Научная статья на тему 'ЭТНОАНЪАНАЛАР ВА ЭТНОҚАДРИЯТЛАР ОИЛАВИЙ ТАРБИЯНИНГ МУҲИМ ОМИЛИ'

ЭТНОАНЪАНАЛАР ВА ЭТНОҚАДРИЯТЛАР ОИЛАВИЙ ТАРБИЯНИНГ МУҲИМ ОМИЛИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
этноаньана / этноқадрият / оила / тарбия / урф-одат / маросим / маънавий мерос / баркамол авлод / бузғунчи ғоя / маданият.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Ўразалиева Гулшада Бекпўлатовна

Мақолада этноаньана ва этноқадриятларнинг оилавий тарбия жараёнига таъсири тахлил қилинади. Шунингдек, оилавий урф-одатлар, маросимлар ва анъаналарнинг ёш авлодни шаклланишига ва уларни комил инсон қилиб тарбияланишига бевосита таъсири ва бугунги кун глобаллашув даврида ушбу йўналишда пайдо бўлаётган айрим муаммолар кўриб чиқлади. Янги Ўзбекистонни қуриш жараёнида оилавий тарбияни кучайтиришда этноаньана ва этноқадриятларни авайлаб-асраш ва келажак авлодга етказиш, ёш авлодга маънавий меросимиз дурдоналарининг моҳиятини теран ўргатиш муҳимлиги таъкидланади. Айниқса ушбу масала бугунги кун ахборотлашган ва тарнсформациялашаётган дунёда янада долзарб бўлиб, ёш авлодни жадаллик билан кучайиб бораётган виртуал воқеликнинг негатив таъсирларидан ҳимоялаш, ёт ва бузғунчи ғоялар хуружларидан сақлаш каби масалалар ёритилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЭТНОАНЪАНАЛАР ВА ЭТНОҚАДРИЯТЛАР ОИЛАВИЙ ТАРБИЯНИНГ МУҲИМ ОМИЛИ»

ЭТНОАНЪАНАЛАР ВА ЭТНОЦАДРИЯТЛАР - ОИЛАВИЙ ТАРБИЯНИНГ МУ^ИМ ОМИЛИ

Уразалиева Гулшада Бекпулатовна

«Тошкент ирригация ва кишлок хужалигини механизациялаш мухандислари институти»

Миллий тадкикот университети доценти https://doi.org/10.5281/zenodo.11222928

Аннотация. Мацолада этноаньана ва этноцадриятларнинг оилавий тарбия жараёнига таъсири тахлил цилинади. Шунингдек, оилавий урф-одатлар, маросимлар ва анъаналарнинг ёш авлодни шаклланишига ва уларни комил инсон цилиб тарбияланишига бевосита таъсири ва бугунги кун глобаллашув даврида ушбу йуналишда пайдо булаётган айрим муаммолар куриб чицлади.

Янги Узбекистонни цуриш жараёнида оилавий тарбияни кучайтиришда этноаньана ва этноцадриятларни авайлаб-асраш ва келажак авлодга етказиш, ёш авлодга маънавий меросимиз дурдоналарининг моуиятини теран ургатиш мууимлиги таъкидланади. Айницса ушбу масала бугунги кун ахборотлашган ва тарнсформациялашаётган дунёда янада долзарб булиб, ёш авлодни жадаллик билан кучайиб бораётган виртуал воцеликнинг негатив таъсирларидан щмоялаш, ёт ва бузгунчи гоялар хуружларидан сацлаш каби масалалар ёритилади.

Калит сузлар: этноаньана, этноцадрият, оила, тарбия, урф-одат, маросим, маънавий мерос, баркамол авлод, бузгунчи гоя, маданият.

Аннотация. В статье рассматривается влияние этнокультуры и этноценностей на процесс семейного воспитания. Анализируются проблемы семейных обычаев, обрядов и традиций в формировании зрелого поколения и их адаптации к социокультурной среде.

Подчеркивается важность бережного сохранения этнокультуры и этноценностей, глубокого изучения духовного наследия в этом направлении в процессе строительства Нового Узбекистана. Будут освещены вопросы защиты молодого поколения от деструктивных и чуждых идей и негативного воздействия виртуальной реальности, стремительно распространяющейся в современном информационном мире.

Ключевые слова: этнокультура, этноценность, семья, воспитание, традиция, ритуал, духовное наследие, совершенное поколение, деструктивная идея, культура.

Abstract. The article studies the influence of ethnoculture and ethnic values on the process of family education. The problems of family customs, rituals and traditions in the formation of a mature generation and their adaptation to the sociocultural environment are analyzed.

