Научная статья на тему 'ЭТНОГЕОГРАФИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ СОЦИАЛЬНЫХ ЭКОЛОГИЧЕСКИХ ПРОБЛЕМ'

ЭТНОГЕОГРАФИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ СОЦИАЛЬНЫХ ЭКОЛОГИЧЕСКИХ ПРОБЛЕМ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
6
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ЭТНОГРАФИЧЕСКИЕ ФАКТОРЫ / ЭТНОЭКОЛОГИЧЕСКАЯ КУЛЬТУРА / СОЦИАЛЬНО-ЭКОЛОГИЧЕСКОЕ РАВНОВЕСИЕ / ЭТНОЭКОЛОГИЧЕСКИЙ ПОДХОД / КОРМОВОЙ ЛАНДШАФТ

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Комилова Н.У.

Сегодня важность социальных экологических проблем возрастает среди экологических проблем. В статье анализируются этногеографические аспекты социальных экологических проблем.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ETHNOGEOGRAPHIC ASPECTS OF SOCIAL ENVIRONMENTAL PROBLEMS

Today, the importance of social environmental issues is increasing among environmental issues. The article analyzes the ethnogeographic aspects of social environmental problems.

Текст научной работы на тему «ЭТНОГЕОГРАФИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ СОЦИАЛЬНЫХ ЭКОЛОГИЧЕСКИХ ПРОБЛЕМ»

Комилова Н. У., доктор философии по географии, PhD Ферганский государственный университет

ЭТНОГЕОГРАФИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ СОЦИАЛЬНЫХ ЭКОЛОГИЧЕСКИХ ПРОБЛЕМ

Аннотация: Сегодня важность социальных экологических проблем возрастает среди экологических проблем. В статье анализируются этногеографические аспекты социальных экологических проблем.

Ключевые слова: этнографические факторы, этноэкологическая культура, социально-экологическое равновесие, этноэкологический подход, кормовой ландшафт.

Komilova N. U, doctor of philosophy in geography, PhD

Fergana State University

ETHNOGEOGRAPHIC ASPECTS OF SOCIAL ENVIRONMENTAL

PROBLEMS

Abstract: Today, the importance of social environmental issues is increasing among environmental issues. The article analyzes the ethnogeographic aspects of social environmental problems.

Key words: ethnographic factors, ethno-ecological culture, socio-ecological balance, ethno-ecological approach, forage landscape.

Бугунги экологик муаммоларни юзага келишига сабаб, булаётган куплаб омиллар орасида этногеографик омилларнинг хам борлигини ушбу йуналишда олиб борилаётган тадкикотларда хар томонлама асосланмокда

Мазкур тадкикотда асосий эътибор, этносни узи шаклланган табиий -атроф мухитда узок вакт давомида турFун яшаши натижасида юзага келадиган этноэкологик маданиятини табиий-географик жихатларини хар томонлама тадкик этишга каратилади. Албатта, этносларнинг ландшафт билан буладиган узаро алокаси доимо ривожланиб, такомиллашиб борадиган тарихий жараён булиб, бу жараёнга таъсир этадиган омиллар турли туман. Бугунги дунёкараш буйича ривожланиш жараёнида анъаналар урнини тизимли узгаришлар, яъни инновациялар эгаллаб боради.

Табиатдан фойдаланиш сохасида асрлар давомида шаклланган, давр синовларидан утган, миллий кадриятлар даражасига кутарилган, шаркона шукроналик, озга каноат килиш, исрофгарчиликдан, уволдан куркиш каби хислатлари билан уЙFунлашган анъана, тажриба, куникма ва малакалар этноэкологик маданиятнинг асосини ташкил этади. Х,озиргача утказилган тадкикотларда бу маданиятга купрок уша давр ва мухитдан келиб чикиб

бахо берилди. ТyFри, бундай ёндашув ижтимоий-иктисодий тараккиётни аникрок ифода этишга кумаклашади, техника ва технологияни такомиллашиб боришини кузатиш имконини беради. Бирок, мазкур тадкикотда халкимизнинг табиатдан фойдаланиш борасида туплаган анъана, куникма ва малакаларига этноэкологик маданият сифатида бахо беришга харакат килинди. Бугунги экологик ва ижтимоий билимлар ойнаси оркали каралса, бу оддийлик замирида яширинган, ижтимоий -экологик мувозанатни сакловчи ишлаб чикаришни худудий ташкил этиш маданияти куринади. Бундай куникма, малака, анъана ва одатларни инсоният эришганзамонавий илмий ва техник ютуклар, инновациялар билан бойитиш, ижтимоий тараккиётни хисобга олиб кайта бахолаб, хаётга тадбик этиш баркарор ривожланишнинг асосий шартларидан бири сифатида каралмокда.

