworzenia gry lub zabawy o niejasno b^dz niezrozumiale opisanych zasadach.
• Umozliwienie lepszego poznania zwyczajow i obrz?dow ludnosci zamieszkuj^cej dany teren;
Powyzsza lista jest otwarta, bowiem specyfika przedmiotu powoduje, ze moze on byc komplementarny z innymi tresciami ksztalcenia, moze wzbogacac ich tresc i form?. Mozna to osi^gn^c poprzez l^czenie umiej?tnosci pracy terenowej (przeprowadzanie wywiadow) w ramach np. obozow w?drownych. Takie pol^czenie tresci umozliwiloby - z jednej strony -uatrakcyjnienie obozow, z drugiej zas podniosloby kompetencje kulturowe i metodologiczne uczestnikow. Dla niektorych zas, byloby jednoczesnie sposobem zbierania materialow do pracy dyplomowej czy magisterskiej.
Opisane perspektywy przedmiotu „etnologia sportu i rekreacji” wygl^daj^. zatem obieojco, tym bardziej, ze koszty dydaktyki przedmiotu sprowadzaj^ si? tylko do kosztow godzinowych zaj?c seminaryjnych. Prowadzone zaj?cia praktyczne nie wymagaj^. zadnych specjalnych warunkow, przyborow czy przyrz^dow poniewaz musz^. przebiegac w warunkach zblizonych do naturalnych, co jest oczywiste ze wzgl?du na charakter przedmiotu.
Etnologia sportu i rekreacji jako obszar badan empirycznych
Jak zaznaczono we wprowadzeniu, zrodla zastane tj. wszelkiego rodzaju opracowania historyczne, pami?tniki, dzienniki, wycinki prasowe itp., z ktorych mozna by bylo czerpac informacje na temat form, zasad i przebiegu dawnych gier i zabaw s^. bardzo nieliczne, rozproszone czy malo dokladne. St^d tez ich analiza musi byc z koniecznosci marginalnym zrodlem informacji, a nacisk powinien byc polozony na badania terenowe. Cz?sto podkresla si?, ze wskutek blyskawicznie post?puj^cych procesow globalizacyjnych prowadz^cych do homogenizacji kultury w wymiarze ogolnoludzkim, coraz trudniej b?dzie odnajdowac i ocalac od zapomnienia relikty przeszlosci (w tym ludowe gry i zabawy). Jest to prawda, ale tylko cz?sciowo bo chociaz globalizacja jest faktem to dotyka ona roznych spolecznosci w bardzo nierownym stopniu, wydaje si?, ze najmniej podatne na procesy globalizacyjne s ц wl a s nie tradycyjne spolecznosci chlopskie. W Polsce s3. jeszcze miejsca funkcjonuj^e poza obszarem „globalnej wioski”, gdzie tradycyjny sposob zycia oparty na dwoch zasadniczych fundamentach tj. rytmie przyrody i religii jest wc^z
zywy. Oczywiscie badan etnologicznych w sferze sportu i rekreacji nie mozna ograniczac do tradycyjnych spolecznosci chlopskich, interesuj^ce s^. takze przeksztalcenia w obr?bie zachowan ludycznych spolecznosci miejskich. Tego typu analizy moglyby dotyczyc np. skutkow zetkni?cia sportow wyroslych z industrialnej kultury miejskiej z tradycyjnymi grami i zabawami jako swoistej konfrontacji kultury ludowej z masow^ Interesuj^ce byloby tutaj przyj?cie takiej relacji pomi?dzy nimi, jak proponuje D. MacDonald [8], ktory odnosz^ sztuk? ludow^^ do kultury masowej, uwa za, ze sztuka ludowa „...wyrastala samorzutnie, od dolu. Stanowila spontaniczny, lokalny wyraz upodoban ludu, ktory j^. ksztaltowal dla swoich potrzeb, [...] Kultura masowa jest narzucana odgornie. Fabrykuj^. j^. technicy [...] Jej odbiorcy s^. biernymi spozywcami, udzial ich ogranicza si? do wyboru pomi?dzy kupnem a odmow^^ kupna. Wladcy kiczu, krotko mowi^c eksploatuj^. kulturalne potrzeby mas aby zebrac zysk”[8, s. 544] Proby takich por ownan byly juz podejmowane przez I. Chaliburd? [3],jednak w tym doniesieniu skoncentrujemy si? na obszarach wiejskich, w ktorych przetrwaly dawne tradycje, w tym te, ktore dotycz^^ kultury fizycznej, gdyz „...w warunkach polskich niewiele jest juz miejsc na mapie etnograficznej, gdzie mozna przeprowadzac badania terenowe dawnych gier i sportow, sposob prowadzenia tych badan wydaje si? nadal istotny [...]” [6, s. 72].