The importance of careful preservation of ethnoculture and ethnic values, deep study of the spiritual heritage in this direction in the process of building New Uzbekistan is emphasized. Issues of protecting the younger generation from destructive and alien ideas and the negative impact of virtual reality, which is rapidly spreading in the modern information world, will be covered.

Keywords: ethnoculture, ethnic value, family, upbringing, tradition, ritual, spiritual heritage, perfect generation, destructive idea, culture.

Бугунги кунда жах,онда руй бераётган глобаллашув жараёнлари ижтимоий хдётнинг барча сохдларига, шу жумладан ёш авлоднинг тарбиясига х,ам чукур таъсир курсатиб, умуминсоний ва умуммиллий муаммога айланмокда. Бугунги кунда Янги Узбекистонни

барпо этишда ёшларни ватанпарварлик, фукаролик туйгуси, багрикенглик, конунларга, миллий ва умуминсоний кадриятларга хурмат рухида, зарарли таъсирлар ва окимларга карши тура оладиган, хаётга булган катъий ишонч ва карашларга эга шахс сифатида тарбиялаш вазифаси куйилмокда. [1]

Таъкидлаш жоизки, этноаньана ва этнокадриятларнинг ижтимоий тараккиётга таъсири кенг камровли универсал ходиса булиб, шахс шаккланиши, оила мустахкамлиги ва давлат баркарорлигини бевосита камраб олади.

Оила жамият ва давлатнинг асоси булиб, этноанъаналар ва этнокадриятларни асраб-авайлаш ва авлодларга етказиш функциясини хам бажаради. Оила миллий давлатнинг асосини ташкил этади ва этноснинг маданий бирлигини мустахкамлайди. Миллий урф-одатлар этник гурухнинг шунингдек, давлат баркарор ривожланишининг асосидир. [2]

Оилавий анъаналар бирлик ва этник гурухга тааллукли булган ягона яхлитлик туйгусини таъминлайди. Этноанъаналар оилаларни бирлаштиради. Мисол учун, оилавий кечки овкатлар, турли хил оилавий маросимлар, ёзги таътиллар, тугилган кунларни нишонлаш, каби оилавий маросимлар, кариндош ёки дустларникига ташриф буюришлар оилавий ва кенг доирага дахлдорлик туйгусини хис килиш, анъаналарнинг, жумладан, этник йуналтирилган кадриятларнинг амалий ахамиятини англаш имконини беради.

Ушбу этноанъаналарнинг аксарияти миллий кадриятларнинг авлоддан-авлодга утиши учун жуда мухимдир. Улар этномаданиятга ва тарихий меросга хурмат курсатиш, тил, урф-одатлар ва анъаналарнинг умумийлиги ва ахамиятини хис этишни шакллантиради. Ушбу урф-одатлар оилавий ришталарни мустахкамлаш, ижтимоий ахлок ва оилавий кадриятларни саклаш хизматини утайди. Жамоа, кон-кариндошлар, фарзандлар уртасида хам мехр-окибат ва бир-бирига якин муносабатларда булиш хиссини шакллантиради. Макро даражада, у бебахо маънавий ва маданий меросни урганиш имкониятини беради. Бошкача айтганда, оиланинг келажаги ва умиди, ютук ва имкониятларини белгилаган холда, бир оила тарихи хакида хикоя килади.

Бундай анъаналар диний ёки маданий тадбирлар билан уйгунлашганда ёшларда ишонч ва гурур туйгусини уйготиб, уларни турли хил ёт, ташки ижтимоий таъсирларни эътироф этишга интилиш устуворлигидан химоя килишга каратилади. Миллий анъаналар фарзандларга нафакат узига хослик ва гурур туйгусини беради, балки келажак авлодларни богловчи ворисийлик хиссини хам шакллантиришга хизмат килади.

Энг мухим жихати шундаки, оилавий этноанъаналар узини-узи идентификация килишнинг энг кучли туйгусини шакллантиради ва оила аъзоларининг янада ишончли ва мустахкам туйгулар билан бирлаштириб, узининг этник ва оилавий гурухга мансублигини тула хис килиш имкониятини беради.

Оилавий этноанъаналарнинг афзалликларидан бири хавфсизлик ва осойишталик хиссини таъминлашда куринади. Бу айникса замонавий ахборотлашган жамиятда, глобаллашув ва космополитизм тараккий этаётган бир даврда янада мухимрок ахамият касб этади. Оилавий анъаналар бузгунчи ва ёт ташки таъсирларга карши узига хос «иммунитет» вазифасини бажаради. Оилавий маросимлар, урф-одатлар бола хаётида мухим жараён булиб, улар ташки таъсирлар, турли хил бетартибликлар ва ахборотлашган дунёда жадаллик билан таркалаётган виртуал вокеликнинг негатив таъсирларидан маълум даражада йироклаштиришда ва реал хаётнинг мохиятини янада теранрок англаб етишда хам

гоят ахамиятлидир. Шу нуктаи-назардан оилавий анъаналар тезкор узгараётган дунё тахликаларидан маълум даражада химоя воситасини хам бажаради.