Анъана ва инновацияларни амалиётга тадбик этишда жуда эхтиёткорлик даркор, чунки анъанага купрок эътибор бериш мутаассиблик ва турFунликка, инновацияларга купрок берилиш бекарорлик, олдиндан айтиб булмаслик ва бошкарувнинг заифлашувига олиб келиши мумкин.

Этноэкологик ёндашувда «она ёки бокувчи» ландшафтдан фойдаланувчи халклар томонидан тупланган тажриба, куникма ва малакаларни асраш, авлоддан авлодга бериш шу халкнинг мавжуд булишининг асосий шарти эканлиги назарда тутилади. Бизнинг халкимизни уз она ландшафтларига муносабатда юкоридаги шарт ва тамойилларга OFишмай амал килиб келганликлари хорижлик олимлар томонидан куп марта таъкидланган. Табиат ва жамият олдидаги масъулият хисси, уз ишларига садокат билан ёндашишда, «Урта Осиёнинг ярим ёввойи халклари Fарбий Европанинг маданий халкларидан анча илгарилаб кетганликлари» Х1Х-асрнинг 60-йилларидаёк рус олими Н.Н.Раевский томонидан эътироф этилган. Бундай хислатларни (афсуски, уларнинг урнини кейинги 100 йилликда очофатлик балосига учраган, европача технократик дунёкараш хислатлари эгаллай бошлаган эди) тиклаш, кайта жонлантириш зарурдир. Бунга эришиш йулларидан бири сифатида,инсон ва унинг табиат билан уЙFунликда яшашини таъминловчи этноэкологик маданиятни ривожлантириш таклиф этилмокда.

Этноландшафт мувозанатини сакловчи тамойиллар замонавий «баркарор ривожланиш» FOясига хамоханг эканлиги билан характерланади. Этноэкологик йуналишдаги «этнос-ландшафт-хужалик» алокаларини тахлил килишда Л.Н.Гумилевнинг «Бокувчи ландшафт» хакидаги FOяси ФарFOна водийсига ухшаш кишлок хужалиги тармоклари устун булган худудлар учун мос келади. Бундай ландшафтларда «Этнос-ландшафт-хужалик» алокалари анча баркарор булиб, камдан-кам холлардагина узгариши билан ажралиб туради. Куп холларда бундай узгариш «ландшафт-этнос-хужалик» тизимига бошка, бегона этносларнинг кириши билан кузатилади.

«Этнос-ландшафт-хужалик» уртасида содир буладиган узаро муносабатлар тарихий категория булиб, замон ва маконда узгариб туриши куп олимлар томонидан таъкидланган. Жумладан, Л.Н.Гумилев бундай узгаришлар «бокувчи ландшафтга» бегона этносларнинг кириши билан юз беришини, узаро алокага киришаётган этносларнинг бир-бирлари билан ва ландшафт билан алокасининг ижобий ва салбий булиши, уларнинг ривожланиш даражасига боFлик эканлигини таъкидлайди. Тарихчи олимлар М.Г.Левин, Н.Н.Чебоксаров томонидан ишлаб чикилган, Б.В.Андрианов томонидан такомиллаштирилган хужалик-маданий турлар хакидаги таълимотда эса, тарихий ривожланиш натижасида бир тур урнига янгиси, иккинчиси келиши мумкинлиги айтилади.

География фанида ишлаб чикилган худудий ташкил этишнинг асосий тамойиллари хам юкоридаги каби тарихий категория булиб, замон талабига мос равишда жамиятнинг ижтимоий-иктисодий тартибига буйсунган холда, узгариб туради. Иктисодий ва сиёсий узгаришлар натижасида,худудий ташкил этиш тамойиллари, турлари ва шакли хам узгариши мумкин. Бу холат табиатдан фойдаланиш жараёнида янада аникрок намоён булиши, жахон мамлакатлари тажрибасида кузатилган.

Куп асрлик, вакт синовига бардош берган, такрорлашлар ва янгиланишлар натижасида такомиллашиб борган, табиатдан фойдаланиш ва уни мухофаза килиш буйича тупланган куникма ва малакалар йотиндиси яъни этноэкологик маданият авлоддан авлодга бериб келинади. Халкларнинг миллий кадриятлари даражасига айланиб улгурган бундай маданиятнинг унутилиши ёки уни назарга илмаслик окибатида дунёда куплаб минтакавий экологик муаммолар келиб чикган. Мазкур муаммоларнинг этногеографик илдизлари борлигини исботлаш учун, тарихда юз берган экологик муаммолар геоэкологик ёндашув асосида кайта урганиб чикилди.

Использованные источники:

1. Исаченко А.Г. О двух трактовках понятия «культурный ландшафт» //Изв. РГО.-СПб. -Вып.1.-2003. с. 41-52

2. Калуцков В.Н. Ландшафт в культурной географии. - М.: Новый хронограф, 2008. -158 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.