Przyj?ta strategia metodologiczna zaklada, ze glown^. skarbnic^. informacji dotycz^ych ludycznych zachowa n ludnosci b?d^. zrodla tworzone. Oznacza to, ze podstaw^. dzialalnosci badawczej stanowi c b?d^. badania terenowe, tj kontakt z ludzmi, ktorzy mog^^ pami?tac kontekst, przebieg i efekty sytuacji w ktorych dochodzilo do kreowania czy tez powielania zachowan ludycznych. Istnieje wiele prac poswi?conych metodom badan terenowych, zadna nie jest jednak dedykowana bezposrednio badaniu form zachowan o charakterze sportowym czy rekreacyjnym. Pomimo tego, nie wydaje si? by bylo to jakies znacz^e utrudnienie. W ogole dyskusyjne jest, czy takie opracowanie wnioslo by cos nowego do metod badan terenowych. Wydaje si?, ze ogolna metodologia jest wystarczaj^a, wszak etnolog gl ownego nurtu badaj^, np. obrz?dy zwi ^ane z inicjaj sposob odzywiania czy np. zwyczaje przy stole, nie b?dzie za kazdym razem stosowal odmiennej metodologii. S^d tez zasady wyznaczone przez np. M. Hammersley i P. Atkinson [5] wydaj^. si? zupelnie dobrym punktem wyjs cia do prowadzenia badan terenowych zogniskowanych wokol zachowan ludycznych. Oczywiscie proporcjonalnie do wzrostu doswiadczenia w badaniach terenowych tego typu pojawi ц si? w^pliwosci, ktore umozliwi ц udoskonalenie warsztatu metodologicznego i tym samym wzboga^ dorobek etnologii sportu jak i ulatwi ц prowadzenie podobnych badan w przyszlosci.
Specyfika podejmowanej problematyki polega tez na tym, ze analizowana b?dzie wlasciwie wlasna kultura badaczy co sklania do przyj?cia procedury badawczej opartej na podejsciu refleksywnym
zaproponowanym m.in. przez J. Okley i H. Gallaway, M. Hammersley i P. Atkinson [5, 9, 10] poniewa z „.. .wszelkie badania spoleczne opieraj^. si? na zdolnosci istot ludzkich do prowadzenia obserwacji uczestnicz^ej. Dzialamy w swiecie spolecznym i w dodatku jestesmy w stanie zastanawiac si? nad sob^. i swoimi poczynaniami w kategoriach przedmiotow tego swiata. Niemniej w naszej opinii, ta refleksywnosc, zamiast przysparzac wцtpliwoSci, czy badania spoleczne s^. zdolne do wytwarzania wiedzy, stanowi podstaw? przekonstruowanej logiki badan, ktora wiele czerpie z pozytywizmu i naturalizmu, ale pod wieloma wzgl?dami wykracza daleko poza te nurty. Wlцczajцc odgrywan^^ przez nas rol? w zakres zainteresowan badawczych, a moze nawet systematycznie wykorzystuj^ wlasne uczestnictwo w sytuacjach badawczych, mozemy sporz^dzac wiarygodne relacje na temat swiata spolecznego, bez jalowych odwolan do empiryzmu zarowno w jego pozytywistycznej, jak i naturalistycznej postaci” [5 s. 32-33].
Chociaz podejscie refleksywne jest domen^^ antropologii postmodernistycznej a ta z kolei jest poddawana coraz szerszej krytyce, twierdzi si? np. ze kierunek postmodernistyczny w antropologii „...nie stworzyl zadnej nowej teorii czy metody badawczej. Przedstawiciele nurtu zaproponowali natomiast pewien rozpoznawalny, choc [...] niespojny styl analizy praktyk kulturowych” [7, s. 12], to jednak podejscie to wydaje si? w przypadku badan nad genez^^ i przemianami ludowych form aktywnosci ruchowej najwlasciwsze.