Буларнинг барчаси этноанъаналар билан чамбарчас боглик булиб, аввал мавжуд булган нормалар, урф-одатлар, коидалар ва бошка шу кабиларни кайта бахолаш кераклигини англатади. Анъаналар ижтимоий- маданий мероснинг асосий элементи сифатида, авлоддан авлодга утади ва муайян жамиятлар, синфлар ва ижтимоий гурухларда узок вакт сакланиб колади. [3]

Оиланинг этник йуналтирилган ижтимоий-маданий тавсифи шахсни шакллантиришга, маданий ривожланиши ва унинг маънавий киёфасига маълум даражада таъсир курсатади. Бу таъсир турли омил ва воситалар оркали амалга оширилади, лекин асосан шахсий хаёти доирасида, яъни никох муносабатларида, ота-оналарнинг хис туйгулари, фарзандлар ва ота-оналарнинг узаро муносабатларида, шунингдек, рухий ва индивидуал кечинмаларида амалга оширилади.

Оиланинг этномаданий кадриятлари ижтимоий тараккиётни муносиб акс эттиради ва унинг бошка кирраларини хам намоён килишга, янада ривожланишига ёрдам беради. Оила маданият, этноанъана ва урф одатларнинг нормал фаолият курсатиши ва ривожлантиришга воситачилик килади ва умумлаштиради. Шу билан бирга, халк ва жамият уз эхтиёжларидан келиб чикиб, гузаллик, улугворлик конуниятларига, ахиллик ва гузаллик тамойилларига амал килган холда, нафакат миллий хусусиятларга эга урф-одат ва анъаналарни, балки урнатилган оилавий маросим ва урф одатларни хам ярата боради. Оилавий маросимлар баркарор ва мустахкам булишига карамай, улар вакт утиши билан маълум даражада узгаради, янги шароит ва эхтиёжлар тизимига мослаша боради. Бинобарин, миллий урф-одатлар ва маросимларнинг хамда оилавий анъаналарнинг уйгунлашуви халк маънавий хаётининг ажралмас кисмига айланади. Уз мазмуни ва шакллари билан улар замонавий даврга мослашади ва ёшлар тарбиясида бекиёс из колдиради.

Оилавий этноанъаналарни асраб - аввайлаш миллий уз узини шакллантириш ва миллий узликни мустахкамлашга хизмат килади. Оилавий маросимлар, айникса, оилавий ички алокаларни, шажара ва уругларнинг келиб чикиши, аждодлари ким булган ва биз кимнининг авлодаримиз каби тушунчаларни шакллантиришга ёрдам беради. Бу эса оила тарихини билишга ва унга хурмат билан карашга хизмат килади. Бу тушунчаларнинг ёрдамида оилалар ва оилавий урф-одатлар, уларнинг узига хосликлари, бутун халк тарихи ва маданиятини саклаб колиш имкониятини беради.

Шу билан бирга, маданият узининг барча умуминсоний параметрлари билан маълум бир халкнинг, этник гурухлар манфаатларини хам акс эттиради. Бу жараён айникса оиладаги тарбия воситасида амалга оширилади.[4] Оилавий турмуш тарзи шахснинг шаклланиш жараёнига бевосита таъсир килади. Оиланинг миллий маданият ва шахс уртасидаги воситачилик вазифасини кай даражада бажариши шахсга хам, этник гурухнинг даражасига хам богликдир. Оила ва миллий маданият тушунчалари ажралмас тушунчалар булиб, улар доимо бир-бирини тулдириб келади. Оилавий турмуш тарзи миллий маданият характерини белгилайди. Шу билан бирга, миллий маданият хамиша оилавий анъаналар посбони вазифасини бажариб келган.

Миллий маданият куп жихатдан оилавий миллий кадриятларга, эртаклар, хикоялар, турли хил асори-атикалар, урф-одатлар, маросимлар, анъаналар, миллий маданий мерос

каби куплаб воситалар ёрдамида асраб-авайланадиган ва авлоддан-авлодга колдирадиган бирламчи мухитга асосланади. Мана шулар асосида миллат менталитети мустахкамланади ва ривожланади, унинг маънавий бирлиги ва давомийлиги сакланади.

Марказий Осиё халкларининг миллий маданияти илм-фанга ташналиги, укиб-урганиши, мехнатеварлиги, бурч ва масъулият, оиласеварлиги, мехр-окибатлилик, мехмондустлик, ватанпарварлик, багрикенглик, ота-она ва катталарга хурмат, етим-есирлар ва ногиронларни куллаб-кувватлашлари каби гузал фазилатлари билан алохида ажралиб туради.

Этноанъана ва этномаданиятни асраб-авайлаш оилада миллий тилга булган эътибор билан богликдир. Бола дастлаб тил куникмаларини оила даврасида эгаллай бошлайди, оила даврасида у илк сузларни узлаштира боради, яъни жумлаларни жамлашни, фикрларни шакллантириш, диалогларда катнашиш кабиларни ургана ва узлаштира боради. Агар ушбу жараёнлар миллий тилда содир булса, демак бу омил оиланинг миллий маданиятини саклаш ва ворисийликни амалга оширишда хал килувчи роль уйнайди.

Агар халк утмишнинг бой тажрибасини, мехр-окибат, тинчлик-осойишталик, рахм-шавкат, багрикенглик, зуравонлик килмаслик каби кадриятларини хисобга олган холда замонавий вокеликни яхширок акс эттиришга каратилган миллий гоянинг янги концепциясини излаётган булса, оилавий тарбия вазифалари янада мураккаблашади. [5]

Этномаданиятнинг кейинги такдири, этник гурухнинг замонавий дунёда тутган урни оилада пайдо булган муаммоларни канчалик муваффакиятли хал кила олишига боглик. Бундай пайтда маданий хаёт узига хос хусусиятга эга булиши мумкин. Аввалло, албатта тарихий мерос, диний анъаналар ва маросимларни хисобга олиш керак.

Шундай килиб, хар бир этнос уз халкининг этноанъаналари, миллий хусусиятлари, тарихий узига хослиги, маданияти ва этнокадриятларини саклаб колиши, этник гурухлар шаклланишига бевосита богликдир. Маълум бир давлатда миллатнинг шаклланиши, мустахкамланла бориши ва уни ривожланиши, мамлакат мустакиллиги ва суверенитетини саклаш хар бир миллат учун ута мухимдир. Зеро, оила доимо давлатнинг диккат марказида ва химоясида булган. Оилани асраб-авайлаш, уни куллаб-кувватлаш миллий маданиятни саклаш ва ривожлантириш давлат сиёсатининг устувор вазифасидир.[6]

Юкорида баён этилганлар оилавий тарбияда этноаньана ва этнокадриятларнинг роли канчалик мухим экандигини яна бир бора курсатади. Зеро, глобаллашув ва куп маданиятли жамиятда оилавий тарбия оркали этномаданий анъаналарни саклаш маданий хилма-хилликни саклашнинг асосий омилига айланмокда.

Этноаньана ва урф-одатлар ёш авлодда узларининг ижтимоий-маданий узига хослигини, маълум бир этник гурухга мансублик хиссини ва уз халкининг маданиятида илдиз отиш хиссини шакллантиришга ёрдам беради. Этник анъаналар оилавий ришталарни мустахкамлашга ёрдам беради, оила аъзоларида узаро тушуниш ва тотувлик мухитини яратади.

Оилавий тарбияда этноаналарни саклаш бугунги кунда тобора таркалиб бораётган ассимиляция жараёнларига карши туриш ва хар бир этник гурух маданиятининг узига хослигини саклаб колишга ёрдам беради. Этномаданий кадриятлар фаол булган оилаларда тарбияланган болалар купинча рухи ва узига ишонч хисси кучли булади.

Хулоса килиб айтганда, оилада ёш авлодни этноаньана ва этнокадриятлар асосида

тарбиялаш бугунги кунда янада долзарб булиб, баркамол авлодни шакллантиришнинг

мухим омили булиб хисобланади.

REFERENCES

1. 2022-2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси. / https://drive.google.eom/file/d/1rinOV-NXv4GkgzHcg191 IV7iIxL5D 1GK/view

2. Алимасов В. Маданият фалсафаси. - Тошкент: Донишманд зиёси, 2023. 6-7 б. .

3. Зохиров Р. Оила институтини мустахкамлашда маънавий-ахлокий тарбиянинг ахамияти. ^арши. "Насаф", 2022. - 188 б

4. Уразалиева Г. Некоторые аспекты изменения социальных ценностей в современной узбекской семье. Том. 4 № 2 (2024): Международный журнал философских исследований и социальных наук. / https://iipsss.iseienee.uz/index.php/iipsss

5. Философский энциклопедический словарь / Гл. ред.: Л.Ф.Ильичёв, П.Н.Федосеев, С.М.Ковалёв, В.Г.Панов - М.: 1983. - 84с.

6. 2022-2026 йилларга мулжалланган Янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси. / https://drive.google.eom/file/d/1rinOV-NXv4GkgzHeg191IV7iIxL5D1GK/view

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.