Dotychczasowe doswiadczenia z badan statutowych DS. 84 przeprowadzonych w 2005 roku s^^ obiecujцce. Okazalo si?, ze wspomnienia zwiцzane z tradycyjnymi grami i zabawami s^. wc^z zywe w ludzkiej pami?ci i nie jest za pozno, aby je odkrywac i analizowac. Cz?sto zdarza si? ze, s^^ one przekazywane nast?pnym pokoleniom, stцd tez nierzadkie byly przypadki ich znajomosci wsrod ludzi mlodych. Nalezy jednak pami?tac, ze stosowanie podczas wywiadow pytan bezposrednio odnoszцcych si? do aktywnosci ruchowej nie przyniesie prawdopodobnie poz^anych efektow, st^.d tez bardzo pomocna okazala si? uproszczona metoda biograficzna, doskonalona w trakcie badan. Jednak jej dokladne omowienie znacznie przekracza ramy niniejszego doniesienia. Przydatne byly rowniez opracowane inwentarze znajomosci tradycyjnych gier i zabaw, ktore niejednokrotnie pobudzaly pami?c informator ow.
Pismiennictwo
1. Blanchard K. (1995): The anthropology of sport. An Introduction.
2. Blanchard, K., Cheska, A.T., Norbeck, E. (1985). The Anthropology of Sport. Bergin & Garvey Publishers: South Hadley, Mass.
3. Chaliburda I. (2004): Zderzenie sportow miejskich epoki industrialnej z tradycyjnymi grami i zabawami ruchowymi mniejszosci bialoruskiej na pograniczu Polsko - Bialoruskim. Roczniki Naukowe AWF Poznan, 53.
4. Cieslikowski J. (1985): Wielka zabawa. Ossolineum.
5. Hammersley M., Atkinson P. (2000): Metody badan terenowych. Zysk i Ska. Warszawa.
6. Liponski W. (2004): Rochwist i palant. Studium etnologiczne
dawnych polskich gier i sportow na tle tradycji europejskiej. AWF, Poznan.
7. Lubas M. (2003): Rozum i etnografia. Przyczynek do krytyki antropologii postmodernistycznej. „Nomos”. Krakow.
8. Mencwel A. (2005): Antropologia kultury. Zagadnienia i wybor tekstow. WUW, Warszawa.
9. Okley J. (1996): The self and scientism. London, Routledge.
10. Okley J., Gallaway H., (1992): Anthropology and Authobiography, ASA monographs 29, LOndon, Routledge.
11. Sands R.P. (2002): Sport ethnography.
Artykul postupil do redakcji 18.05.2007 r.
HEALTH PROMOTION IN AVIATION*
Tadeusz Jasioski Polish Air Force Institute of Aviation Medicine, Warsaw Department of Psychology
Annotation. Health promotion aims mainly at improving biological fitness of the human being. Achievement of the full life opportunities and satisfaction is a final, most important goal of the health promotion. Especially important is the promotion of the healthy individuals working in extraterrestrial environment. Collected data have shown that the most common illnesses and causes of disability to work of the military flying personnel included 3 groups of the diseases (about 70% of cases): cardiovascular diseases - about 35%; neuroses and psychological disorders - about 20%, and spinal diseases - about 15% of cases. Therefore, programs of health maintaining in the flying personnel are so important. Proposal of health protection of the aircrew and prophylactic actions are also addressing in this article.
Key words: health promotion, fighting pilot, healthy behaviors.
Анотація. Ясінскі Тадеуш. Пропаганда здоров’я в середовищі пілотів. Головною метою пропаганди здоров’я є удосконалення людини у його біологічній здатності. Досягнення людей розширює їх життєві можливості, а задоволення життям є фінальною, важливішою метою пропаганди здоров’я. Особливо важливо під час пропаганди здорової людини, працюючої поза земному середовищу. Отримані дані свідчать, що найбільш часто захворювання і причини нездатності до виконання спеціальності військового льотного персоналу торкається трьох нозологічних груп (біля 70% випадків): хвороби системи кровообігу - 35%; неврози і психічні розлади -20%; хвороби хребта - 15%. Тому так важливо програмування заходів, які мають за мету утримання високої кондиції здоров’я пілотів. У праці також подані пропозиції до плану забезпечення здоров’я потрібного персоналу льотної одиниці, а також профілактичних заходів.
Ключові слова: пропаганда здоров’я, військовий льотчик, здоровий стиль життя.
Аннотация. Ясински Тадеуш. Пропаганда здоровья в летной среде. Ведущей целью пропаганды здоровья является совершенствование человека в его биологической предрасположенности. Достижения людей расширяет их жизненные возможности, а удовлетворение жизнью является финальной, важнейшей целью пропаганды здоровья. Особенно важно при пропаганде здорового человека, работающего во внеземной среде. Полученные данные свидетельствуют, что наиболее часто заболевания и причины неспособности к выполнению специальности военного летного персонала касается трех нозологических групп (около 70% случаев): болезни системы кровообращения - 35%; неврозы и психические расстройства - 20%; болезни позвоночника - 15%. Поэтому так важно программирование мероприятий,
имеющих целью удержание высокой кондиции здоровья летного персонала. В работе также показаны предложения по плану обеспечения здоровья необходимого летному персоналу летной единицы, а также профилактических мероприятий.
Ключевые слова: пропаганда здоровья, военный летчик, здоровый образ жизни.
Streszczenie: Jasinski Tadeusz. Promocja zdrowia w srodowisku lotniczym. Zasadniczym celem promocji zdrowia jest doskonalenie czlowieka w jego dyspozycji biologicznej. Osi^ganie przez ludzi pelni ich zyciowych mozliwosci oraz zyciowej satysfakcji jest finalnym, najwazniejszym celem promocji zdrowia. Szczegolnie wazna jest promocja zdrowego czlowieka pracuj^cego w srodowisku ponad ziemskim. Zebrane dane wykazaly, ze najcz?stsze schorzenia i przyczyny niezdolnosci do wykonywania zawodu wojskowego personelu lataj^cego dotyczyly trzech grup schorzen (ok. 70% przypadkow): choroby ukladu kr^zenia ok. 35%; nerwice i zaburzenia psychologiczne ok. 20%; choroby kr?goslupa ok. 15%. St^d tak wazne jest programowanie poczynan maj^cych na celu utrzymywanie wysokiej kondycji zdrowotnej personelu lataj^cego. W pracy ukazano takze propozycj? planu zabezpieczenia zdrowotnego potrzeb personelu lataj^cego jednostki lotniczej oraz poczynania profilaktyczne.
Slowa kluczowe: promocja zdrowia, pilot wojskowy, zachowania prozdrowotne.
Introduction
Execution of tasks during the flight requires adaptation of psychic and physical activity, established on the earth, to the work in the space. It is important to show everybody, not only physicians, that fighting pilots execute complicated combat missions in the constant time deficit. Therefore, they must concentrate on pilotage, without any burden of health problems, complicated personal situations or problems resulting from the occupational inconveniences. Pilots frequently act in solitude. During flight, the Stationary Command Station (SCS) cannot help an aircrew directly or evacuate disabled pilot from his cockpit. Modern technology enables damaged plane to land, but in several aircrafts such a lucky landing is impossible without the aid of pilot controlling the whole maneuver.
Use of several modern deck devices, protecting the man against harmful work in the air, under changing conditions, did not eliminate such factors as:
- Changing pressure.
- Hypoxia due to the altitude.
- Acceleration.
- Space disorientation.
- Heat shock.
- Vibration.
- Noise.
- Work in time deficit.
Despite a significant progress in the aviation technology and biology as well as several studies on the improving cockpit equipment and pilotage, no full comfort and safety of the work in extraterrestrial space were achieved. It is commonly accepted that pilotage creates certain health and human life hazards, despite the pleasure of flying in the air. One of factors generating various risks is climbing above the biosphere and speed of
* Large fragments of Adam Skrzypkowski ’s textbook [ref. 7] were used in this publication with kind consent of the author.
